Book Title: Jain_Satyaprakash 1953 08
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સોમસૌભાગ્યનું
વિહંગાવલાનક
લેખક : પ્રેા. શ્રીયુત હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ.
‘જૈન સાહિત્ય’ એટલે વિવિધ વિષયોની જાતજાતની ભાષામાં મનેાહર ફૂલમૂ'ચણી, આમ હાવાથી આપણને પ્રાણ-ઐતિહાસિક તેમજ ઐતિહાસિક વ્યક્તિઓનાં જીવનચરિત્રો કવિવરાને છાજે એવી રીતે રજૂ કરાયેલાં મળી આવે છે. પ્રસ્તુતમાં હું સામસુંદરસૂરિ નામના એક સમય સૂરિની જીવનરેખા આલેખતુ'. અને ભક્તની રીતે એમના ગુણેાત્કીર્તન કરતુ જે કાવ્ય પ્રતિષ્ઠાસામે વિ. સ. ૧૫૨૪ માં રચ્યું છે તેના સક્ષિપ્ત પરિચય પૂરા પાડવા માટે આ લેખ લખુ છુ.
'
.
નામ—ઉપર્યુંક્ત કાવ્યનું નામ કર્તાએ જાતે સામસૌભાગ્ય રાખ્યું છે. એના પ્રથમ અશ સેામસુંદરસૂરિના નામનું ઘોતન કરે છે, અને બીજો અંશ એમના ( સૌભાગ્ય ’ વિષે નિર્દેશ કરે છે. જેમ આ કાવ્યના અંતમાં · સૌભાગ્ય ' શબ્દ વપરાયા છે તેમ એ પૂર્વે બ્રાં વર્ષો ઉપર રચાયેલી કાઈ જૈત કે અજૈન કૃતિના નામમાં એવા પ્રયાગ હોય તે વિષે તપાસ કરવી બાકી રહે છે. પર ંતુ એના પછી રચાયેલા હીરસૌભાગ્યમાં તા ચૌભાગ્ય' શબ્દ વપરાયા છે.
વિભાગ—સામસૌભાગ્ય કાવ્ય દસ સમાં વિભક્ત કરાયું છે. એ સર્ગાનાં પદ્યોની સંખ્યા અનુક્રમે આ મુજબ છેઃ- ૬૩, ૭૨, ૫૯, ૬૩, ૬૧, ૧૯, ૨૪, ૯૨, ૧૧૦, અને ૭૪, આમ અહી' એક દર ૭૭ પૃષો છે.
છ'—સામાન્ય રીતે બૃહત્ કાવ્યો પ્રત્યેક સના મોટા ભાગ એક જ છંદમાં અને અંતમાં એ છંદમાં ફેરફાર કરાયેલે જોવાય છે. આ હકીકત પ્રસ્તુત કાવ્યને પણ લાગુ પડે છે, એને પ્રથમ સત્ વસતતિલકામાં રચાયા છે, અને અ ંતિમ પુત્ર શાકૂલવિક્રીડિતમાં છે. દ્વિતીય સગ મુખ્યતયા ‘અનુષ્ટુ' માં અને ત્રીજો પતિમાં છે. એમ બતાતના દામાં આ કાય્ રચાયુ’ છે.
અલકાર—આ કાવ્ય અતય મક રૂપ શબ્દાલ’કારથી તેમજ પરિસ'ખ્યા, અતિરેક ઉત્પ્રેક્ષા ઈત્યાદિ વિવિધ અર્થાલ'કારાથી વિભૂષિત છે,
વિષય—આ કાવ્યના વિષય તો એનું નામ જ સૂચવે છે. તેમ તપા ગચ્છના સામસુંદરસરનું જીવનચિરત્રછે, એની જે રૂપરેખા સ`દીઠ આલેખાઇ છે તે આપણે 'ત્રિયારીશું.
બ્રહ્મા તેમજ ગાળદેવ એમ ઉભયને અંગે ઘટે એવા શ્લેષાત્મક લેાકથી આ કાવ્યના પ્રારંભ કરાયા છે. ત્યારબાદ શાંતિનાથ, નૈમિનાથ, પાર્શ્વનાથ, મહાવીરસ્વામી અને સર્
૧. જુઓ સ. ૧ ના શ્લા. ૨૨ ને ૨૩
૨. જુએ સ. ૩, શ્લા. ૫૩
૩, એમનુ’ચરિત્ર ગુર્વાષલી ( વિ. સં. ૧૪૫૫), ચિત્રદુર્ગ મહાવીર-પ્રાસાદપ્રશસ્તિ (નિ સ. ૧૪૯૫) અને ગુરૂગુણન કર ( વિ. સં. ૧૫૪૧ ) માં આલેખાયું છે.
For Private And Personal Use Only
