Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd

Page 647

६४४ ]
सिद्धान्तकौमुदी। [लकारार्थमावात् । कृणं नस्यति चेत् सुखं यास्यति । 'भविन्यस्येवेन्यते' (वा २२७५) नेह-हन्तीति पनायते । २८१४ इच्छार्थेषु लिङ्लोटी। (३-३-१५७) इच्छामि भुजीत भुक्का बा भवान् । एवं कामये प्रार्थये इत्यादियोगे बोध्यम् । 'कामप्रवेदने इति वाम्यम्' (वा २२७६) नेह-इच्छन्करोति । पचे लृट् । हेतुभूते फलभूते वाऽर्थे वर्तमानद्धातोर्लिङ वा स्यादिति यावत् । भविष्यत्येवेति । लिक्त्यिनुवर्तमाने पुनर्लिग्रहणादिति भावः । हन्तीतीति । इतिहेतो वर्तमानकालिकहननादतोरित्यर्थः । अत्र लिग्निमित्तसत्त्वाद् नविष्यति तु क्रियातिपत्तौ भूते च लुङ् । इच्छार्थेषु लिङ्लोटौ । इच्छार्थकधारषु प्रयुज्यमानेषु लिङ्लोटौ स्तः । सर्वलकारापवादः । असमानकर्तृकविषयमिदम् । समानकर्तृकेषु तु 'लिङ् च' इति वक्ष्यते । इच्छामीति । भुञ्जीत भवानिति इच्छामास्यन्वयः । कामप्रवे. दने इति। परं प्रति स्वाभिप्रायाविष्करणे 'इच्छार्थेषु लिब्लिौ ' इति विधिरित्यर्थः । इच्छन् करोतीति। परं प्रति स्वाभिप्रायाविष्करणाभावान लेङ्लोटाविति भावः । विभाषेल्यस्यानुवर्तनादाह वा स्यादिति । नमश्चदिति । कृष्णनतिः सुखप्राप्ती हेतुः। भविष्यत्येवेति । लिडित्यनुवर्तमाने पुनर्लिमहणं कालविशेषप्रतिपत्त्यर्थ. मिति भावः । हन्तीत्यादि । ननु ‘लक्षणहेत्वोः क्रियायाः' इति हन्तेः शतप्रत्ययः स्याद् हननस्य पलायने हेतुत्वात् । मैवम् ! 'देवत्रातो गत्तो प्राह इति योगे च सद्विधिः। मिथस्तेन विभाष्यन्ते गवाक्षः संशितव्रतः' इति 'शाच्छोरन्यतरस्याम्' इति सूत्रे भाष्ये व्यवस्थापितत्वात् । व्याख्यातं च कैयटेन तव सूत्रे देवत्रात इति संज्ञा । तत्र 'नुदविदोन्दत्राघ्राहीभ्योऽन्यतरस्याम्' इति न णत्वं भवति देवत्रागा इति । किं तु देवत्रात इत्येव । 'यो यडि 'अचि विभाषा' इति प्र ण्यने नित्यं लत्वम् । गलः । विषवाचके गर इत्यत्र न भवति । 'विभाषा प्रहः' ति णप्रत्ययो जलचरे भवति, प्राहः ज्योतिषि न, ग्रहः । 'लक्षणहेत्वोः-' इति सूत्रे 'नन्वोर्विभाषा' इत्यतो विभाषेत्यनुवर्त्य व्यवस्थितविभाषाश्रयणादितिशब्दयोगे सहिधिः शतृशानची न भवतः । हन्तीति पलायते। वातायने गवाक्षः। अन्यत्र त्वङ् न भवति. गोक्षः। संशितव्रत इति बहुव्रीहिः । अत्र 'शाच्छोरन्यतरस्याम्' इति संशात इतीत्वविकल्पो न भवति। अन्यत्र तु शातः, शितः । ते पूर्वोक्तनत्वादिविषयो मिथः परस्परम् एकविषये न विकल्प्यन्ते, तत्तद्विधायकसूत्रे व्यवस्थितविभाष श्रयणादिति भावः । क्रियातिपत्तौ तु भूते भविष्यति च नित्यं लुङ् । यद्यवर्षिरत् सस्यमुदपत्स्यत । इच्छार्थेषु लिक्लोटौ । एषूपपदेषु धातोरेतौ स्तः । सर्वलकाराणामपवादः । 'लिङ च' इत्यनेन समानकर्तृकेषु लिये विधानादिह लिब्लोटावसमा नकर्तृकेषु भवत इति बोध्यम् । इच्छन् करोतीति। अत्रानभिधानात् 'समान कर्तृकेषु-' इति तुमुन