Jain Tattvagyan Saral Bhasha ma

Author(s): Chandrashekharvijay
Publisher: Kamal Prakashan

Page 4

प्रास्ताविकम्
જૈન દર્શનમાં જેટલા આગમ ગ્રંથો અને તેના દોહનરૂપ (માખણરૂપ) ગ્રંથો છે તે તમામને ચાર વિભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યા છે.
દ્રવ્યાનુયોગ, ચરણ કરણાનું યોગ, ગણિતાનુયોગ અને ધર્મકથાનુયોગ. અનુયોગ એટલે વ્યાખ્યાન.
દ્રવ્યાનુયોગ વિભાગમાં જે ગ્રંથો આવે તેમાં મુખ્યત્વે દ્રવ્ય એટલે ધર્મસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય, પુદ્રલાસ્તિકાય અને કાળ.
અતિ એટલે પ્રદેશો અને કાય એટલે સમૂહ જેમાં પ્રદેશો (કે પરમાણુઓ)નો સમૂહ મળે તે દ્રવ્યને અસ્તિકાય કહેવાય છે. દ્રવ્યમાંથી પાંચ અસ્તિકાય છે. જ્યારે કાળ-દ્રવ્ય એ વર્તમાન એક જ સમયરૂપ હોવાથી તે અસ્તિકાય નથી.
આ છ દ્રવ્યમાં એક જીવ-દ્રવ્ય જ ચેતનસ્વરૂપ છે, બાકીના પાંચ દ્રવ્યો જડ સ્વરૂપ છે.
સરણકરણાનુયોગ વિભાગમાં જે ગ્રંથો આવે તેમાં મુખ્યત્વે સાધુ જીવનના ચરણસિત્તરારૂપ સીત્તેરગુણો અને કરણમિરરૂપ સિત્તેર ગુણોનું વર્ણન હોય.
ગણિતાનુયોગના ગ્રંથોમાં તે તે દ્રવ્યોની સંખ્યા વગેરે ગણિતસ્વરૂપ વિષય
હોય.
ઘર્મકથાનુયોગમાં ધર્મકથાઓની મુખ્યતા હોય એકલા શતાધર્મકથા નામના આગમ ગ્રંથમાં સાડા ત્રણ ક્રોડ ધર્મકથાઓ હતી. આજે તો માંડ હજારો છે.)
આ ચાર અનુયોગમાં શ્રેષ્ઠ દ્રવ્યાનુયોગને કહ્યો છે. આમાં છ પદાર્થોનું સ્વરૂપણ વર્ણન વિસ્તારથી આવે. આતા તેમાં એટલો બધો તન્મય બને કે તેમાં તે અપૂર્વ કર્મક્ષય કરે. આથી જ રસપૂર્વકકર્મક્ષયકારક તરીકે આ અનુયોગને સૌથી મુખ્ય અનુયોગ કહેવામાં આવેલ છે.
વળી આ પદાર્થની જાણકારી એ સકળ અનુયોગોના જ્ઞાનનો પાયો છે. આ જાણકારી વિનાના બીજા અનુયોગો કર્મક્ષય કરાવવામાં થોડાક ઊણા પડે.
જ્ઞાનીઓએ બાકીના ત્રણ યોગોને સોનાના, ચાંદીના કે હીરાના કહ્યા પરંતુ તે બધામાંથી ઘાટધડામણ તો ત્યારે જ થાય જ્યારે લોકોના હથિયારો પાસે હોય અને ધારદાર હોય.
લોઢા જેવો દ્રવ્યાનયોગ છે. એના વિના બધું નક્કામું ધર્મગ્રંથો ઉપરના પ્રવચનો સદુગરની પાસેથી સાંભળવાથી જીવને જરૂર