________________
દ્રવ્યાનુયોગની મહત્તા
પૂ પન્યાસજી ધુરંધરવિજયજી ગણિવર
(ઢાળ-૧૦-મી. ગાથા-૪-પ-૬-૮-૯) | [ ગતાંકથી ચાલુ ]
કારણ માનવા જોઈએ. પાણી મસ્યાદિને ગતિ છએ દ્રવ્યમાં પ્રથમ ધમસ્તિકાય ગણવેલ
કરવામાં સહાયભૂત છે એ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ છે.
તેને કારણ તરીકે ન માનીને ઇતર ક૯૫નાઓ છે, માટે તેનું સ્વરૂપ પ્રથમ જણાવે છે. કરવી વ્યર્થ છે.
જીવ અને પુદ્ગલ ગતિ કરે છે, એ જે પ્રમાણે પાણી મસ્યાદિની ગતિમાં બન્નેની ગતિ ચૌદ રાજલક પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં છે. અપેક્ષા કારણ છે, તે પ્રમાણે ધર્માસ્તિકાય આ ગતિમાં કેઈ અપેક્ષાકારણુ અવશ્ય હોવું જીવ– પુદગલની ગતિમાં અપેક્ષાકારણ છે. જોઈએ. એ જે અપેક્ષાકારણ છે તે ધમાંસ્તિ- વિશ્વમાં જીવ અને પુદ્ગલ જે પ્રમાણે કાય. ધમસ્તિકાય વગર ગતિ સ્વભાવવાળ જીવ- ગતિ કરે છે તે પ્રમાણે સ્થિર પણ રહે છે. જે પુદગલ પણ ગતિ કરી શકે નહિં, ગતિસામ- ગતિ કરતાં તેઓને સ્થિર કરનાર ધર્માસ્તિકાય
વાળું માછલું પાણીમાં ગતિ કરે છે અને જે કઈ પદાથ ન હોય તે તેઓ સદાકાળ સ્થળમાં ગતિ કરી શકતું નથી. તેમાં માછલાને ગતિ કર્યા જ કરે. પણ એ પ્રમાણે બનતું જેમ પાણી ગતિમાં અપેક્ષિત છે, તેમ ગતિમાં નથી. ગતિ કરતાં તેઓ સ્થિર થઈ જાય છે. ધમાંસ્તિકાય અપેક્ષિત છે.
એ સ્થિર થવામાં અપેક્ષાકારણભૂત અધમસ્તિશ૦ સ્થળમાં માલું વ્યાકુળ થઈ જાય કાય છે. ધર્માસ્તિકાય તથા અધમસ્તિકાય એ છે અને તેથી તેને ચેષ્ટા કરવાની ઈચ્છા જ એક એક સ્વતંત્ર અખંડ પદાર્થ છે. ગતિ થતી નથી, એટલે ગતિ થતી નથી, બાકી પાણી અને સ્થિતિ સ્વભાવવાળા છવ અને પુદગલમાં નથી માટે ગતિ થતી નથી એમ નહિ. એટલે એક સરખા સમાનપણે સહાયભૂત બને છે પાણી માછલાને ગતિમાં અપેક્ષાકારણ છે એમ એટલે જીવવિશેષ કે પુદ્ગલવિશેષ જે ગતિમાનવાને કેઈ કારણ નથી.
સ્થિતિ-વિશેષ કરતાં હોય અને તેઓની ગતિસવ કાર્ય-કારણ ભાવની વ્યવસ્થા અન્વય
સ્થિતિવિશેષમાં અન્ય જે કઈ કારણભૂત વ્યતિરેકથી સિદ્ધ થાય છે અને સ્થિર રહે છે. બનતાં હોય તે માનવામાં કાંઈપણું બાંધક લોકવ્યવહારમાં એ રીતે કાર્યકારણભાવની થતાં નથી. ધમાંસ્તિકાય અને અધમસ્તિકાયથી વ્યવસ્થા નિયત કરવામાં ન આવે તે એક બીજા ગતિ-સ્થિતિના કારણે અન્યથા નથી અને કાર્યકારણભાવ સ્થિર કરી શકાય નહિ. પરમ
તે તે માનવામાં પણ બાધ નથી. કારણ એક જ કારણ રહે ને બાકીના સર્વ જે ધર્માસ્તિકાય ન હય, હોય છતાં તે કારણે અન્યથા સિદ્ધ થઈ જાય માટે એક ગતિમાં કારણભૂત ન હોય અને જીવ-પુદ્ગલ બીજામાં એક-બીજા જે કઈ પૂરક-સહાયક અ-સ્વભાવ પ્રમાણે ગતિ કરતા હોય તે બનતા હોય તે સર્વ તે તે કાર્યોમાં અપેક્ષા- સંસારીજીવનું તે ઠીક-કારણ કે તે કર્મવશ
