________________
લાલા લજપતરાય શુ કહે છે!
૨૩૯
ગુરૂ હતા. મારા જીવનમાં મે' જોએલા ઉચ્ચ સાધુઓમાંના એક હતા. તેઓ પેાતાના સિદ્ધાંતને જીવનભર જાળવી રહ્યા અને દેહદમન તથા વિકારને અંકુશમાં રાખવામાં નિપુણતા મેળવવામાં સફળ નિવડયા હતા, પણ નૈતિક ધેારણના ઉચ્ચ કાનુનેાને અનુસરીને જોઇએ તે તેઓનું જીવન શુષ્ક અને અસ્વાભાવિક હતું. હું તેમને ચાહતા અને માન આપતા પણ તેમના મત સ્વીકારી શક્યા નહિ. તેમજ તેમણે પણ મને પેાતાના મત સ્વીકારાવવાની કાળજી કરી નહિ. પણ તેના ભાઈ-મારા દાદા-જુદીજ પ્રકૃતિના પુરૂષ હતા. તે અહિંસા ધર્મ –વિકૃત અહિંસાધ–પાળતા. તે મત ગમે તેવા સયેાગેામાં કાઇના પ્રભુ હરવાની મનાઇ કરે છે, પણ તે પોતે, પેાતાના ધંધાને અનુસરતાં, જે જે પ્રપ`ચ ખેલવા પડતા તે સર્વ પ્રપંચને વ્યાજખી ગણતા એટલુંજ નહિ પણ સર્વોત્તમ માનતા. પોતાના ધંધાના વ્યવહાર શાસ્ત્રનુસાર એ પ્રપંચ તેમને મન છુટ આપી શકાય તેવા હતા. જી, પક્ષી અને એવા ખીજા પ્રાણીએ મૃત્યુના મુખમાં આવી પડતાં હેાય તેા તેને બચાવવામાં હજારા રૂપિઆ ખરચી નાંખે પણ સગીર કે વિધવા સાથે લેવડ, દેવ. કરવામાં તેમના છેલ્લા કાળીએ પણ ઝુંટાવી લે એવા એ મતને માનનારાં ધણાં મનુષ્યા મેં જોયાં જાણ્યાં છે. હાલના જૂના—
હું કાઇ રીતે એમ કહેવા નથી માગતા તે ભારતવર્ષમાં અન્ય હિંદુ કામા કરતાં જૈનેા વધારે અનીતિમાન છે, અથવા એમ પણ નથી કહેતા કે અહિં ́સા એવી અનીતિ તરફ્ દોરી જાય છે- એવા મિથ્યા દોષારાપણુતા અણુસારા પણ મારાથી દૂર રહે! પોતાની રીતભાતમાં જૈના ઉદાર, અતિથિપૂજક, બુદ્ધિશાળી અને વ્યવહારમાં કુશળ છે. હિંદુઓમાં એવી ખીજી જ્ઞાતિએ પણ છે. મારા કહેવાના ભાવાર્થ એવા છે કે અહિંસાના અમર્યાદિત વ્યવહારે તેઓને અન્ય કામ કરતાં વધારે ઉચ્ચ નીતિના પંથે ચડાવ્યા નથી. વસ્તુતઃ જોર જુલમ અને લુટફાટને લીધે જો કાઇ કામને વધારે ખમવું પડતું હેાય તેા તે જૈન કામજ છે. કારણ કે વારસામાં મળેલી ભીરતા અને બળના ઉપયેાગ તરo તિરસ્કારને લીધે ખીજા કરતાં તેઓ વધારે લાચાર હેાય છે. તેએ આત્મરક્ષણ કરી શકતા નથી, તેમજ પોતાના પ્રિયજનની આબરૂને સાચવી શકતા નથી. શું કર્તવ્ય છે ?
કરવા
વર્તમાન કાળે યુરેાપ, સામાર્થ્યના દૈવી હકક માગનાર અવત્તાર છે. ત્યાં ટાત્સ્યાયના અવતાર રેાપના સદભાગ્યેજ થયેા. પરંતુ ભારતવર્ષની સ્થિતિ તદ્દન જુદીજ છે. જુલમાટના; આ ક્રમણનાં કે લુટફાટનાં કર્તવ્યો માટે ખરખૈરી કે જબરજસ્તી વાપરવાના ઉપદેશ આ સ તાના આપેજ નહિ. મને વિશ્વાસ-શ્રદ્ધા છે કે આભૂમિ એટલી પતિત થશેજ નહિ. પણ આપણી આબરૂનું તેમજ આપણી સ્ત્રી, મેન, પુત્રી કે માતાની પ્રતિષ્ઠાનું રક્ષણ માટે પણ આપણે આપણા સાર્મથ્યા ઉપયાગ કરવા એ પાપભયું છે એવું શિક્ષણ તા આપણે પાલવે તેમ નથી. એવું શિક્ષણુ અસ્વાભાવિક અને અનિષ્ટકારક છે. આપણે રાજદારી ખૂનેને ધિક્કારી કાઢીએ; અરે! એથી પણ ન્યાય ખાતર, ન્યાયપુરઃસર હેતુ પાર્ પાડવા અન્યાયયુક્ત અને કાયદા વિરૂદ્ધ બળનેા ઉપયાગ કરવાની રીતને અવખેાડી કાઢીએ પરંતું જ્યારે એક મહાન અને લેાકમાન્ય પુરૂષ આપણા યુવાનને કહે કે “દુષ્ટ જોર-જીભ્રમ કરનાર મનુષ્યને સામા થયા વિનાં આભાણુ કરીને જ આપણે આપા આધારે
