Jain Shwetambar Conference Herald 1916 07

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536519/1

Page #1

વાર્ષિવા મૂય ( વોરેન ભટ્ટ ) રુ. ૨-૮-૦,
Reg. No. B, 525
श्री जैन श्वेताम्बर कॉन्फरन्स हेरॅल्ड.
પુસ્તક ૧૨, અ'ક , વીરાત ર૪૪૨ અશાર્ડ સ. ૧૯૭૨. જુલાઇ ૧૯૧૬,
અમે તે તું અમે નહિ તે નહિ તે જાણુ જે નિક, નહિ જે બીજે ક્યાંથી વૃક્ષ ફળ કેના ઉપર ફળશે ? અમારી હસ્તીમાં હસ્તિ રહી તારી અજબ રીતે, અમે પર ઘાવ કરતાં ઘાવ આવી તમ ઉપર પડશે,
૨૧૦
વિષયાનુક્રમ. અમૃત વૃષ્ટિ—કાવ્ય (રા. કૈવલ્ય ) .. ૨નેહાળ પિયા—કાવ્ય ( રા. કેવલ્ય ) ..
- ૨૧૧ તtત્રીની નોંધ–૧ જૈન ઇતિહાસ સામગ્રી, ૨ અંગ્રેજી ભાષામાં જૈન ધર્મ સંબંધી
પુસ્તક, ૩ જેસલમીર તથા બીજા જૈન ભ'ડારે, જે પાટણની પ્રભુતા અને જૈન, ૫ જૈન પવિત્ર ગાનું મુદ્રીકરાગ્ય, ૬ સંપ ત્યાં સુખ, ૭ રાજભક્તિની અવધિ. ..
• ૨૧૧ સ્વીકાર અને સમાલોચના ( તંત્રી ) ..
• ૨૧૭ પ્રાચીન પત્ર (મુનિશ્રી વિદ્યાવિજય )
૦ ૨૨૧ જૈન ધર્મના અન્ય ધર્મોમાં ઉલ્લેખ (રા. ગોકળદાસ ના. ગાંધી)...
૨૨૫ લાલા લજપતરાય શુ કહે છે ? અહિંસા પરમો ધર્મ-સત્ય કે ધેલછા ?
२३७ કોન્ફરન્સ મિશન ૧ સુરત ભંડાર "કુંડ, ૨ ધાર્મિક હિસાબ તપાસણી ખાતું,
૩ શેઃ કૃ છે. સ્કોલરશીપા.
२४१
નરરી તબી.
માહુનલાલ દલીચ'દ દેશાઇ.. છે. બી. એ. એસ્ એ. બી. * વકીલ હાઈ કાટ-પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ
Printed, by-Dahyabhai Shakrabhai Gandhi at his Satya Prakash Printing Pregg, Ahmedabad, and Published by--Lalchand Laxmichand Shah for Jajna Swetambar Conference at its office at Pydhuri, Bombay, No. 3,

Page #2

કાં ! ખાંસી અને દમથી હેરાન થાઓ છો કે ?
હા. જે તમારે ભૂતથી બચવું હોય તે— લોકપ્રિય ર્ડો. સર ભાલચંદ્ર નઈટ સાહેબની ભલામણ પર ધ્યાન આપા,
એ. સી. એમ અત્તરવાલાનું કરશીપ મેં વાપર્યું છે, અને તે કફને શારદીમાં ઘણું ઉપયોગી માલુમ પડયું છે. આ કશીરપ ઘણું સ્વાદિષ્ટ છે. જરૂર વાપરે,
જરૂર વાપ, માત્ર એક વખત એ. સી. એમ, અત્તરવાળાનું
કફ સીરપ,
જેની ઈંગ્લાંડ તથા હિંદમાં ઘણી બાટલીઓ ખપતી થઈ છે. દમ, ખાંસી, ક્ષય, હાંકણ વિગેરે દરદો મટાડવા માટેનાં અતિ ખેંચાણુકારક સટીફીકેટ મળેલાં છે. કી'મત બાટલી ૧ રૂ. ૦-૧૨-૦ વી. પી. ખર્ચ જાદુ', જથાબંધ લેનારને સારૂ’ કમીશન આપવામાં આવશે. માટે નીચેના ઠેકાણાથી મંગાવી લ્યો.
એ, સી. એમ અત્તરવાળા અબદુલ રહેમાન સ્ટ્રીટ,
મુંબઇ ન ૩,
કે, અમ, અત્તરવાળા,
ત્રણદરવાજ, અમદાવાદ,
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજ્યુકેશન બોર્ડ,
આ બાર્ડ તર૪થી “ શ્રી જેને વેતાંબર કૅન્ફરન્સ ધાર્મિક હરીફાઈની પરીક્ષા” તથા "બાઈ રતનબાઈ–શા ઉત્તમચંદ કેશરીચંદના પત્નિ-સ્ત્રી જૈન ધામિક હરીફાઇની પરીક્ષા ” તા. ૩૧-૧૨-૧૮૧૬ રવીવારે બપોરના ૧ થી ૪ વાગ્યા સુધીના ટાઈમે મુકરર કરેલા એજટેની દેખરેખ નીચે લેવામાં આવશે.
ચાલુ વર્ષમાં માણસાનું સેન્ટર વધારવામાં આવેલ છે અને ત્યાના એજ ટ તરીકે શા | મફતલાલ જેચંદ તથા શા હાથીભાઈ મુલચને નીમવામાં આવ્યા છે.
દરેકે પાઠશાળાના સેક્રેટરીને વિનતિ કરવામાં આવે છે કે પોતાની શાળાના વિદ્યાથી એ જેઓ પરીક્ષામાં બેસવા ઇચ્છા રાખતા હોય તેઓનાં નામનું લીસ્ટ તા. ૩૦-૧૧-૧૬ સુધીમાં મોકલી આપવા મહેરબાની કરશે,
પાયધુની, મુંબઈ ન ૩,
મોતીચંદ ગીરધરલાલ કાપડીઆ, મોહનલાલ દલીચંદ્ર દેસાઈ,
ઓનરરી સેક્રેટરીએ,

Page #3

antARTARANN
*****************************************KUKSEN
બે જાહેર ચેલેંજ,
છે ?
i દિયા
જ
છે
AWARDE
ERMEDALS
પહહહહહહલાWe we eeeeeeeeeee eeecલા હલાહલ©e receive
અમે અમારા પ્રખ્યાત સેટના રાજા મહીની જેના માત્ર ચાર ટીપાં રૂમાલપર નાંખવાથી ચ બેલીના પુલની ચાર દિવસ સુધી ખુશ નથી આપતું તેવું સાબીત કરનારને રૂ.૧૦૦)નું ઈનામ તેમજ વળી અમારા પ્રખ્યાત - પુષ્પાકર હેઅર ઓઇલ
(૨જીસ્ટર્ડ)
જે તેલ માથામાં નાંખ- 1 વાથી ખીલતા કુલેની તાજી ખુશબે આપે છે તેમજ મા- તે થાના દરેક દરદ માટે ઘણુંજ ફાયદાકારક છે. વળી બજારમાં વેચાતાં સુગંધીદાર તેલે જેમ ઘાસ્કેટ [લાઈટ ઓઈલ] નાંખવામાં આવે છે તે જે કઈ સાબીત કરી આપે કે અમારાં પુષ્પકર તેલ ઘાલેટ તેલથી બનાવવામાં આવે છે તેને અમે રૂ. ૫૦૦) ઈનામ આપવાને બંધાઈએ છીએ. તે શા માટે બને ઈનામ મેળવતા નથી. -
એકલા માણેક ધી ઓરીએન્ટલ ડ્રગ એન્ડ કેમીકલ કં. આડત્યા – મહીની એજન્સી.
જુમા મસજદ–મુંબઈ.
જય જય

Page #4

ખાસ ખબર.
આ કોન્ફરન્સ હેરેલ્ડ માસિકના નવા થનારા ગ્રાહકોને જણાવવામાં આવે છે કે સંવત ૧૯૭૦ ના પર્યુષણ પર્વ સમયે આ માસિકના ખાસ અંક તરીકે શ્રીમન મહાવીર સચિત્ર અંક ૨૪૦ પૃષ્ટને આઠ આના કિંમતને બહાર પાડવામાં આવેલ હતો. તેમજ તે વર્ષનાં દિવાળીના શુભ પ્રસંગે શ્રી મહાવીર સચિત્રનો ઉત્તરાર્ધ ભાગ ૧૫૦ પૃષ્ટનો અંક પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. ગયા બંને અમે સાથે મંગાવનાર પાસેથી ફક્ત બાર આના કિંમત લેવામાં આવશે. ગયા વર્ષના પર્યુષણ પર્વ પ્રસંગે જૈન ઇતિહાસ-સાહિત્ય સચિત્ર અંક એટલે ૩૬૦ પૃષ્ટને ખાસ અંક બહાર પાડેલ છે. તેની કિંમત છુટક ૧ અંકની બાર આના રાખવામાં આવેલી છે, પણ નવા ગ્રાહકોને તે અંક ખાસ મફત આપવામાં આવશે. માત્ર તેઓનું નામ ગ્રાહકના લીસ્ટમાં તા. ૧ જુલાઈ સને ૧૯૧૫ થી દાખલ કરવામાં આવશે. અને તે પછીના બધા અંકે પુરા પાડવામાં આવશે. આ ઉત્તમ લાભ લેવા દરેક જીજ્ઞાસુ બંધુ આ માસિકના ઉત્તેજન અર્થે, આ પત્રના આધાર શ્રી કોન્ફરન્સ દેવીના સહાય આપવા અર્થ અને પિતાના આત્માના લાભાર્થે ગ્રાહક તરીકે નામ લખી મોકલાવવા અને બીજાઓને ગ્રાહક થવા તત્પર થશેજ. એવી અમે આશા રાખીએ છીએ. નવા થનાર ગ્રાહકનું લવાજમ પ્રથમે લેવામાં આવશે..
માસિક સંબંધી તમામ લખાણું નીચેના શીરનામે અને લેખ સંબંધીનું તમામ કાર્ય તંત્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ વકીલ લાલજી માનસિંહ બીલ્ડીંગ પ્રીન્સેસ સ્ટ્રીટ મુંબઇના શીરનામે લખવા રિવાજ રાખશે.
આસિસ્ટન્ટ સેક્રેટરી પાયધૂની, મુંબઈ નં. ૩.
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ
काश्मीरनो पवित्र केशर. આ કેસરજ પૂજાને ગ્ય છે. આ એક કુદરતી પેદાવાર છે, અને શ્રી મહારાજા સાહિબ કાશ્મીરની આજ્ઞાથી પ્રતિ વર્ષે ખેડવામાં આવે છે. અમો પ્રસિદ્ધ વ્યાપા, દેરાસર અને તીર્થ સ્થાનમાં મોકલીએ છીએ. પ્રથમ શ્રેણીના એક તોલાની કિંમત રૂ. ૧. વાસ્ટિવ કસ્તૂરી રૂ. ૨૫ તે. અસ્સલ મમીરા રૂ. ૩ તો. શુદ્ધ શિલાજીત છે તે. અમૂરોહિંગ) તે. સુગંધિત છરા રૂ. ૨, સ્વાદિષ્ટ મુરબા બાદામ રૂ. ૧, સ્વચ્છ મધુ રૂ. ૧ શેર, સર્વ પ્રકારની શાલ ઇત્યાદિ વસ્તુ કિફાયતે મેકલીશું.
- કાશમીર સ્ટેર્સ શ્રીનગર નં૦ ૧૯

Page #5

सर्व दानात परं दानं अन्नदानं विशिष्यते । હમારાજ લાભના
એક અમૂલ્ય સૂચના
શાસ્ત્રાજ્ઞાનું પાલન એ
હિન્દુ માત્રનો પરમ ધર્મ છે.
भवन्ति नरकाः पापात् पापं दारिद्रसंभवम् ।।
दारिद्रममदानेन तस्मात् दानपरो भवेत् ॥ -દાન નહિ આપવાથી દરિદ્રય આવે છે; દરિદ્રથી પાપ થાય છે અને પાપને પરિણામે ન મળે છે. માટે
બસે રૂપિઆમાં અન્નદાન સાથે અમર નામ!
રૂ. ૨૦૦ આપી અન્નદાન ખાતે એક દિવસ રેકી આરસની તખ્તીમાં નામ કોતરાવી યાદગિરી અમર કરે !!
ગરીબ હિંદુ અનાથોની દયા લાવવી અને મહેશને સારે માટે પ્રસંગે બ્રાહ્મણોની માંફક યાદ કરી દાન આપવું એ દરેક હિંદુનું કન્ય છે. કારણ કે, આવા નિરાધાર અનાથોને દાન કરવાથી જ પરલોકની વાટે ખરચી પ્રાપ્ત થાય છે. હાલમાં સોના આશરે અનાથ હિંદુ વર્ણવ્યવસ્થાનુસાર આશ્રમમાં મળે છે. આ માટે તમારા દાનના મનીઓર્ડરે તરત નીચલે સરનામે મોકલાવી આપે. - રૂ. ૨૫) દાન આપવાથી એક “ગદાન” ગણાય છે. તેના વ્યાજમાંથી અનાથને દુધ અપાય છે અને દાતાના નામનું સ્મારક બેડ ઉપર રખાય છે.
એક રૂપીઆ સુધીનાં દાન વાર્ષિક રીપોર્ટમાં છપાય છે. તે રીપોર્ટ મફત મળે છે, તે મંગાવવા દાન મોકલી લખો.
મંત્રી હિન્દુ અનાથાશ્રમ, નડીઆદ.

Page #6

જનસમાજને ફાયદાકારક
ચેતવણી.
હજાર ગ્રાહકોની ખાત્રીવાળી ૮૦ વરસથી સંપુર્ણ માન પામેલી અને ભરેસાદાર ચોખ્ખા ચાંદીના દાગીના વેચવાની જુનામાં જુની પેઢી. ગ્રાહકોને ખાસ અગત્યની સૂચના.
અમદાવાદના બજારમાં આજકાલ ચાંદીના દાગીના વેચનાર અનેક વેપારીઓ છે. છતાં અમારી દુકાનમાં દરેક જાતના દાગીના ખાસ જસ્તીથી ઝાળેલી તથા ઘુઘરીઓ બાંધવાનો વાળે તે પણ ચાખી ચાંદીને પાકી ગેરંટીથી જ આ પવામાં આવે છે. ભાવમાં ગાવાની બીલકુલ ધાસ્તી રહેતી નથી માટે એક વાર પધારવા વિનંતિ છે. ચાખી ચાંદીના દાગીના
બનાવનાર તથા વેચનાર.
પંચાલ ભૂલાભાઇ હીરાચંદ
છે. માંડવીની પિાળમાં લાલાભાઈની પિળમાં ઘર નં. ૨૨૧૪,
અમદાવાદ,

Page #7

श्री जैन श्वेताम्बर कॉन्फरन्स हेरॅल्ड. Vaina Shvetambara Conference Kerald.
પુ. ૧૨ અંક ૭.
વીરાત ર૪૪ર.
અસાડ, સં. ૧૯૭૨. જુલાઈ, ૧૯૧૬,
અમૃત વૃષ્ટિ.
અમૃત આકાશમાંથી ઉતર્યા રે લોલ
સ્વગય થતું અહીં સાકાર જો–અમૃત. મંદમંદ સમીર શીતળ વાય છે રે લોલ,
વીજ કરે અતિ ચમકાર –અમૃત. ચારે દિશેથી અહીં ભેગા મળી રે લોલ
અભ્ર રચે ગોષ્ટી એકાકાર–અમૃત. આંબાનાં કુંજમાં કોયલ કુદે રે લોલ
આન દે કરતી “કુ હુ કાર–અમૃત. હર્ષમાં નિમગ્ન મયુર નાચતારે લોલ.
કળા કરી કરે “મેહુકાર–અમૃત. વિરમી ચકરી સુખ શાંતિમાંરે લેલ.
મટયો આજ યાસીને પિકાર–અમૃત. પપૈયેય પીને “પી” બેલીને લેલ,
વિરહી હદય ભરે વિકાર –અમૃત. ગરજે ગડગડે અતિ શરથીરે લેલ
મિ ધરા થતા એકાકાર—અમૃત. અમૃતની રેલછેલ વિશ્વમાં રે લોલ
વિશ્વ થતું અમૃતાકાર–અમૃત, ૪-૮-૧૫
--કૈવલ્ય,

Page #8

૨૧૦
શ્રી જૈન વે. કા. હેરલ્ડ,
સ્નેહાળ પ્રિયા.
‘પ્રિયતમ પ્રિયતમ’ વદી પ્રભાતને પ્રગટાવે સહુઆાન્તિક–ાજનની સગવડ સચવાવે
‘પ્રિય વ્હેલા આવજો' એમ કહેતી વળાવે પ્રમદા પ્રીતિ પદ્મ પરાગ પૂર્ણ પ્રસરાવે
સુણી આવતા હસતી સ્વાગતવા આવે સુખ શાંતિદાયક ઉપાય સો વસાવે
મધુ મધુરી ગોષ્ટ કરી થાક ફીકર વીસરાવે પ્રમદા પ્રીતિ પદ્મ પરાગ પૂર્ણ પ્રસરાવે
ગૃહકાય કુશળ વ્યવ્હારે ન ખામી મતાવે પતિનાં સુખ શાંતિ કાજ દેહ કાવે
સદા સરળ હૃદયથી આજ્ઞાતુત ઉઠાવે પ્રમા પ્રીતિ પદ્મ પરાંગ પૂર્ણ પ્રસરાવે
મન મલીન મદન મદમાં મચીને મરડાવે તન તપે તત્ક્ષણ તીવ્ર તાપથી ત્યારે
સ્થૂળ-સૂક્ષ્મ સ્નેહને સ્પષ્ટપણે સમજાવે પ્રમદા પ્રીતિ પદ્મ પરાગ પૂર્ણ પ્રસરાવે
20)
તંત્રીની નોંધ.
—કૈવલ્ય,
૧ જૈન ઇતિહાસ સામગ્રી—જૈન ઇતિહાસની કેટલી જરૂર છે તે હવે સમાજને મસજાવા લાગ્યું છે, તે માટે વિધવિધ પ્રયત્ના થાય છે, તેની નોંધ લેતાં અમને આનંદ થાય છે. શિલાલેખા પણુ ઇતિહાસ સામગ્રી છે. તેના સંબંધે કૅાન્સ તરફથી સંગ્રહ પ્રસિદ્ધ કરવાના હતા તે હજી વિચાર અમલમાં બ્યા નથી ત્યાં તા—
૧. કલકત્તાના બાબુ પુરચંદજી નહાર એમ. એ. બી. એલ. તરથી શલાલેખા ‘જૈન લેખ સંગ્રહ ' છપાય છે કે જેનાં ૫૪ પૃષ્ટ હાલ છપાયાં છે, અને તે સિવાય ઇં પ્લેટા લિથામાં છપાઇ છે. આમાં કેટલાક ઉપયોગી છે અને કેટલાક તદ્દન નવા છે. છપાઇના ટાપ ને પતિ રમણીય નથી પણ પ્રયાસ સ્તુત્ય છે. ૨. પ્રસિદ્ધ જૈન સાક્ષર શ્રીમન મુનિ મહારાજશ્રી જિનવિજયજી તરફથી પ્રાચીન જેન લેખ સ ંગ્રહ ' સશાષિત થઇ પાય છે, તેમાં આપેજી ચાર Ěામ એટલે ૬૪ પૃષ્ઠ

Page #9

તંત્રીની નોંધ
૧૧
છપાયેલાં જોયાં પછી કહેવામાં કાઇ જાતને વાંધા નથી કે કા ધણું સુંદર, રમણીય અને પ્રાચીન તત્ત્વથી પૂર્ણ છે. આ છપાવવા માટે વડાદરાના એક સારા પ્રેસમાં ગોઠવણુ થઇ છે અને મહિનામાં ૧૦ થી ૧૫ ફ઼ાર્મ તૈયાર થશે. તેમાં પ્રથમ તે બધા લેખા મૂળમૂળ રૂપે છપાશે. આ લેખે અત્યાર સુધીમાં અંગ્રેજી પુસ્તકો જેવા કે એપિગ્રાફીકા ઇંડિકા, આર્કીંલોજીકલ ખાતાના જૂના અને નવા રીપોર્ટ, સેાસાયટીનાં જનલા આદિમાં છપાયલા છે તે અને બીજા ઉક્ત મુનિશ્રીએ સંગ્રહેલા છે, તે છે—અને પછી તે બધા લેખાનેા સાર અને ઉપયાગી ટાંચણ હિન્દી યા ગુજરાતી ભાષામાં આપવામાં આવશે એવા પ્રબન્ધ હમણાં રાખવામાં આવ્યેા છે. આ ક્રમ ધણા અનુકૂળ છે અને લેખાના જે સાર મુનિશ્રી આપવા ઇચ્છે છે તે આશા છે કે ધણા ઉપયાગી અને સુંદર થશે. આ સિવાય ખાસ આનંદદાયક બિના એ છે કે આર્કીઓલાજીકલ સર્વેના દક્ષિણુ વિભાગના સુપ્રિન્ટેન્ડન્ટ શ્રીયુક્ત ડી. આર્. ભાંડારકરે પણ આ કામમાં સાહાચ્ય આપવા ઇચ્છા દર્શાવી છે અને પોતાની આફીસમાં જૈન શિલાલેખા કે, જે પ્રકટ નહીં થયા હોય તેવા ‘ મુનિશ્રીને મેાકલી આપ્યા છે. એમના લેખામાંથી કેટલાક તે બહુ ઉપ યેાગી અને મહત્ત્વના છે. પ્રારંભમાં તે બધા શિલાલેખા પાષાણુની પ્રતિમાઓના લેખા જ વિભાગ રાખવામાં આવશે. પછીથી ધાતુની પ્રતિમાઓના લેખા આપવાના વિચાર રાખવામાં આવ્યા છે. કે જે ધાતુપ્રતિમાના લેખાના સગ્રહ મુનિશ્રીએ કરેલો તેની સંખ્યા પાંચસે. લગભગ છે. આ સિવાય અમેએ રા. રમણિકલાલ મગનલાલ મેાદીએ આયુના લેખા લખેલા તે તથા રા. કેશવલાલ પ્રેમચંદ મેાદી ખી. એ. એલ એલ. બી. વકીલ અમ દાવાદ તરફથી મળેલા છ ફાટા આબુપરના મેાકલી આપ્યા છે. આ રીતે મુનિમહારાજો તથા શ્રાવકા જેની પાસે શિલાલેખાની નકલેા હોય યા જે કરાવી શકે તે તેમના પર મેાકલાવી આપશે.
(૩) જૈન પ્રશસ્તિ સગ્રહ—ઉક્ત મુનિશ્રીએ પ્રાકૃત સંસ્કૃત પ્રશસ્તિઓ છપાવવા માટે એકત્ર કરી છે અને થાડા સમયમાં પ્રેસમાં અપાશે. આ પ્રશસ્તિ પીટનના રીપોર્ટ અને કિલ્હાનીના તેમજ ભાંડારકરના રીપોર્ટવાળી અને ખીજી મુનિશ્રીએ સંગ્રહી છે તે બધી એકજ પુસ્તકમાં આવવા વેચાર છે કે જેથી જોનારાઓને બધે ઠેકાણે કાંકાં મારવા મટી જાય.
(૪) જૈન ઐતિહાસિક રાસ સગ્રહ રાસાઓ અને સ્તનાદિ પ્રગટ કરવાના છે અને તે છપાય છે.
સંગ્રહનાં ઉક્ત મુનિશ્રી ઐતિહાસિક
(૫) વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી--આ પુસ્તક ઐતિહાસિક છે અને તે ઉક્ત મુનિશ્રીએ સ ંશાધિત કરી પ્રેસમાં છપાવી તૈયાર રાખ્યું છે. આ ગ્રંથ નવીન જ છે અને પ્રસ્તાવના પણ લખાણુથી લખવામાં આવશે આ સિવાય ઉક્ત મુનિશ્રી કૃપારસકાષ વગેરે એ ત્રણ ગ્રા છપાવે છે. આ સર્વ પ્રયત્ના માટે અમે આ મુનિશ્રીના અખંડ અને અવિશ્રાંત પરિશ્રમ અને ઉત્સાહ હૃદયપૂર્વક અભિન’દીએ છીએ,
હવે આ સંબધે અમે કાંઇ સૂચના કરીશું તે એટલી જ કે:--
૧. શિલાલેખા સંબધી શ્વેતાંબરી અને દિગંબરી અને જેટલાં મળે તેટલાં સ સાથે સાથે છપાવવાં, તેમ ન બની શકે તે। શ્વેતાંબરી સર્વ એકત્રિત કરી છપાવવાં અને સાથે સાથે દિગંબરી એકત્રિત થતાં હોય તે સર્વકરી તે કોઇ દિગંબરી સજ્જન તે છપાવવા

Page #10

૨૧૨
શ્રી જૈન . ક. હે . આપી દેવાં. સર્વ ન બને તે ઉપયોગી અને પ્રાચીન હેય તેને પ્રથમ પદ આપવું. આમ બનશે તે તીર્થો સંબંધીના ઝઘડા ઘણી સારી રીતે પતી શકશે, અને જૈન ઇતિહાસનાં અણમોલાં અને અંધકારમાં પડેલાં અણજાણ્યાં દાર ઉઘડશે.
૨. દરેક પુસ્તક કે સંગ્રહમાં અનુક્રમણિકા વિસ્તારપૂર્વક અને વિષયવાર આપવાનું ખાસ લક્ષમાં રાખવું.
૩. દરેક ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં તે સંબંધી જેટલાં બને શકે તેટલાં પુસ્તક, સાધન ને ઉપયોગ કરે ઉદાહરણ તરીકે જંચ ડાકટર ગેરિનાએ છપાવેલ જૈન બિગ્લિઓગ્રાફી અને શિલાલેખોની રેપટરી, કીર્તિકૌમુદી (મુંબઈ ગવર્નમેંટ સંસ્કૃત સીરીઝ) માં આપેલા આબુગિરિ પરના શિલાલેખે, ડભોઇનાં પુરાતન કામ, ભાવનગર રાજ્ય તરફથી છપાયેલ
ખુલરને સંગ્રહ કે જે આત્માનંદ સભાની લાયબ્રેરીમાં છે તે વગેરે સર્વ કામે લગાડવાં ખપે છે.
છેવટે આવા આવા પ્રયત્ન અખંડ ચાલુ રહે એવું ઇચ્છીએ છીએ અને તેવા પ્રયત્ન સદા ગતિમાન રહે તે માટે જૈન ઇતિહાસને જ લગતું એક માસિક નીકળે તેવો સમય આવી લાગ્યો છે એમ અમે જણાવીએ છીએ.
૨ અંગ્રેજી ભાષામાં જૈન ધર્મ સંબંધી પુસ્તક–જૈન ધર્મ સંબંધી અંગ્રેજીમાં ઘણાં થોડાં પુસ્તકો છે તેથી હાલના જૈન યુવકો અંગ્રેજી ભણવા સાથે પ્રાકૃતનું જ્ઞાન ન હોવાથી તેમજ સંસ્કૃતિનું જ્ઞાન ઓછું હોવાથી વળી વિશેષે ગૃહના ધર્મ સંસ્કાર યથાયોગ્ય ન પડવાથી અંગ્રેજીમાં લખેલાં પુસ્તકોના અભાવે જડવાદી બનતા જાય છે. આ સ્થિતિ અટકાવવા માટે જૈન ધર્મરસિક શ્રીમંતોએ અંગ્રેજીમાં વિદ્વાન પાસે પુરતો લખાવી જૈન તત્ત્વજ્ઞાનને પ્રસાર જન શિક્ષિત યુવકોમાં તેમજ જૈનેતર પ્રજામાં કરવા ઘટે છે. જૈન
નું રેખાદર્શન ( Outlines of Jainism ) એ નામનું પુસ્તક તૈયાર થાય છે એવી ખબર અમે આપી ગયા છીએ પણ તેના સંબંધમાં ૧૨ મી જુલાઇના ન્યુ ઇડિયા પત્રમાંથી વિશેષ ખબર મળી છે તે નીચે આપીએ છીએ –
The Cambridge University Press will shortly publish for the Jain Literature Society, a volume of Outlines of Jainism, by Mr. Jagmanderlal Jiani, president of the All India Jain Association, edited by Dr. F. W. Thomas, Librarian to the India office and president of the Jain Literature Society. The work is being issued in advance of a series designed to consist principally, but not exclusively of translations from authoritative texts, and presents in a modern compass a tho. rough exposition of the system and its terminology.
૩, જેસલમીર તથા બીજા જન ભંડારે–બહુ આનંદની વાત છે કે શ્રીમંત વડોદરા સરકાર પિતાની હમેશની વિદ્યાપ્રિયતા એક યા બીજી રીતે પ્રગટ કરી સાહિત્યને સમુદ્ધાર કરવા પ્રત્યે તીવ્ર લાગણી ધરાવે છે. તેના પરિણામે પાટણના જેન ભંડારોની ફેરિસ્ત કરવા આપણા જૈન સાક્ષર રા. ચિમનલાલ ડાહ્યાભાઈ દલાલ એમ. એ. ને મોકલ્યા

Page #11

તત્રીની નોંધ.
૨૧૩
હતા અને તેમણે પ્રવર્તક શ્રીમાન કાતિવિજયજીની સહાયથી સર્વ ભંડારો તપાસી યોગ્ય હકીકત અને પ્રશસ્તિને સંગ્રહ કરી એક રિપોર્ટ તૈયાર કરવાની સર્વ સામગ્રી મેળવી છે. આ રિપોર્ટ બહાર પડયે બહુ ઉમદા અને ઉપયોગી બાબતો જન ઇતિહાસને અંગે મળી આવશે તેમજ જૈન સાહિત્યની પ્રજાને ખ્યાલ આવી શકશે. આને અંગે કેટલાંક મહત્ત્વનાં પુસ્તકો પણ શ્રીમંત સરકાર તરફથી બહાર પડવાનાં છે અને તેમને એક ધનપાલપંડિત કૃત પંચમી કહા” નામને પ્રાકૃત ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથની એકજ પ્રત મળી છે અને તે યોગ્ય રીતે શુદ્ધ નહિ હોવાથી સંશોધિત કરવી મુશ્કેલ છે તો કોઈ પાસે તે હેય તો રા. દલાલપર મોકલવામાં આવશે તો તેને ઉદ્ધાર થશે. રા. દલાલનું સરનામું “સેંટ્રલ લાયબ્રેરી, વડોદરા’ છે.
બીજી નોંધ લેવા લાયક બીના એ છે કે આ માસમાં કે સુરતમાં જેસલમીર અને ભારવાર મેવાર અને માલવાના ઉપયોગી સ્થલે કે જ્યાં જૈન ભંડારે આવેલા છે તેમાંના પસ્તકોની શોધખોળ કરવા માટે રા. દલાલને શ્રીમંત સરકાર મોકલાવવાના છે તો આશા છે કે તે તે સ્થલના ભંડારો જોવા તપાસવાની સ અનકળતા ત્યાંના સંઘે તથા તે તે સ્થળે લાગવગ ધરાવતા આપણું પૂજ્ય મુનિવરો મેળવી આપશે. કૅન્ફરન્સ ઓફિસમાં રહેલી પંડિત હિરાલાલ હંસરાજે જેસલમેર ભંડારની કરેલી ટીપે બધી રા. દલાલપર મોકલી આપવામાં આવી છે. જૈન સાહિત્યને વિજય હે !
૪ “પાટણની પ્રભુતા” અને જન–આ સંબંધે અમે ગયા અંકમાં જે કંઈ જણાવ્યું છે તેપર લક્ષ ખેંચીએ છીએ આ પુસ્તકના સંબંધમાં શું કરવું તે માટે જૂદા જૂદા મુનિરાજ અને શ્રાવક તરફથી અભિપ્રાય મળ્યા છે તે અમે ટાંકીએ છીએઃ
અ. “ અમારા તરફથી તે એ પુસ્તક જ્યારથી જોવામાં આવેલ છે ત્યારથી જ કાંઈ ઉપાય જવાની જરૂર છે (એમ) વિચારવામાં આવેલ છે તેમજ કેટલાક શ્રાવકોને વાત નીકળતાં પણ કહેવામાં આવેલ છે પરંતુ ઉપાય યોજવાવાળાના તરફથી કોઈ પગલાં ભરવામાં ન આવે તો પછી બીજા બોલીને કે લખીને શું કરે ?...આપણને થતો ગેરઈન્સાફ હઠાવવાની કોશેસ કરવી આપણી ફરજ છે.....” જુનાગઢ ૨૮--૧૬
વક્તા મુનિમહારાજશ્રી વલ્લભવિજયજી. બ. “પાટણની પ્રભુતા નામનું ચાર માસ પૂર્વે વાંચ્યું છે. તે સંબંધી તમારા અભિપ્રાય ને તત્સંબંધી પ્રવૃત્તિને અનુકુલ છું. તમને યોગ્ય લાગે તેમ પ્રવર્તશે. આવી અનેક બાબતો છે. પરંતુ એક મંડલ આ દિશામાં કામ કરે એવું સ્થાપવું જોઈએ. સાધુઓ અને શ્રાવકો ભેગા રહી પરસ્પર સલાહથી આ વિષય માટે કામ કરે તેવું થવું જોઈએ. ચારે તરફથી મજબુત અવાજ ઉઠે પ્રવૃત્તિ થાય અને પૂર્ણપણે ફાવી શકાય તો જાહેરમાં આવવું ઠીક છે. સમાજના સાંકડા વિચારો વધવામાં એક તરફથી આડકતરી રીતે નિમિત્તતા વધે નહીં તે ધ્યાનમાં રાખીને કામ કરશે.” વિજાપુર ૫-૭- ૧૬
-મુનિમહારાજશ્રી બુદ્ધિસાગરજી ક. “પાટણની પ્રભુતા” નામનું પુસ્તક ગુજરાતીના ગ્રાહક તરીકે માસ તરફ ભેટમાં આવેલું છે તથા તે પુસ્તક મેં પુરેપુરૂં વાંચેલું છે અને તે ઉપસ્થી મને જે વિચાર થયા છે તે નીચે પ્રમાણે છે:

Page #12

૨૧૪
શ્રી જેન કરે. કા. હેડ.
૧ કોઈપણું રાજ્યમાં કોઈપણ વ્યક્તિ અથવા કોઈપણ ધર્મવાળાની પ્રબળતા થાય ત્યારે તેના સામે ઇર્ષાથી કે સ્વાર્થથી અનેક વ્યક્તિઓ અથવા વિરૂદ્ધ ધમીઓ ખટપટ ઉઠાવી પ્રબળપક્ષને તેડવા પ્રયત્ન કરે એ સંભવિત છે. તે જ પ્રમાણે ગુજરાતી ગાદી ઉપર મહારાજ સિધરાજની સગીર વયમાં મીણલદેવી સતા ભેગવતાં હતાં ત્યારે જૈન ધર્મિઓની પ્રબલ સત્તા જમાવવા માટે તે વર્ગ તરફથી કોશીસે થઇ હતી અને તેના સામે વિરૂદ્ધ પક્ષે એ સત્તા તેડી પાડવા માટે ઘણી ખટપટ અને કાવાદાવા કરી લોકે તથા ક્ષત્રીઓને ઉશ્કેરી જૈન ધર્મિઓની સત્તા તોડી પાડી હતી. --
૨ આ રાજ્ય ખટપટમાં એક જૈન યતિએ મુખ્ય કરી ભાગ લીધો હતો અને એક સંસારી ગૃહસ્થ આવી રાજ્ય ખટપટમાં ઉતરી સ્વાર્થોધ બની અનેક અનર્થો કરે તેવાં અનર્થી સદરહુ જતીના હાથથી કરાવવામાં આવેલાં છે–આ અનર્થો તથા જતીને જે સ્વરૂપમાં ચીતરવામાં આવેલ છે તે ખરેખર જૈન ધર્મ તથા તેના આચાર્યની પદવી ભોગવતા આવા યતિને અપમાન કે તિરસ્કાર યુક્તજ ગણાય અને લોકોમાં તેની મહત્તા તથા આબરૂ અને ગૃહસંસાર ત્યાગી લીધેલી જૈન દિક્ષાને ઉતારી પાડનારૂં ગણાય એવી મારી માન્યતા છે. આ યતિના હાથથી આગ સળગાવવાના તથા ખુન કરવા વિગેરે અનેક અઘટિત બનાવની ઘટના આ પુસ્તકમાં ગોઠવેલી છે.
૩ આ યતિ ઈતિહાસિક બનાવને–ખરેખર પાત્ર હતો કે નહિ તે તે ઈતિહાસ તપાસી ખાત્રી કરશો. જો તેનું નામ ઇતિહાસમાં હોય તે તેમાં તેણે આ વખતના રાજ્ય કારભારમાં કેટલે દરજજે ભાગ લીધો હતો તે તપાસવું જોઈએ અને તેના પ્રમાણમાં એક ઇતિહાસિક નોવેલ બનાવનારે આવા ધર્માચાર્યને તેના દરજજા તથા ધાર્મિક બંધારણને નહીં છાજતી રીતે ચીતરવામાં કેટલી બધી સંભાળ અને કાળજી રાખવી જોઈએ તે તે આપ સારી રીતે જાણો છો માટે... જેતલસર ર૮-૬-૧૬
–વકીલ અભેચંદ કાળીદાસ. ડ. “પાટણની પ્રભુતા” પર આપે લાગણી ભરી ટુંકી નેંધ લીધી તે માટે ધન્યવાદ આપવો ઘટે છે. ..“પાટણની પ્રભુતા” ત્રણ માસ પર મળી વાંચી, કંપારી વછુટી. તેની ભાષા રચના પરથી લાગે છે કે “ઘનશ્યામતે “ગુજરાતી’ માં કટકે કટકે પ્રસિદ્ધ થઇ ગએલ સુન્દર નવલક્થા “વેરની વસુલાત”ના કર્તા હશે. તેમ જે હોય તે ખરેખર એક સાક્ષરનાદાથે રાક્ષસી કૃત્ય થયું છે. જૈન આચારવિચાર, જનસિદ્ધાન્ત-ધર્મભાવનાલક્ષ્યબિંદુ અને જૈનેના સુપ્રસિદ્ધ ઇતિહાસિક કૃત્યો–એ સર્વ પર આક્ષેપ કરી જનસભાજની પામરતા બતાવી છે. જે ધર્મે દયા-અભેદ પ્રેમ-નીતિનું સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું તે જૈન ધર્મને જૈનેતરના હાથે આવો બદલે?!!!
મુદ્રારાક્ષસ નાટક (સંસ્કૃત)માં જે આકારે ખટપટી પ્રપંચી કૌટિલ્ય નીતિકુશળ ચાણકય આલેખાયેલ છે તેનું માત્ર અણછાજતું રૂપાન્તર “જતી કે જમદૂત,”
–ભયંકર -કાળું ધનશ્યામ ચિત્ર તેં “આનંદ સૂરિનું છે ! !! “ઉદે મારવાડી’ જેને કર્તા કુમારપાળના મહામંત્રી તરીકે ઓળખાવે છે તે ચિત્ર જાણે અત્યારના ઘાસલેટના ફેરીઆ

Page #13

ત‘ત્રીની નેાંષ.
૨૧૫
પાંજરાપાળમાં સુનારા -વ્યાજવટાની કપટનળથી પૈસેા પેદા કરનાર મારવાડના અનિયા’ જેવું છે. મુંજાળ-મીનળ દેવીનાં ચિત્રા વ્યભિચારદર્શક છે.
એકદર આખી કથામાં બધાં જૈનપાત્રા ભાવહીન-કાળાં–મલીન ચિત્રલાં છે. તે બધું જો ઇતિહાશથી સપ્રમાણ લખાયું હોત તા આવા ભયકર-વિવાદગ્રસ્ત વિષય ચર્ચતાં કર્તાએ સ્પષ્ટીકરણ કરવું જોઇતું હતુ. અમેા નથી ધારતા કે કર્તા તેમાં વિજયી નિવડે. આતા ઈત્યાસીક નવલ કથાના નામે જૈનાની દશમાં અને અગ્યારમા શતકની સુપ્રસિદ્— સમાણુ જાહોજલાલી પર લેખકે કાદવ ઉડાડયુ' છે! તે બધું નિર્દેસ ભાવે લખાયું હાય એમ તે કેમ માની શકાય ? એથીજ એ કૃતી...ને પાત્ર છે. તેને જન્મ પમાડતાં પ્રે. ખુશાલ ત શાહે કેવી મદદ કરી હશે? જે કલ્પવૃક્ષની છાયા નિચે પ્રેાફેસર બિરાજે છે તેનાં મૂળીઆં ખાદનારાને તે મદદ આપે? સાહિત્ય અને રાજદ્વારી વિષયમાં આગેવાન ગુજરાતી'ના સબ એડીટર અંબાલાલ છુ. જાની ભેટના નામે જૈનાને કંપારી આપનાર કૃતી સાથે કેમ સમત્ત થયા હશે ? આ સબંધે મુદ્દાવાર ખુલાસા મેળવવા જૈન વિદ્વાનાએ પ્રયાસ કરવા ઘટે છે,
જેના પોતાના ધર્મ-સ્થાના-શાસ્ત્રા-સાહિત્ય અને જાહેાજલાલીની જાળવણી નહિ કરશે તેા જૈનેતાના હાથે તેમને સત્ત્વહીન-મલીન અને આખરે ભયંકર આકારમાં રાવણ જેવા આળેખવામાં આવશે.
મુંબઇ ૧૬-૩-૧૬
—પદમશી નથુ શાહ.
[આ પ્રમાણે અમારી પાસે જે અભિપ્રાયા આવ્યા તે એમને એમ જાગ્યા છે અને તે પરથી જૈમ સમાજના પર તે પુસ્તકની શું અસર થઇ છે તેના કઇ ખ્યાલ આવી શકે તેમ છે. આ પત્ર સમગ્ર સમાજના વિચારાને માન આપનારૂં છે તેથી આ પુસ્તકના વિદ્વાન લેખક અમે જણાવી ગયા તે પ્રમાણે પેાતાના ખુલાસા સ્પષ્ટ ભાષામાં કરશે એમ અમે હૃદયપૂર્વક ખાત્રી રાખીએ છીએ. અમે કર્તાની સાથે પત્રવ્યવહાર કરી જે પરિણામ આવશે તે આવતા અંકમાં મૂકવા પહેલી તક હાથ ધરીશુ ]
૫. જૈન પવિત્ર આગમાનુ સુદ્રીકરણ--અમને અતિશય આનંદ થાય છે કે શ્રીમાન પન્યાસ આનંદસાગર ગણિના સ્તુત્ય પ્રયાસથી ‘આગમ વાચના' શરૂ થઇ, આગમાય સમિતિ નામની સંસ્થા ઉભી કરવામાં આવી અને તેના પરિણામે શેઠ દેવચંદ લાલભાઇ જૈન-પુસ્તકાહાર ક્રૂડદ્વારા અનુયાગદ્વાર પ્રથમ ભાગ અને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના પ્રથમ ભાગ એમ એ નિયસાગર પ્રેસમાં મુદ્રિત થયાં. કાગળા ઘણા જાડા, ટકાઉ અને બ્લુ રંગના સુંદર વાપરવામાં આવેલા હેાવાથી પુસ્તકાનું આયુષ્ય દીધું લખાશે એમાં શક નથી. ટાઇપ પણ મેટા અને સુંદર વાપરવામાં આવ્યા છે, તેથી વાચકને પણ સરલતા થઇ છે. અને ગ્રંથાના પ્રથમ ભાગ પ્રસિદ્ધ થયા છે પણ થોડા વખતમાં ખીજા વિભાગા છપાઇ સપૂર્ણ થશે તે તે દરમ્યાન નમ્ર સૂચના એ કે પ્રસ્તાવના મૂલ, ટીકા, ચૂર્ણ વગેરેના રચનારાઓના સમય કાલ અને ઇતિહાસ, સૂત્રના ઇતિહાસ--નામ પ્રમાણે અર્થ શું છે? તેને માટે સ્થાનાંગ તે નદી સૂત્રમાં શું ઉલ્લેખ છે ? મૂળ જણાવાતાં પદો હમણાં છે કે નહિ તેનાં કારણુ, ભાષાવિવેક વિગેરે હકીકતાથી પરીપૂણૅ આપવામાં આવશે તેા કાર્યની મહત્તામાં ઓર વધારા થશે. અનુયાગ દ્વારમાં મલધારગરીય આચાર્યશ્રી હેમચંદ્ર વિરચિત વૃત્તિ આપવામાં આવી છે

Page #14

૨૧૬
શ્રી જૈન વે. કા. હેરલ્ડ. આ આચાર્ય મહા વિદ્વાન અને સમર્થ ગ્રંથકાર થયા છે. તેમણે વિશેષાવશ્યકપર ટીકા લખેલી તે છપાઈ ગઈ છે તે સંવત ૧૧૬૪ માં વિધમાન હતા. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં મૂળ, તેપર શ્રીમદ્દ ભદ્રબાહુ કૃત નિયુક્ત અને શાંતિસૂરિની શિષ્ણહિતા નામની વૃત્તિ આપેલાં છે. શાંતિસૂરિ તે પ્રસિદ્ધ વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિ છે કે જે સં. ૧૦૯૬ માં દેવલોકે પધાર્યા હતા. આ વૃત્તિ પરથી દેવેન્દ્ર ગણિએ સમૃદ્ધત કરી સં ૧૧૨૮ માં વૃત્તિ લખી છે, તેમાં કારણ તેમણે જણાવ્યું છે કે
શ્રી શાંત્યાચાર્ય ભંગઃ પ્રવર મધુસમા મુત્તરાધ્યયનવૃત્તિ વિકસ્ય દત્તપમુદ મુદગિરઘાં ગભરાર્થ સારાં ૩ તસ્યા: સમુગ્ધતા વૈષા સૂત્રમાત્રસ્ય વૃત્તિકા
એક પાઠગતા મંદબુદ્ધીનાં હિતકામયા ૪ અમે આ સર્વ પ્રયત્નોને અભિનંદી ઇચ્છીએ છીએ કે પીસ્તાલીસ આગમને સવર આ રીતે ઉદ્ધાર થાય,
૬. સંપ ત્યાં સુખ–બેરસદમાં વિસા શ્રીમાળી જૈન જ્ઞાતિમાં ટુંક વખતથી બે તડ પડેલાં હતાં તે ત્યાંની મુક્તિ-વિજયજી જન કન્યાશાળા કે જે ત્યાંના વિશા ઓશવાળ પંચ તરફથી શરૂ થઈ હતી તેના ઇનામી મેળાવડાની અસરથી તેમજ ત્યાંના સીટી ઇન્કવાયરી ઓફિસર અમદાવાદવાસી જૈનબંધુ રા. રા. અમુલખરાય છગનલાલના સદુપદેશથી સમાધાન થઇ ન્યાત એકત્ર જમી છે. આવાં તડાંનું સમાધાન કરનારા કાર્યવાહકોને ધન્યવાદ આપી ઇછી શું કે આવું કાય અખંડ અને ઉગ્ર વિહાર કરવાના આચારવાળા આપણે પૂજ્ય મુનિરાજે હમેશાં હૃદયપૂર્વક ઉપાડી લેશે તે સમાજની પ્રગતિ સહેલાઈથી અને વહેલી થશે.
૭, રાજભક્તિની અવધિ!—એક પ્રતિષ્ઠિત ગણાતા ભાવનગરના શેઠ જનરલ સેક્રેટરીને જણાવે છે કે “મારા વિચાર પ્રમાણે અનલાલ શેઠીની હકીકત આપણે હૈરલ્ડ માં લેવી ઠીક નથી. આ બાબત આપ વિચાર કરી જોશો.” કેવું જૈન હૃદય ! જીવદયા પાળક જૈનો પાંજરાપોળનું રક્ષણ કરશે, પારેવાંને જાર નાંખશે અને વાયુકાય જલકાય જેવા સૂક્ષ્મ જંતુઓની રક્ષા કરશે, પણ મનુષ્ય પ્રાણું અને તે વળી સ્વધર્મ વગર વાંકે તપાસ વગર જેલમાં સડતો રહે તેને માટે કંઇ કરવામાં ન આવે–અરે ! જીભ કે કલમ પણુ લાગણી બતાવવા માટે વપરાય નહિ પણ ઉલટું કઈ વાપરે તો તેને પ્રતિબંધ છે તે જેનો અહિંસા પરમે ધર્મને કેવી અ રીતે પાળે છે? લાલા લજપતરાય કે જે હિંદને શ્રેષ્ઠ પુત્રોમાંને એક, નિડર અને સત્યાગ્રહી વીર છે એ જેણે બાપને જૈનધમ મૂકી દીધો છે તે જુલાઈના મોડર્ન રિવ્યુમાં Ahinsa Parmo Dharma-A Truth or Fad? એટલે અહિંસા પરમોધર્મ એ સત્ય છે કે ઘેલછા છે? એ મથાળા નીચે એક લેખ લખ્યો છે કે જેનું ભાષાંતર જૈન અને જનશાસનમાં આવી ગયું છે અને આમાં અમે આપ્યું છે તે વાંચી જવા અમે ભલામણ કરીએ છીએ. તેમાંની કેટલીક ટીકા એ છે કે
ભારતવર્ષ અત્યારે અને છેલ્લાં પંદર શતકમાં તદન કચડાઈ ગયેલા અને પુરૂષત્વના એકએક અંશ ગુમાવી બેઠેલું છે અને એ સ્થિતિ કેટલાક લોકો કહેશે કે અહિંસાવાદથી ઉભી થયેલી નથી, પણ તે બીજા સદ્દગુણોને તિલાંજલિ આપવાથી થઈ છે, છતાં હું તે. આગ્રહપૂર્વક માનું છું કે ગૌરવ, મનુષ્યત્વ અને સગુણના માર્ગને વિસારે પાડી અધઃ

Page #15

AAAAAAA.
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૨૧૭. તન આણનાર જે જે કારણો છે, તેમાંથી એક અહિંસાવાદના ઉચ્ચ સત્યની વિકૃતિ છે. અત્યંત ખેદ તો એથી જ થાય છે કે જે લોકે આ સિદ્ધાંતને સંપુર્ણ શ્રદ્ધાથી વળગી રહે છે (જો) તેઓ પિતાનાજ વર્તનથી બતાવી આપે છે કે આ સત્યનો વિપરીત વ્યવહાર મનુષ્યને દાંભિક, નિર્માલ્ય અને ક્રર જીવનને માર્ગે દોરી જાય છે.”
એ મથાળાનાં નીચે જે લખ્યું છે તેને અનુવાદ જૈન અને જૈનશાસનમાં છે તે વાની તેમને અમે ભલામણ કરીએ છીએ. આવું લખવામાં કોઇપણ સહાયભૂત હોય તે આવા આપણું જિનાનુયાયીઓ અને તેના વિચાર–આચાર છે એમ અમને પ્રીતીત થાય સત્ય કહેતાં કોઈ વખત કડવી ગોળી આપવી પડે છે, પણ આમાં તો જરા સાકર ચેપડીને આપી છે તે મીઠું ન લગાડતાં આમાં રહેલા અમૃત અને માધુર્યને ગ્રહણ કરવામાં પિતાની સુજનતા જશે.
--તંત્રી
સ્વીકાર અને સમાલાચના,
આનંદ કાવ્ય મહેદધિ--મૌક્તિક ૪ થું (સંશોધક શ્રી બુદ્ધિસાગર સુરિ સંગ્રાહક રા. જીવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરી પ્ર. શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જૈન પુસ્તકેદાર ફંડ. સુરત જન પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ પૃ. ૬૬૬૮૦ મૂલ્ય બાર આના) આની અંદર ખરતર ગચ્છીય જિનહર્ષ ગણિને શ્રી શત્રુંજય તીર્થરાસ આખો મૂકવામાં આવ્યો છે. પ્રસ્તાવનામાં શત્રુજય મહામ્ય લખનાર ધનેશ્વરસૂરિને સમય અને તે કાલનો ઈતિહાસ રસ પડે તેવો આ છે. આજ મહાગ્ય પરથી ગૂજરાતિ કૃતિ અનુવાદિત થઈ છે. જિનહર્ષને સમય જણાવી તેની કૃતિઓ વિસ્તારથી મૂકી છે. અમારે કહેવું જોઈએ કે યશોવિજયના પરિચયમાં જિનહર્ષ આવ્યા હોય અને તેથી રાસ લખવાની ઈચ્છા થઈ હોય એ સંભવ ઉપસ્થિત કરવામાં આવ્યો છે પણ તેને કંઈ પણ કલ્પના સિવાય આધાર હોય એમ પ્રતીત થતું નથી; કૃતિઓ તરફ નજર નાંખતાં કર્તા સં. ૧૭૪૦ થી સં. ૧૭૬૦ સુધી અવશ્ય વિદ્યમાન હતા એમ સ્પષ્ટ જણાય છે.
શ્રી બુદ્ધિસાગર સૂરિએ મહેનત ઘણી સારી લીધી છે અને આવી રીતે બીજી ગૂર્જર કૃતિઓ સંશોધિત કરી મુકશે તો જૈનસાહિત્યપર ઉપકાર થશે.
વિશેષમાં સૂચના રૂપે જણાવવાનું કે :
(૧) કોઇપણ કૃતિનું સંશોધન એકજ પ્રતિ પરથી શુદ્ધ અને નિર્ણય પૂર્વક થતું નથી, તેથી જ્યાં સુધી બેચાર પ્રતિ શુદ્ધ અને જૂની પ્રાપ્ત થાય નહિ ત્યાં સુધી સંશોધન કરવાની
સ્ટી લેવી . વ્યાજબી નથી. આ સૂચના કરવાનું પ્રયોજન, અશુદ્ધિ એક બે અશુદ્ધ પ્રત પર આધાર રાખવાથી આના પૂર્વાદ્ધમાં રહેલી છે તે છે. તે માટે પ્રસ્તાવનામાં જણાવેલું છે કે “ શત્રુંજય રાસની છાપવા ગ્ય નકલ જેના ઉપરથી કરવામાં આવી તે પ્રતિની અશુદ્ધતાથી નકલ કરનારે કરેલી અશુદ્ધતાથી, છાપવાની અશુદ્ધતાથી તથા સુધારવામાં બીજી શુદ્ધ પ્રતિ ન મળવાથી ઘણું ખડોમાં શબ્દોની તથા પાઠેની અશુદ્ધતા રહી

Page #16

૨૧૮
શ્રી જૈન . ક. હેલ્ડ.
ગઈ છે, એમ, પાટણવાળી પ્રતિ મળ્યા બાદ અને તે પૂર્વે અમને જણાયું છે.... કર્તાની સ્વલિખિત પ્રત ઘણા ખડે છપાઈ ગયા બાદ આવી તેથી શબ્દ અને પાઠોની અશુદ્ધિ રહેવા પામી છે, અને અમને તેથી બરાબર સુધારવા માટે સૉષ થયે નથી. શુદ્ધ પ્રતિયોની પ્રાપ્તિ વિના અશુદ્ધિ દેષો રહેવા પામે એ સ્વાભાવિક છે.”
(૨) આ ગ્રંથમાલામાં અગાઉ પ્રકટ થયેલાં મૌક્તિકો સંબધે અમારી કરેલી સૂચનાઓ આમાં પણ અમલમાં મુકવામાં નથી આવી જાણું દિલગીર છીએ.
અનુક્રમણિકા, શબ્દાર્થ કોષ, ઢાળ અને દેશની અનુક્રમણિકા, વિગેરે આપ્યાં હત તો ગ્રંથનું મહત્વ યથાયોગ્ય જળવાત.
(૩) વિષય વાર મથાળાં પાડવામાં આવ્યાં હતા અને તે દરેક ખંડમાં મુકવામાં આવ્યાં હતા તે વાચકને લાભ થાત.
કર્તા શ્રી જિનહર્ષના હસ્તાક્ષરને ફેટે મુકવામાં આવ્યો છે તેથી તેના પ્રકાશકને મુબા રકબાદી આપીએ છીએ.
પ્રસ્તાવનામાં જે કર્તાની કૃતિઓ જણાવી છે તેમાં વિદ્યાવિલાસ રાજાનો રાસ સં. ૧૭૬૦ આસપાસ રચાયેલો જણાવી ) ઉમેરેલો છે પણ જણાવવાનું કે તે રાસ પંદરમ સૈકામાં થયેલ ખરતરગચ્છીય જિનહર્ષે સં. ૧૫૧૧ માં રચેલ છે. તેની પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યું છે કે –
વાચક ગુણવર્ધન સુખાયા, શ્રી સોમગણ સુપસાયા એમ જિનહર્ષ ગુણગાયા, આટલુ જણાવી ગ્રંથમાલાને વિજય ઇચ્છીએ છીએ.
સંત કવિની-(પ્રથમ ભાગ- સનાતન જૈન ગ્રંથમાલા અંક ૧૨, સંપાદક કાવ્યતીર્થ વ્યાકરણ શાસ્ત્રીશ્રી શ્રીલાલ જૈન, મૂલ્ય રૂ. ૧ ૫. ૨૦૮ કલકત્તા વિશ્વકોષ પ્રેસ) પ્રસ્તાવનામાં જણાવ્યા પ્રમાણે આ પુસ્તક રચવામાં બે પ્રધાન કારણ છે –-૧ તે આજકાલ અંગ્રેજી સ્કૂલોમાં જે સંસ્કૃત શિખવનારાં પુસકે ચલાવવામાં આવે છે તેનાથી વધારે પરિશ્રમ લેવાથી પણ તેનું ફલ ઓછું થાય છે, વિદ્યાથી રાત્રિદિવસ રૂપ ગેખી ગાખી થાકી જાય છે પણ રૂપનું જ્ઞાન થતું નથી, ૨ પુરાણી પદ્ધતિથી વ્યાકરણદિ શીખનારા રૂપ બરાબર જાણે છે પણ તેને ભાષાંતર કરતાં આવડતું નથી આથી આ બનેમાં પડતી મુશ્કેલીઓ દૂર કરવા આ પુસ્તકની રચના કરેલી છે. આ હીંદીમાં કરેલ છે તે આપણી જૈન પાઠશાલાઓ કે જ્યાં હીંદીને પ્રચાર છે ત્યાં આ પુસ્તક ચલાવવામાં આવે તે ઘણું સારું એમ અમે કહી શકીએ છીએ કારણ કે લેખક દિગંબર હોવાથી આ પુસ્તકમાં દિગંબરી વિશિષ્ટ માન્યતાઓ આવી નથી તેમ આવવાને સંભવ પણ નથી, પરંતુ ઉલટું જૈન ધર્મ સંબંધી વા તથા હકીકતે જણાવે છે. જેમકે જિનવાકુ તત્વ ભાષતે જિનવાણ તરનું વર્ણન કરે છે. આવાં જિનાન પૂજાવઃ–આવાં જૈનેન્દ્ર પઠાવઃ અમે બે જીનેને પૂછએ છીએ, અમે બે જૈનેદ્ર (વ્યાકરણ) શીખીએ છીએ. જૈન અહં છવાન ન શસામિ જૈન છોને મારતો નથી. વગેરે વગેરે એકંદરે પુસ્તક ઘણું યેગ્ય થયું છે અને શ્રીમતી કોન્ફરન્સ એક ઠરાવ ખાસ કરી કર્યો છે કે
“દરેક જૈનશાળામાં તથા વિદ્યાલયમાં બને ત્યાં સુધી સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષાનું જ્ઞાન આપવાનું અને ધાર્મિક પુસ્તકાલય રાખવાનું આવશ્યક છે એપર તેને કાર્યવાહકોનું લક્ષ ખેંચવામાં આવે છે.”

Page #17

સ્વીકાર અને સમાલોચના. આ ઠરાવને માન આપવા આવાં પુસ્તકો શાળામાં ચલાવવાં અને પુસ્તકાલયમાં રાખવાં એગ્ય છે.
ચાયરિાપવા–આચાર્યવર્ય શ્રી ધર્મભૂષણ વિરચિત પ્ર. ભારતીય જૈન સિદ્ધાંત પ્રકાશિની સંસ્થા–કાશી. મલ્ય આના ૪) આ ન્યાય વિષેનો સુંદર ગ્રંથ છે કે જે કલકત્તાની સરકાર તરફથી લેવાતી સંસ્કૃત પરીક્ષામાં સંસ્કૃત ન્યાયની પ્રથમ પરીક્ષામાં નિર્ણિત કર્યો છે. મલ શુદ્ધ રીતે આપવામાં આવ્યું છે. અનુક્રમ આપવાથી ઉપયોગિતા વધી છે. પ્રસ્તાવના આપી તેમાં કર્તાને સમય, ગ્રંથપરની ટીકાઓ વગેરેનું વૃત્તાંત આપ્યું હોત તો વિશેષ મહત્ત્વનું થાત. જેને ન્યાય સમજવા માટે સંસ્કૃતને ખાસ ઉપયોગી ગ્રંથ છે. આનું હિંદી ભાષાંતર જુદું છપાયું છે.
nક્ષાણુ–(આચાર્યવર્ય શ્રી માણિક્યનંદિ વિરચિત ને હિંદી ભાષાનુવાદક-ન્યાય તીર્થ શ્રી ગજાધરલાલ જૈન બંગાનુવાદક–બ્રહ્મચારિ સાંખ્યતીર્થશ્રી સુરેન્દ્રકુમાર પ્રવ ગાંધી હરિભાઈ કરણ ઍડ સન્સ દ્વારા ભારતીય જૈન સિદ્ધાંત પ્રકાશિની સંસ્થા ) આ સનાતન જૈન ગ્રંથમાલાનો ૧૧ મો અંક છે આમાં પ્રમાણ અને પ્રમાણભાસનાં લક્ષણ, છ ઉદેશમાં વિભાગ પાડી આપ્યાં છે. અન્ય સાહિત્યનાં અંગો સાથે ન્યાય પણ જેનોએ પલ્લવિત કર્યું છે અને પિતાની વિશિષ્ટતા સિદ્ધ કરી છે. આપણે જેને પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ કહીએ છીએ તેમાં અને ન્યાય દર્શનાદિ જેને પ્રત્યક્ષપ્રમાણુ કહે છે તેમાં ઘણે અંતર છે. આ ગ્રંથમાં સંસ્કૃત મુલ અને તેનું હિંદી અને બંગાલી ભાષામાં માત્ર ભાષાંતર આપેલ છે. આવા ગ્રંથોનું અંગ્રેજીમાં વિવેચન, પ્રસ્તાવના વગેરે સહિત લખાવી બહાર પાડવામાં આવે તો વિશેષ યોગ્ય થઈ પડે તેમ છે. સનાતન જૈન ગ્રંથમાલાને વિજય ઈચ્છીએ છીએ.
લેવામ–આ નામની એક નાની સોળપેછે આકારમાં ૬૫ પાનાની પડી કુમારદેવેન્દ્રપ્રસાદ જેન, આરાહ તરફથી બહાર પડી છે. તે શ્રી. જી. એસ. એરંડેલના The was of Service એ નામના પેમ્ફલેટનું હિંદીમાં ભાષાંતર છે. તેમાં સેવાના પ્રકાર અને ગુણ ટુંકમાં પણ સ્પષ્ટ ભાષામાં જણાવ્યા છે. મૂલ્ય ચાર આના છે.
રહ્યા હાજર ર જૈન ધર્મ-રચનાર “હંસરાજ શાસ્ત્રી પૃ. ૧૪૭ આઠ પેજી જન પ્રિીંટીગ પ્રેસ મુલ્ય આઠ આના) આર્યસમાજના સ્થાપક સ્વામી દયાનન્દ વેદના સ્વમતિ અનુસાર અર્થ કરી તેના નામને ઝુડે લઈ દરેક ધર્મનું ખંડન યંદાતÁા પિતાના સત્યાર્થપ્રકાશ” નામના ગ્રંથમાં કર્યું છે કે જેમાં જૈન ધર્મના સંબંધે ઘણે વિભ્રમ ગેરસમજથી ઉત્પન્ન કર્યો છે. આ વિભ્રમ કેવી રીતે ઉડી જાય છે એ જૈન મતના ખરા મંતવ્ય બતાવી મધ્યસ્થ રીતિ એ પંડિતજીએ આ પુસ્તકમાં દર્શાવ્યું છે તે માટે પંડિતજીને ધન્યવાદ આપીએ છીએ. અમોને ખંડન મંડન ઉપર ગાળગલીચ વાપરવી, તેમજ તદન ઝનૂની બનવું તે બિલકુલ પસંદ નથી તેથી એવો કોઈ પણ પ્રસંગ હાથ ધરવામાં અચકાઈએ છીએ, પરંતુ આ ગ્રંથમાં મધ્યસ્થ રીતિએ જે પક્ષમંડન કરવામાં આવ્યું છે તેથી અમને ઘણું નવું જાણવાનું મળ્યું છે. ઘણી વખત એવું બને છે કે “જેવા થાય એવા થઈએ તો સુખે રહીએ તેવી જ રીતે આ માજ militant spirit થી કાર્ય લેતી આવી છે અને જ્યાં લાગ ફાવે ત્યાં કુહાડાના પ્રહાર

Page #18

w
ww w #
#
# # # #wor
૨૨૦
શ્રી જન ધે. કે. હેલ્ડ. કરવા મંડી જાય છે. આના પરિણામે ઘણાઓની કફગી તેણે વહેરી લીધી છે. પંજાબમાં એક આર્યસમાજીએ આપણા શાસ્ત્રને વિપરીત અને બીભસ અર્થ બનાવટી રીતે કરી જેનેની નિંદા કરી હતી અને તે માટે કેટમાં કેસ થતાં તેને શિક્ષા પણ થઈ હતી એ અમને યાદ છે. પંડિતજી હંસરાજે તેની પદ્ધતિ પ્રતિકાર રૂપે ન વાપરવામાં કંઈ ગુજરાતના આબોહવા તથા તેની પરિસ્થિતિએ અસર કરી હોય તે તે પણ યોગ્ય જ થયું છે, કારણ કે પિતાના પક્ષનું મંડન કેવી શાંતિપૂર્વક કરી શકાય છે તે આ પુસ્તકથી તેમણે બતાવી આપ્યું છે.
शत्रोरपि गुणा वाच्या दोषा वाच्या गुरोरपि।
જૈન ધર્મપર અનેક હુમલાઓ અયોગ્ય રીતે થયા છે અને તેમ થવાનું કારણ ધર્મા ધતા ઉપરાંત મહર્ષિ યાસ્કના વાક્ય નામે “નાથં સ્થળ ઘરાષ; ન મળે ન પતિ ’ પ્રમાણે અજ્ઞાન–બેખબર છે. કેટલીક હુમલાઓ કરનાર સામે તે મૌન જ રહેવું ઇષ્ટ છે કારણ કે તેને એક કહેતાં સો સાંભળીએ તેમ છીએ કહ્યું છે કે –
भद्रं कृतं कृतं मौन कोकिलै दर्दरागमे ।
दर्दुरा यत्र वक्तार स्तत्र मौनं हि शोभते ।। આ પુસ્તકમાં સ્યાદવાદ સંબધે પૃ. ૨૨ થી ૨૮, ઈશ્વરનું અકત્વ પૃ. ૨૮-૩૧ જગત અનાદિ અનંત છે તેના સંબંધે પૃ. ૩૩–૭૬, કાલ સંબંધી ૩૬-૩૭, જીવના ભેદ સંબંધી પૃ. ૩૮ થી ૪૧ તેમજ કર્મસંન્યાગ ૬ ૩-૬૫ વગેરે ખાસ વાંચી મનન કરવા યોગ્ય છે. આવી જ શૈલીએ જૈન સંબંધી જ્યાં જ્યાં વિપરીત ઉલ્લેખ છે તેનું નિરાકરણ કરવામાં શાસ્ત્રીજી તેમજ બીજા પિતાના સમય, શક્તિ અને બુદ્ધિ વાપરશે તે જૈનધર્મ સંબધે રહેલું ભ્રમિત જ્ઞાન દૂર થશે. આવા પ્રયત્નને વિજય ઈચ્છીએ છીએ.
આમિરન ગૌર સુમતિનાથ પ્રમુar-(મુનિ માળની છુ. ૪૮ કૃત્ય તો આના) હિંદી ભાષાથી અલ્પજ્ઞ હોવાથી આમાં ભાષા કેવી વ૫રાઈ છે તે સંબંધી કબ કહી શકીએ તેમ નથી. છતાં હિંદીમાં જૈન સાહિત્યનો પ્રચાર કરશે એ આશય અને તે નિમિત્તે પરિશ્રમ સ્તુત્ય છે.
સ ધક પ્રાચિન સ્તવન સંગ્રહ–પ્ર. રાધનપુર યુવોદય મંડળના પ્રમુખ લક્ષ્મીચંદ પ્રેમચંદ શાહ. કિં. છ આના. પૃ. ૧૬૭ ) સ્તવનાદિ પ્રકટ કરવાના પ્રયત્નો અનેક થયા છે અને આ તેજ પ્રયત્ન છે. કોઈ નવિન સ્તવનાદિ એકત્રિત કરી હવે પછી છપાવવાને પ્રબંધ થશે તે વધુ યોગ્ય થશે. છાપવાની પદ્ધતિ અર્વાચીને રાખી છે તે યોગ્ય છે. કઠિન શબ્દોને કેશ, આપ્યો હત તે ઉપયોગિતામાં વધારે થાત.
જૈન આત્માનંદ સભા ભાવનગર– રિપોર્ટ સં. ૧૯૬૮ થી ૧૯૭૧ સુધીને ત્રણ વર્ષને ભાવનગરમાં જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા પછી લગભગ તેના જેવી બીજી સભા આ છે અને શ્રીમદ્ આત્મારામજીના સ્મરણાર્થ સ્થાપાયેલી આ સંસ્થા આત્માનંદ પ્રકાશ નામનું માસિક તેમજ સંસ્કૃત પ્રાકૃતાદિ મૂલ પુસ્તકે અને કેટલાંક ભાષાંતરો પ્રસિદ્ધ કરી જૈન સમા જની સારી સેવા કરે છે. આત્મારામજી સૂરિને શિષ્ય પરિવાર વિપુલ છે અને તેમાં યોગ્ય

Page #19

પ્રાચીન પત્ર.
૨૨૧ બંધારણ હોવાથી સુસંપ અને સ્નેહ હિંગત થતા હોવાથી અને સમયનું જાણપણું તેમાં વિશેષ હોવાથી ઘણું ઉપયોગી કાર્ય આ સંસ્થાકારા કરવામાં નિમિત્ત ભૂત બને છે તે વિશેષ હર્ષ લેવા જેવું છે. માસિકમાં હમણાં હમણું કવચિત કવચિત્ ઐતિહાસિક લેખો તેમજ તત્ત્વજ્ઞાનના સ્વતંત્ર લેખે આવતા હોવાથી તે વિશેષ મહત્ત્વનું પૂર્ણ કરતાં નિવડયું છે તેમાં મળ કરતાં કદ પણું મોટું કરવામાં આવ્યું છે. આશા છે કે તે વિશેષ ઉપયોગી લેખો મેળવી વિશેષ પ્રકાશ પાડશે વળી હમણાં કેળવણી ફંડની સ્થાપના કરી જ્ઞાનને ઉત્તેજન આપવામાં રસ લેતી આ સભા થઈ છે તે માટે તેને અભિનંદન આપીએ છીએ. મુદ્રિત કરેલાં પુસ્તકોની ચુટણ સુંદર છે. આ સભાને વિજય ઈચ્છીએ છીએ.
મહુવા ગૌરક્ષક સભાની પાંજરાપોળ રિપોર્ટ વર્ષ સાતનો સં ૧૯૬૪ થી ૧૯૭૦ ૫, ૨૪૮ જીવદયાનું કાર્ય જેને પિતાનું માને છે છતાં ખાસ કરી જૈનેતર ગૃહ
સ્થ મહેતા ઓધવજી રામજી મહુવામાં જે રીતે ગાયનું રક્ષણ કરવા તરફ લક્ષ રાખી કાર્ય કરતા રહ્યા છે તે ખાસ બેંધવા જેવું છે. આ દેશની અનેક જાતની લતમાં ગાય પણ એક દેલત છે કારણ કે તેની પ્રજ બળદ ખેતિનું મુખ્ય સાધન છે તેમજ તેનું દૂધ સા. વિક છે આ કારણે “ગાયને ગોમાતા” આપણે કહીએ છીએ.
હોય જીવતી જે ગાયો વા, બળદોની છત થાય, ગોપુત્રોને હળમાં, ખેડી અંતે ખેતી કરાય
હિન્દનું દ્રવ્ય બળદ ને ગાય, પ્રયાસ સ્તુત્ય છે. જેઓ ખાસ આ માટે જે દ્રવ્ય આપે છે તેને પ્રમાણિક પણે સન્નિષ્ઠાથી અને ખરી લાગણીથી બુદ્ધિપૂર્વક ઉપયોગ કરે છે તેઓ ધન્યવાદને પાત્ર છે.
-તત્રી
પ્રાચીન પત્ર, રા. ૧૭પદમાં, મહોપાધ્યાય શ્રી મેઘવિજયજીએ પોતાના - શિષ્ય મુનિ સુંદરવિજયજી ઉપર લખેલો પત્ર
| | શ્રી સર્વજ્ઞાય નમઃ | ॥ ५० ॥ स्वस्ति श्री मत्परमानंदनद्रुमविद्रुमप्रभावेल्लत्पल्लवनहतुषिपल्लघल वननवमल्लतामल्लनमतल्लिकाकेतुबहुसंदर्भदीकुरनिकरदुःकरावतार निःपारसंसारसागरतितीषु हर्षप्रकर्षलब्धस्तब्धावष्टब्धायतसेतुकरणिं शतशः प्रशस्यय शस्यतयान मिकर्मीकृत्य गोपगिरेर्मेघविजयः प्रणयेनाश्लिष्य शिष्यानुशिष्यमनुशिष्य प्रणयाद्वार्त्तयतिवात यदत्र भवत् श्रीजिष्णुप्रभविष्णुतेजसांजसा सार्वत्रिक मुख मुषमासमाश्रयतितरां नितरामितरच अत्र शर्म कर्म छई, तत्रनो ताहरो लेख श्रावण सुदि

Page #20

૨૨૨
श्रीन श्वे. आ. ३५.
१२ नो लिख्यो लेख आव्यउ, समाचार जाण्या तथा क्षेत्र आश्री लिख्यु ते तो काल एहवोज छ, सर्वत्र क्षेत्र दुर्भिक्ष रूप थया छे, पन्नग व्याप्त छई, तेणें जिम तिम निर्वाह करवो... .... . .... .... ..... .... ... ..... .... .... .... .... ....
.... ....सुखानंदनी सदा प्रवृत्ति तिमज छई. क्रियारस्नसमुच्चय मुक्तावली ए बई परठि अवश्य लेयो. बीजं भाण, नैषध १ मंजरी २ हैमप्रक्रिया ३ भणई छई. पं० श्रीमाणिक्यविजय रघु मणे छई, प्रक्रिया प्रथमवृत्ति भणी पछे मुंकी छई. रत्नसी भणि नैषध १ मंजरी २ हेमप्रक्रिया ३ भणता हुता, हवणां पजूसण ऊपरि गुरु बोलाव्या तत्र पुहता , ते जाणवू । कागल ताहरो शुद्ध करी वलतो मोकल्यो छई सीषवाभणी, थिरविजयनो पग भलो थयो सांभली घणी साता ऊपनी, हवै वहिरवा जवाई छई किंवा कांइ कसर छे ते जणाव, कसर हुई तो तत्र कारीगर लगावी साता करवी, नगरस्थान छइं तत्र पणि कारीगर हस्बैंज, ते जांणवं. बीजा सर्वसमाचार यथास्थित छई. समस्या २ तुझे लिखयो, प्रमाणसुंदर मिले तो लिखावयो. तत्र पं० मेरुनी घणी सेवा करयो. सुसंपा रहयो, काइ पठन उद्यम करयो. कल्पसूत्र वांचयो. डाहा थायो. घणुं स्युं लिखीइं. ताहरी लिखी माघ समस्या शोधी, सपर्याय करी छई. साता मानयौ. नैषधसमस्यानो उतारो नथी थयो ते पीछयो. भाण, वृत्तमौक्तिक १ श्रृंगारतिलक २ अमरनाममाला ३ लिखै छै. एकलो हीड करे ,, ते अह्मनि दुःख लागे छे..... .... .... ...
... ....कालने इमज सुहाई छई हह्मारो स्यो जोर छई ते जांणवं. एक पासिं एकलो भाण पंडित तेहनई फिरवू थाई छई, बीजई पासिं रतनसी गौतम जाई छई, काम काज जिहां पडें तिहां गौतम जाई छई ए समाचार जाणवा. तत्र पं० श्री भोजविजयगणि, पं० श्री मेरुविजयगणि, तेजविजय, प्रेमविजय, धनविजय स्थिरविजय, रूपविजय प्रमुखनइं अनुनति कहवी, तुह्मेऽनुनति जांणवी. श्राद्ध स4. बिहुँ पारई धर्मलाभ कहवो, वलता लेख सविशेष समाचारई लिखवा. अत्र
* કિશનગઢનિવાસી નાહાટ રણજીતમલ્લજી વકીલે, જે ભંડાર શ્રીઆચાર્ય મહારાજશ્રીને વહોરાવ્યો હતો, તે ભંડારમાંથી, આ પત્ર પ્રાપ્ત થયું છે. આ પત્રની અસલ કાપી શ્રીઆ મહારાજશ્રી પાસે મેજૂદ છે.
૪ ગોપગિરિ ગ્વાલીયર શહેર, કે જે વાલીયર સ્ટેટની રાજધાની હતું. આ પુરાણી રાજધાની સિંધીયાની નવી રાજધાની લશ્કરથી ત્રણ માઈલ દૂર છે.

Page #21

પ્રાચીન પત્ર.
૨૨૩
जलद चारू छइं. + गोहुँ दोढमण, चिणा २ छई, सुगाल छई. साता मानयो । संवत् १७५६ भाद्र सुदि १ इति मंगलम् ॥
॥ उदयचंद. यङ् प्रत्यय लगें सारस्वत रत्नसी पासिं भण्यो, हवि हुँ पाठ चलबुं छं. सवारे हैमप्रक्रिया पाठ करा, छं । सूत्रनो पाठ पूठी १ नो दिई छई. बीजं आठमि चओदसी पाछठे भण्यु गुणई छई, तै साता मानयो. तथा सुगडांग मध्ये प्रथम स्कंध मध्ये ' उसिणोदगतत्तभोइणो' ए पाठ छई। आचारांगे • उत्स्वेदिमादि' जल कह्यां तथा उत्तराध्ययन मध्ये आयामक' प्रमुख पाणी कह्यां ते थंडिलबाधादि बाह्यपरिभोग निमित्त छई, जो पीवा योग्य हुई तो चाउलनुं पाणी एकज किम उपवास मध्ये आदरणीय हस्यई, ते पणि उपवास मध्ये पीतां तेहने पणि दोष नहीं लागई, ते माटई 'पडिगाहित्तए ' पाठ छई, पणि भोगपाठ उष्णोदकनोज छई । पडिग्गहणई ' पणि दशवैकालिकसूत्रमध्ये 'सं से इमं चाउलोदगं अहुणा धोयं विवज्जए' ए पाठ छइ, आगलि जे जाणिज्जचिराधोयं ' इत्यादि पाठ मध्ये ग्रहण कल्प जलनो पाठ पडिठाववानो छई, पणि पीवानो नथी । यदि प्रत्याख्यान भंग न थाइं तो ' आसाइत्ताण रोयए' ए पाठ छइं, प्रत्याख्यान भंगवालो 'हत्थगंदलाहिमे ' ए पाठ विवेकई करी कह्यो छई. ' तं च हुज्ज अकामेणं विमणेण पडिच्छियं तं अप्पणा नपि बेनोवि अन्नस्स दावए' इत्यादि स्पष्ट पाठ परिठवानोज छई. नालं तएह विणित्तएइणं तृष्णा कह्या, माटई ते भूलई छई, पणि इहां तृष्णा शब्दई इच्छा प्रयोजननी जांणवी, अन्यथा परिठववानी आज्ञा न हुई. सचित्त लवणाहारनी परई आचारांगे आहार आज्ञाज हुई ॥ तृष्णा शब्दई इच्छा उत्तराध्ययन मध्ये छई, अन्यथा 'तित्तगं कडयं व कसायं आंबलं च लेइं नहीं, अनि 'जं जाणिज्ज चिराधोयं ' एह तो जल अंबिलज्ज हुई वो ते बारइं किम चिंराधोत हुई, ते निर्मल हुई तत्काल धौत आबिल गडुल हुई ते धावन कार्य नावई चिरधौत धावन कायेई आवंई, ए परमाथे जांणवो ॥ आचारप्रणिधि अध्ययने ' उसिणोतत्तफासुयं पडिग्गाहिजसंजए' । इति दशवैकालिके आठमई अध्ययनइं॥
॥ शुभ ॥ गुरुगुरुतर भक्ति शक्ति प्रसक्त व्यस्तमुनि सुंदरविजय वराणाम् ॥ ॥ *श्रीजिहांनावादनागरे ॥ श्री॥
+ તે વખતની સ્થિતિનું ભાન, આ અનાજના ભાવ ઉપરથી સહજ થઈ આવે છે આ મણું બંગાળી (ગુજરાતના ડબલ) સમજવા, કેમકે તે તરફ બંગાળી મણું ચાલે છે. *दल्ली

Page #22

૨૨૪
શ્રી જન ધે. કં. હે૨૯.
ઉપર્યુક્ત પત્રના લેખક શ્રી મેઘવિજયજી ઉપાધ્યાય, ગણિ અજબ સાગરના વિદ્યાગુરૂ થતા હતા, અને તેટલા માટે હેમણે શ્રીમેઘવિજ્યજી: ઉપાધ્યાયની વ્રજભાષામાં સં ૧૭૬૧ માં શુક્લ પક્ષની નવમી તિથિએ આ પ્રમાણે સ્તુતિ કરી છે
मेघविजय उवज्झायशिरोमनि पूरनपुन्यनिधानके भारा ग्यानके पूरतें दूर कियो सब लोकनकै मतिको अंधीयारा । जा दिन लाग उडुग्गणमै रबि चंद अनारत तेज है सारा ता दिन लों प्रतपो मुनिराज कहे कवि आज भवोदधितारा ॥१॥ भानु भयो जिनकै तपतेजते मेद उदोत सदा जगतीमै दूर गयो मरुदेश तेंनां करि मूढपणो थरकी धरतीमै । जा दिन तें फुनि मुंह को इत कौं तुम सुंदर पूरबहीमै ता दिन तें दुषरोख देशके दूर गये तजिकै किनहीमै ॥२॥ नाम जपै जिनकै सुख होय वनै अतिनीको जगत्तिमै सारै । भरितरोसबरो इतमाम अमाम बधे सुबिधि दिन भौरे । वानीमै जाकै मिली सब आय सुधाइ सुधाइ तजी सुरसारै मेघविजय उवज्ञाय जयो तुम जादिन लों दिवि लौक मै तारै ॥ ३ ॥
विद्याविजय. [ આ પત્ર લખનાર મેઘવિજય મહોપાધ્યાય ઘણુ વિદ્વાન હતા, કે જેમણે કવિવર બનારસીદાસના અધ્યાત્મપર આક્ષેપ કર્યો છે. સાહિત્ય દષ્ટિથી જોઈએ તે આ પત્રની લેખનશૈલી સંવત અટ્ટારમા સૈકામાં ગદ્યશૈલી કેવી હતી તેને કંઈ આભાસ આપે છે. જોધખોળ કરતાં આવા પત્રો ( એક દેવચંદ્રજીનો અને બીજો પદ્મવિજયજીને હમણાના આત્માનંદ પ્રકાશમાં છપાયા છે.) ઘણું મળી આવે તેમ છે. ધાર્મિક દષ્ટિથી જોઈએ તે જણાય છે કે જૈન મુનિઓ પિતાના શિષ્યો પ્રત્યે ઘણી કાળજી ધરાવતા હતા અને સંસ્કૃત ભાષાના સાહિત્ય ગ્રંથોનું પઠન પાઠન કરાવતા હતા. વ્યાકરણમાં જૈન ગ્રંથ નામે હૈમપ્રક્રિયા (ઘણું કરી તેના સિકામાં થયેલા વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાય કૃત) કે જે શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્ય પર ટુંક પણ સુંદર ટીકા છે, ક્રિયાપન સમુચ્ચય (ગુણરન સૂરિકૃત કે જે હમણાં કાશીની યશોવિજય સંસ્કૃત પાઠશાલા તરફથી છપાઈ બહાર પડેલ છે) શિખવાતા હતા, જ્યારે શબ્દશાસ્ત્રમાં અમરનામમાલા, ન્યાયમાં મુક્તાવલી, પિંગલમાં વૃત્તમૌક્તિક, કાવ્યમાં માધ, નૈષ, શંગાર તિલક અને રધુવંશ [ કવિ શિરોમણિ કાલીદાસ કૃત ] શિખવાતાં હતાં, આમાં મંજરી જણાવેલ છે તે ધનપાલની “તિલક મંજરી” હોય એમ લાગે છે. આ સિવાય મુનિઓ શિષ્યની શંકાઓનું શાસ્ત્રના પ્રમાણથી સમાધાન કરતા હતા. સામાજિક દષ્ટિથી જોઈએ તે મુનિઓ પિતાના શિષ્ય મંડળને એગ્ય સૂચના આપી તેઓનું હિત જાળવવા સાથે સંધમાં સંપ રાખતા હતા. સં. ૧૭૫૬ ની આસપાસ દુભિક્ષે દેશમાં દેખાવ આપ્યો હતો; તે પણ પીએ ઘઉં દોઢ મણ, ચણુ બે મણ (બંગાલી ) એ ભાવે

Page #23

જૈનધર્મને અન્ય ધર્મોમાં ઉલ્લેખ.
૨૨૫ અત્યારના ભાવો સાથે સરખાવતાં બમણું સેંઘા માલુમ પડે છે. જૈન સાધુઓ શ્રાવકને ધર્મલાભ કહેવરાવે છે એ આપણે જાણુએ છીએ, પણ પિતાના શિષ્યને “અનુનતિ કહેવરાવતા હતા એ આ પત્ર પરથી જણાવે છે અને પત્ર શરૂ કરતી વખતે પ્રથમ “ આ
શાય નમઃ કે એવું લખાતું હતું. તંત્રી. ]
જૈન ધર્મને અન્ય ધર્મોમાં ઉલેખ.
આ લેખને અંતે આ લેખના દિતીય ખંડકનો અને દિતીય ભાગને અંત આવે છે. અન્ય મતમાં થએલ ઉલેખ તથા દંતકથાઓ અને તેમના પ્રાંત ભાગમાં આપેલી ટીપે તથા સૂચનાઓ વાંચવાથી તે તે વિષયનું સામાન્ય જ્ઞાન થવા ઉપરાંત ઐતિહાસિક જ્ઞાનની પણ કંઈક અભિવૃદ્ધિ થયા વગર રહેશે નહિ. અન્યમત વાળા ગમે તેમ લખતા હોય પણ તે વાંચીને તેમાંથી ન્યાય દષ્ટિ પૂર્વક સવળો અર્થ લે અને કષાયને મંદ પાડી દેવા એ જેને ખાસ ધર્મ છે. જૈન લોકોની અસહન શક્તિ નાશ પામીને જેમ જેમ સહનશક્તિ ખીલતી જશે તેમ તેમ એન કોમ કુદરતી નિયમ પ્રમાણે ઉચ્ચતર થતી જશે. કોઈએ આપણને ગાળ આપી છે માટે તેના સામાં પગલાં લેવાં એ શ્રાવકોને ધર્મ નથી ત્યારે સાધુઓને તો તે ધર્મ હોય જ ક્યાંથી !! સહન કરવું, કષાય પાતળા પાડવા, સમભાવ રાખવો એ આપણો ધર્મ છે.
ઉત્તર –શ્રી મત્પરમહંસ પરિવ્રાજકાચાર્ય શ્રી વિદ્યારણ્ય સ્વામિ પ્રણિત આ વેદાંતમતાવલંબી ગ્રંથ છે તેના ઉપર તેમના શિષ્ય શ્રી રામકૃષ્ણએ પદદીપિકા વ્યાખ્યા કરી છે. આ ગ્રંથમાં જૈન સંબંધી ઉલેખ નીચે પ્રમાણે છે – '
दिगम्बरा मध्यमत्वमाहुरापादमस्तकम् ।
चैतन्य व्याप्तिसंदृष्टेरानखाग्रश्रुतरेपि ॥ ४२ ॥ मध्यम परिमाणवादिनो मतं दर्शायति । दिगम्बरा इति तत्रोपपत्तिमाह । आपादेति । " सएष इह प्रविष्ट आनखाग्रेभ्यः" इति श्रुतिरप्यत्र प्रमाणमित्याह માનવાતિ ૮૨ |
सूक्ष्मनाडी प्रचारस्तु सूक्ष्भैरवयवैभवत् ॥
स्थूल देहस्य हस्ताभ्यां कञ्चकप्रतिमोकवत् ॥ ८३ ॥ ननु मध्यमपरिमाणत्वे श्रुतिसिद्धो नाडीपचारो न घटत इत्याशंक्याह । सूक्ष्मनाडीति । यथा देहावयवयोईस्तयोः कञ्चकप्रवेशेन देहस्य कञ्चक प्रवेशस्त द्वदात्मावयवानां सूक्ष्माणां नाडीषु प्रचारेणात्मनोऽपि प्रचार उपचर्यत इत्यर्थः ८३
न्यूनाधिक शरीरेषु प्रवेशोऽपि गमागमैः ।। आत्मांशानां भवेत्तेन मध्यमत्वं विनिश्चितम् ॥ ८४ ॥

Page #24

२२६
श्री जैन श्वे. 5. 3 . नन्यात्मनो नियतमध्यमपरिमाणत्वेकर्मवशान्यूनाधिकशरीरप्रवेशो न बदन इत्याशंक्यावयवाममापायाभ्यामात्मनो नियतमध्यमपरिमाणत्वाद् देहव दुभयं न विरुध्यते इत्याह । न्यूनाधिकेति । फलितमाह । तेनेति ॥ ८४॥
सांशस्य घटवन्नाशो भवत्येव तथासति ॥
कृतनाशाकृताभ्यागमयोः को वारको भवत् ॥ ८५॥ आत्मनः सावयवत्वे घटादिवदनित्यत्व प्रसंगे नैतत् दूषयति।सांशस्येति । भवतु को दोषस्तत्राह । तथा सतीति । कृतयोः पुण्य पापयोर्भोगमन्तरेण नाशः। अकृतयोरकस्मात् फलदातृत्वमकृताभ्यागमः । एत दोषद्वयमात्मनो नित्यत्वाभ्यु पगमे भवेदिति भावः।। ८५॥ ... तस्मादात्मा महानेव नैवाणुर्नापि मध्यमः॥
आकाशक्त्सर्वगतो निरंशः श्रुतिसंमतः ॥ ८६ ॥ - अतः परिशेषादात्मनो विभुत्वं सिद्धमित्याह । तस्मादिति । तत्र प्रमाणमाह । आकाशवदिति । " आकाशवत्सर्वगतश्चनित्यः । निष्कलं निष्क्रिय " इत्याघागमः प्रमाणमित्यर्थः ॥ ८६ ॥
श्री पंचदश्यां चित्रदीप: ' યુરજરામજી કૃત ભજન–આ ભક્ત આજથી ૫૦ વર્ષ ઉપર હૈયાત હતા અને તેઓ નિરાંત નામના કાળી (તળપદા) ના પ્રશિષ્ય હતા. તેમને જન્મ કરજણ પ્રાંતના મેરાસર ગામમાં થયો હતો. તેઓ જાતે બ્રાહ્મણ હતા. તેમની ગાદી મેરાસરમાં છે અને તેમના પુત્ર મણિરામજી મહારાજ હાલ હૈયાત છે.
समसा२. સમજી લો સાર, સંતને સેવ્યા વિના કોઈ તરે નહિ; માટે કરો વિચાર આતમ ઓળખ્યા વિના ભવ ભય જાયે નહિ. ટેક. જે સતગુરૂ વિના સાધન કરશે, જેમ પત્થરને નેવે ચઢશે
तभी २४ सपमा ५४शे...सभा सी.-१ જેને સેવડા શ્રાવકને સમજાવે, કદિ કંદમૂળ ન ખાસ હા; , मम मुल्या पने भरभाव. ... ... ... ...सम -२ આપે રીંગડાં મુળાની બાધા, એણે સાચા સતગુરૂ નથી લાધા; मेवा पटरी अणे साधा. ..
...सभ७ सो-3 તમે પાસે કરેને પાકમણું; તેથી ઘરમાં થાએ ધન ઘણું; सेछ ४१२ पाभरप ... ... ... ...सभ७ सी-४ તમે હાથે ગાંઠવાળી ઘાડી, રેગ ભેંસને ડામે પાડી; તમે ચાલ ચાલે છે બહુ આડી
... स सी -५
...
...
...सम
ता

Page #25

જૈન ધમને અન્ય ધર્મોમાં ઉલલેખ.
३२७ તમે મોક્ષમાર્ગ જઈ ઝાલો, નથી પ્રભુ વિના ઠામ ઠાલ; સત સમજીને સર્વે પાળે
સમજી લો-૬ તમે રાતે કરે ના વાળુ, આપ ઓછું ને કરે કાળું;
હું બોલી કાઢે દેવાળું. ... ... ... .સમજી લે-૭ એ પ્રપંચ સર્વે દૂર કરી, રહે સતગુરૂ શરણે શીશ ધરી; સુરજરામ નામે નિરખે હરિ ••
••• .સમજી લોટીપ –આ પદમાં સેવડા શબ્દ વાપર્યો છે તેનો અર્થ શ્વેતાંબર-શ્લેટપટા–થાય છે. ગુજરાતમાં મુખ્યત્વે તાંબરામ્નાયનું પ્રબલ હોવાથી અને તાંબરો માટે ભકતોની ભાષામાં સેવડા શબ્દને પ્રચાર હોવાથી આ પદમાં સેવડા શબ્દ વપરાય છે, પાકમણું એટલે પડિકમણું અર્થાત પ્રતિક્રમણ. ઉપરના પદમાં તે સમયની વણિક દક્ષતા અને વણિક ચાતુર્યને ટકોરા મારવામાં આવ્યા છે તે સમયમાં એક તરફથી પ્રતિક્રમણ કરતા અને બીજી તરફથી ઓછું તોળતા તથા દીવાળું કાઢતા એટલે કે કહેણું અને રહેણમાં પરસ્પર વિરોધાત્મકતાવાળા ઘણું જેનો મજકુર ભકતરાજના જોવામાં આવેલ હશે તે પરથી તેમણે આ પદની યોજના કરી જણાય છે, જેનાના પાંત્રીસ ભાનુસારીના ગુણમાં ન્યાયપાર્જિત ધનવાળો ગુણ પ્રથમ હેજ જોઇએ. હાલમાં પણ જેન નામ ધરાવનારા કેટલાક જન શેઠીઆએમાં વ્યાપાર્જિત ધનની ખામી જોવામાં આવે છે. - શ્રી શંકર દિગ્વિજય -આ સંસ્કૃત ગ્રંથ શ્રી માધવાચાર્યજીએ શાલિવાહનના તેરમા શતકમાં રચેલ છે. શ્રી માધવાચાર્યજી જૈન માટે ઉલ્લેખ કરતાં આ ગ્રંથના ૧૫ મા સર્ગમાં ૧૪૨ મા શ્લોકથી ૧૫૬ શ્લોક સુધીમાં નીચે પ્રમાણે લખે છે.
प्रतिपद्यतु बाहिकान्महर्षे विनयिभ्यः प्रविवृण्वति स्वभाष्यम् ॥ अवदन्नसहिष्णवः प्रवीणाः समये केचिदथाहताभिधाने ॥ १४२ ॥
(માળવાથી) વિહાર કરીને શ્રી શંકરાચાર્યજી બાલ્હીક દેશમાં પધાર્યા અને પિતાના શિષ્યોને ભાષ્યનું વ્યાખ્યાન સંભળાવતા હતા, આ વખતમાં કેટલાક આઉત-જૈન મતાવલંબીઓ આવ્યા અને અસહનતાથી તેમણે શ્રી શંકરાચાર્યજીને કહ્યું કે
ननुजीवमजीवमास्त्रवं च श्रितवत्संवरनिर्जरौ च बंधः ॥ अपि मोक्ष मुपैषि सप्त संख्यानपदार्थान्कथमेव सप्तभंग्या । १४३ ॥
સમભંગી ન્યાયની પદ્ધતિ પ્રમાણે જીવ, અજીવ, આમ્રવ, સંવર, નિર્જર, બંધ અને મેક્ષ એ સાત પદાર્થોને કેમ માનતા નથી.
कथयाहत जीवमस्तिकायं स्फुटमेवंविध इत्युवाच मौनी ॥ - अवदत्सच देहतुल्यमानो दृढ कर्माष्टकवेष्टितश्रविद्वान् ॥ १४४ ॥
મુખ્ય જૈનને શ્રી શંકરાચાર્યજીએ પૂછ્યું કે હે જેનામતાવલંબી તું તારા મતમાં જે પ્રકારે જીવનું સ્વરૂપ કહેલ છે તેનું સ્પષ્ટ વર્ણન કર. ત્યારે જૈન બોલ્યો કે હે વિદ્વાન જેવડ દેહ છે તેવડોજ જીવ છે અને તે જીવ આઠ પ્રકારનાં દૃઢ કર્મોથી વીંટાએલો છે.

Page #26

૨૨૮
શ્રી જન ભવે. કં. હેરલ્ડ. - अमहाननणुर्घटादिवत्स्यात्सन नित्योपिच मानुषाचा देहात् ॥ गजदेहमयन् विशेन्नकृत्स्नं प्रविशेच्यप्लुषिदेहमप्यकृत्स्नः ॥ १४५ ॥
જે જીવ મહાન નથી તેમ અણું પણ નથી એટલે કે જે દેહ જેવડ જ છવ હેય તો જેમ ઘટ અનિય છે તેમ જીવ પણ અનિત્ય થશે વળી હાથીને જીવ મનુષ્યના શરીરમાં જશે તે છવ શરીરથી વધી પડશે તેમજ માણસને જીવ હાથીને દેહમાં જશે તે હાથીના શરીરને અમુક ભાગ છવ વગર રહી જશે તથા મચ્છરના દેહમાં ઘણો જીવ શરીર બહાર રહી જશે.
उपयांतिचकेच न प्रतीका महता संहनने संगमेस्य ॥ अपयात्यधि जग्मुषोल्पदेहं तदयं देहसमः समश्रुतेश्च ॥ १४६ ॥
જેને--જ્યારે જીવ મોટા શરીરમાં જાય ત્યારે જીવને કેટલાક નવા અવય પ્રાપ્ત થાય છે અને જ્યારે જીવ નાના શરીરમાં જાય છે ત્યારે કેટલાક અવયવ જતા રહે છે એટલે જીવ દેહ જેવડે જ રહે છે તેથી અમારી માન્યતામાં દોષ આવતો નથી. વેદની અતિ પણ સ્વીકાર કરે છે કે “સ નાર રમે માન” હાથીના શરીરમાં હાથ જેવડો અને મચ્છરના શરીરમાં મચ્છર જેવડો આત્મા છે.
उपयंत इमे तथा पयंतो यदिवर्गवन जीवतां भजेयुः॥ प्रभवे युरनात्मनः कथंतकथमात्मावयवाः प्रयंतु तस्मिन् ॥ १४७॥ શ્રી શંકરાચાર્યજી:--
જે અવયવ જતા રહે અને આવ્યા કરે તો તે જેમ શરીરથી આત્મા ભિન્ન છે તેમ આત્માથી તે અવયે પણ ભિન્ન હોવા જોઈએ. તેમ એ અવયવોનું આવાગમન પંચમહાભૂતથી થવાનો સંભવ જણાતું નથી કારણ કે આત્મા પંચમહાભૂતને વિકાર નથી.
जनिता रहिता क्षयेण हीनाः समुपायंत्यपयांति चात्मनस्ते ॥ अमुकोपचितः प्रयातिकृत्स्न त्वमुकै श्वापचितः प्रयात्य कृत्स्नं ॥१४८ ॥
જેન––એ અવયવો જન્મરહિત અને ક્ષયહીન એટલે સનાતન છે છતાં આવે છે અને જાય છે માટે વૃદ્ધિ પામેલો જીવ હાથી વગેરેના શરીરમાં વ્યાપે છે અને સંકોચ પામેલ છવ મચ્છર વગેરેમાં વ્યાપે છે એ સિદ્ધાંત બંધ બેસતે છે.
किमचेतनतोत चेतनत्वं वदतषांचरमे विरुद्धमत्या ॥ वपुरुन्मथितं भवेत्त पूर्वे बत कात्स्न्ये न वनचेतयेयुः ॥ १४९ ॥
શ્રી શંકરાચાર્યજી–એ અવય–પ્રદેશ અચેતન છે કે ચેતન છે? જે ચેતન હોય તે ઘણું ચેતનેને એકજ અભિપ્રાય કોઈ વખતે ન રહેવાથી વખતે શરીરની ખરાબી થાય ખરી અને જે અચેતન હોય તે તેના વડે આખું શરીર ચેતીભૂત થઈ શકે જ નહિ.
चलयन्ति रथं यथैकमत्या बहबो वाजिन एवमप्रतीताः ॥ इतरेतरंमंगमे जयंतु ज्ञपते चेतनतामपि प्रपद्य ॥१५०॥

Page #27

annnnnnnnnn
જૈન ધર્મને અન્ય ધર્મોમાં ઉલેખ,
૨૨૯ જેન --જેમ ઘણું અવો એક મતવડે રથને ચલાવે છે તેમ ઘણું અવયવો એક મતથીજ શરીરને ચલાવે છે એમ માનીએ તો તેમાં કશી હરકત નથી.
बहवोपि नियामकस्य सत्त्वात्सुमते तत्र भजेयुरैक मत्यम् ॥ कथमत्रनिषामकस्यतद्वद्विरहात्कस्यीचदप्य दोघटेत ॥ १५१॥
શ્રી શંકરાચાર્યજી–હે સુજ્ઞ જેના રથમાં ઘણું અને એક મત થવાનું કારણ માત્ર સારથી છે તેમ શરીરમાં કોઈ નિયામક નહિ હોવાથી એ પ્રદેશો કેવી રીતે એક મત થશે? શરીરની અંદર બીજો કોઈ નિયામક નહિ હોવાથી એકમતપણું કેમ ઘટશે ?
उपयोति न चापयांति जीवावयवाः किंतु महत्तरे शरीरे ॥ विकसंति च संकुचत्य निष्टेयतिवर्यात्र निदर्शनंज लौका ॥ १५२॥
જૈન --જીવના અવયે કાંઈ આવે છે અને જાય છે એમ તે નથીજ પણ તે મોટા શરીરમાં વિકાશ પામે છે અને નાના શરીરમાં સકેચાય છે. આ બાબતમાં જળનુ દષ્ટાંત લાગુ પડે છે, કે જ્યારે જળ લોહી પીએ છે ત્યારે ફુલે છે અને જ્યારે લોહી નીકળી જાય છે ત્યારે સંકોચાઈ જાય છે.
यदि चैव ममी सविक्रियत्वाद् घटवत्ते च विनश्वरा भवेयुः ॥ इति नश्वरता प्रयाति जीवे कृतनाशाकृतसंगमौ भवेतां ॥ १५३ ॥
શ્રી શંકરાચાર્યજીઃ– જે એમ અવયવો સંકોચ વિકાશનું ભાજન હેય તો તે વિકારી નાશ કરતાં પામવાવાળા થાય છે. અવયવોના નાશથી જીવ પણ નાશ પામે અને તેથી
વે પ્રથમ કરેલાં કર્મોને નાશ અને નવાજવે તેણે ઉત્પન્ન નહિ કરેલાં કર્મોનાં ફલોની પ્રાપ્તિ રૂપ બે દેષ પ્રાપ્ત થઈ પડે છે.
अपि चैवमलाबुवद्भवाब्धौ निजकर्माष्टक भारमग्न जंतोः॥ स ततोवंगति स्वरूपमोक्षस्तव सिद्धांत समर्थितो न सिध्येत् ॥ १५४ ।।
બીજે દોષ એ આવે છે કે તુંબડાના ન્યાયથી અષ્ટકર્માવરણ યુક્ત જીવ દબાયલો રહે છે અને કમરહિત છવ ઉર્ધ્વગમન કરે છે એમ તારો સિદ્ધાંત છે પણ અવય જતા આવતા હોવાથી કયા મૂળ અવયવોને મોક્ષ થાય છે તે સમજી શકાય તેવું નથી.
अपि साधनभूत सप्तभंगी नयमप्याईतनादिया महेते ॥ परमार्थ सतां विरोधभाजां स्थितिरेकत्रहि नैकदा घटेत ॥ १५५॥
બીજુ પણુ-પરસ્પર વિરૂદ્ધ ધર્મોને એક વખતે સમાવેશ કરવાવાળા જે સપ્ત ભંગી નય તારા મનમાં છે તેને પણ અમે યોગ્ય ગણતા નથી કારણ કે પરસ્પર વિરૂદ્ધતા વાળા ધર્મોની એક સમયે એક પદાર્થમાં સ્થિતિ સંભવી શકે નહિ.
इति माध्यमिकषु भग्नदष्वथभाष्यानि सनैमितोविनस्या ॥ दरदान्भरतांश्च शूरसेनान्कुरु पांचालमुखान्बहून जैषीत् ॥ १५६ ॥

Page #28

શ્રી જૈન શ્વે. કા. પુરવ્ડ.
એ પ્રમાણે જૈન લેાકાના ગવને તાડી નાખીને નૈમિષ ક્ષેત્રમાં સ્વકીય ભાષ્યાને. પ્રચાર કરીને દરદ, ભરત, શૂરસેન, કુરૂ અને પાંચાલ વગેરે ઇતર દેશાના મોટા મોટા વિદ્યાનાને પણ જીતી લીધા—
૨૩૦
सामंताश्च दिगंबरान्वयभुवश्चार्वाक वंशांकुरा ||
नव्याः केचिदलं मुनीश्वरं गिरा नीताः कथाशेषतां ॥ १७३ ॥
કેટલાક વાદીએ દિગંબરા એટલે જૈતાના વશર્જાના ખ'ડીઆ રૂપ હતા અને ચાર્વાકના વંશના નવીન અંકુરા રૂપ હતા તેઓને શ્રી શકરાચાર્યજીની ગિરાએ વાતમાંજ નષ્ટ કરી નાંખ્યા.
મજકુર ગ્રંથના ૧૬ મા સના શ્લોક ૭૭ તથા ૭૮ માં નચે પ્રમાણે છે. अथाब्रवीद्दिग्वसनानुसारी रहस्यमेकं वदसर्व विच्चेत् ॥
यदस्तिकायोत्तर शब्दवाच्यं तत्किं मेतऽस्मिन्वद देशिकाशु ॥ ७७ ॥
પછી દિગંબર એટલે જૈન ધર્માવલખીએ શ્રી શંકરાચાર્યજીને પૂછ્યું કે જો તમે સર્વજ્ઞ હા તા અમારા મતમાં જેમનીપાછળ · અસ્તિકાય ' શબ્દ લાગે છે એવા શબ્દોથી શું શું કહેવાય છે તે કહેા.
*
.
तत्राहदेशिकवरः शृणुरोचतेचेज्जीवादि पंचकमभीष्ट मुदाहरन्ति ॥
तच्छन्दवाच्यमिति जैनमते प्रशस्ते यद्यस्ति बोध्धुमपरं कथया शुतन्मे ॥ ७८ ॥
શ્રી શ'કરાચાર્યજી ખેલ્યા કે જો તારી ઇચ્છા છે તે સાંભળ. જીવાસ્તિકાય, પુદ્ગ લાસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, અને આકાશાસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાય એ પાંચ શબ્દોથી અનુક્રમે જીવ, પૃથ્વી, વગેરે સહિત સ્થાવર જંગમ, ધર્મ, અધર્મ, અને આકાશ કહેવાય છે. તારે કાંઇ બીજાં પણ જાણવાની ઇચ્છા હોય તેા શીઘ્ર પૂ.
ટીપ:--શ્રી જગદ્ગુરૂ આદિ શ્રી શંકરાચાર્યજીને થયાં લગભગ ૨૪૦૦ વર્ષ થવા આવ્યાં છે. આ શ્રી શ ંકરાચાર્યજીનુ જીવન શ્રી માધવાચાર્યે શ’કર દિગ્વિજયમાં લખ્યુ છે. માધવાચાર્યજી શાલીવાહનના ૧૩ મા શતકમાં હતા તેમનું રહેઠાણુ તુંગભદ્રા નદી ઉપર આવેલા પપાક્ષેત્રમાં હતું. આ વખતે વિજયનગરમાં હિરરાય અને બક્કરાય નામના રાજા થયા.
આ રાજાઓના સમયમાં માધવાચાર્યની ખ્યાતિ થઇ. માધવાચાર્યજી તદ્દન ગરીબ હતા. ગાયત્રી દેવી તેમના ઉપર પ્રસન્ન થયાં અને તેથી માધવાચાર્યજીને ચૌદ વિદ્યા મળી ત્યારથી તે માધવાચાર્યને બદલે વિદ્યારણ્ય કહેવાયા. માધવાચાર્યના ગુનું નામ વિદ્યાતીર્થં હતું તે “ શ્રી વિદ્યા સાથે વળીમ્” એ શરૂઆતના શબ્દો પરથી જણાય છે.
लोकवाणी
દુહા.
ગળાને પાણી પીએ, અળગણુ પીએ લેાઇ;
ઝીણાં જીવની રક્ષા કરે માણસ મારે જોઇ.—
૨
ટીપ:—ઉપરના ઉખાણા જૈના માટેજ છે. કેટલાક જૈન બધુ હુંમેશાં ઉપાશ્રયે જાય, મુહુપતિ બાંધી પાટ આગળ ખેશીને જી મહારાજ, તેત્ત, પ્રમાણ
વચન, વગેરે ખેલ્યા

Page #29

જન ધર્મને અન્ય ધર્મોમાં ઉલેખ.
૨૩૧ કરે, વિહાર પચ્ચખાણ કરે, લીલોતરી ખાય નહિ, કીડી, મંડી, મચ્છર, વાયુકાય, અપકાય, તેઉકાય, વગેરેનો સૂક્ષ્મ જીવો ઉપર દયા પાળવાને પૂર્ણ દેખાવ રાખે; પાંજરાપોળની વફાદારી બતાવે પણ જ્યારે પ્રભુએ પણ વખાણ કરેલી અને ઈંદ્રાદિ દેએ પણ ઈચ્છાતી માણસ જાત તેવાના સપાટામાં આવે ત્યારે તેમને માથે દાવા બાંધીને તથા બીજી રીતે હેરાન કરીને ઘણી વખત પાયમાલ કરી મૂકે છે. વ્યવહારની લેવદેવમાં પણ ભાયા કપટ કરી ભોળા લોકોને ફસાવી પિતાને સ્વાર્થ સાધવા નહિ ભૂલતા હોવાથી, જૈન નામને લજાવનારા અમુક ધર્મધત્ત વણિકો માટે જ ઉપરનો બંધ બેસતો ઉખાણે કરેલો છે. જ્યારે જૈનબંધુઓ કહેણી પ્રમાણે પિતાની રહેણી રાખશે અને મનુષ્યકોમ
દયા ધરાવશે અને રેસ ખમવાની તાકાતવાળા થશે ત્યારે જૈનધર્મની કીર્તિ ફેલાશે
શ્રી રાજારા વિકાશ હિનિ:–આ સંસ્કૃત ઉલ્લેખ શ્રી ધનપતિસૂરિએ શ્રી માધવાચાર્યજી કૃત શંકર દિવિજય ઉપર કરેલ છે તેમાં જૈન માટે નીચે પ્રમાણે લખેલ છે.
आचार्य आह अमहाननणुर्देह परिमाणो जीवो घटादयामध्यमपरिमाणत्वायथा न नित्यास्तथा नित्यो न स्यात् अपिच शररािणामवनस्थितपरिमाणत्वान्मनुष्यजीवो मनुष्यपरिमाणो भूत्वा पुनः केनचित्कर्मविपाकेन हस्तिजन्म प्राप्नुवन्न सर्व हस्ति शरीरं प्रविशेदेहापरदेशो निर्जीवः स्यात्पुत्तिका देहं च प्राभुवन् सर्वोन प्र. विशेत् देहादबहिरपि जीवः स्यादित्यर्थः चकारादस्मिन्नपि जन्मनि कौमारयौवनस्थविरेष्वेषदोषो बोध्यः। यदीमेऽवयवा उपयंतस्तथापयंतश्च तांगमापायित्वाच्छरीर वदात्मता न भजेयुः किंचानात्मनस्ते जीवावयवाः कथं प्रादुर्भवेयुः कथं च तस्मिन्ननात्मनितेलियेरेन विरोधादित्यर्थः। बहवोपि वा जिनो नियामकस्य सत्त्वादकमत्यं तत्र रथचालने भजेयु रत्र तु तद्वत्कस्य चिदपि नियामकस्या भावादद एकमत्यं कथं घटेत कटाक्षेण संबोधयति हे सुमते इति । यदि चैवं तर्हि स विक्रयत्वात्तेऽमी विनश्वराभवेयुरित्येवं जीवे नश्वरतां प्रयाति सति कृतनाशाकृताभ्यागमौ भवेतां । किं चैवं सति तुंबिकावत्संसारसागरे निजकर्माष्टकभारेणमनस्य जंतोः अपि च हे आहेत ते साधनभूत सप्तभंगी नयमपि नाद्रियामहे हि यस्मात्परमार्थसता विरोधभाजां सदसत्त्वादिधर्माणामेकस्मिन्धर्मण्येकदायुगपत्स्थितिर्नघटेत । इत्येवं माध्यमिकेषु भनगर्वेag અથાગંતરં ત શ્રી રાજારા નૈમિશે.......
ટીપ - આ ઉલલેખ શ્રી બાલગોપાલતીર્થના શિષ્ય શ્રી ધનપતિસૂરિએ રચેલો છે, જેવી રીતે જેને માટે, આજથી લગભગ ૨૪૦૦ વર્ષની આસપાસ થએલા શ્રી આદિ શંકરાચાર્યજીએ તથા શ્રી રામાનુજાચાર્યજીએ તથા પંચદશીકાર શ્રી વિદ્યારણ્યજીએ તથા બીજા વિદ્વાનોએ દિગંબર શબ્દ વાપરેલો છે તેવી જ રીતે શ્રી ધનપતિસૂરિએ પણ દિગંબર શબ્દ વાપરે છે એટલું જ નહિ પણ વર્તમાન દિગબર છે કે જેઓ કાલના અણુ માને છે તે જ વાત શ્રી શંકરાચાર્યજી વગેરેએ પણ આજથી ૨૪૦૦ વર્ષની આસપાસ ઉપર લખી

Page #30

૨૩૨
શ્રી જૈન વે. કા. હેરલ્ડ,
છે જેથી એમ સમજી શકાય છે કે કાલનાં અણુમાન વાળા દિગંબરાની શાખા પણ શ્વેતાંખરા સામે મૂળથી જ ચાલી આવે છે તથા દિગંબરામાં મહાન વિદ્વાને થએલા તથા મહાન્ રાજા થએલા અને તેએ વેદાન્તમતાનુયાયીના મહાન વિદ્વાનાની સાથે શાસ્ત્રમાં ઉતરેલા. શ્રી દ્વારિકાની શંકરાચાર્યજીની પર'પરા પ્રમાણે શ્રી શંકરાચાર્યજીને થયાં આજે ૨૩૮૦-૮૧ વર્ષ થયાં છે. શ્રી આદિ શ્રી શંકરાચાર્યજી ૩૨ વર્ષ જીવ્યા એટલે ૨૩૮૧ –૩૨=૨૪૧૩ માં શ્રી શાંકરાચાજીના જન્મ. આજથી ૨૪૪૪ વર્ષે શ્રી મહાવીર સ્વામી માક્ષે પધાર્યાં. ૨૪૪૪-૨૪૧૭=૩૧. મહાવીર નિર્વાણ પછી ૩૧ મે વર્ષે શ્રી શંકરાચાર્યજી જનમ્યા અને ૬૩ મેં વર્ષે કૈલાસ પધાર્યાં. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે આદિશ કરા ચા અને શ્રી મહાવીર પ્રભુના પટ્ટશિષ્ય સુધર્માસ્વામી તથા જંબુસ્વામી સમકાલિન હતા. શ્રી શ'કરાચાયના મહાન ભક્ત અને હિંદમાં ચક્રવર્તિ તૂલ્ય સુધન્વા રાજા પશુ આજ સમયમાં હતા. બૌદ્ધધર્મની મુખ્ય ચાર શાખાઓ, શાક્ત, વૈશવ, કાપાલિક, પાશુપત, ચાર્વાક વગેરે પથા પણ તે સમયે હયાતી ધરાવતા હતા. શ્રી શંકરાચાર્યજીએ શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનની મૂર્તિની પૂજા કરી હતી તે ઉપરથી સમજાય છે કે જૈનાની પેઠે તે વખતે અન્ય લેાકેામાં પણ મૂર્તિ પૂજાના પ્રચાર હતા. એટલુ તા નિર્વિવાદ છે કે આદિ શંકરાચાઈના સમયમાં જૈન કરતાં બૌદ્ધધર્મ ખાસ ભરતક્ષેત્રમાં પણ વિશેષ કાબુ ધરાવતા હતા. જો કે શ્રી શ`કરાચાર્યજીએ જૈન તથા બૌદ્ધ ધર્મને મોટા ધકા લગાવ્યા હતા પણ તેમાં ઔદ્ધધર્મીને તેા ભેાંભરજ કરી દીધા; જૈનધર્મ તદ્દન ભાંભર ન થયેા હતા જેના પિરણામે અત્યારે અને તે પહેલાં જૈનધર્મ જેવા પરમપવિત્ર ધર્મની હયાતી જોવાને ભાગ્યશાળી બની શકાયું છે. શ્રીરામાનુજાચાર્યે પણ જૈન ધર્મને મહાન્ ધકા લગાબ્યા હતા. આવા અનેક મહાન્ હુમલાઓ વચ્ચે પણ શ્રી વીતરાગના અભેદ માર્ગ અખિલ ભૂમંડલમાં પોતાના આત્મજ્ઞાનનેા પ્રચાર, સત્પુરૂષાદ્રારા કરી રહ્યા છે એ વિશેષ ખુશી થવા જેવું છે. જેમ શ્રી મહાવીર પ્રભુ અને શ્રી ખુદેવ સમકાલિન હતા તેમ શ્રી મહાવીર પ્રભુના પટ્ટધર શિષ્ય આચાર્યશ્રી સુધર્માંસ્વામી તથા જંબુસ્વામી અને શ્રી આદિશ`કરાચાર્યજી સમકાલિન હતા. વળી શ્રી આદિ શંકરાચાર્યજીના વિચારેામાં ઉંડા ઉતરનારાઓ સમજી શકે છે કે શ્રી આદિ શંકરાચાર્યજીએ પોતાના કેવલાદ્વૈતવાદ ચલાવ્યેા ત્યારે તેમાં બુદ્ધ અને મહાવીરના કેટલાક સિદ્ધાંતાને દાખલ કરવા પડયા હતા. સમભાવના સિદ્ધાંતા શ્રીમહાવીરનાં છે અને શૂન્યને બદલે અચિન્ય બ્રહ્મ એ શ્રીમુદ્ધના સિદ્ધાંતનું રૂપાંતર છે. ખરૂં જોતાં જગમાં કાંઇ નવું જ નથી; માત્ર મૂળ વસ્તુના પર્યાયા જ છે. એ પર્યાયાની દેશકાળાનુસાર યેાજના કરનાર કાવે એ સભવિત છે.
શ્રીહનુમન્નાટામ્: સંસ્કૃત નાટક શ્રીમદ્ઘનુમરિચિત છે. આ નાટક ઉપર પડિતવર શ્રીમે।હનદાસજીએ દીપિકાથ વ્યાખ્યા સંસ્કૃતમાં રચી છે. સંસ્કૃત છંદોથી સહેલી ભાષામાં આ નાટક રચાએલું હાવાથી સાધારણ સ ંસ્કૃત જ્ઞાન ધરાવનારને પણ આનંદ આપે તેવું છે. આ નાટકના પ્રથમાંકના ત્રીજા શ્લોકમાં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે.
यं शैवाः समुपासते शिव इति ब्रह्मेति वेदान्तिनो
बौद्धा बुद्धइति प्रमाणपटवः कर्तेति नैयायिकाः ।

Page #31

જૈન ધર્મને અન્ય ધર્મોમાં ઉલેખ. अर्हन्नित्यथ जैनशासनरताः कर्मेति मीमांसकाः सोऽयं वो विदधातु वाञ्छितफलं त्रैलोक्यनाथो हरिः ॥
જે શુદ્ધચેતન્ય આત્મસ્વરૂપ એટલે પરમાત્માને શિવલોકે શિવ નામવડે ભજે છે, વેદાન્તીઓ બ્રહ્મ કહીને ભજે છે, બદ્ધલોકે બુદ્ધદેવ કહીને ભજે છે અને ન્યાયશાસ્ત્રપારાગત લોકો કર્તા કહીને ભજે છે, જેનશાસનરત-જેનલોકો અહંત કહીને ભજે છે, મીમાંસકો કર્મ કહીને ભજે છે તે રૈલોક્યનાથ હરિ શ્રીરામ એટલે આત્મારામ કલ્યાણ કરો.
આ શ્લોક ઉપર શ્રી મોહનદાસજી પંડિતવર્ય દીપિકાખ્ય વ્યાખ્યા નીચે પ્રમાણે આપે છે.
अथ विद्यावानिति नेतृगुणं वक्तुं पद्यमवतारयति-यमिति । यं रामं शैवाः शिवभक्ताः शिवेति नाम्ना समुपासे ' महारुद्राद भूत्प्रकृतिरतः सूत्रं ततोऽहमिति ततो विश्वम् ' इति श्रुतेः । वेदान्तिनो ब्रह्मेति 'एकमेवाद्वितीय ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन' इति श्रुतेः । बौद्धा बुद्धइति 'प्राण्यालंभनं संमृति नन्नदयति माम । इति श्रुतेः । प्रत्यक्षानुमानोपमान शब्दा भावार्थ प्रतिपत्ति प्रमाणानिति प्रमाणेष्वेव निपुणा नैयायिकाः कर्तेति 'सनातनाः पशवः प्रविशति प्रमेयानभूतः कर्तेव ततः' इति श्रुतेः । जैनाज्ञाभिरता अर्हनिति स्वभाव एवेश्वरो नान्योऽस्ति कदाप्यस्यानि दृशस्वापत्तेः' इति श्रुते, मीमांसकाः कर्मेति कर्मणा जायते नश्यति भयाभयमुखानि' इति श्रुतेः । एतैस्तदुपशिक्षितैर्मार्गरेव यमुपासते सोऽयं रामो वांछितफलं विदधातु । एतेन विद्यावत्त्वमुक्तम् ।
ટીપ –ઉપરોક્ત નાટક શ્રીમાન હનુમાનજી નામના શ્રીરામચંદ્રપ્રભુના પરમ ભકત રચીને સેતુબંધ રામેશ્વર પાસે એક શિલા ઉપર લખી રાખ્યું હતું. આ નાટક લખાયું તે વખતે ગવાસિષ્ઠ તથા રામાયણના રચનાર આદિ સંસ્કૃત કવિ શ્રી વાલ્મિકિ રૂષિ યતિ હતી, જેથી જાણી શકાય છે કે આ નાટક પણ શ્રી વાહિમકિ રામાયણ જેટલું જ પ્રાચીન છે. કાલાન્તરે ધારાધીશ ભોજરાજા સેતુબંધ રફ યાત્રાએ પધારેલ હતા. ત્યાં શિલા ઉપર લખેલા શ્લોકે ધર્મધુરંધર ભોજરાજાના જોવામાં આવ્યા તે ઉપરથી સમુદ્રમાંથી તે શિલા કઢાવીને નિજસભા મહાપડિત મિશ્ર દામોદર કવિને સાનુબંધકાવ્ય સંદર્ભ : સંગુન માટે આજ્ઞા કરી. તનુજ્ઞયા ઉપલબ્ધ થયેલ પ્રબંધને બુદ્ધિલાનુસાર સરલ કરીને તેને પ્રચાર કયી. આ નાટકમાં કેટલાક લોકે અર્વાચીન કવિ ભવભૂત્યાદિવડે ઉમેરાયલા પણ જણાય છે. આ ઉપરથી સમજાય છે કે આ નાટક પંડિતવર શ્રીદામોદરમિશ્રવડે સમ્યકક્રમવડે સંદબિંત થએલું છે. વાઃ એ લોક ઉપરથી જૈન ધર્મની પ્રાચીનતા સાબિત થાય છે. શ્રી હનુમાનજીને જૈન ધર્મમાં એક વિદાધર તરીકે તથા મહાત્મા કે સંપૂર્ણજ્ઞાની તરીકે વર્ણવેલ છે. રામાયણમાં એ જ હનુમાનજીને શ્રીરામ-આમારામના પૂર્ણ ભક્ત કહેલ છે. શ્રી વાલિમકિ, શ્રી હનુમાનજી તથા શ્રીરામ જેવા મહાન પુરૂષો જેન હતા તથા જૈન ધર્મ તરફ પૂર્ણ માનની લાગણી ધરાવનારા હતા. આ વાત હનુમાન નાટક ઉપરથી પણ સિદ્ધ થાય છે. ટીકાકારે પણ જેનો અર્થ અહત કે આહત રાખીને પિતાની બુદ્ધિની વિશાલતા દરશાવી છે. શ્રી હનુમાનજીનું ગુણગ્રાહીપણું તથા સમભાવ-વીતરાગભાવ–પણું જણાઈ આવે છે,

Page #32

૨૩૪
શ્રી જેન વે. . હેરંs.
નાથ સંપ્રાથમાં ન થાઃ-પરમ યોગીરાજ શ્રી મહેંદ્રનાથ તથા ગેરક્ષનાથથી નાથ સંપ્રદાયની વિશેષ વૃદ્ધિ થઈ હતી. આ નવ નાથની સંપ્રદાયમાં જેને માટે એવું કથન છે કે “ એક વખતે મહેંદ્રનાથને સંસાર ભોગવવાની ઇચ્છા થઈ તેથી ગિરનાર પર્વતની ધ્યાન ગુફામાંથી બહાર નીકળીને પિતાના શિષ્ય ગોરક્ષનાથને પિતાની સંસાર ભોગવવાની ઇચ્છા જણાવી અને અમુક મુદતે પાછો આવીશ એમ કહીને શ્રી મત્યેકનાથજી ભરતક્ષેત્રમાં વિહાર કરવા લાગ્યા અને ક્રમે કરીને કામરૂપ દેશમાં પધાર્યા. કામરૂપ દેશમાં ત્રિયા રાજ્ય-સ્ત્રીઓનું રાજ્ય હતું. લગભગ તમામ સ્ત્રીએ મંત્રશાસ્ત્રમાં પ્રવિણ હતી.
શ્રી મહેંદ્રનું શરીર લાવણ્ય જોઇને કામરૂપ દેશની રાજા તરીકે રાજ્ય ચલાવતી મુખ્ય રાણી નામે મેનાવતી (કોઈ બીજા નામો પણ આપે છે.) હતી તે શ્રીમહેંદ્ર ઉપર મોહ પામી. શ્રી મર્ચંદ્રનાથ પણ મેનામાં લપટાયા. ઘણું વર્ષ સુધી બંનેએ સંસારસુ ભગવ્યાં, કાળે કરીને શ્રી મહેંદ્રનાથવડે મેનાને બે પુત્ર ઉત્પન્ન થયા તેમનાં નામે તેમનાથ અને પાર્શ્વનાથ પાડ્યાં હતાં. ગિરનારથી નીકળતી વખતે મહેંદ્રનાથે શ્રીગોરક્ષનાથને અમુક મુદ્દત આપેલી તે પુરી થઈ જવા છતાં પણ ગુરૂ મહેંદ્રનાથજી પાછા નહિ આવવાથી શ્રીગોરક્ષનાથજી મહાત્મા મત્સ્યદ્રનાથને શોધવા નીકળ્યા અને નાની સાથે કંપનીમાં ભળીને ગામેગામ “ચેત મછંદર ગોરખ આયા” એ વાક્યનું ઉચ્ચારણ કરતા કરતા કામરૂપ દેશમાં પધાર્યા. ત્યાં શ્રી મહેંદ્રનાથ અને ગોરક્ષનાથનો સમાગમ થયો. મેનાની રજા લઈને સુવર્ણની ઈંટ સહવર્તમાન નેમનાથ અને પાર્શ્વનાથને સાથે લઈને મત્સ્યદ્રનાથજી તથા ગેરક્ષનાથજીએ પ્રાતઃસ્મરણીય ગિરનારને રસ્તે ચાલવા માંડયું, રતામાં ઇટને વાવમાં ફેંકી દીધી પછી એક શહેરમાં આવીને ઉતર્યા. તે શહેરમાં વણિક કોમની વસ્તી ઘણું હતી અને તેજ દિવસે વણિકોમાં મોટું જમણ હતું. જમણસ્થાને એક ગાયની વાછડી મરણ પામેલી પડી હતી. તેમનાથ અને પાર્શ્વનાથ ભીક્ષા અર્થે ગામમાં નીકળ્યા અને જ્યાં વાછડીનું મુડદુ પડયું હતું અને વણિકોની ભોજનશાળા ચાલતી હતી ત્યાં આવી પહોંચ્યા. વણિકોએ તે બંને બાળકોને લાડુથી ઝોળી ભરી આપવાનું કહી, ભેળવીને તે વાછડીનું મુડદુ એ બાળક પાસે ઢસડાવી ઘણે દૂર નંખાવી દીધું પછી લાડુની ઝોળી ભરી આપી. લાડુની ઝોળી ભરીને આસને પાછા આવ્યા ત્યારે શ્રી મત્સ્યદ્રનાથજી તથા શ્રી ગોરક્ષનાથજીના જાણવામાં તે વાત સમાધિદ્વારા આવી અને બંને પુત્રોને વણિકોએ ભષ્ટ કર્યા છે માટે તે પુત્રો વણિ કોને સેંપવા જોઈએ એમ વિચાર કરીને તે મહાન યોગીઓ બંને પુત્રો સહિત વણિક પાસે આવ્યા, અને વણિકોને ધમકાવ્યા. વણિકો તે મહાભાથી ડર્યા અને પ્રાયશ્ચિત માગ્યું ત્યારે શ્રી મહેંદ્રનાથજી તથા શ્રી ગોરક્ષનાથજીએ વણિક કોમને આજ્ઞા કરી કે આ અમારા ભ્રષ્ટ થએલા પુત્રો નામે નેમનાથ તથા પાર્શ્વનાથને તમે ભૂલ ખવરાવી છે માટે તમે સર્વે તેમને માને પુજે તથા તેમનું ભજન કરે એથી તમારું કલ્યાણ થશે. એ નેમનાથ તથા પાર્શ્વનાથ પરમપદને પામશે અને તમારો જૈનધર્મ આજથી પ્રસિદ્ધ થશે અને પાછળથી મંત્ર ચલાવવા, મ્લેચ્છ રહેવું, વેદની નિંદા કરવી વગેરે આચારે તમારા ધર્મમાં દાખલ થશે.” આ હકીકતને મળતી જ હકીકત નવનાથના સંપ્રદાયવાળાઓ ભજન વગેરે દ્વારા બતાવે છે, અને જૈનમતને પાખંડ મત માને છે. ડો-જેહરણ છે તે ગાયનું પૂછડું છે એમ તેઓ માને છે. આ માન્યતાના સંબંધમાં વિચાર કરીએ તે નાથ સંપ્રદાયની માન્યતા ઐતિહાસિક પ્રમાણુ સાથે બંધ

Page #33

જૈન ધમના અન્ય ધર્મોમાં ઉલ્લેખ.
૨૩૫
તથા
એસતી થતી નથી. જૈન માન્યતા પ્રમાણે તેમનાથ અને પાર્શ્વનાથ એ બે ભાઇજ ન હતા. એ બને તીર્થંકરા વચ્ચે ૮૩ હજાર વર્ષનું લગભગ અંતર હતું. અને શુરવીર રાજપુત્રા હતા. તેમને અને મત્સ્યેંદ્રનાથજીને કશાસંબધ ન હતા, વળી જૈનધમ કાંઇ તેમનાથથી ચાલ્યા નથી પણ ઋષભદેવજીથી જૈનધર્મ પ્રચલિત થયા છે. હવે મત્સ્ય દ્રનાયજી ગોરક્ષનાથજી કયારે થઇ ગયા તેના વિચાર કરીએ. જગત ગુરૂ શ્રી આશિંકરાચાર્યને થયાં આજે ૨૩૮૦ વર્ષ થયાં છે. શ્રી મહાવીર નિર્વાણ પછી ૩૧ મે વર્ષે શ્રી આદિશ ંકરાચાય ચાજી જનમ્યા હતા. શ્રી આશિકરાચાર્યજી જ્યારે મંડનમિશ્રની સ્ત્રી ઉભયભારતી સાથે શાસ્ત્રાર્થીમાં હાર્યા ત્યારે કામશાસ્ત્રને અનુભવ મેળવવા સારૂં, મરવશ થયેલા અમરક રાજાના શરીરમાં પ્રવેશ કરવા વિચાર કર્યાં ત્યારે શ્રી પદ્મપાદે શ્રી આદિ શંકરાચાર્યજીને કહ્યું કે ઘણાં વર્ષો પહેલાં શ્રી મત્સ્યેંદ્રનાથજીએ પણ સંસાર ભેાગવવાની ઇચ્છા કરી હતી, આ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે શ્રી આદિ શકરાચાય જીની પહેલાં ધણાં વર્ષે શ્રી મત્સ્યેં નાથજી થઇ ગયા છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુ પછી ૩૧ વર્ષેજ શ્રી આદિશ કરાચાર્યજી થયા માટે શ્રી મહાવીર પ્રભુની પણ અગાઉ શ્રી ગારક્ષનાથ વગેરે થઈ ગયા હોય એમ જણાય છે. મહાવીર પ્રભુ પહેલાં ૨૫૦ વર્ષે લગભગ શ્રી પાર્શ્વનાથ સ્વામી થઇ ગયા છે. શ્રી પાર્શ્વનાથજી પ્રભુના સમયમાં અગર તેમની પણ અગાડી શ્રી મત્સ્યેદ્રનાથજી તથા શ્રી ગારક્ષનાથજી થઇ ગયા હોય એમ જણાય છે કારણ કે શ્રી આદિશંકરાચાર્યજી પહેલાં ઘણાં વર્ષે શ્રી ગારક્ષનાથ વગેરે થઇ ગયા હતા એમ શ્રી શંકરિિગ્વજયમાં લખ્યું છે. શ્રી મત્સ્યેંદ્રનાયજી અને શ્રી ગોરક્ષનાથજી કદાચ શ્રી પાર્શ્વનાથજીના સમકાલિન હોય અને તે સર્વે નાથ કહેવાતા તેથી નાથ સંપ્રદાયવાળાએ પાર્શ્વનાથજી તથા તેમનાથજી પ્રભુને નાથ સપ્રદાયમાં ભેળવી દે છે પણ તે વાત જૈન ઇતિહાસ સાથે બિલકુલ મળતી આવતી નથી; તેમનાય અને પાર્શ્વનાથની હૈયાતીના પુરતા પુરાવા જગતના ખીજા ધર્મોના ઇતિહાસમાંથી નહિ મળતા હાવાથી માત્ર જૈન પર'પરા પ્રમાણ ઉપરજ આ ખાખતમાં આધાર રાખીને સ ંતેાષ માનવા પડશે. શ્રી મત્સ્યેંદ્રનાયજી અને શ્રો પાર્શ્વનાથજી સમકાલિન હતા તથા તેમાં નાથ શબ્દ આવે છે તથા અને યાગી-વૈરાગી હતા વગેરે બાબતા ઉપરથી નાથ સપ્રદાયવાળાએ શ્રી પાર્શ્વનાથજીને નાથ સપ્રદાયમાં જોડી દીધા જાય છે પણ ખરૂં જોતાં તા પાર્શ્વનાયજી એક રાજકુમાર હતા. તેમનાથ પ્રભુ તે। શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના વખતમાં થઇ ગયા છે. શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનના સમય પછી ઘણા વર્ષે શ્રી મત્સ્યેદ્રનાથજી થયા હતા માટે તૈમનાથ પ્રભુ તથા શ્રી મત્સ્યેંદ્ર સમકાલિનજ હતા નહિ,
પૈારાણિકામાં ચાલતી એક ઢંતા અને તેમાં શિવ પુરાણની કંઈક સહાનુભૂતિઃ— શિવપુરાણમાં ગાતમૠષિના સંબધમાં એક એવી આખ્યાયિકા છે કે “ એક વખતે આ ભરતક્ષેત્રમાં ઉપરાઉપરી ધણા દુષ્કાળા પડવાથી બ્રાહ્મણા સહિત તમામ માણસા ભુખમરાથી પીડાવા લાગ્યા. આવા કટાકટીના સમયમાં શ્રી ગૌતમ ઋષિ એક મહાન પ્રતાપી પુરૂષ ગણાતા હતા તેથી સર્વ બ્રાહ્મણા સહવર્તમાન શ્રી ગતમ ઋષિને શરણે ગયા. શ્રી ગૌતમ ઋષિએ પેાતાના તપેાખલ અને અધ્યાત્મ લવડે સવારે જવ વાવે અને સાંજે લગે એવી સિદ્ધિના પ્રયાગ અજમાવીને તમામ લેાકાને સાત કે ખાર દુકાળ ઉતાર્યાં. આવા મહાન્ કાવડે સકલ પ્રજા શ્રી ગૌતમઋષિના અહેશાનમાં ખાઈ

Page #34

શ્રી જન
. કે. હેરલ્ડ.
AAAAAAAAAAAA
ગઈ શ્રી ગૌતમ ઋષિની કીર્તિ સ્વર્ગપયત વ્યાપી જવાથી લોકોમાં કહેવાતી કહેવત '(ભામણની આંખમાં ઝેર હેય ) પ્રમાણે ઘણા ખરા બ્રાહ્મણોને ગૌતમ ઋષિની કીર્તિની ઈર્ષા આવી અને ગમે તે પ્રકારે પણ શ્રી ગૌતમઋષિ પટકી પડે તે ઠીક એને એ વિચારમાં બ્રાહ્મણોએ એક એવી યુક્તિ શોધી કાઢી કે એક બનાવટી-કૃત્રિમ-ગાય કરીને તેમના જવના ખેારમાં મૂકવી અને ગૌતમ તે ગાયને હાંકવા આવે કે તુરત ગાય મરણ પામે અને તે ઉપરથી ગૌતમને ગેહત્યારો ઠરાવીને ન્યાત બહાર મૂકી દેવો આવી નીચ યુક્તિ શોધીને તેજ પ્રમાણે શ્રી ગૌતમ ઋષિના જવના ખેતરમાં ગુપ્તપણે કૃત્રિમ ગાય ઉભી કરી દીધી. શ્રી
તમના જોવામાં તે ગાય આવવાથી, તે ગાયને પિતાના ખેતરમાંથી બહાર કાઢવા માટે એક દર્ભની સળી લઈને ગયા તરફ ફેંકી કે તરતજ ગાય નીચે પડી ગઈ અને મરણ પામી. આ સમયે ઘણું બ્રાહ્મણો આસપાસ સંnઈ રહ્યા હતા. તેઓ ઇરાદાપૂર્વક બહાર આવીને ૌતમે ગાયને મારી નાંખી છે માટે “ગૌતમ હત્યારે ગૌતમ ગેહત્યારે ”એવા પિકારે માર્યા અને ગામને ભ્રષ્ટ ગણીને તેમની સાથે વ્યવહાર બંધ કર્યો. પરમ પવિત્ર શ્રી
તમઋષિએ જાહેર રીતે પાવન થવા સારૂ શ્રી અદમોચિની ગંગાજી ઉપર સખત તપ કર્યું. શ્રી ગંગાજીએ પ્રકટ થઈ સર્વ લોકે દેખે તેમ શ્રી ગૌતમ ઋષિને પાવન કર્યા તેથી ગૌતમ ઋષિ પાછા જ્ઞાતિમાં દાખલ થયા. આને મળતું જ આટલું જ લગભગ કથન શિવપુરાણમાં છે. આ કથનમાં લોકો તથા ઇતર પૌરાણિક કંઇક વિશેષ ઉમેરીને એવું કહે છે કે શ્રી ગૌતમ ઋષિને બ્રાહ્મણોએ વિના વાંકે પજવ્યા તેથી શ્રી ગતમઋષિની આંખમાં બ્રાહ્મણ માટે ઝેર આવ્યું અને વૈરને બદલો લેવા માટે અને બ્રાહ્મણોએ લોકોનું દ્રવ્ય હરણ કરવા વાસ્તે પાથરેલી જાળ તોડી પાડવા માટે જ વેદ ધર્મની સામે એટલે બ્રાહ્મણ ધર્મની સામે પિતાને જૈનધર્મ નામે મત ચલાવ્યો. ધર્મના નામથી યજ્ઞમાં બ્રાહ્મણો ગાય, પાડા, બકરાં, અશ્વ, મનુષ્ય, વગેરે હેમાવતા અને નિરપરાધી પ્રાણીઓના પ્રાણ હરણ કરાવતા હતા; ઉપરાંત તે જીવોના માંસનું ભક્ષણ પણ કરતા હતા. શ્રી શૈતમે એ બ્રાહ્મણોની હિંસકવૃતિ અને પાછા સજીવન કરવાના ડોળની સામે અહિંસાને ઉપદેશ ચલાવ્યો. લાખો મનુષ્ય અને રાજાઓને જણાયું કે યજ્ઞને નામે હિંસા કરવી તે વ્યાજબી નથી તેથી તે લોકે શ્રી ગામના જૈન ધર્મમાં ભળ્યા તેથી બ્રાહ્મણોની આજીવિકામાં ઘણો જ ફેર પડી ગયો. શ્રી ગૌતમે ગાયના પુંછડાને ઝંડો વગેરે બનાવ્યા તે રજોહરણમાં દેખાય છે, આવા પ્રકારની પૈરાણિકોની કથાને સાર એટલોજ નીકળે છે કે શ્રી શૈતમને દુઃખતું હતું પેટ અને કુટવા માંડયું માથું એ નિયમ પ્રમાણેજ વેદની સામે જૈનધર્મ નામનું પાખંડ પિતાનું વૈર લેવા નિમેત્તિ જ ઉભું કરેલું છે. આવી દંત કથા લોકોમાં ચાલે છે. આ દંતકથા શિવપુરાણ ઉપરથી લોકોએ તદ્દન કલ્પી કાઢી છે કારણ કે શિવપુરાણમાં શ્રી ગૌતમે જૈનધર્મ ચલાવ્યો. એ હકીક્ત જ નથી મળતી, વળી જૈનધર્મ માટે શ્રીમદ્ ભાગવત પુરાણમાં તે ભવિષ્ય ભાખ્યું છે તેમાં પણ શ્રી ગૌતમ જૈનધર્મ ચલાવશે એમ નથી લખ્યું પણ કેકેકેકેટ દેશને આહત નામે રાજા જનધર્મ ચલાવશે એમ લખ્યું છે. આ ઉપરથી એમ સમજાય છે કે જૈનધર્મના ઇંદ્રભૂતિ ઉફે ગૌતમનું નામ સાંભળીને લોકોએ જૈનધર્મ ગમે ચલાવ્યો છે એમ બ્રાંતિથી માની લીધેલું છે. ખરું જોતાં જૈન ધર્મ તે શ્રી રૂષભદેવજીથી ચાલેલા છે અને શ્રી મહાવીર પ્રભુના એકશિષ્ય તરીકે જ ઇંદ્રભૂતિ નામના ગોતમ ગોત્રી બ્રાહ્મણ હતા.

Page #35

—
www
લાલા લજપતરાય શું કહે છે!
૨૩૭ ઉલટું ઉપલી દંત કથાઓમાં તે બ્રાહ્મણે ઉપકારને બદલે અપકાર કરવાવાળા છે એવું સાબિત થાય છે. ત્યૐ શાન્તિ: શાન્તિ: 1 :
એ પ્રમાણે જૈનધર્મને અન્યધર્મમાં ઉલલેખના દ્વિતીય ભાગને દ્વિતીય ખંડક અને દ્વિતીય ભાગ સંપૂર્ણ થયા
–ોકુલદાસ નાનજીભાઈ ગાંધી.
લાલા લજપતરાય શુ કહે છે? “અહિંસા પરમો ધમ" સત્ય છે કે ઘેલછા !
અહિંસા પરમો ધર્મ :
સત્ય કરતાં ઉચ્ચ ધર્મ નથી અને “અહિંસા પરમો ધર્મ કરતાં વર્તન દર્શક એકે ઉત્તમ માર્ગ નથી. યથાર્થ સમજાય અને જીવન વ્યવહારમાં યથાર્થ ઓતપ્રોત કરવામાં આવે તો એ સૂત્ર મનુષ્યને મહાય અને વીરતા બક્ષે છે. અયોગ્ય ભ્રમથી જીવનમાં તેને અયથાર્થ ઉપયોગ થાય તે મનુષ્ય બીકણ, બાયલા, અધમ અને મૂર્ખ બની જાય છે. એક કાલે ભારતવાસીઓ તે સૂત્ર યથાર્થ સમજતા હતા, અને તેને આચરણમાં યથાર્થ ઉપયોગ કરી પણ જાણતા હતા, ત્યારે તેઓ સત્ય, ઔદાર્ય, અને વીરતાના ગુણવડે અલંકૃત હતા. એ ઉદાર સત્યનું વિકૃત સ્વરૂપ
એક સમય એવો આવ્યો કે જ્યારે કેટલાક સદગુણી મનુષ્યોએ સંપૂર્ણ ઉચ્ચ આશયથી અને સાધુતાથી તેનું સ્વરૂપ ઘેલછામાં ફેરવી નાખ્યું, તેને સર્વ સદ્ગુણથી ઉચ્ચસ્થાન આપ્યું એટલું જ નહિ પરંતુ સદાચારી જીવનની કસોટીનું અપૂર્વ શસ્ત્ર બનાવ્યું. તેમણે પોતાના જ જીવનમાં તેને અતિશય મહત્વ આપ્યું એટલું જ નહિ પણ અન્ય સર્વ ગુણને ભેગે ઉચ્ચતમ પ્રજાકીય સદગુણનું સ્વરૂપ આપી દીધું, અન્ય સર્વ ગુણો જે મનુષ્યને અને પ્રજાને ઉચ્ચ પ્રતિભાશાળી બનાવે છે, તેને પાછળ મૂકી દીધા અને તેમના મત અનુસાર આ ભલાઈની એકજ કસોટીથી તે સર્વ ગુણને ગણપદ આપ્યું. તેનાં ભયંકર પરિણામ
વૈર્ય, શર્ય, વીરવ એ સર્વ સગુણ ધીમે ધીમે ઘસાઈ ગયા, પ્રતિષ્ઠા અને સ્વમાન વિલુપ્ત થઈ ગયાં. સ્વદેશાભિમાન, સ્વદેશ પ્રીતિ, કુટુંબ પ્રતિ અનુરાગ જાતિ ગૌરવ એ સર્વને ઝળહલતો દીપ ઓલવાઈ ગયો. અહિંસાના વિપરીત આચરણના દુરપયોગને લીધે અથવા સર્વ ઉચ્ચ તત્વોને ભેગે તેને અર્યાદિત મહત્વ આપવાથી જ હિંદુઓનો સામાજિક, રાજક્કીય તેમજ નૈતિક અધઃપાત થયો. મરદાનગીમાં અહિંસા કરતાં કોઈ પણ રીતે તાત્ત્વિક ઉણપ નથી એ વાત તેઓ તદન વિસરી ગયા. તત્ત્વતઃ એ સગુણને જો
ગ્યરીતે વ્યવહારમાં મુકાય તો તે અહિંસાથી અલ્પાશે પણ અસંગત નથી. વ્યક્તિહિત કે રાષ્ટ્રીય કલ્યાણ માટે બળીઆથી નિર્બળનું રક્ષણ કરવાની, અન્યાયભર્યું આક્રમણ કરનાર
મક જુલાઈના મોડર્નરિવ્યુમાં આવેલા અંગ્રેજી લેખનું ભાષાંતર

Page #36

૨૩૮
શ્રી જેન ધે. કો. હે૨૭.
અને રાજ્યપહારી, એરટા અને લફંગા, કામાંધ, નરાધમ અને સ્ત્રીના સતીત્વને ભ્રષ્ટ કરી નાર, દુરાચારી, ખુની અને શઠને અન્યાયાચરણ કરતા અને ઉપદ્રવ આપતા અટકાવવાની અનિવાર્ય અગત્ય તરફ તેઓએ દુર્લક્ષ આપ્યું. નિર્દોષને પીડા આપતા, વિશુદ્ધને ભ્રષ્ટ કરતા, અને અન્યના વ્યાજબી હકક ઉપર તરાપ મારતા-દુષ્ટ સ્વભાવવાળા મનુષ્યોનાં હૃદયને ન્યાયપુરઃસર ક્રોધ અને તેને અંગે નીપજતાં પરીણામના ભયથી તેમ કરતાં અટકાવે એમ માનવભાવના સ્વીકારે છે, તે વાત તેઓ વિસરી ગયા. જે મનુષ્ય અધમ અથવા ઝેર અને જુલમની જબરજસ્તીથી જમાવેલી સત્તાને સહન કરી, “ચાલે તેમ ચાલવા દેવાની રીત ” રાખે છે, તે એક રીતે તેને અનુમોદન આપી ઉત્તેજે છે, અને તેથી દુરાચારીના અભ્યદય અને પ્રાબલ્યની વૃદ્ધિ માટે કેટલેક અંશે જવાબદાર છે એ સત્યમાં રહેલા આવશ્યક અને મહાન રહસ્યને તેઓ પ્રત્યક્ષ કરી શક્યા નહિ. અહિંસાને અગ્ય વ્યવહાર–
આ અહિંસાને નિર્મર્યાદિત અને અયોગ્ય વ્યવહાર કોહાણરૂપે પલટી જઈ સુવ્યવસ્થાના સુંદર દેહમાં વિષરૂપે પ્રસરે છે, શક્તિને નિર્વીર્ય કરી મૂકે છે અને પુરૂષો અને સ્ત્રીઓને ચસકેલ મગજના, ચિત્તભ્રમિત, નિસ્તેજ બનાવી મહત્વાકાંક્ષા અને ઉચ્ચ સદ્ગણની પ્રાપ્તિ પાછળ અપ્રતિહત ખંથી મંડયા રહેવામાં જોઈતા સામર્થ્ય વિનાના અને નમાલા કરી મૂકે છે, તેનાથી મનુષ્યહૃદય એકલતીલું અને ભીરૂ બની જાય છે. જૈનધર્મના સંસ્થાપકો આત્મસંયમન અને દેહદમનમાં જીવનને વ્યતિત કરનાર મહાત્માઓ હતા. તેમના અનુયાયી જૈન સાધુઓ વિકારોનો નાશ કરવામાં મહાન સંભવિત વિજય પ્રાપ્ત કરનારા મહાપુરૂષોની કટિમાં આવે છે. ટોલટેયને અહિંસા સિદ્ધાંત થોડા જ વર્ષ પહેલાં જ જન્મ પામ્યો છે. જેને અહિંસાને ભારતવર્ષ ત્રણ હજાર વર્ષથી જાણતો આવ્યો છે. પૃથ્વીતળ ઉપર એકે એ દેશ નથી કે જેને ભારતવર્ષની માફક સૈકાઓ થયાં આવા અનેક અહિંસાવાદીઓ શોભાવી રહ્યા હેય પણ પૃથ્વીતળ પર એવોયે એક દેશ નથી કે જે. હાલના અથવા છેલ્લાં પંદર શતકના ભારતવર્ષ માફક તદન કચડાઈ ગયેલ અને પરૂષત્વના એકેએક અંશ ગુમાવી બેઠેલો હોય. કેટલાક લોકો કહેશે કે ભારતવર્ષની આ સ્થિતિ અહિંસાવાદનું પરિણામ નથી, પણ બીજા સદ્ગણોને તિલાંજલી આપવાનું પરિણામ છે. પણ હું તે આગ્રહપૂર્વક માનું છું કે ગૈરવ, મનુષ્યત્વ, અને સગુણના માર્ગને વિસારે પાડી અધ:પતન આણનાર જે જે કારણો છે, તેમાંથી એક અહિંસાવાદના ઉચ્ચ સત્યની વિકૃતિ છે. અત્યંત ખેદ તો એથી જ થાય છે કે જે લોકો આ સિદ્ધાંતને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાથી વળગી રહે છે, તેઓ પિતાના જ વર્તનથી બતાવી આપે છે કે આ સત્યને વિપરીત વ્યવહાર મનુષ્યોને દાંભિક, નિર્માલ્ય અને શુદ્ર જીવનને માર્ગ દેરી જાય છે. મારા કુટુંબનું ઉદાહરણ–મારે જૈનધર્મને ત્યાગ –
મારો જન્મ જૈન કુટુંબમાં થયો હતો, મારા દાદાને અહિંસામાં અત્યંત શ્રદ્ધા હતી. એટલે સુધી કે સર્પને મારવા કરતાં તેનાથી મૃત્યુ પામવાનું વધારે પસંદ કરે. તે એક જંતુને પણ ઈજા કરતા નહિ, ધાર્મિક ક્રિયાઓમાં કેટલાક કલાકના કલાક ગાળતા. દેખીતી રીતે તે એક સગુણ નર હતા અને કોમમાં માતબર માણસ ગણાતા. સને તેમની પ્રતિ ભાન ઉત્પન્ન થતું. તેમના ભાઈ સાધુ થયા હતા અને પિતાના પંથમાં એક પ્રતિકાશાળી

Page #37

લાલા લજપતરાય શુ કહે છે!
૨૩૯
ગુરૂ હતા. મારા જીવનમાં મે' જોએલા ઉચ્ચ સાધુઓમાંના એક હતા. તેઓ પેાતાના સિદ્ધાંતને જીવનભર જાળવી રહ્યા અને દેહદમન તથા વિકારને અંકુશમાં રાખવામાં નિપુણતા મેળવવામાં સફળ નિવડયા હતા, પણ નૈતિક ધેારણના ઉચ્ચ કાનુનેાને અનુસરીને જોઇએ તે તેઓનું જીવન શુષ્ક અને અસ્વાભાવિક હતું. હું તેમને ચાહતા અને માન આપતા પણ તેમના મત સ્વીકારી શક્યા નહિ. તેમજ તેમણે પણ મને પેાતાના મત સ્વીકારાવવાની કાળજી કરી નહિ. પણ તેના ભાઈ-મારા દાદા-જુદીજ પ્રકૃતિના પુરૂષ હતા. તે અહિંસા ધર્મ –વિકૃત અહિંસાધ–પાળતા. તે મત ગમે તેવા સયેાગેામાં કાઇના પ્રભુ હરવાની મનાઇ કરે છે, પણ તે પોતે, પેાતાના ધંધાને અનુસરતાં, જે જે પ્રપ`ચ ખેલવા પડતા તે સર્વ પ્રપંચને વ્યાજખી ગણતા એટલુંજ નહિ પણ સર્વોત્તમ માનતા. પોતાના ધંધાના વ્યવહાર શાસ્ત્રનુસાર એ પ્રપંચ તેમને મન છુટ આપી શકાય તેવા હતા. જી, પક્ષી અને એવા ખીજા પ્રાણીએ મૃત્યુના મુખમાં આવી પડતાં હેાય તેા તેને બચાવવામાં હજારા રૂપિઆ ખરચી નાંખે પણ સગીર કે વિધવા સાથે લેવડ, દેવ. કરવામાં તેમના છેલ્લા કાળીએ પણ ઝુંટાવી લે એવા એ મતને માનનારાં ધણાં મનુષ્યા મેં જોયાં જાણ્યાં છે. હાલના જૂના—
હું કાઇ રીતે એમ કહેવા નથી માગતા તે ભારતવર્ષમાં અન્ય હિંદુ કામા કરતાં જૈનેા વધારે અનીતિમાન છે, અથવા એમ પણ નથી કહેતા કે અહિં ́સા એવી અનીતિ તરફ્ દોરી જાય છે- એવા મિથ્યા દોષારાપણુતા અણુસારા પણ મારાથી દૂર રહે! પોતાની રીતભાતમાં જૈના ઉદાર, અતિથિપૂજક, બુદ્ધિશાળી અને વ્યવહારમાં કુશળ છે. હિંદુઓમાં એવી ખીજી જ્ઞાતિએ પણ છે. મારા કહેવાના ભાવાર્થ એવા છે કે અહિંસાના અમર્યાદિત વ્યવહારે તેઓને અન્ય કામ કરતાં વધારે ઉચ્ચ નીતિના પંથે ચડાવ્યા નથી. વસ્તુતઃ જોર જુલમ અને લુટફાટને લીધે જો કાઇ કામને વધારે ખમવું પડતું હેાય તેા તે જૈન કામજ છે. કારણ કે વારસામાં મળેલી ભીરતા અને બળના ઉપયેાગ તરo તિરસ્કારને લીધે ખીજા કરતાં તેઓ વધારે લાચાર હેાય છે. તેએ આત્મરક્ષણ કરી શકતા નથી, તેમજ પોતાના પ્રિયજનની આબરૂને સાચવી શકતા નથી. શું કર્તવ્ય છે ?
કરવા
વર્તમાન કાળે યુરેાપ, સામાર્થ્યના દૈવી હકક માગનાર અવત્તાર છે. ત્યાં ટાત્સ્યાયના અવતાર રેાપના સદભાગ્યેજ થયેા. પરંતુ ભારતવર્ષની સ્થિતિ તદ્દન જુદીજ છે. જુલમાટના; આ ક્રમણનાં કે લુટફાટનાં કર્તવ્યો માટે ખરખૈરી કે જબરજસ્તી વાપરવાના ઉપદેશ આ સ તાના આપેજ નહિ. મને વિશ્વાસ-શ્રદ્ધા છે કે આભૂમિ એટલી પતિત થશેજ નહિ. પણ આપણી આબરૂનું તેમજ આપણી સ્ત્રી, મેન, પુત્રી કે માતાની પ્રતિષ્ઠાનું રક્ષણ માટે પણ આપણે આપણા સાર્મથ્યા ઉપયાગ કરવા એ પાપભયું છે એવું શિક્ષણ તા આપણે પાલવે તેમ નથી. એવું શિક્ષણુ અસ્વાભાવિક અને અનિષ્ટકારક છે. આપણે રાજદારી ખૂનેને ધિક્કારી કાઢીએ; અરે! એથી પણ ન્યાય ખાતર, ન્યાયપુરઃસર હેતુ પાર્ પાડવા અન્યાયયુક્ત અને કાયદા વિરૂદ્ધ બળનેા ઉપયાગ કરવાની રીતને અવખેાડી કાઢીએ પરંતું જ્યારે એક મહાન અને લેાકમાન્ય પુરૂષ આપણા યુવાનને કહે કે “દુષ્ટ જોર-જીભ્રમ કરનાર મનુષ્યને સામા થયા વિનાં આભાણુ કરીને જ આપણે આપા આધારે

Page #38

२४०
શ્રી જિન
. . હેરૅલ્ડ.
રહેલાં મનુષ્યની પ્રતિષ્ઠાનું રક્ષણ કરી શકીએ.” અને વળી કહે કે “ઉપાયમાં શસ્ત્રના ઘા કરવા કરતાં શારીરિક અને માનસિક વૈર્ય વધારે રહેલું છે” શું? આમ મુંગા બેસી રહેવું આપણને પરવડે તેવું છે? ધારો કે કોઈ નરાધમ આપણું પુત્રી પર હુમલો કરે તે રા. ગાંધી કહે છે કે તેમના પિતાના અહિંસા સંબંધી મત અનુસાર આપણું પુત્રી અને તે નરાધમ વચ્ચે ઉભા રહેવું. પણ જે તે નરાધમ આપણને મારી નાખે અને પોતાની પિચાશ વૃત્તિને પાર પાડે તે આપણી પુત્રીની કેવી દુર્દશા થાય ! રા. ગાંધીના મત પ્રમાણે, બળ જેરીથી સામા થવા કરતાં તેને તેનાથી બને તેટલું ખરાબ કરવા દેવું અને શાન્ત ઉભા રહેવું એમાં શારીરિક અને માનસિક વૈર્ય વધારે જોઈએ.) રા. ગાંધી માટે સંપૂર્ણ માન દર્શાવતાં મારે કહેવું જોઈએ કે આને અર્થ કાંઈ નથી. રા. ગાંધીના વ્યક્તિત્વ માટે મને ઘણું જ માન છે. તેઓ હું જે મહાપુરૂષને પૂજું છું તેઓમાંના એક છે, હું તેમની સહાયતા માટે શંકા કરતો જ નથી. તેમની શુભ ધારણાઓ માટે મને સંશય જ નથી, પણ તેમણે જે અનિષ્ટકારક સિદ્ધાંત ફેલાવવાના સમાચાર મળ્યા છે તેની સામે સખ વિરોધ દર્શાવવાની હું ફરજ સમજું છું, એક ગાંધી જેવા મહા પુરૂષને પણ આ વિષયમાં ભારત યુવકના હૃદયને વિસ્મય કરી મુકવાની છુટ ન હોવી જોઈએ, રાષ્ટ્રીય ચૈતન્યના નિર્મલ ઝરાને મલિન કરવાની કઈ પણ વ્યક્તિને સ્વતંત્રતા ન હોવી જોઈએ, બુદ્ધદેવે પણ એવો ઉપદેશ કર્યો નથી, ક્રાઈસ્ટ તો એમ કહેજ નહિ, જૈનો પણ એટલી હદ સુધી જાય એમ હું જાણતા નથી, અરે? એવા સંગમાં ભાન ભર્યું જીવન જ અસંભવિત છે. એ મતને કોઈ પણ અનુયાયી ન્યાય પુરઃ સર કોઈ પણ સ્વેચ્છાચારીની સામે થઈ શકે નહિ, દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી ભારતવર્ષને કાઢી મૂક્વાની તે દેશના ગેરાઓની પ્રિય ઈચ્છા સામે વિરોધ દર્શાવીને ૨. ગાંધીએ શા માટે તે ગોરાઓની લાગણી દુભાવી? ન્યાયાનુસાર કહીએ તે જ્યારે ગોરાઓએ ભારતવાસીઓને કાઢી મુકવાની ઇચ્છા દર્શાવી ત્યારે તેમણે પિતાને સરસામાન બાધીને તે દેશ છેડી દઈ ચાલ્યા જવું જોઈતું હતું અને પોતાના બંધુઓને પણ એવી જ સલાહ આપવી જોઈતી હતી. એવા સંગોમાં સામા થવામાં હિંસા રહેલી છે, શારીરિક હિંસા એ માનસિક હિંસાનું આચારસ્વરૂપ છે. જે એક ચોર, લુટારા કે શત્રુને નાશ કરવાનો વિચાર કરવામાં પાપ હોય તો અલબત્ત તેના સામે બળ અજમાવવામાં વધારે પાપ છે જ. વાતજ એવી મૂર્ખાઈ ભરી જણાય છે કે રા. ગાંધીના ભાષણનો હેવાલ જ ભૂલ ભરેલો હોય એમ શંકા કરવાની મને સહજ જ ઈચ્છા થઈ આવે છે. પણ પત્ર તે ઉપર છૂટથી વિવેચન કર્યા કરે છે; અને રા. ગાંધીએ તેને જાહેર ઇન્કાર કર્યો નથી. ગમે તેમ છે પણ જ્યાં સુધી તે ભાષણમાં રહેલે વિરોધ દૂર થાય નહિ કે તેને ખુલાસો થાય નહિ ત્યાં સુધી મને લાગે છે કે હું મુગે બેસી રહી શકે નહિ અને ભારતવાસી યુવકેમાં આ મતને અવિબાધિત અને ઉચ્ચ સત્ય તરિકે પ્રસરવા દઈ શકું નહિ. રા. ગાંધી કાલ્પનિક પૂર્ણતાનું જગત રચવા ઈચ્છે છે, અલબત્ત તેમ કરવા અને અન્યને તેમ કરવાનું કહેવા તેઓ પૂર્ણ સ્વતંત્ર છે, પણ તે જ પ્રમાણે તેમની ભૂલ દર્શાવી આપવાની હું મારી ફરજ સમજું છું.
–ઉદયેસુ,

Page #39

कॉन्फरन्स मिशन.
१ श्री सुकृत भंडार फंड. ( તા. ૨૪-૬-૧૬ થી તા. ૩૧-૭-૧૬, સંવત ૧૯૭૨ ના જેઠ વ. ૯ થી શ્રાવણ સુ. ૧ સુધી.) વસુલ આવ્યા રૂ. ૪૪૩-૮-૦
ગયા માસ આખરના બાકી રૂ. ૨૪૮૩-૩-૦ ૧ ઉપદેશક મી. વાડીલાલ સાંકળચંદ–મહીકાંઠા.
ખેડબ્રહ્મા ૧૬, ગરડા ૭, ઇડર ૨૦, કુકડીઆ ૮, સાબલી ડા, જામળા મા, બેરણા ૪, આગીઓલ ૬, ૮ ઢોર કા, વામજ છે, મને ર૫ર ૩. કુહ સ ૮૧-૨૨-૦ ૨ ઉપદેશક મી. પુંજાલાલ પ્રેમચંદ–વહાડ.
માંડ ૧, વાંવા ૨૦, વોરા ૧૧, નાનપુર- સાકાર ૧૫, if ૪૧, નાનપુર ૧૪૨, હાપા ૨૧, લારી કો, ૧૩, નારાજ , પુસ્ત્રાવ પા, ધામriા ૧૨ તેહદાર ૫, રાવ જા, હનુમriા ૨૧
યુ હ ૩૩૧-૮૦ ૩ ઉપદેશક મી. અમૃતલાલ વાડીલાલ-અમદાવાદ જીલ્લો. પંચાસર ૪.
કુલ રૂ. ૪-૦-૦ મુંબઈના ગૃહસ્થા તરફથી પાંચ રૂપીઆવાળી અને એક રૂપીવાળી રસીદના આવ્યા (દશમી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ વખતના ) રૂ. ૧૮-૦-૦ અમદાવાદ એક ગૃહસ્થે મોકલ્યા.
રૂ. ૧-૪-૦
૨૯૨૬-૧૧-૦ નેટ–બે સીટ બુક ચાર આનાવાળી નં. ૨૨૧–૨૪૦, ૪૮૧–૫૦૦ સુધીની દશમી શ્રી જન ભવેતાંબર કૅન્ફરન્સના મંડપમાં વિલંટીઅર માર્ફત સ્ત્રી પ્રેક્ષકોએ મંગાવેલી તે પાછી આવી નથી. તે જે બહેને પાસે તે બુક રહી હોય તેમણે કન્ફરન્સ ઓફીસમાં મેકલી આપવી.
२ श्री धार्मिक हिसाव तपासणी खातुं. તપાસનાર–શેઠ ચુનીલાલ નાહનચંદ ઓનરરી ઓડીટર શ્રી જન ધે. કોનફરન્સ. ૧ ઉત્તર ગુજરાતના કડી મહાલના ડાંગરવા ગામ મધ્યે શ્રી ધમનાથજી મહારાજના દેરાસરજીના વહીવટને લગતો રીપોર્ટ–સદરહુ સંસ્થાના શ્રી સંધ તરફથી વહીવટકર્તા શેઠ હેમચંદ દલીચંદ તથા શેઠ ફૂલચંદ લાલચંદ, તથા શેઠ બાદરચંદ કંકુચંદ, તથા શેઠ ડાહ્યાચંદ અમુલખના હસ્તકને સંવત ૧૮૪– થી સંવત ૧૮૭૨ ના જેઠ સુ. ૭ સુધીને વહીવટ અમોએ તપાસ્યો. તેની હકીકત નીચે મૂજબ -
દેરાસરજી તથા મહાજન ખાતાના ચોપડા ભેગા રાખી વહીવટ ચલાવવામાં આવતો હતો તેથી જેને દેવદ્રવ્યના લેપમાં પડતા હતા. માટે દેરાસરજનો વહીવટ જૂદો ચલાવવા ગોઠવણ કરી આપી છે.
મહાજન ખાતામાં તથા કૂતરા, કબુતર વગેરે તમામ ખાતામાં પૂરતી આવક નહી હોવાથી ખૂટતાં નાણું દેરાસરમાંથી વાપરવામાં આવ્યાં છે એટલું જ નહીં પશુ તે ગામમાં પાખી છે

Page #40

wwwvtvvvvvvvvvvvvvv
૨૪ર
શ્રી જૈન . હેર૭.
vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv ૪ જમવાના રૂપીઆ ગામ મધના નીઓને વ્યાજે આપવામાં આવ્યા છે તે વ્યાજ પૂરેપુરૂં વસુલ નહીં આવવાથી દેરાસરજીના વહીવટમાંથી જેની પાસે લેણું રહ્યું હોય તેના ખાતે ઉધારી પાખીઓ જમે છે તે ઉપર ત્યાંના શ્રી સંઘનું ધ્યાન ખેંચી હવેથી તેવી રીતે નહીં કરવા સૂચવવામાં આવ્યું છે. ૨ ઉત્તર ગુજરાતના ખેરાળુ મહાલના બલાદ ગામ મધ્યે શ્રી ચંદ્રપ્રભુજી. મહારાજના દેરાસરના વહીવટને લગતો રીપોર્ટ–સદરહુ સંસ્થાના • શ્રી સંધ તરફથી વહીવટકર્તા શેઠ મુળચંદ પરશોતમદાસના હસ્તકને સંવત ૧૮૭૧ ના આસો સુ. ૧ થી સં. ૧૯૭૨ ના જેઠ વ. ૮ સુધીનો વહીવટ અમોએ તપાસ્યો. તે જોતાં વહીવટ ચલાવવાનું ધોરણ સાદું અને સરલ હોવાથી તેનું નામુ રીતસર રહી વહીવટ જૈન શિલીને અનુસરી સારી રીતે ચાલે છે. એટલું જ નહીં પણ ચડાવા વગેરેનાં નાણું વસુલ આવી જાય છે તે માટે વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને ધન્યવાદ ઘટે છે.
પુરાતમાં રહેતાં નાણું સાચવવા માટે જેનોમાં ૪-૪ મહિનાના વારા કરવામાં આવ્યા છે તેને બરાબર અમલે થતો હોવાથી તેમાં કોઈ રીતે ગેરવ્યવસ્થા નહીં થતાં નાણાં સારી રીતે સચવાય છે એટલું જ નહીં પણ તેના સમાગમમાં આવતા જેને દેવદ્રવ્યના લેપમાં ફસતા નથી. સદરહુ સંસ્થાનું જૈનમંદિર ઘણું જીર્ણ થઈ ગએલું હોવાથી અકસ્માત તૂટી પડી કેટલીક આશાતના થવાનો ભય રહે છે. તેથી તાકીદે તેને જીદ્ધાર કરાવવાની જરૂર હોવાથી તે માટે વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને સૂચના કરવામાં આવી છે.
અમારા તરફથી સદરહુ સંસ્થાને વહીવટ તપાસવાની માગણી કરતાં તેના વહીવટ કર્તા ગૃહસ્થ તરત દેખાડી આપે તે માટે તેમનો આભાર માનીએ છીએ. ૩ ઉત્તર ગુજરાતના ખેરાળુ મહાલના ગામ ચાણસેલ મધ્યે શ્રી રૂષભદેવજી મહારાજના દેરાસરના વહીવટને લગતે રીપોર્ટ –સદરહુ સંસ્થાના શ્રી સંઘ તરફથી વહીવટકર્તા દેશી લાલચંદ લીલાચંદ તથા સોની રવચંદ લક્ષ્મીચંદ તથા શા. ભીખાભાઈ બેચરના હસ્તકને સંવત ૧૮૭૨ ના જેઠ ૧. ૧૦ સુધીનો વહીવટ અમે એ ત ા. તે જોતાં નામું બહુજ ગુંચવણ ભરેલી રીતે રાખવામાં આવ્યું છે. તેથી લોકોના ખાતાનો હિસાબ કરતાં બહુજ મુશ્કેલી પડતી હતી. પરંતુ તે ગામ મધ્યેના જેને સરલ સ્વભાવના હોવાથી પિતાને હિસાબે કરી આપી હવે પછી અમોએ નામું લખવાની જે પ્રમાણે ગોઠવણ કરી આપી છે તે પ્રમાણે નામું લખી વહીવટ રીતસર ચલાવવાનું તેઓએ પિતપિતામાં ચોકસ કરેલું છે.
નોટ-સદરહુ ત્રણે સંસ્થાઓના વહીવટ તપાસી તેમાં જે જે ખામીઓ દેખાણી તેને લગતું સૂચનાપત્ર દરેક વહીવટકર્તા ગૃહસ્થને આપવામાં આવ્યું છે.
३ शेठ फकीरचंद प्रमचंद स्कोलरशीपो ( इनामो. ) મહુમ શેઠ ફકીરચંદ પ્રેમચંદ તરફથી સને ૧૮૧૬ ની સાલમાં મેટ્રીકમાં પસાર થયેલ જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપુજક વિદ્યાર્થીઓ પૈકી એક લીંબડીના રહીશ મી, સિભા
ચંદ ખીમચંદ કેકારીને સંસ્કૃત વિષયમાં સૌથી વધારે માર્ક મેળવ્યા હોવાથી રૂા. ૪૦ ) ની ઍલરશીપ આપવામાં આવેલ છે, અને બીજી ર્કોલરશીપ રૂા. ૪૦) ની સુરતના વતની માટેની હોવાથી મી. ત્રીભોવનદાસ છોટાલાલ કાપડીઆને ઉંચા નંબરે પાસ થવાથી આપવામાં આવેલ છે તે સર્વ જૈન બંધુઓને જાહેર કરવામાં આવે છે.

Page #41

તૈયાર છે ?
તૈયાર છે?
તૈયાર છે ?
કોન્ફરન્સ ઓફીસની ચાર વર્ષની અથાગ મહેનતનું અપૂર્વ ફળ શ્રી જૈન ગ્રંથાવલી.
જુદા જુદા ધર્મધુરંધર જૈન આચાર્યએ ભિન્ન ભિન્ન વિષયા ઉપર રચેલા અપૂર્વ ગ્રંથાની સંપૂર્ણ યાદી આ પુસ્તકમાં આપવામાં આવી છે. જૈન આગમ, ન્યાય, શ્તિાસેારી ઔદેશિક, ભાષા સાહિત્ય તથા વિજ્ઞાન સંબંધી ગ્રંથોનું લિસ્ટ થકર્તાઓનાં નામ, શ્લોક સખ્યા, રચ્યાના સંવત, હાલ થયા ભડારમાંથી કેવી સ્થિતિમાં મળી શકે તેમ છે વિગેરે સધળી હકીકત બતાવનારૂં આ અમૂલ્ય પુસ્તક છે. વિશેષ ફ્રુટનેાટમાં ગ્રંથાને લગતી ઉપયાગી માહિતી આપવામાં આવેલી છે. ગ્રય અને પૃષ્ટ, રચ્યાના સવત અને ગ્રંથ, એવી રીતે ત્રણ પ્રકારની સંભાળ પૂર્વક બનાવવામાં આવેલી અનુક્રમણિકાએ આ પુસ્તકની છેવટે આપેલી છે. આ પુસ્તક દરેક પુસ્તક ભંડાર, લાયબ્રેરી તથા સામાન્ય મડળમાં અવશ્ય રાખવા લાયક છે તેમજ દરેક જૈનને ઉપયાગી છે. ક્રી'મત માત્ર રૂ. ૩~-~~આસિસ્ટંટ સેક્રેટરી. શ્રી જૈન શ્વેતાબર કાન્ફરન્સ
પાયની, મુખમ નં. ૩,
}
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર-મંદિરાવલિ. પ્રથમ ભાગ,
''
આ પુસ્તકમાં ગુજરાત, કાઠિયાવાડ, કચ્છ અને મારવાડ દેશના દેરાસરાની ( ધર દેરાસર સુદ્ધાંત ) હકીકત આપવામાં આવેલી છે. ફૅન્સ ઓફીસ તરફ્થી મહાન ખ કરી શરૂ કરવામાં આવેલ ડીરેકટરીના અમૂલ્ય તેમજ પ્રથમ ળ રૂપે આ પુસ્તક જૈન સમાજના હિતને માટે બહાર પાડવામાં આવેલ છે. હિંદુસ્તાનમાં આવેલા આપણાં પાવત્ર ક્ષેત્રાની યાત્રા કરવા જનાર જૈન ભાઈઓને આ પુસ્તક એક સુંદર બામીયા તરીકે થઇ પડવા સભવ છે. આ પુસ્તકમાં જુદી જુદી કલમેા પાડી દેરાસરવાળા ગામનુ નામ, નજીકનુ સ્ટેશન યાને માટા ગામનુ નામ તથા તેનું અંતર, દેરાસરનુ ઠેકાણું, ખાંધણી, વર્ણન, અધાવનારનું નામ, મૂળ નાયકનું નામ, બંધાયાની સાલ, પ્રતિમાજીની સખ્યા, નાકરાની સંખ્યા તથા મકાનની સ્થિતિ વગેરે તમામ હકીકત સવિસ્તર દાખલ કરવામાં આવી છે. આ પુસ્તક રૉયલ સાઈઝ ૨૬૦ પાનાનું સુંદર પુંઠાથી અધાવેલું છે. બહારગામથી ભગાવનારને વી. પી. થી મેાકલવામાં આવશે. કીમત માત્ર રૂ. ૧-૮-૦,
પાયની મુંબઇ નં. ૩.
આસિસ્ટ સેક્રેટરી. શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કૅન્સ
શ્રી જૈન શ્વેતાંખર કાન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
શ્રી શ્વેતાંબર કામમાં સર્વોપરી સ્થાન ભોગવતા આ માસિકમાં વિદ્વાન લેખકાના તેમજ મુનિ મહારાજના હાથથી લખાયેલા સાંસારિક, ધાર્મિક, તેમજ સાહિત્યને લગતા વિદ્વતા ભરેલા લેખા આપવામાં આવે છે. તેમજ ફૅન્સને લગતી દરેક બાબતના યેાગ્ય હેવાલ આ માસિકમાં આપવામાં આવે છે. તે દરેક જૈનને અવશ્ય વાંચવા લાયક છે. કાન્સના કાર્યને ઉત્તેજન આપવા ઉપરાંત ખાસ કાના લાભ લઇ કારો, વાર્ષિક લવાજમ પાસ્ટેજ સહિત માત્ર રૂ. ૧-૮-૦ છે.
મળવાનું ઠેકાણુ’–આ. સેક્રેટરી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરન્સ, પાયની, સુષ્મ

Page #42

તૈયાર છે! છે અને જે બધુઓ ! વાંચે અને અમૂલ્ય લાભ .
શ્રી જૈન હવેતાંબર ડીરેકટરી.” હાલા બંધુઓ ! આપ સારી રીતે જાણતા હશે કે વડોદરા અને પાટણ કોન્ફરન્સ વખતે જૈન શ્વેતાંબર કોમની આધુનિક સ્થિતિ જાણવા માટે સર્વે જૈન બંધુઓને વિચાર યુવાથી ડીરેકટરી કરવાનું કામ કોન્ફરન્સ ઓફીસે હાથ ધરેલું હતું. આ મહાભારત કામના પ્રથમ ફળ રૂપે અમદાવાદ કોન્ફરન્સ પહેલાં શ્રી જૈન શ્વેતાંબર મદિરાવલિ ભાગ ૧ લો બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો ત્યાર પછી કૅન્ફરન્સ ઓફીસ તરફથી આ મુશ્કેલ કામના દ્વિતીય ફળ રૂપે શ્રી જૈન શ્વેતાંબર ડીરેકટરીને-ભાગ ૧ લે (ઉત્તર ગુજરાત ) અને ભાગ ૨ જે [ દક્ષિણ ગુજરાત ] એવી રીતે બે ભાગ જેને પ્રજા સમક્ષ પ્રસિદ્ધિમાં મુકવામાં : આવેલ છે. આ બંને ભાગમાં સમસ્ત ગુજરાત દેશની પ્રાચીન તેમજ અર્વાચીન જાણવા લાયક હકીકતો દાખલ કરવામાં આવી છે, જેની વસ્તી સંખ્યા દેખાડનારી ગામની નિશાનીઓ ઉપરાંત તીર્થ સ્થળ, દેરાસર, તથા રેલ્વેની સરળ માહિતી આપનારાં ચિન્હો વાળ સુંદર નકશે પણ આપેલો છે. ટુંકામાં જેની વસ્તીવાળા જીલ્લા અને તાલુકાવાર ગામ, રાજ્ય, સંજીકનું સ્ટેશન અને તેનું અંતર, નજીકની પિસ્ટ તથા તાર ઓફીસ, દેરાસર, તીર્થસ્થળ, ધર્મશાળા, ઉપાશ્રય, પુસ્તક ભંડાર, લાઇબ્રેરી, પાઠશાળા, પાંજરાપોળ અને સભા મંડળ વિગેરેને લગતી સઘળી બાબતેથી આ ડીરેકટરી ભરપુર છે. આ સિવાય ગામવારે જ્ઞાતિ અને ગચ્છની કુંવારા પરણેલા, વિધુર અને વિધવાની તેમજ ભણેલા તથા અણુની સંખ્યા આ ડોરેટરીમાં સમજપૂર્વક આપવામાં આવેલ હોવાથી દરેક જૈન બંધુને આપણી આધુનિક રિથતિ નજરે તરી આવે છે, વિશેષમાં જીલ્લાવાર જનરલ રીપોર્ટ પણ આપેલ છે, આ ડીરેકટરી જૈન સમાજ માટે બહુ ઉપયોગી કરવામાં લગાર પણ કચાસ રાખવામાં આવી નથી. ડીરેકટરી તૈયાર કરવા પાછળ રૂ. ૧૫૦૦૦ની મોટી રકમ ખર્ચવામાં આવી છે, તે છતાં જુજ કિંમત રાખવાનું કારણ કમાવાની ખાતર નહીં પરંતુ શ્રીમંત તેમજ ગરીબ જેન બંધુને આ પુસ્તકનો સરખો લાભ આપવાનું છે, માટે સર્વ જૈન બંધુઓ આ મોટો લાભ અવશ્ય લેશેજ એવી અમોને સંપૂર્ણ ખાત્રી છે. કિંમત માત્ર પહેલા ભાગના રૂ. ૦-૧૨-૦ બીજા ભાગના રૂ. ૧-૪-૦ બને ભાગ સાથેના ૧-૧૪-૦ નકશાની છુટક નકલ અઢી આનાની પિછ ટીકીટ મોકલનારને મેકલવામાં આવશે. પાયધુની, મુંબઈ નંબર ૩
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ
હરેલ્ડ માસિકના ગ્રાહકોને વિનતિ, 'આ માસિકનો બધો આધાર લવાજમ ઉપર છે. માટે જે જે ગ્રાહકો પાસે લવાજમ બાકી હોય તેમણે મનીઓર્ડરથી તાકીદે મોક્લી આપવા કૃપા કરવી. અગર વી. પી. આવે તે સ્વીકારી લેવા વિનંતિ કરવામાં આવે છે. પાયધુની, પિસ્ટ નંબર ૩
આસિસ્ટન્ટ સેક્રેટરી, "
} - મુંબઈ
-
} જે. શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કૅન્ફરન્સ

Page #43

શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ શ્રી સુક્ત ભંડાર ફંડ
છે શું આ ફંડમાં કંઈ આપી સુકૃત કરે. દર પ્રિય બંધુઓ અને બહેને! યાદ રાખજો કે આ ફંડમાંથી અર્ધા ભાગ કોન્ફરન્સના
નિભાવ ખાતે અને અર્ધો ભાગ કેળવણીના પ્રચાર અર્થે ખચાય છે.'
કૉન્ફરન્સ દેવીએ અત્યાર સુધી જૈન સમાજના ઉદ્ધાર અર્થે જે કર્યું છે તે કોઈ પણ કરી શકયું નથી. તે તેના કાર્યને હમેશાં નિભાવો. કેલવણી કે જેના પર સમગ્ર દેશ, જ્ઞાતિ, કોમ અને વ્યક્તિના અભ્યદયને આધાર છે, તેને પુષ્ટ બને છે. આવી રીતે કોન્ફરન્સ અને કેલવણીને સ્થાયી પાયા પર મૂકવા માટે આ ફંડમાં યથાશક્તિ મદદ કરી મદદ કરી અનેક
ભાઈઓમા શુભ આશીર્વાદ મેળવો અને આત્માનું કલ્યાણ કરો. શ્રીમતી કોન્ફરન્સની દશમી | બેઠક મુંબાઈમાં હાલ થઈ ગઈ છે. આ પ્રસંગે નીચે મુજબને ૧૩ મો ઠરાવ થયો છે –
ઠરાવ ૧૩ મો સુકૃત ભંડાર ફડ (Sukrita Bhandar Fund).
આ કૅન્ફરન્સ દઢતાથી આગ્રહ કરે છે કે દરેક વર્ષે દરેક શ્રાવક શ્રાવિકાએ ઓછામાં ઓછા ચાર આના શ્રી સુકૃત ભંડાર ફંડમાં દેવાજ જોઈએ કે જે ફુડની આવક કેલવણી અને કોન્ફરન્સના નિભાવમાં વપરાય છે અને જે ફંડની ઉપર કોન્ફરન્સની હયાતી તથા કોન્ફરન્સ ઉપાડેલા કાર્યને આધાર રહેલો છે.
(૧) આ ફંડમાં અત્યાર સુધી જે જે મહાશયોએ પૈસા ભરી પિતાની સહાનુભૂતી દર્શાવી છે. તેને આ કોન્ફરન્સ ધન્યવાદ આપે છે. (૨) જે જે સ્થળના સંઘોએ આ ફંડ એક કરી કોન્ફરન્સ ઓફીસ પર મોકલાવવાને પરિશ્રમ ઉઠાવે તે સર્વેને આ કોન્ફરન્સ આભાર માને છે. (૩) પિતતાના ગામમાંથી સંવત ૧૮૭૨ નું સુકૃતભંડાર ફંડ એકઠું કરીને જેમ બને તેમ જલદી કોન્ફરન્સ ઓફીસ પર મોકલાવી આપે એવી પ્રત્યેક ગામ અને શહેરના સંઘને આ કૅન્ફરન્સ આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરે છે.. . . .
શ્રી સુકૃત ભંડાર ફંડમાં દરેક સ્ત્રી પુરૂષોએ એક વર્ષમાં ઓછામાં ઓછા ચાર આના આપવાના છે. ચાર આના જેવી રકમથી કોઈને કશે ભાર પડવાને નથી. ચાર આના જેવી રકમ વરસ દિવસે આપવી તે કાંઈ વિસાતમાં નથી. દરેક માણસ પોતાની સુકભાઇમાંથી અઠવાડીઆમાં એક પાઈ શ્રી સુકૃત ભંડાર ફંડ માટે જુદી કાઢે તે એક વર્ષે રકમ સવાયર આનાની થાય. આવી જૂજ રકમ દરેક જૈન બંધુઓ પિતાના ઉમંગથી મોકલી આપે તો આપણું શ્રી જૈન શ્વેતાંબર-કૅન્ફરન્સ તરફથી કેળવણી ખાતામાં-પાઠશાળાઓ વગેરેમાં અપાતી મદદમાં વાંધે આવે નહિ. તેમજ આપણી મહાન સંસ્થા (કોન્ફરન્સ) ને નિભાવવામાં કશી અડચણ આવે નહિ. ' ''પાયધૂની, પિસ્ટ ન. ૩ - 2'... '' લીશ્રી સંઘના સેવકો, - મુંબાઇ.
' કલ્યાણચંદ શોભાગચંદ ઝવેરી. ( ૧૯૭૨ સને ૧૮૧૬ )
ગુલાબચંદ ઠઠ્ઠા, જનરલ સેક્રેટરીએ, જેને શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ.

Page #44

आ हेरॉल्ड मासिकमा जाहर खबर आपनाराओने अमूल्य तक. आ मासिकनो हिंदुस्तानला जुदा जुदा भागोमां तेमज ज्ञांझीवारमां वसती बहोळी फेलावो थयेला छे. तेमां जाहेर खबर आपनाराओ माटे नीचे मुजब घणा ओछा भावो राख्या छे.
जैन को
एक पेज.
३०
अर्थ पेज.
१५.
१०
१२
पा पेज.
एक वर्ष माटे.
छ मास माटे...
त्रण मास माटे.
एक वखत माटे. "
जाहेर खबरो, हिंदी, गुजराती या इंग्रेजी भाषामा लेवामां आवशे. जाहेर aarti नाणां अगाउथी मळ्या सिवाय जाहेर खबर दाखल थशे नहीं. आ मासि कनी मार्फत छुट हेन्डबीलो व्हेंची शकाशे नहीं. पण मासिक साथे बंधावी व्हेंची आपवाना भाव रुबरु मळवाथी के पत्रव्यवहारथी नकी थशे.
आसस्टंट सेक्रेटरी.
पायधुनी, मुंबई नं. ३
चार लाइन,
४
धी जैन एज्युकेशन फंड.
श्री जैन श्वेतांबर कॉन्फरन्स,
[ मुंबइमां आ वर्षे भरायेली दशमी कॉन्फरन्समां आ फंडनी स्थापना करवामां आवी छे, अने ते संबंधीनी विगत नीचे प्रमाणे छे:- ]
आपणी कॉन्फरन्स तरफथी जैन एज्युकेशन बॉर्ड नामनुं मंडळ आपणी जैन कोममा केळवणीनो बंधु फेलावी करवाना हेतुथी स्थापवामां आव्युं छे. आ फंडने अंगे नाणांनी मोटी मददनी जरुर छे. ते केटलेक अंशे पुरी पडे एवी धारणाथी घी जैन एज्युकेशन फंड ए नामनी योजना करवामां आवे छे.
मेंबर १. एज्युकेशन बोर्डना दरेक सभासदे दर
वर्षे रुपीआ पांच लवाजमना आपवा, अने एकी वखते रुपीआ १०० सोनी रकम आपनार सभासदने “लाइफ मेंबर गणी तेने लवाजममाथी मुक्त करवा.
२. लाइफ मेंबरना जे रुपीओ आवे ते कायम फंड तरीके राखवामां आवशे ने ते सारी सीक्युरीटीमां सेक्रेटरीओना नामे मूकवामां आवशे अने ते ..नाणांतुं व्याज मात्र वरचवामां आवशे.
सहायक, मेंबर सिवायना अन्य सद्गृहस्थ दर वर्षे रुपीआ पांच आपनारने सहायक गणarni आवशे.

Page #45

(આજના આંકને વધારે ) પ્રત્યેક સ્ત્રી પુરૂષે મનન કરવાગ્યે ગૃહસંસારની શિખામણને અપૂર્વ ગ્રંથ
માનવ-દંપતીને શિખામણ તૈયાર
પૃષ્ઠ ૩૦૦, સેનેરી પાકું પૂ, મૂલ્ય રૂ. ૧, વી. પી. પટેજ ૩ આના. 6
અજ્ઞાન, વહેમ, ખરાબ સોબત, કુટે, વિહારને અતિયોગ, ખીઓની આરોગ્ય સંબંધી અણુસમજ, વાંઝીયાપણું, જુવાન વયમાં થતાં અનેક ભયંકર તથા ગુપ્ત દર્દો, ગર્ભસંચાર પ્રસવ અને ૬ બાળકની માવજત સંબંધી અજ્ઞાન ઈત્યાદિ કારણોને લીધે અનેક નવદંપતીઓને ગૃહસ્થાશ્રમ જીવતાં ૬ નરકાવાસ ભોગવવા જે દુઃખજનક જણાઈ આવે છે. નવદંપતીઓ પિતાના ગૃહસ્થાશ્રમના પ્રારંભથી જ અને બીજાઓ “ભૂલ્યા ત્યાંથી ફરીથી ગણ” એ કહેવત પ્રમાણે સવેળા જે કેટલીક 'ઉપયોગી શિખામણ મેળવી લે, તો તેઓ પિતાનું ભવિષ્ય સુખમાં વ્યતીત કરે, એટલું જ નહિ, પણ સંસારમાં તેઓ નબળાઈ, હિસ્ટિરિયા, વાંઝીયાપણું, દુબળ અને રોગિષ્ઠ સંતાન ઈત્યાદિ દેથી સંતાપ પામ્યા કરે છે તે સત્વર દૂર થવા પામે. આવી સર્વ પ્રકારની શિખામણો, આહારવિહારના સ્પષ્ટ નિયમો, દર્દોનાં લક્ષણો અને તેની સમજ, દર્દીના ઘરગથ્થુ ઉપાયો વગેરે સર્વકઈ વિષ નવ-દંપતીને શિખામણ નામના પુસ્તકમાં બે સ્ત્રીઓના સંવાદરૂપે સ્ત્રીઓ પણ સમજે તેવી સરલ ભાષામાં સમાવેલા છે. સમજુતી એટલી સ્પષ્ટ છે કે ઓછું ભણેલાઓ પણ સમજી શકે અને ? જે કાંઈ ઉપાયો આપેલા છે તે એટલા સરલ છે કે નાના ગામડામાં પણ કરી શકાય. વિષયની અનુક્રમણિકા ઉપરથી પુસ્તકની ઉપગિતા સમજાશે–
૧ યુવાવસ્થા. (જુવાની આવવાને સમય અને તેનાં ચિહે). ૨ શયન, શયા અને ગૃહ, (સૂવાનું સ્થળ અને રીત). ૩ સમાગમ. (સ્ત્રીસમાગમ સંબધી નિયમો અને તેના સારા માઠા ? પ્રકાર સંબંધી સમજણ). ૪ અવાભાવિક ગમનમાં રહેલે દેશ. (કેટલીક કુટે ને તેનાં માઠાં ! પરિણામો). ૫ સ્તન (સ્તનની રચના અને સ્ત્રીના સંદર્ય સંબંધી વિગત). ૬ ઋતુની શરૂઆત અને ? માસિક ઋતુ. (નીરોગી ઋતુ અને ઋતુદોષનાં લક્ષણ તથા નિવારણ). ૭ કષ્ટપ્રાપ્રિ ઋતુ અથવા બાધક. ( ઋતુ સંબંધી દર્દો અને તેના ઉપાય.). ૮ પ્રદર રેગ. (ઘળા તથા લાલ પ્રદરનાં લક્ષણ અને તે મટાડવાના ઉપાયો ). ૯ કુમારિકાઓને પ્રદર. (છોકરીઓને થતે પ્રદર અને તેનાં કે કારણ). ૧૦ વાઈ અથવા હિસ્ટિરિયા. ( જુવાન સ્ત્રીઓને થતો હિસ્ટિરિયા, તેનાં કારણો અને તે છે મટાડવાના ઉપાયો). ૧૧ લગ્ન, સ્ત્રી-પુરૂષ અને આરોગ્ય. (લગ્નની મહત્તા અને દંપતીધર્મ). ૧૨ વીર્ય અને આવ. (પુરૂષનું વીર્ય અને સ્ત્રીના આર્તવ સંબંધે સમજુતી તથા તેને ઉપયોગ). ૧૩ ગચાર અથવા ગર્ભાધાન. ( ગર્ભસંચાર સંબંધી સમજણ અને તે જાણવાની રીત). ૧૪ વંધ્યત્વ પ્રાપ્ત થવાનાં કારણો અને તેના ઉપાયો. ૧૫ સગર્ભાવસ્થામાં રાખવી જોઈતી સંભાળ. ૧૬ 1 ગર્ભધારણનાં લક્ષણે. (ગર્ભ ધારણ થયેલ હોય તે તે ઓળખવાની રીત). ૧૭ દેહદ અથવા ડોળો

Page #46

લગર્ભવતી સ્ત્રીને ઉત્પન્ન થતી ઈચ્છા અને તે પૂર્ણ કરવાની જરૂર). ૧૮ ગર્ભસ્રાવ અને ગર્ભપાત. 1 તેનાં કારણ અને તેમ ન થવા દેવાના ઉપાય). ૧૯ ગર્ભમાંના બાળકનાં લક્ષણો. (પુત્ર પુત્રી થવા
વિષેના ચિન્હો અને તેની સમજણ).૨૦ ક્યા ઉપાયોથી સન્તાને સુંદર થાય? (સુંદર સંતાન પ્રાપ્ત 3 કરવાની કેટલીક ઉપયોગી રીતે). ૨૧ પ્રસવની તૈયારી. (પ્રસૂતિ થયા પહેલાં રાખવાની સંભાળ
અને તે સમય આવી પહોંચ્યા વિશેની સમજૂતી). રર પ્રસવકાળે થતી વેદના. ( કયાં કારણોથી તે પ્રસવકાળે થતી વેદના થડી અથવા વધારે વાર સુધી લંબાય છે અને કયા દેશમાં કેવા પ્રકારના ! નિયમોથી પ્રસવ થાય છે?). ૨૩ પ્રસવને સમય અને વેદના થવાનું કારણ. ૨૪ પુત્ર કે પુત્રીની સંખ્યા, ઉત્પત્તિ અને આયુષ્ય. ૨૫ વંશ વધારવાના ઉપાય. (બળવાન અને સુંદર સંતાને ઉત્પન્ન ? કરવા માટેના નિયમો અને વીર્યવૃદ્ધિના ઉપાય). ૨૬ અનિયમિત ઋતુથી થતી વેદના તથા ગર્ભ ધારણના ઉપાય. ર૭ સન્તાન જીવતાં ન હોય તેના ઉપાય. ૨૮ અધમૃત અવસ્થામાં જન્મેલાં બાળકોને બચાવવાના ઉપાય. ર૯ બાળકોનાં મળમૂત્રનો ત્યાગ કરાવવા વિષે. ૩૦ કેવી રીતે ઉછે. રવાથી બાળકે દીર્ધાયુથી થાય? (બાલસંગાપનની પદ્ધતિ). ૩૧ બાળકેટના રોગ અને તેનાં કાર| ણોને નિર્ણય. ૩૨ શા કારણથી બાળક ક્ષીણ થઈ જાય છે ? ૩૩ બાળકને ધવરાવવા વિષે સામાન્ય | નિયમો. ૩૪ દૂધના સંબંધમાં રાખવી જોઇતી સંભાળ. ૩૫ બાળકને ઉંધાડવાના નિયમે. ૩૬ દાંતનું
રક્ષણ. (દાંતને બગડતા તથા કેહતા અટકાવવાના ઉપાય). ૩૭ બાળકોને કૃમિરોગ. ૩૮ ધાત્રી છે અથવા નર્સ (બાળકની માવજત કરનાર સ્ત્રીની પસંદગી કેવી રીતે કરવી?) ૩૯ બાળકના આરોગ્ય સંબંધી કેટલાક સામાન્ય નિયમે. ૪૦ સ્નાન સંબંધી ઉપયોગી નિયમ. ૪૧ આહાર સંબંધી કે ઉપયોગી નિયમ. અર બાળકને તાણનો રોગ. (તે રોગ થવાનાં કારણો અને તે મટાડવાના નિયમ). ૪૩ બાળકોની શદિ તથા ખાંસી (અને તેના ઉપાય). ૪૪ બાળાગાળી અને બાળકના | પ્રકી રોગો. ૪૫ બાળકના ગળામાં કાંઈ ભરાઈ રહે ત્યારે શું કરવું ? ૪૬ ઓરી અને અછબડા. કે (એ દર્દી ઉભરાય ત્યારે કેવી સંભાળ રાખવી જોઈએ?) ૪૭ શીળી અથવા બળીઆ. ૪૮ વંશને
લોપ થવાનું કારણ. ૪૯ બાળકને પ્રસવ થવાની ચોકકસ મુદત. ( ગર્ભધારણને કાળ અને પ્રસવ કાળના નિર્ણયનું કાષ્ટક. ૫૦ ઉપસંહાર.
આ પુસ્તક એટલું ઉપયોગી થયું છે કે વિદ્વાનોએ તેને માટે ઉંચા અભિપ્રાય આપ્યા છે અને વાચક વર્ગ તેને “અમૂલ્ય'ની ઉપમા આપી છે. મી. હીરાલાલ સંપટ ગેંડળવાળા લખે છે કે “આ પુસ્તક બહાર પાડીને તમે જનસમાજ ઉપર મેટો ઉપકાર કર્યો છે. ” મી. વ્રજલાલ સી. શાહ લખે છે કે “તમારું પુસ્તક મારા એક મિત્રને તેના લગ્નની ભેટ તરીકે આપતાં તે તેને સેનાના મૂલ્યનું થઈ પડયું છે.” મી. એચ. જે. ઢગટ મુંબઈથી લખે છે કે “પ્રથમ મેં નવદંપતીને શિખામણની એક કૅપી મંગાવી હતી. મારા મિત્રોને પણ તે ઉપયોગી જણવાથી તેની બે વધુ પ્રતે વી. પી. થી મોકલશો.” આવાં વગર માંગ્યા અનેક સર્ટીફીકેટ મળ્યાં છે.

Page #47

ગુજરાતી ભાષામાં એક અપૂર્વ અને અદ્વિતીય ગ્રંથ
શ્રી મામર-મંત્ર-માહાત્મ્ય ॥
પૃષ્ઠ ૨૫, છીટનું પાકું પૂંઠું, મૂલ્ય રૂા. ૧, વી. પી. સ્ટેજ ૨ આના. { ભક્તામર' સ્પેત્રની મહત્તા ધણાના સમજવામાં છે; પરન્તુ તેના અપૂર્વ માહાત્મ્યથી તથા મુત્ર' અને 'જંત્ર' તરીકેના તેના વિશુદ્ધ ઉપયેગથી હજી ધણાએ અજાણ્યા પણ છે. ભક્તામર સ્તાત્રને પ્રત્યેક શ્લાક એક એક અપૂર્વ અળધારી મંત્ર છે અને તે મંત્રની સિદ્ધિ યથાવિધિ કરવામાં આવે તે અનુપમ સિદ્ધિ કરી આપવાનું સામર્થ્ય પશુ તેનામાં રહેલું છે. તેવી જ રીતે પ્રત્યેક શ્લાકના જંત્ર તરીકે ઉપયેગ પણ કરી શકાય છે, પરન્તુ તે લેાકની સાથે ઉપયુક્ત ‘ઋદ્ધિ’ અને ‘મંત્ર’ જોડવાની જરૂર હાય છે કે જેને ધણા મેળવી શક્તા નથી. પ્રત્યેક શ્લોકના મંત્ર અને જંત્ર તરીકે ઉપયાગ કેવી રીતે કરવા, તેથી કેવું ફળ પ્રાપ્ત થાય અને ફળના જિજ્ઞાસુ પુરૂષમાં કેવી ચેાગ્યતા હેાવી જોઇએ તે તા કાઇક જ જાણી શકે છે અને એ સિદ્ધિદાયક સ્તંત્રનું ખરૂં મૂલ્ય સમજનારાઓ તા વિરલ જ જોવામાં આવે છે.
શ્રી ભક્તામર્–મત્ર-માહાત્મ્ય' નામને જે આ નવીન ગ્રંથ મુનિ શ્રી છેોટાલાલજીએ અને ચુ. વ. શાહે ગુજરાતી ભાષામાં તૈયાર કર્યા છે તેમાં સર્વે કાઇને સમજ પડે એવી રીતે ભક્તામરના શ્લોકો, તેના અર્થ, પ્રત્યેક મત્ર તથા ઋદ્ધિના પાઠ, જાપ, જત્ર તૈયાર કરવાનો વિધિ, જંત્રાની આકૃતિ, તેથી થતું ફળ, વગેરે સંબધી વિસ્તૃત સમજૂતી આપવામાં આવી છે. વિશેષમાં એ મંત્રના પાઠથી કાના કાના ઉપરની કેવી કેવી આપત્તિએ અને કેવાં કેવાં અરીટે કેવી કેવી રીતે દૂર થયાં તે દર્શાવનારી પ્રાચીન ગ્રંથામાં આપેલી એધક અને ચમત્કારપૂર્ણ કથાઓ પણ આપેલી છે. પ્રત્યેક શ્લાકનું કુળ દર્શાવનારી કથાઓના મોટા સ ંગ્રહ આ પુસ્તકમાં આપવામાં આવ્યા હેાવાથી પુસ્તકનું કદ્દે લગભગ ૨૫૦ પૃષ્ઠનુ થયું છે અને તેને સારા ટકાઉ કાગળમાં છાપીને તથા છીટના પાકા પૂઠાથી બાંધીને બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. તેનુ મૂલ્ય માત્ર ૧ રૂપિયા (પાસ્ટ ખર્ચ વધારે) રાખવામાં આવ્યું છે.
.
મામાં જે અપૂર્વ શક્તિ રહેલી છે તેને નહિ સમજનારા કેટલાકે તેને વહેમ ગણે છે પરન્તુ મંત્રશક્તિ શું શું કરી શકે છે અને તેમાં કેટલું સત્ય રહેલું છે તે ‘ સાયન્ટીફીક ’ રીતે સમજાવવાને આ ગ્રંથમાં મંત્રશક્તિ' વિષે એક મેટા નિષધ આપવામાં આવ્યા છે કે જેથી મ Àાને નહિ માનનારાને પણ સત્યત પ્રકાશ મળી શકે. વળી તેમાં ભક્તામર સ્તોત્રના જ માનવામાં આવતા કેટલાક વધારાના શ્લેાકેાનું સ`શાધન કરીને આપવામાં આવ્યું છે. ટુંકામાં આ પુસ્તક પ્રત્યેક રીતે તેના ગ્રાહકને ઉપયાગી થઇ પડે તેવી રચના સાથે તેને બહાર પાડયું છે. છાપવામાં તથા જંત્રાની આાકૃતિમાં શુદ્ધતા ઉપર ખાસ લક્ષ આપ્યું છે કારણકે આવાં પુસ્તકામાં અશુદ્ધિ મહા અનર્થકારક થઇ પડે છે. માત્ર થાડી પ્રતા સીલીકે રહી છે,

Page #48

...
dr
's Bl
એક નવીન ઉપદેશક અને રસિક ગ્રંથ
સુબોધક સ્થાપંચક પૃષ્ઠ ૧૫૦, છીંટનું પાકું પૂંઠું મૂલ્ય માત્ર ૫ આના, વી. પી. પેસ્ટેજ ૨ આના - આ ગ્રંથમાં પાંચ સુબોધક કથાઓને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યું છે. (૧) રાજા શશીખરની કથામાં એ રાજાના રહસ્યમય સ્વમને વૃત્તાંત છે. એક ગરીબ બ્રાહ્મણને એક અમૂલ્ય રત્ન મળે છે, પરંતુ તે રત્ન તે કેવી રીતે ગુમાવી નાખે છે તેને કરૂણાજનક વૃત્તાંત આપવામાં આવ્યો છે. એકંદર એ વાર્તા બેધક અને એટલી રસિક છે કે એક વાર હાથમાં લીધા પછી છોડવાનું ગમતું નથી. (૨) મંગલકલશ કુમારની કથા જૈન સજઝાયોને આધારે લખવામાં આવી છે અને તેને એક નવલકથાનું રૂપ આપી આકર્ષક બનાવવામાં આવી છે. તેમાં મંગલકલશ કુમારને ભાગ્યોદય ઉપદેશક છે. (૩) અમરકુમાર એક ગરીબ બ્રાહ્મણને પુત્ર હતો અને તેને માથે અનેક આફત આવી છે પડી હતી, છતાં માત્ર એક નવકાર મંત્રના ઉચ્ચારણના પ્રભાવથી તેનાં કષ્ટો દૂર થયાં હતાં અને છે છેવટે તે ઉચ્ચ ગતિને પામ્યો હતે. (૪) “વિધિના લેખ ટાળ્યા ટળતા નથી' એ કહેવત યથાર્થ રીતે દર્શાવનારી કથા મત્સ્યોદર કુમારની છે. તે કુમાર ઉપર અત્યંત દુઃખ આવી પડ્યાં હતાં ! પરંતુ છેવટે વિધિ ઉપર આધાર રાખીને તેણે પૈર્ય રાખ્યું હતું તેને પરિણમે છેવટે તે સુખી થયો ? હતો. (૫) રાજા શુદ્ધમતિની સ્થા “સંસાર ક્ષણિક છે' તે નિદર્શન કરાવનારા ચમત્કારોથી ભ. રપૂર છે અને એક વાર વાંચવા માંડ્યા પછી તેને પૂરી કર્યા વિના ચેન પડતું નથી. '
- આ પાંચે કથાઓ “સુબેધક કથાપંચક ને નામે બહાર પાડવામાં આવી છે. તે કથાઓ ! { ઉપરથી ગ્રહણ કરવાને બેધક સારાંશ પંડિત મુનિરાજ શ્રી રત્નચંદ્રજીને હસ્તે લખાએલો આપવામાં આવ્યો છે અને કથાઓ પ્રકાશકે જ લખેલી છે. માત્ર ગણી ગાંઠી પ્રત સીલીકે છે.
ઉપર જણાવેલાં સઘળાં પુસ્તકે તૈયાર છે. જેમને જે પુસ્તક જોઈતું હોય તેમણે આ હસ્તપત્ર ભરીને મોકલવું અથવા જુદા પત્રથી ખબર આપવી. ત્રણે પુસ્તક સામટાં મંગાવનારને માત્ર ૪ આના જ પિસ્ટ ખર્ચ બેસશે. પુસ્તક તુરતજ વી. પી. થી મોકલવામાં આવશે. મળવાનું સ્થળ:
ચુનીલાલ વર્ધમાન શાહ,
સારંગપુર-અમદાવાદ નવ-દંપતીને ભક્તામર–મંત્ર-| સુબોધક કથાશિખામણની પ્રત માહામ્યની પ્રત પચકની પ્રત ગ્રાહકનું પૂરું નામ, ગામ, ઠેકાણે પિસ્ટ, છલે.
જ
wn
શ્રી સત્યવિજય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ અમદાવાદ

Page #49

युतचन्दसन जनाक
रोगों का एकदवा
अनेक रोगों
JOINGiResunlousale
कि फिसी) तीन सी० उडान्सलग आजकल करते २ अरसा २० सालसे में कुछ ऐसी दवाकी खोजमें था जो जगतको आशीर्वाद रुप हो जाय, एक ही छोटी सीसी अपने जेबमें रखनेसे सारा दवाखाना निकम्मा हो जाय-यानी अपना जाकीटके जेवमें एक छोटीसी सीसीक अंदर सारा दवाखाना आ जाय । परदशमें, रेलमें, जहाजमें, जंगल में छोटे मोटे गांवमें जहां जिस वक्त कोई बीमारी उमड आई उसीदम उसका इलाज अपने जेबमेंसे निकाल पडे। कई आशा निराशाके झोके खाते आज २० वर्षके बडे परिश्रमके बाद मैने यह चन्द्रामृत पाया है।
इससे बादी, बदहजमी, दस्त, के, खांसी, दमा, शीरदर्द, जुखाम, आंखका द, इति वा डाढ़का दर्द, कर्ण रोग, दाद, खुजली, खाज, हेजा, सूजम गठिया, बात, लकवा, कमजोरी, अशक्ति, नामर्दी, जहरी डंक, प्लीहा, अण्डवृद्धि, प्रदर रोग, सरदी, बवासीर मुंह के छाले, प्रमेह, रक्त शुद्धि, जलना, ताप (बुखार) नहारुआ हिचकी, दुगन्धि, खटमल आदि प्रायः सवें रोगीका पूरा २ इलाज ह। गृहस्थों को एक शीशी अवश्य पास रखना चाहिये। कीमत अमीर गरीब सब के लिये थोड़ी रखी है. खाने लगानेकी तरकीब दवा के साथ मिलती है। की० फी शीशी ॥) तीन शीशी २) रु० डा०. खर्च अलग ।। दवा मंगाधवानुं स्थल:
चन्द्रसेन जैन वैद्य, चन्द्राश्रम-इटावह. U. P.

Page #50
લોહી સુધારવા માટે સૌથી સરસ ડૉ. વામન ગોપાલનું જગપ્રસિદ અને લોકપ્રીય આયોડાઇઝડ સાસપરિલા જેને લાખા દરદીઓએ ઉપયાગ કરી પોતાની નિરાશા દુર કીધી છે. આ સાસાપરિલા બગડેલા લેહીથી થતા દરદો માટે એક - ફતેહમદ અકસીર ઇલાજ છે. અને આજ 60 વરસથી એક સરખી રીતે માન પામેલ છે અને જુદા જુદા પ્રદેશ નામાં સોના અને રૂપાના ચાંદો મેળવવા આં એક જ સાર્સાપરિલા ભાગ્યશાળી નિવડયું છે. - લેાહી એ મનુષ્યનું જીવન છે તે બગડયુ’ હોય તો અનેક રોગ ઉત્પન્ન થાય છે. માટે તે સુધારવા દરેક માણસે કાળજી લેવી જોઈએ, તેને માટે મા સાર્કાપરિલા વિના બીજી એક પણ દવા લેવાની જરૂર નથી. વળી આ દવા પીવાથી ઉપદંશ એટલે ગરમી અને તેનો વડે થતા રોગે—તેમ જ ટાકવા, સીવા, ચામડી પરના કાળા ડાઘ પડવા, અંગનું સુજી આવવું, શરીરમાં બળતરા થવી, શરીર ઉપર દેવી સરખા ફ્રાલ્લા થઈ આવવા વિગેરે વિકારે ઉં પર આ દવા અકસીર થઈ ચુકી છે. શીશી 1 ને રૂ. 15, ચાર થી!ી પીવાથી સારા ગુણ આવે છે. પાર્ટ ખર્ચ જુદું: ચાર એ કદમ - ગાવનારને રૂ. કા. પટેજ સાથે, ડા, ગઉત્તમરામ કેશવ-ઠાકુરદ્વાર મુંબઈ, અમદાવાદના અજશા. ગોકળદાસ મોતીચ'દ છે, ધાંગીની પાળ-અમદાવાદ,