________________
“બીજા ગ્રંથમાં ‘પ્રથમ ગુણસ્થાનક’ પદના વ્યવહારનું (પ્રવૃત્તિનું) નિમિત્ત તરીકે વ્યક્ત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિને જણાવાય છે. તે વસ્તુત: આ મિત્રાદષ્ટિ જ છે. કારણ કે તીવ્ર મળ હોય તો વ્યક્ત મિથ્યાત્વબુદ્ધિ અને અવ્યક્ત મિથ્યાત્વબુદ્ધિ એ બેમાં ક્યો વિશેષ છે ? (અર્થાત્ કોઈ વિશેષ નથી)-” આ પ્રમાણે પચીસમા શ્લોકનો સામાન્યાર્થ છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે મિત્રાદષ્ટિમાં કર્મની અલ્પતા હોવાથી તેને લઈને ત્યાં મિથ્યાદષ્ટિગુણસ્થાને ‘પ્રથમગુણસ્થાન' પદનો મુખ્ય-ઉપચારરહિતપણે વ્યવહાર થાય છે...એ પ્રમાણે યોગદષ્ટિસમુચ્ચયમાં તેમ જ તેને અનુસરીને અહીં પણ જણાવ્યું છે.
• પરંતુ ગ્રંથાંતરમાં મિથ્યાદષ્ટિ નામના ગુણસ્થાનકે પ્રથમ ગુણસ્થાનક તરીકે જે મુખ્ય વ્યવહાર થાય છે તેમાં નિમિત્ત તરીકે અર્થાત્ તે શબ્દના પ્રવૃત્તિનિમિત્ત તરીકે વ્યક્ત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિને જણાવી છે. તે વસ્તુત: મિત્રાદષ્ટિ જ છે. વ્યક્ત મિથ્યાદષ્ટિ(મિથ્યાત્વ)રૂપે ત્યાં મિત્રાદષ્ટિનું જ ગ્રહણ કર્યું છે.
તીવ્ર કર્મમળ હોતે છતે વ્યક્ત મિથ્યાત્વબુદ્ધિ અને અવ્યક્ત મિથ્યાત્વબુદ્ધિ-એ બંન્નેમાં ક્યો વિશેષ છે ? અર્થાર્ એ બંન્નેમાં કોઈ ફરક પડતો નથી. ઉપરથી દુષ્ટ એવી વ્યકત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિ; અવ્યક્ત મિથ્યાત્વની બુદ્ધિની અપેક્ષાએ અત્યંત દુષ્ટ છે. તેથી તે કોઈ પણ રીતે તીવ્ર કર્મમળની વિદ્યમાનતામાં ગુણસ્થાનત્વનું કારણ નહીં બની શકે-એ સમજી શકાય છે.
જો આ રીતે ‘ગુણસ્થાનક' પદની પ્રવૃત્તિના નિમિત્ત તરીકે મિત્રાદષ્ટિપ્રયોજક કર્મમળની અલ્પતા જ હોય તો તે
૩૫
