________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પચસગહપગરાગુનું પર્યાલોચન.
(લેખકઃ છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. )
(ગતાંક પૃ૪ ૪૪ થી ચાલુ) આ દિગંબર આચાર્યોના સમય પર મતભેદ જોવાય છે. “વાર: મંત્રથા નામથી પ્રસિદ્ધ થયેલી આવૃત્તિના અંતમાં પૃ. ૨૦માં ગુણધરને સમય “અનુમાને વિક્રમની ૫ મી સદી” અને પુષ્પદંત-ભૂતબલિનો સમય “અનુમાને વિક્રમની ૪-૫ મી સદી” દર્શાવાયેલ છે.
બંને સંપ્રદાયમાં દાર્શનિક બાબત પર વિશેષ ભિન્નતા નથી, અને એક બીજાની કૃતિઓને પણ ઉપયોગ કર્યો છે. કેટલીક દિગંબરીય કૃતિનાં નામ કહેતાંબરીય કૃતિના અનુકરણરૂપે યોજાયાં છે, તેમજ સિદ્ધપાહુડ એ નામની તાંબરીય કૃતિ તે આજે પણ મોજુદ છે. એમ વિવિધ બાબતોને લક્ષમાં લેતાં સત્કર્મન અને કષાયપાહુડ એ દિગબરીય જ કુતિને પંચસંગહના પ્રણેતાએ ઉપયોગ કર્યો હોય એ વાત ભાગ્યે જ સંભવી શકે.
મલયગિરિરિતી ૧૮૦૦૦ કમાણક ટીકામાં કસાયેહુડ સિવાયના ચારે ગ્રંથને સાક્ષી તરીકે ઉલ્લેખ છે. એ ઉપરથી એમ અનુમનાય છે કે-આ કસાયપાહુડ આ સૂરિના પણ જોવામાં આવ્યું નહિ હેય.
ખંભાતના શાંતિનાથના ભંડારમાં વા(? રામદેવની ૨૫૦૦ પ્રમાણુક દીપક નામની પંચસંગહ ઉપર વૃત્તિ હેવાની નોંધ મળે છે. વિશેષમાં એ વિક્રમની બારમી સદીની કૃતિ હોવાનું મનાય છે. આ વૃત્તિ વિજયજીએ જોઈ નથી તેમ છતાં “આમુખ”(પૃ. ૫) માં એમણે કહ્યું છે કે “ોપ ટીકા અને મલયગિરિકૃત ટીકાની કક્ષાથી એ હેઠળ જ હશે અથવા આ ટીકાઓને અનુસરીને જ એ સંક્ષિપ્ત કૃતિ બની હશે.”,
મેં દીપકનાં દર્શન કર્યા નથી છતાં એના રચના-સમય વિષેનો ઉલ્લેખ વિચારતાં આ દીપક ઉપલબ્ધ હોય તો તેનું સમુચિત રીતે પ્રકાશન થવું ઘટે એવું મારું નમ્ર મંતવ્ય છે. વળી એમાં જે જે મંથની સાક્ષી હોય તે તે ગ્રંથને વિદેશ થવો ઘટે. આ દીપક સંક્ષિપ્ત હોવા છતાં એમાં કસાયપાહુડ જેવાને ઉલેખ કદાચ મળી પણ આવે.
વિવરણ ઉપર જે ત્રણ ટીકાઓ ગણાવાઈ છે. એ ઉપરાંત કોઈ પ્રાચીન વિવરણ
હેય એમ જ થતું નથી.
પ્રણેતા-પંચસંગહના પ્રણેતાએ અંતિમ ગાથામાં પિતાનું નામ ચંદરિસિ (સં. ચર્ષિ) એમ જણાવ્યું છે. આના ઉપરની “પજ્ઞ” તરીકે ઓળખાવાતી ટીકામાં આ રાત્રે પાધષિની ચરણસેવાથી કરાયું એવો ઉલ્લેખ છે. જે આ ટીકા પજ્ઞ જ હોય (કે જે બાબત શંકા ઉઠાવવાનું કોઈ કારણ જણાતું નથી) તો આ ચર્ષિ પાર્શ્વર્ષિના સેવક છે અને સંભવ છે કે એ એમના ખુદ શિષ્ય પણ હેય.
For Private And Personal Use Only
