________________
જૈન ધર્મ વિકાસ,
સર્વ સંગમાં વધારે વધારે સ્વતંત્ર રહી નીતિ અને ધર્મપૂર્વક પિતાની જાતને નભાવી શકે, ગૌરવપૂર્વક જીવી શકે, એવું છોકરા-છોકરીઓના માટે કરી આપવું એ તેના ઉત્પન્ન કરનારાઓની ફરજ છે. એક યુવાન, “હું શું કરીશ મને તે નહિ આવડે, મારામાં તેવી શક્તિ નથી, મારામાં નિર્વાહના સાધન ઉભાં કરવાની કળા નથી એવો વિચાર કરે; એક સ્ત્રી, મને સર્વનાં મન વશ કરતાં આવડતું નથી, ઘરનાં કામો વિષે મારામાં ભલીવાર નથી, મારામાં ઘરને ભાર ઉઠાવવાની ગત નથી, હું ધણીને કાંઈ પણ સહાય કરી શકું તેમ નથી એમ મુંઝાયા કરે; એક વિધવા, “મને છોકરાં ઉછેરવા જેટલું દ્રવ્ય મારે પતિ મુકી ગયે નથી, મારામાં આજીવિકા નભાવવાની શક્તિ કે કલા નથી” આવું બોલી દુભાયા કરે; આવી આવી ખામીઓનાં મૂલ બાલ્યાવસ્થામાં રહેલાં હોય છે. અને તેને માટે જવાબદાર તથા શાપરૂપ બધા માબાપો જ ગણી શકાય. આ સમયની ખામીઓથી જ આર્ય સંસારની અને હિન્દુ જીવનની કમબખ્તી થાય છે. છતાં હજુ જેન જેવી કેટલીય ધર્મ જાતિઓ કેવલ ગાઢ અંધારમાં જ ગોથાં ખાયા કરે છે, અને આ ખામીને નિરધાર પૂર્વક નિવારવા કંઇપણ કૃત્ય કરવા માટે તેઓને જરી ય પરવા નથી. નાગરિક માબાપનાં હદયે સંતાનોના ભાવિ વિષે જડ બની બેઠાં હોય, ત્યાં પછી ગ્રામ્ય હૃદયની વાત જ શી કરવી? જ્ઞાતિઓએ નકામી બહિષ્કારની કે વિધવા વિવાહની વાતો કરવાની નથી, પણ યુવાનીને લાયક શું શું તૈયારીઓ જ્ઞાતિનાં બાલકમાં થવી જોઈએ એની જ ચર્ચા કરી વ્યવસ્થા કરવાની છે.
વિધવાવિવાહના પરિણામે અનેક અનીતિનાં અનિષ્ટ ઉપજાવનારાં, અને ભીખ નહિ માગનારી તથા ભીખ પર જીવવાનું પસંદ નહિ કરનારી એવી કેમને ભીખ લેવા દેવા શીખવનારાં રોદણાં રડનારા લેખક અને ઉપદેશકેએ આ દિશામાં પ્રયત્ન કરી નવનવા કલેશે, ભંગાણ, અવ્યવસ્થા, ધર્મહાનિ વિગેરે કર્યા કરતાં, ઉમદા ઓજસ અને ખાનદાનીની ખૂબ ખીલવણી થાય તે જ પ્રયાસ કરે જોઈએ. આ દિશામાં તેઓએ શું કર્યું છે? શી સફળતા મેળવી છે? આમાં મુશ્કેલી છે તે કોઈ પણ જૂની પ્રથાને તેડી નાખી નવી પ્રથા ઉસન્ન કરવામાં તેથી ય વધારે મુશ્કેલી કયાં નથી? શા માટે ત્યાં મુશ્કેલીને ખ્યાલ આવતો નથી? ઉપર ઉપરથી સમાર્યા કરવાની વાત કરતાં પાયામાંથી જ મજબૂતિ કરી સુધારણા, ગ્ય વ્યવસ્થાપૂર્વક, કરવામાં જ લેખનકલા અને વકતૃત્વ શક્તિને ઉપયોગ કરવો આવશ્યક અને સ્વપરને હિતાવહ છે. સંતાનને મેહનાં રમકડાં ન માનતાં ભાવિ જીવનના દ્રવ્ય ભાવ યુદ્ધનાં ઉમદા હથિયાર માને, તમને તેમાંથી ઘણું ઘણું કરાવવાનું છે, કે જે તમને, તેઓને અને તેઓના વંશજોને ઘણું જ હિતકારી નિવડશે. જગતને પણ આથી મહાન લાભ મળશે, ઉછેર, શિક્ષણ અને તાલીમ વિષે વિશેષ વિવેચન અવસરે થશે.
(અપૂર્ણ)
