________________
૨૨૮
શ્રી જન ભવે. કં. હેરલ્ડ. - अमहाननणुर्घटादिवत्स्यात्सन नित्योपिच मानुषाचा देहात् ॥ गजदेहमयन् विशेन्नकृत्स्नं प्रविशेच्यप्लुषिदेहमप्यकृत्स्नः ॥ १४५ ॥
જે જીવ મહાન નથી તેમ અણું પણ નથી એટલે કે જે દેહ જેવડ જ છવ હેય તો જેમ ઘટ અનિય છે તેમ જીવ પણ અનિત્ય થશે વળી હાથીને જીવ મનુષ્યના શરીરમાં જશે તે છવ શરીરથી વધી પડશે તેમજ માણસને જીવ હાથીને દેહમાં જશે તે હાથીના શરીરને અમુક ભાગ છવ વગર રહી જશે તથા મચ્છરના દેહમાં ઘણો જીવ શરીર બહાર રહી જશે.
उपयांतिचकेच न प्रतीका महता संहनने संगमेस्य ॥ अपयात्यधि जग्मुषोल्पदेहं तदयं देहसमः समश्रुतेश्च ॥ १४६ ॥
જેને--જ્યારે જીવ મોટા શરીરમાં જાય ત્યારે જીવને કેટલાક નવા અવય પ્રાપ્ત થાય છે અને જ્યારે જીવ નાના શરીરમાં જાય છે ત્યારે કેટલાક અવયવ જતા રહે છે એટલે જીવ દેહ જેવડે જ રહે છે તેથી અમારી માન્યતામાં દોષ આવતો નથી. વેદની અતિ પણ સ્વીકાર કરે છે કે “સ નાર રમે માન” હાથીના શરીરમાં હાથ જેવડો અને મચ્છરના શરીરમાં મચ્છર જેવડો આત્મા છે.
उपयंत इमे तथा पयंतो यदिवर्गवन जीवतां भजेयुः॥ प्रभवे युरनात्मनः कथंतकथमात्मावयवाः प्रयंतु तस्मिन् ॥ १४७॥ શ્રી શંકરાચાર્યજી:--
જે અવયવ જતા રહે અને આવ્યા કરે તો તે જેમ શરીરથી આત્મા ભિન્ન છે તેમ આત્માથી તે અવયે પણ ભિન્ન હોવા જોઈએ. તેમ એ અવયવોનું આવાગમન પંચમહાભૂતથી થવાનો સંભવ જણાતું નથી કારણ કે આત્મા પંચમહાભૂતને વિકાર નથી.
जनिता रहिता क्षयेण हीनाः समुपायंत्यपयांति चात्मनस्ते ॥ अमुकोपचितः प्रयातिकृत्स्न त्वमुकै श्वापचितः प्रयात्य कृत्स्नं ॥१४८ ॥
જેન––એ અવયવો જન્મરહિત અને ક્ષયહીન એટલે સનાતન છે છતાં આવે છે અને જાય છે માટે વૃદ્ધિ પામેલો જીવ હાથી વગેરેના શરીરમાં વ્યાપે છે અને સંકોચ પામેલ છવ મચ્છર વગેરેમાં વ્યાપે છે એ સિદ્ધાંત બંધ બેસતે છે.
किमचेतनतोत चेतनत्वं वदतषांचरमे विरुद्धमत्या ॥ वपुरुन्मथितं भवेत्त पूर्वे बत कात्स्न्ये न वनचेतयेयुः ॥ १४९ ॥
શ્રી શંકરાચાર્યજી–એ અવય–પ્રદેશ અચેતન છે કે ચેતન છે? જે ચેતન હોય તે ઘણું ચેતનેને એકજ અભિપ્રાય કોઈ વખતે ન રહેવાથી વખતે શરીરની ખરાબી થાય ખરી અને જે અચેતન હોય તે તેના વડે આખું શરીર ચેતીભૂત થઈ શકે જ નહિ.
चलयन्ति रथं यथैकमत्या बहबो वाजिन एवमप्रतीताः ॥ इतरेतरंमंगमे जयंतु ज्ञपते चेतनतामपि प्रपद्य ॥१५०॥
