________________
સુકરતા થાય છે, તેથી યમ નિયમ આસન અને પ્રાણાયામ વગેરેને યોગના અડું તરીકે વર્ણવાય છે.”- આ પ્રમાણે ત્રીજા શ્લોકનો અક્ષરાર્થ છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સામાન્યથી યમ-નિયમાદિ યોગનાં સાધન ન હોવાથી તેને યોગનાં અડ્ડ તરીકે વર્ણવવાનું કઈ રીતે ઉચિત બને ? આવી શક્કાનું સમાધાન કરતાં આ શ્લોકથી ફરમાવ્યું છે કે યોગનાં સાધન જેમ યોગનાં અઠ્ઠ બને છે તેમ યોગના પરિપંથીઓનો બાધ કરનારને પણ યોગનાં અણું માનવા જોઈએ.
પ્રતિપક્ષની ભાવનાથી વિતનો બાધ થાય છે. મુમુક્ષુ આત્માને જ્યારે અહિંસાદિના પ્રતિપક્ષભૂત વિરોધીભૂત) હિંસા અસત્ય તેય અબ્રહ્મ અને પરિગ્રહનો પરિણામ જાગે ત્યારે અત્યંત વધેલા કુમાર્ગ તરફના પ્રવાહવાળા વિતર્કથી બંધનને પામતા હિંસાદિમાં તેણે પ્રવૃત્ત ન થવું. પણ “આ ઘોર સંસારમાં બળતા અને સેકાતા મેં સઘળા પ્રાણીઓના અભયદાન માટે થંચિ અહિંસાદિ યોગધર્મનું શરણું સ્વીકાર્યું છે તો જો હું તેનો ત્યાગ કરી હિંસાદિને સેવીશ તો હું પણ કૂતરા જેવો વાંતભક્ષી(વમેલું ખાનાર) થઈ જઈશ.' આવા પ્રકારની પ્રતિપક્ષ-ઊલટી ભાવના કરવી. આવી પ્રતિપક્ષ ભાવનાથી વિતર્કભૂત હિંસાદિ યોગપરિપંથીનો બાધ થાય છે. અને તેથી અર્થા યોગના પરિપંથીનું અનુત્થાન અથવા તો ઉસ્થિતના સામર્થ્યની ઉપહતિ(નાશ) થવાથી યોગની સામગ્રી સારી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી યમ કે નિયમ વગેરેને યોગનાં અડું તરીકે વર્ણવ્યાં છે. ધારણાદિ જેવી રીતે યોગના સાક્ષા ઉપકારક બને છે અને વાસનાદિ જેમ ઉત્તરોત્તર સાતત્ય ટકાવવા
