Mitra Battrishi Ek Parishilan

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan

Page 6

अथ प्रारभ्यते मित्राद्वात्रिंशिका |
આ પૂર્વે યોગાવતારબત્રીશીમાં મિત્રાદિ આઠ દૃષ્ટિઓનું પણ અવતરણ કર્યું. તે આઠ દૃષ્ટિઓમાં પ્રથમ જે મિત્રાદષ્ટિ છે; તેનું વિસ્તારથી અહીં વર્ણન કરાય છે
मित्रायां दर्शनं मन्दं, योगाङ्गं च यमो भवेद् । अखेदो देवकार्यादावन्यत्राद्वेष एव च ॥ २१ - १॥
‘‘મિત્રાદષ્ટિમાં દર્શન(બોધ) મંદ હોય છે. યોગના અઙ્ગ તરીકે યમ હોય છે. દેવકાર્યાદિમાં ખેદનો અભાવ હોય છે અને દેવકાર્યાદિને છોડીને બીજે દ્વેષનો અભાવ જ હોય છે.’’-આ પ્રમાણે પ્રથમ શ્લોકનો અર્થ છે. આશય એ છે કે મિત્રા નામની પહેલી દૃષ્ટિમાં દર્શન(બોધ) ખૂબ જ અલ્પ હોય છે. તૃણના અગ્નિના કણનો જે પ્રકાશ હોય છે, તેના જેવો અત્યંત અલ્પ બોધ હોય છે. અનાદિકાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતાં અત્યાર સુધી જે પ્રામ થયો ન હતો તે બોધ અહીં પ્રાપ્ત થાય છે. એ અપેક્ષાએ વિચારીએ તો સમજાશે કે અહીં જે બોધ છે તે વિશિષ્ટ છે. તારાદિ દૃષ્ટિઓની અપેક્ષાએ એ બોધ ખૂબ જ અલ્પ છે.
યોગનાં આઠ અડ્ડોમાંથી પ્રથમ ચમસ્વરૂપ અંગની પ્રાપ્તિ થાય છે. સામાન્યથી ઈચ્છાયમ પ્રવૃત્તિયમ સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમ : આ ચાર પ્રકારના યમ છે. એમાંથી આ મિત્રાદષ્ટિમાં ઈચ્છાયમ અને પ્રવૃત્તિયમ : આ બે યમની પ્રાપ્તિ થાય છે.‘“ફ∞ા તત્વધાપ્રીતિ:, પાન શમસંયુતમ્। પ્રવૃત્તિ રાષમીહાનિ:, ધૈર્ય સિદ્ધિઃ પાર્થતા ।’- આ શ્લોકથી ગ્રંથકારશ્રીએ ઈચ્છાદિનું સ્વરૂપ સંક્ષેપથી વર્ણવ્યું છે. યોગીઓની કથામાં પ્રીતિ થવી : એ ઈચ્છાયોગ છે.
૧