________________
: ૫૫૪ : : દ્રવ્યાનુયોગની મહત્તા :
અધર્માસ્તિકાયના અભાવને કારણરૂપ કેમ ન માનવે ? આમ એકને માનવામાં અને ખીજાના અપલાપ કરવામાં કાઇ પક્ષે વિશેષ બળ નથી કે એ વિશેષ ખળવાળાને માનીને અલ્પબળ વાળાને ઉડાડી શકાય. જો ધર્માસ્તિકાયને માનીએ અને અધર્માસ્તિકાયને ન માનીએ તે લેકમાં જીવ અને પુદ્ગલ સતત ગતિ કર્યા જ કરે. અટકે નહિ' અને સ્થિર થાય નહિ. લેકમાં ધર્માસ્તિકાય સર્વત્ર છે, કારણ છે તે કા થાય, જ્યારે અધર્માસ્તિકાયને સ્થિતિમાં કારણરૂપ સ્વીકારવામાં આવે છે. ત્યારે ગતિ અને સ્થિતિ કારણુ સમબળ બની જાય છે, અને ઇતર કારાને અધીન જીવ-પુદ્ગલની ગતિસ્થિતિ થયા કરે એમાં કાઇપણ પ્રકારના ખાધ આવે નહિ.
જિનવાણીના પરમાર્થ સ્થિરમતિપૂર્વક વિચારવા, અને ધર્માસ્તિકાય અને અધર્મો સ્તિકાયને સ્વતંત્ર પરસ્પર અસંકીણું સ્વભાવ
વાળા માનવા.
ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયના આ ગંભીર ભાવાને કેટલાક બુદ્ધિમાન્ ઈતરદર્શનના વિદ્યાના પણ વિચારી શકતા નથી. વિચારવા માટે યત્ન પણ કરતા નથી, યત્ન ન કરે તેથી તેમને તે તે ભાવા ન સમજાય, એટલુ. તેમનુ જ્ઞાન ઓછું રહે. તેમના તે અજ્ઞાનની જ્ઞાનીએને દયા આવે, પણ જ્યારે એ વિદ્યાના ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયનું ધર્મ અને અધર્મ-કે જે ઇતરામાં અદૃષ્ટ શબ્દથી પ્રસિધ્ધ છે, પુણ્ય-પાપરૂપે લેાકમાં સમજાય છે, તેથી ખંડન કરે છે ત્યારે તેમની તે રભસવૃત્તિ માટે
ખરેખર યા જાગે.
સમભાવે સમજવા માટે સૂક્ષ્મ વિચારણા
આવશ્યક છે.
સદ્રવ્યને જે સદા સાધારણ અવકાશ આપે છે તે આકાશાસ્તિકાય છે, તે સર્વના આધારભૂત અનુગત એક છે. · અહિં પક્ષી છે, અહિં પક્ષી નથી વગેરે વ્યવહારાજે દેશબેઢે થાય છે, તેમાં દેશરૂપે અનુગત આકાશ જ ફલિત થાય છે.
“ અહિં આ છે ને અહિં આ નથી વગેરે વ્યવહાર તે તે દેશના ઉપરના ભાગમાં રહેલ મૂર્તિ-વસ્તુઓના અભાવથી સંગત કરી શકાય છે.” એ પ્રમાણે વમાનાપાધ્યાય વગેરે કહે છે, પણ તે વ્યાજબી નથી. અભાવથી તે તે વ્યવહારો સંગત થઇ શકે નહિં, કારણ કે તે તે વ્યવહારમાં ભાવપદાર્થના જે સ્પષ્ટ અનુભવ થાય છે તેના અપલાપ કરવા પડે. તે તે વ્યવહારમાં તે તે મૂર્તિના અભાવના અનુભવ પશુ જેને નથી તેઓને પણ આકાશદ્રવ્યની પ્રતીતિ સ્પષ્ટ થાય છે. આકાશમાં તારા ઊગ્યા છે? વગેરે વ્યવહારો લેાકપ્રસિધ છે.
ઉપરની હકીકત પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજશ્રીના ગભીર શબ્દોમાં આ પ્રમાણે છે.
‘तत्तद्देशेऽर्श्वभागावच्छिन्नमूर्ताभावादिना तद्वयવારેપત્તિ: ' કૃતિ વર્ધમાનાયુક્ત જ્ઞાનવત્વમ્,
સ્થાપવાહિનિઘ્યત્વેનાનુસૂચમાંનદ્રચાવા શાજાપસાર્; તાવવતિસન્માનેઽવિ છેચવાદેળા ડડા વેરાંપ્રતિસન્યાયેત્તિવ્યવહાર I'
આકાશ એક અને અખંડ હોવા છતાં અલકાતેના બે ભેદ છે. ૧, લેાકાકાશ અને ૨, કાશ. આગમમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે. “ દુવિ ૨ે આપણે વળત્તે, ટેબલે ચ અને બાલે ચ ’’
ધર્માસ્તિકાય વગેરેથી યુક્ત જે આકાશ છે તે લેાકાકાશ છે, અને ધર્માસ્તિકાય વગેરેથી
