Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd

Page 654

प्रकरणम् ६४] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता। [६५१ तौ च हिस्त्रौ क्रमेण परस्मैपदात्मनेपदसंज्ञा स्तस्तिसंज्ञो च । तवमोविषये तु हिस्वौ वा स्तः । पुरुषैकवचनसंज्ञे तु नानयोरतिदिश्यते। हिखविधानसामवातिवं च दुर्लभा प्रत्यत आह तो चेति । लोटो हिस्वाविति द्वितीयवाक्ये तावतिक्रयासभिहारे लोडिति प्रथमवाक्याद् लोडित्यनुवृत्तं स्थानषष्ठया विपरिणतं नृतीयं वाक्यं संपद्यते । तत्र हि लोटो हिस्वौ इति द्वितीयवाक्याद् हिस्वावित्यनुवृत्तं धर्मपरभाश्रीयते । तथा च लोडादशौ हिस्ववद्भवत इति लभ्यते । को भवत इत्याकाक्षायां पूर्ववाक्योप स्थती हिस्वाविति गम्यते। ततश्च याविमौ तिउनन्तभूती हिस्वावुक्तौ तौ प्रसिद्ध तोडादेशतिङन्तर्भूतहिस्ववद् भवत इति तृतीयं वाक्यं पर्यवस्थति । लिडन्तर्भूत देस्वयोस्तावत् क्रमात् परस्मैपदत्वमात्मनेपदत्वं तिक्त्वं व प्रसिद्धम् । अत प्रकृत विस्वी क्रमात् परस्मैपदात्मनेपदसंज्ञौ स्तः तिसंझौ चेत्यर्थः । तिब्वा पदत्वसिद्धिः। ननु वा च तध्वमोः इति तध्वमोहिस्वादेशविकल्पविधिरनुपपन्नः ! लोडादेशभूतहिस्वयोस्तिङपवादतया लोटस्तध्वभोरप्रसक्वेरित्यत आह तध्व. मोर्विषये विति। स्थानषष्ठीमाश्रित्य लोडादेशतध्वमोः स्थाने हिस्वावित्यर्थ इति में भ्रमितव्यम् , येनोक्तदोष: स्यात् । किंतु विषयविषयिभावः षष्ठयथैः । तथा च तध्वमोविश्य लोटो हिस्वी, पक्षे तध्वमाविति फलतीत्यर्थः । अत्र मध्यमपुरुषबहुवचनमेव तशब्दो गृह्यते। उयाख्यानाद्वंसाहचर्याच्च । ननु हिस्वयोरनयोर्मध्यमपुरुषेकवचनत्वस्याप्यतिदेशाधु मत्सामानाधिकरण्ये एकत्वे च सत्येव हिस्वौ स्याताम् । पदात्मनेपदसंज्ञे न तु लादेशतिगादेशानामिति सर्वेषां ति द्वावपि हिखौ पर्यायेण स्यातां न तु तिबादीनां हिस्तला ख इति पदव्यवस्थया । ततश्च लकार स्वादशौ हिस्खौ न तु तिगमित्यवश्यं स्वीकर्तव्यमिति । नन्वेवं द्वयोरपि 'लः परस्मैपदम्' इति परस्मैपदसंज्ञा स्यात्ततश्च परस्मैपदिभ्य एव हिखौ स्यातामत आह तो चेति । अयं भावः---लोटो हिस्सो इति वाक्ये 'क्रियासमसिहारे लोट-' इति वाक्यालोडित्यनुवर्तते तच हिखावित्यस्य विशेषणम् । न च हिखौ लोटौ भवत इति सामर्थ्याल्लोइधर्मकावित्यर्थः संपद्यते । तत्रापि मुख्यलोटसंबन्धिनो धर्मस्य प्रत्ययत्वस्यातिदेशो व्यर्थः । स्थानिवत्त्वेनैव तत्सिद्धेः किं तु स्थानिवद्भावलब्धलोव्यपदेशको तिङ्भूती यौ हिखौ तयोरेव धर्म इहातिदिश्यते । केचित्तु क्रियासमभिहारे लोडित्यनन्तरं लाघवात्तस्य हिस्वाविति वक्तव्ये लोडग्रहणसामर्थ्याल्लोडधर्मकावेव हिस्वी लोटः स्थाने भवत इत्यर्थः संपयते । तथा च पूर्वोकरीत्या तिभूती यौ हिस्वी तयोरेव धर्म इहातिदिश्यत इति सिद्धमिष्टम् । एवं च लोटो हिस्वाविति वाक्ये पूर्ववाक्याल्लोड्महणं नानुवर्तनीयमित्याहुः । तिसंझौ चेति। तेन पदत्वं तिकृतिकः' इति च भवति । हिस्व