________________
જૈનધર્મ વિકાસ,
“મન સાગરનાં મેજ”..... લેખક–બાપુલાલ કાળીદાસ સંઘાણી “વીરબાલ”
(૫. ૨ ના અંક ૧લા ના પૃ. ૩૦ થી અનુસંધાન) આ ભારત વર્ષમાં બનેલા ધર્મ, દેશ કે સ્વમાનને માટે દેહ આપ્યાના લડાઈમાં મરી ફીટવાના, સતીત્વને ખાતર જીભ કચરીને મરવાના, પતિની પાછળ દેહ બલિદાનના દાખલા ક્ષત્રીત્વ, વીરત્વ, સતીત્વની તવારીખમાં નોંધાયા છે. પણ આજે વૃદ્ધ વયે પથારીમાં મરનારનું મૃત્યુ એથી વધુ કિંમતી કાં ગણાય? હસ્તે મુખડે મરનારનાં સૌ ગુણગાન કરતું ને રૂદન ગૌણ હતું. આજે મરનારનાં જીવન પ્રશંસાને પાત્ર ભાગ્યે જ હોય છે. એટલે એમની પાછળ લાંબુ રૂદન લાંબે કાળ ચાલ્યા જ કરે છે. પણ આ તત્વ ઘુસ્યું કયારે? આ સમજાતું નથી પણ એ લાંબા સમયના લાંબા રૂદને જગતનું–આપણું કેટલું સત્યાનાશ વાળ્યું એ કૈઈ વિચારશે?
'રૂદન સામાજિક થયું એટલે દુઃખ લાગ્યું તે રોયું, ન લાગ્યું. તેણે કૅગ કર્યા, ને મૃત્યુની પાછળના એ રૂદને મૃત્યુની કરૂણતામાં અને બીકમાં–વિકરાળતામાં વધારો કર્યો. માણસની છાતી દુ:ખ વેઠીને મજબુત બનવાને બદલે રૂદનથી પિચી બની. માણસમાં દુઃખ સહન કરવાની તાકાત હતી તે ગઈ. તાકાત કરતાં લાગણીનું જોર વધ્યું અને મૃત્યુ. કારમું બન્યું. મૃત્યુને ભેટનારા મૂર્ખ ગણાયા. પગ ઘસડીને મરનારા ભાગ્યશાળી ગણાયા, અને વીરત્વ ચાલ્યું ગયું. સંસ્કૃતિ પ્રધાન આર્યાવર્તન જગતે નિર્બળ અને નમાલું જાણ્યું.
ઉઠ! માનવી! ઉઠ! આંખ ખેલ! સમય ચાલ્યો જાય છે. ભલે તું બાલક હે, કિશોર હે, યુવાન છે કે વૃદ્ધ છે, પણ જેટલે સમય જાય છે તેટલે તું મૃત્યુની નજીક જાય છે. એટલે ઝડપથી તું દેડે છે. તેટલી ઝડપથી તું કાળના મુખમાં સપડાય છે. કાળ સર્વનું રૂપાંતર કરે છે. તું એમ ના માની શકે એ નિયમ મને લાગુ નહિ પડે. એ નિયમ અટલ અને નિષ્પક્ષપાતી છે. તે તું એવું પગલું ભર કે જેથી મરતાં ઓરતે ના રહે. મૃત્યુ પછીયે તું અમર રહે ! નવલા વર્ષનું પ્રભાત બેલે છે-માનવી! મારી જેમ નવીનતા ધર. જુના આત્મઘાતક ચીલાને છેડી ન રાહ પકડ. નિર્બળતાને અંશ ખંખેરી પુરૂષાર્થ કર! અને પુરૂષાર્થમાં આવતાં વિઘને બાળીને ભસ્મ કર. જા વીર બન! હારે આશિર્વાદ છે!
પ્રમાણિક્તા, નીતિ વિગેરે સિદ્ધાન્તોની વ્યાખ્યા કેટલીકવાર મન કલ્પિત બની જતાં આપણે પ્રમાણિક્તાના દંભ તળે જગતને છેતરીએ છીએ, માણસના
