Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd

Page 640

प्रकरणम् ६४ ] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता। [६३७ विभाषा । (३-३-१३८) अवरसिन्वर्ज पूर्वसूत्रद्वयमनुवर्तते । अप्राप्त. विभाषेयम् । योऽयं संवत्सर श्रागामी तस्य यत्परमाग्रहायण्यास्तत्राध्येष्यामहे, अध्येतास्महे । 'लिनिमित्त लुङ् क्रियातिपत्तौ' (सू २२२६)। भविष्यती. त्येव । सुवृष्टिश्चेदभविष्यत्तदा सुभिक्षमभविष्यत् । २७६७ भूते च । (३-३-१४०) पूर्वसूत्रं सम्पूर्ण मनुवर्तते । २७६८ वोताप्योः । (३-३-१४१) वा श्रा उताप्योः इति चेदः । 'उताप्यो:-' (२००१) इत्यतः प्राग्भूते लिनिमित्ते लुङ्वेत्यधिक्रियते । पूर्वसूत्रं तु 'उताप्योः' इत्यादी प्रवर्तते इति विवेकः । २७६६ गर्दायां लडपिजात्वोः । (३-३-१४२) आभ्यां योगे लट् स्यात् कालत्रये गायाम् । लुङादीन्परत्वादयं बाधते । अपि जायां त्यजसि, रात्रीणां समाहारः पञ्चदशरात्रः। 'अहःसर्वेकदेश-' इत्यसमासान्तः । 'संख्यापूर्व रात्रं क्लीबम्' इति तु 'लिङ्गमशिष्यं लोकाश्रयत्वाल्लिङ्गस्य' इति वचनान्न भवति । परस्मिन्विभाषा । अनुवर्तते इति । तथा च भविष्यति काले मर्यादोक्तो परस्मिन् विभागे अनद्यतनवद्वेति फलितम्। 'लिनिमित्ते लुङ् क्रियातिपत्तौ' इति व्याख्यातं भूधातुनिरूपणे । भते च । अधिकारोऽयम् । अनुवर्तते इति । तथा च लिनिमित्ते लुङ क्रियातिपत्तौ भुत इत्यधिक्रियते इति फलितमिति भावः। वोताप्योः। अयमप्यधिकारः। वा आ उताप्येरिति छेदः। भूते इति लिनिमित्ते लुङिति चानुवर्तते, तदाह उताप्योरित्यतः प्रागिति । उताप्योः समर्थयोरित्यतः प्रागित्यर्थः । नन्वनेन 'उताप्योः-.' इत्यतः प्राग् भूते लिग्निमित्ते लुवेत्यधिकाराकान्तत्वाद् भूते चेति पूर्वमधिकारसूत्रं निर्विषयमित्यत अाह पूर्वसूत्रं त्विति । 'उताप्योः समर्थयोलिङ' इत्यारभ्य 'इच्छार्थेभ्यो विभाषा' इत्यतः प्राग् ‘भूते च' इति पूर्वमधिकारसूत्र प्रवर्तत इत्यर्थः। इमावधिकारौ यत्र लिङिवधिस्तत्रैव प्रवतेते, न तु लडादिविधौ, लिङ्निमित्ताभावात् । गर्हायाम् । अपि जातु अनयोर्द्वन्द्वः । अत्र 'वोताप्यो:-' इति भूते लिनिमित्ते लुङ् वा इत्यधिकारो न संबध्यते । ल्पेन निषिध्यते । वय॑मिति । णिजन्ताद् 'अचो यत्' इति कर्मणि यत् । वर्जमिति पाठे तु 'द्वितीयायां च' इति णमुल्। अनहोरात्राणामित्येव । योऽयं वत्सर श्रागामी तस्य यत्परं पञ्चदशरात्रात्तत्र पयः पातास्म इत्यादि । लिनिमित्त इति । अतिपत्तिनिष्पत्तिः। भूते च । लिङिनमित्ते लुङ् स्याद् भूते भविष्यति च क्रियातिपत्तौ। अद्यतनानद्यतनसाधारणं भूतसामान्यमिह ज्ञेयम् । अस्योदाहर. णानि 'उताप्योः समर्थयोलिङ्' इत्यारभ्य 'समानकर्तृकेषु तुमुन्' इति विहाय सप्तसूत्र्यां बोध्यानि । ततः प्राचीनेषु 'वोताप्योः' इत्यनेन विकल्पोक्तेः । लु वेति ।