Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રીજૈનધર્મપ્રકાશ
પુસ્તક ૬૬ મુ ઇ.સ. ૧૯૫૧
વીર સ. ૪૭૦
સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઇ આણંદજી, જેમની છઠ્ઠો પુણ્ય તિથિ પેષ શુદિ ૧૧ ના રોજ ઉજવવામાં આવી હતી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
120x20
પેાષ–મા પ્રગટકર્તા
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
[ અક ૩-૪
૫ મી ફેબ્રુઆરી
વિ સ. ૨૦૦૭
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પુસ્તક ૬૭ મુ' અંક ૨-૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
મહારગામ માટે ાર અક ને પેસ્ટન્ટ સાથે વાર્ષિક લવાજમ ૩. ૩-૪-૦
વીર સ’. ૨૪૭૭
}
www.kobatirth.org
પાષ–મહા
अनुक्रमणिका
૧ શ્રી અભિનંદન તિસ્તત્રત २ श्रद्धेय कुंवरजी को हृदय श्रद्धांजलि
૩ ઝુળીયોં ના નુTાન...
X
દર્શોન
..
( મુનિરાજશ્રી સૂચવિજયજી ) પ ( રાજમલ ભંડારી ) ૫૪ ( શ્રી લક્ષ્મીચંદ્ર ) સંપૂ બાલચ દ હીરાચંદ)
૫૬
૫ સાધુ ગુણ્ સ્વાધ્યાય
૧૮
930
...
૬૩
( સંપાદક-મેહનલાલ ગિરધર-પાટણ ) ૫૭ ૬ પ્રશ્નોત્તર (પ્રશ્નકાર-શ્રી ઉત્તમચંદ ભીખાચદ-પુના કેમ્પ) (સ્વ શ્રી કુંવરજીભાઇ ) ૭. વૈરાગ્યની ભૂમિકા ( ‘‘સાહિત્યચંદ્ર” શ્રી ખલચંદ હીરાચંદ ) ૬૦ ૮ સાડિત્યવાડીનાં કુરુમે :: માટીમાંથી માનવ (શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી) ૯ સીતા વનવાસ ગમન... ( સાહિત્યપ્રેમી શ્રી મગનલાલ મેતીચદ શાહુ ) પંચસંગહુ પગરણનું' પર્યાàાચન : ૨ (શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા 1. A) ૧૧ પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા : (ડા, ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઇ મહેતા 3.B.B.S.) ૧૨ વ્યવહાર કૌશલ્ય : ( ૨૯-૩૦૦ ) ( મૌતિક ) ગ્રંથ-સ્વીકાર
૬૬
૨૦
૧૩
630
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...
...
...(‘“ સાહિત્યચંદ્ર' શ્રી
...
...
For Private And Personal Use Only
૭ ૧
છ૪
૯૮
८०
પૂજા ભણાવવામાં આવી.
સ્વર્ગસ્થ શ્રી કુંવરજીભાઇ આણંદજીની છઠ્ઠી પુણ્યતિથિ નિમિત્ત પોષ શુદ્ધિ ૧૧ ને ગુરુવારના રોજ સવારના નવ કલાકે સભાના મકાનમાં પ્રભુજી પધરાવી શ્રી પાર્શ્વનાથ પ`ચયાણક પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પંચકલ્યાણક પૂજા,
[ નવી આવૃત્તિ-અર્થ સાથે ]
સલા તરફથી ઉપરાંત પૂર્જા બહાર પડેલ, તે ધૃણા સમયથી શીલકમાં ન હેાવાથી તેની આ સુધારેલી નવી આવૃત્તિ બહાર પાડવામાં આવી છે. પૂજાને અથ સ્વ. શ્રીં કુંવરજીભાના લખેલ હેાવાથી સમજવામાં ઘણી જ સરલતા રહે છે.
કિંમત પાંચ આના, પોસ્ટેજ અલગ.
લખે.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. શ્રી પતિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય
દરેક પર્વ તિથિઓના, વૉશ સ્થાનક, નવપદ, ચેવીશે તી કરે, પણું તથા મહત્ત્વના ચૈત્યવંદન, સ્તવન તથા સજ્ઝાય વિગેરે અનુપમ સંગ્રહ. પાકું કપડાનું બાઈડીંગ અને પાંચશે લગભગ પૃષ્ઠ ઢુવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પેટે જ અલગ. લખા:-શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા—ભાવનગર,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(
/
-
Lડક
કાન નાનામાં નાના નાના નાના
S:
- શી
આ
પં
'
Kટ
એ
-
-
ak
કમ
: :
કામ
ise
-
352
ક
પુસ્તક ૭ ક. ૫
અંક ૩-૪
: પિષ–સહ :
1 વિ. સં. ૨૦૦૭
=
=
=
=
==
=
=
શ્રી અભિનંદન જિન્ન સ્તવન,
(શ્રી અને વિજળને તા- દેશી. વID શ્રા જિનચરણની સેવા હે. સુજ મન શિફળ લેવા ર૪૪ન વિશરામી. ID અભિનન્દન જિનચરણની સેવા કરતાં નર તરિ દેવાશે. જજને વિશરામી ૧ ( ચરમાવતે જે નવિ આવે, જન સેવા ના પાવે રે, જાજ વિશરામી.
મુકિતતણો આલાપ ન હવે, સેવા-ફળ કિમ શાવે છે કે જગજ વિશરામી ૨ કે ભવ્ય જીવ જે ચરણાવ, લે ધરાવે રે, જન વિશરામ છેચરણની સેવા-ફળ તે પાવે, લવબીજ આપ દહાવે રે. ૪ જન વિસમી
પરિજ્ઞાતાત્મનિશ્ચય જે હવે, આવારા કરે રે છે, જજન વિશરામી, પ્રભુ તુજ ચરણની સેવા રે, નિજમાં તુજ રૂપ જુવે છે. જજન વિશરામ ર આતમરૂપતા આતમ જાણે, બહિરાત નરિ જાણે જગજને વિશરામી પરમાતમપદ સેવા ટાણે, ટાણું આપ વખાણે રે; જગજા વિશરામી. ૫
જિનપદ સેવા ટાણે રાચે, ભાવ લબ્ધિ શુભ રાગે , જજન વિસરામી હ પરમાતા પર મે પામે, રૂચબ્રિજ નિજ છે . જી વિશરામી. ૨
સુનિરાજશ્રી કવિજયજી મહારાજ છે
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
X
IAOMIENIE
DETIK HERIO LAUNATARLEITUM VEGINI KIADVARSELAMASINETIK IAKOOD ADID GANRANDES श्रद्धेय कुंवरजी को हृदय श्रद्धांजलि ।
106181
8WERINK31
MARATHASHAImmmmmmmmse
2101121
91AMEVJI:31419 HINAV||
IIMAITHILICATULSIRHUHhlliUITMHINDAULISION
E79131191
91919011310010Wik!!MAHARA
श्रद्धालु परम हितेपी आदर्श श्रावक हो गये। द्वेय रख परमार्थ का आत्मा को निर्मल कर गये। यत्ना से होता कार्य एला यह प्रत्यक्ष बतला गये। कुंतर्क करनेवालों का अज्ञान संशय हर गये। वस्तुस्थिति समझाय कर प्रश्नों का उत्तर दे गये । रहकर सदा समदृष्टि से सम्यकत्व यह विकसा गये ॥ जीन धर्म को करके हृदयंगन, 'प्रज्ञाशः' में प्रगटा गये । कोई भी आया पास उनसे झान-गोष्ठी कर गये । हृदय से आत्मवत् सब को समझकर प्रेमको प्रगटा गये। दया से ओतप्रोत हो कर पांजरापोल को अपना गये ॥ यशस्वी जीवन वीताकर ज्ञानमय और धर्ममय ही हो गये। श्रद्धा के ओ परमपात्र! प्राण सभा के कहा गये। द्धार कर व्रत वार को साधुचरित से बन गये। जमत उठाकर प्राण ले साहित्य-सेवा कर गये ॥ लीनी प्रतिज्ञा वरतेज नदी पर, वह ज्ञान-नीर वहा गये॥
राजनल भण्डारी-आगर (मालवा). BIHASHMAHHHIENTERTAMANHAINA- -196899HHHIREHLAKH IHARIYANHIDHIANIM
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Dooooooooor
ooooooooooor
hd vo
"ideooinecorpiecodiescock rooshirocess गुणीयों का गुणगान।
- - धरमपुरी सहर भावनगरमें हो गये है। शानी जैन श्रावक सवरगीय कुंवरजीभाई रहे नाम । आणंदजी के सुपुत्र है आप गुणवान ॥ लाधु और श्रावको के कठीण परसनोंका । उत्तर सरलता से देते थे आप चारवार ॥ श्री जैनधर्म प्रसारक सभा । भावनगर के थे आप पीराणा ॥ श्री जैनघरमपरकास की सेवा करी हे वरस ६० इसी श्री जैन घरमप्रकास के पढ़ने से ।। हमारे जैसे अनेकों का थया है बड़ा उपकार । साधु समान गुणों के धारक थे आप ॥ साधु साधवीयो के विद्यागुरु थे आप । आपके विषय में एक दफा कहा था ॥ भावनगर के दीवान सवरगीय । सर प्रभासकर पटणी.साहेब। हमा लीरफ एक ही वयकती। सीरफ कुंवरजीभाई ही एक मीला था । हमारे से इतनी घनी सटा होने पर भी। आप सवारथ की जीलने हमसे ॥ कभी भी भी कोई तरह की नइ करी माग । एसे नीरलोभी वयकतीका ही। दुनीया करती है आदर-सनमान । हम आपसे आपके गर पर हुबहु मील करके ॥ आपके अमृतमय वाणी का कीया था पान । अब वो सुभ वेला हरदम आती है याद ॥ मद्रास से सेठ लक्ष्मीचन्द करता है। आपको कर जोड लाखो करोडो परणाम ॥
शेठ लक्ष्मीचंदजी-मद्रास. Paritala
Harooo
"00000" co con
mnon voot mooth mo nth
moscascan a
Dan
"
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
= == = છે દીનવાલ કૃધુ જાતા ક થી પ્રભુ, દશરત મુજ ભાવના દિલમાં રહી છે તે વિભૂ; તું ક્યાં વસે છે કવણુ દેશે ગામ નામ બતાવ તું, તે માગ કયાંથી કયાં જવાશે તારા ચરણે વસું. જ્ઞાની બતાવે તું અરૂપી શુદ્ધ રૂપાતીત તું, તુજ રૂપ વિણ કિમ થાય દર્શન નવલ લાસે હે વિભુ; મુજ નયનને છે ટેવ જેવા રૂપ જડતું જે હશે, ચિંતન્ય જ્ઞાન સ્વરૂપ દેખાશે મને કિમ ભાસશે ? જ્ઞાની કહે જોયું અને છે જાણિયું તુજ રૂપને, એ કુટ શું છે ગૂઢ એમાં નિરખવાનું રૂપને; મુજ ચર્મચક્ષુની નથી શક્તિ અલૈકિક જાતની, જ્ઞાનીતણી કોઈ વિમલ નયને હાય શક્તિ અપૂર્વની. અવ્યય અનંત ભવ્ય નિર્મળ મૂર્તિ તારી મન હરે, સાચા સ્વરૂપે કેમ દીસે પ્રશ્વ શાંતિને હરે; મુજ નયનવિણ કિમ દશ્ય દીસે શ્રવણ વિગુ કિમ સાંભળું ? તરું અલૌકિક રૂપ ને મંગલ ગરા મૃત જે ભલું. એ નયન નહિં મુજ શ્રવણ ક્યાં છે જાણવા જેવાતણું, જ્ઞાની અને જે ગુપ્ત રાખ્યા એમ ભાસે છે ઘણા; હું આંને ને ધર પં શાવિ પામવું ઘણો, કોને કહું ને કયાં કરુ હું દશાસુ છું વણે, માગે ચઢાવે દશ ને મુખ મુજતણે પ્રભુજીતણા, જેથી કદી પાવન બનું હું દશને જિન દેવના; હું આડો પડતે રવડતે વિમલ આલંબન વિના, પ શાતિ મુજને કયાં ન દીઠી જિનતણાં શાસ્ત્રો વિના. કાઈ ઉદય નયનો દિવ્ય શ્રવણે આપજે મુજ એહવા, જેથી નિહાળું રૂપ જિનનું સાંભળું વનિ જેહવા; એ ચક્ષુ બંધ કરતા આત્મચક્ષુ દીપશે, એ ચર્મવ બંધ થાતા દિવ્ય નાદ જ આવશે. એ અસ્થિના ને રુધિરમય જડ માસ મજજા પાંજરે, બાંધે ફરું છું અંધ થઈ શાંતિ મને નહીં કયાં જડે; તેથી ન દર્શન થાય છે. આત્મા અને પરમાત્મના, બાલંદુની એ પ્રાર્થના સાનીતનું શુ મ ચરણમાં.
સાહિત્યચંદ્ર બાલચંડ હીરાચંદ-માલેગામ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નનનન અનકોમનામ ૧ ( i જો મારા મનની
અનમોલ
છે
સાધુ ગુણ સ્વાધ્યાય.
(વીરા કારા વાડી વાવીએ-એ દેશી.) સશુર વયણને સહે અલ અલીક ન આપે, અનુભવ રસ ઉજજલપણે ચાવી પરિચાખે (૧) મુનિવર તે જગ જાણએ સાચા સશુરુ તેહ વખાણીએ એ ટેક અશુભ કરમ નવી આદરે શુભ ધ્યાન સંગે, અરસ વિરસ અનાદિકે પોખે પિંડપ્રયોગે-મુત્ર છે જે છે પરમ ભેદ ન પામતા પામે ભેદ પિતા ના. વાણી વદે વીતરાગની સારે અર્થ શોતાના–મુ ને ૩ છે અવગુણ ગુણ કરી લેવે પરપીડ ન દેવે, જયણા ને ઝરણા કરી જગમાં જ લેવેનુ ૧ ૪ મુનિવર મન વચ કાયાના પેગ જાળવી જાણે, ભેદ આગમ દ્રવ્ય ભાવના વિશેષ વખાણે-મુક છે ૫ છે વિપરીત વાતથી વેગળા રહે નિજ ગુણ રાસી, વિનય વિવેકથી પામતા સોલી શાબાસી–મુવ છે ૬ છે સમશેર કર ગ્રી સાચની મોહનાં દલ મેડે, કમ જારને કાપતાં રૂષિ મન્મથે ડેમુત્ર છે ૭ છે કેડિ કટક છતે જિક નર સુરો તે નિરખો, તેથી મન જીતે તિક પૂરો તેહ જ પર–મુ છે ૮ છે અવિચલ વાસના આસકી કાંમિત મન કરણ, જાલિમ તે કહીયે યતી દુઃખ દાલિદ્ર હરણ–મુવ | ૯ | હુઆ છે વલી કે હુયે મુનિ મહિયલમાંહિ,
જીવ જીવન પર તેમના પ્રણમે ઉછાંહી–મુવ છે ૧૦ છે સાધુગુણસ્વાધ્યાય સંપૂર્ણ-૫૦ દોલતવિજય લિખિત તે ઉપરથી જિનગુણગાયક ( ક) મોહન ગિરધરે લખેલ-પાટણ-ગુજરાત
સંપા, મેહનલાલ ગિરધર–પાટણ,
નાના નાના નાના નાના કાન નામના - મનપા અમારા કાન " મહામાનવના
કે નામ "
SC ના નાના નાકને નવ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રનેત્તર
છે.
પ્રશ્નકાર–શ્રી ઉત્તમચંદ ભીખાચક–પુના કેમ્પ.
ઉત્તરદાતા-સ્વર્ગસ્થ શ્રી કુંવરજીભાઈ પ્ર-૧ સીંગદાણા જમીનમાં થાય છે છતાં તે કંદમૂળમાં કેમ ગણતા નથી ? ઉ–સીંગદાણમાં સાધારણ વનસ્પતિનું કોઈ પણ લક્ષણ ન લેવાથી તે પ્રત્યેક વનસ્પતિ
કહેવાય છે. પ્ર-ર ગાય વિગેરે પશુઓનું દૂધ કેટલા દિવસ પછી વાપરી શકાય (વાયા પછી) ? ઉ–બાર દિવસ પછી વાપરી શકાય. પ્ર-૩ ભાદરવા શુદિ એકમે મહાવીરસ્વામીને જન્મોત્સવ માની શ્રીફળ વધેરવામાં આવે
છે તે યોગ્ય ગણાય છે ? ઉ–આ બાબત ઘણું વર્ષોથી ચાલી આવે છે અને તેના નિવારણ માટે ઘણો ઊહાપોહ
થયા છે, પણ નીવારણ થઈ શકયું નથી. તેથી તરતમાં તે બાબતમાં કંઈ કરવા
યોગ્ય લાગતું નથી. પ્ર – નવકારશીનું પચ્ચખાણ સૂર્યોદય પછી ૪૮ મિનિટ પારી શકાય છે તે વિહાર
માટે સાંજે કંઇ નિયમ છે? –ખાસ નિયમ વાંચવામાં આવ્યો નથી, પરંતુ સુજ્ઞ શ્રાવકે બે ઘડી દિવસ હોય ત્યારે
ચોવિહાર કરે છે અને કેટલાએક સૂર્યાસ્ત સુધીમાં ગમે ત્યારે કરે છે. પ્ર-૫ સ્નાત્ર કરવા માટે પધરાવવામાં આવતી પંચતીર્થની પ્રતિમા પ્રક્ષાલન કરેલી પધરા
વવી કે આગલા દિવસની પૂજા કરેલી પધરાવી શકાય ? ઉ– તેને માટે ખાસ નિયમ જાણો નથી, પરંતુ પ્રક્ષાલન કરેલી પ્રતિમા પધરાવાય તે
ઠીક લાગે છે. પ્ર૬ શ્રાવકથી ગ્રહણ જોઈ શકાય ? ઉ– તેમાં ખાસ બાધ જામ્યો નથી, પરંતુ તે વસ્તુ જોવા જેવી નથી. પ્ર–૭ દૂધ વાસી ગણાય ? ઉ– દૂધને વાસી ગણી શકાય. તે રાત્રિ વ્યતીત થયે વાપરવું નહીં, કારણ કે તે બગડી
જાય છે ને વિકૃતિ પામે છે. પ્ર– ગુલાબજળ વાસી ગણાય ?
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પ્રશ્નોત્તર
અ'′ ૩-૪. ]
ઉ-- ગુલાબજળ અચિત્ત છે.
પ્ર—- મસુર લક્ષ કે અન્નક્ષ ?
ઉ મસુર દાણા અને તેની દાળ ભક્ષ્ય ગણાય છે.
પ્ર–૧૦ ‘ શાશ્વતા જિન વંદુ તેડુ ' એ પદમાં શાશ્ર્વત' શબ્દને અર્થ શુ'
ઉ— જે વસ્તુ ત્રિકાળ એક સ્વરૂપમાં રહે તે શાશ્વત ગણાય છે.
~~
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્ર-૧૧ શાશ્વતી પ્રતિમાએ કર્યા છે?
ઉ— ઊર્ધ્વ, અર્ધું તે તીર્થ્ય લેકમાં જ્યાં જ્યાં શાશ્વતા ચૈત્યે ( સહાયતના ) છે. ત્યાં ત્યાં તે ચૈત્યામાં શાશ્વત પ્રતિમાગ્મા છે, તેને માટે જીએ સકળતી ' પ્ર–૧૨ પપા ા પરખ્યા નહીં, દર્દ કીધે દૂર; લો શુ લાગી રહ્યો, નન્નો કર્યાં શૂર તેના અર્થ શું ?
પપપુન્ય પાપ, પરખ્યા નહીં, ઓળખ્યા નહીં દર્દે-દાન, કીધા દૂર-દાન આપ્યું નહીં; લલા-લલના સ્ત્રી, શુ લાગી રહ્યો-તેના પાશમાં પડ્યો. નભો-લેવા આવનારને ના પાડવા, કર્યાં હજૂર-એવી કહેવાની ટેવ કાયમ રાખી. પ્ર~૧૩ સાહમને ધરે પત્ર દીવાળી, અંબર ખેલે અમરા બાળી તેને અર્થ શું ? – સૌધમ' દેવલેાકમાં દીવાળી વર્તી રહી છે ને આકાશમાં દેવાંગનાએ ક્રીડા કરી રહી છે. પ્ર—૧૪ રજતી વાસર વસતી ઉજ્જડ, ગણુ પાયાર્થે જાય; સાપ ખાતે મુખડુ ચેાથુ, એ ઉખાણા ન્યાય. તેનેા અર્થ શુ?
૫
પ્ર~૧૬ બેસણાનું પચ્ચખાણ નવકારસાથી પારી શકાય ? ઉ~ પારી શકાય એવી પ્રવૃત્તિ છે.
ઉમત રાત્રે તે દિવસે, આકાશમાં તે પત્તાળમાં, વસતીમાં ને ઉજ્જડ સ્થળમાં જાય છે; પરંતુ તેના હાથમાં કાંઇ આવતુ નથી એ વાત સાથે ખાવે ' એમ કહેવાય છે; છતાં સાપના મેઢામાં કંઇ આવતુ નથી તેના જેવી છે.
પ્ર~૧૫ સાધુ મુનિરાજને ખાદી વહેારાવી શકાય ?
€1 હા, વહેારાવી શકાય.
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિરાગ્યની ભૂમિકા. :
એક
,
લેખક-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ,-માલેગામ રાગ એટલે પ્રેમ, મક, આસક્તિ અને વિરાગ એટલે એના વિરોધી પ્રેમ રહિતપણું, આસક્તિ અગર મેહ ન હોય તે વિરાગ. એ ગુણને જ વૈરાગ્ય કહેવામાં આવે છે. મનુષ્યને પિતાપિતાની પરિસ્થિતિને અનુસરી અમુક વસ્તુ પરત્વે મોહ કે આસક્તિ જરૂર હોય છે. એ વસ્તુનું સાનિધ્ય એને ગમે છે. એ વસ્તુને ઉપભગ એને સુખકારક લાગે છે. પરિ. સ્થિતિને અનુસરતે તેમાં તરતમ ભાવ હે. ય છે, પણ દરેક મનુષ્ય એ આસક્તિ કે રાગમાં જરૂર ફસાય છે. વય પરત્વે પણ એ રાગ અથવા મોહ જુદું જુદું રૂપ ધારણ કરે છે. બાલકને જે વસ્તુમાં રાગ ઉત્પન્ન થાય છે, જે વસ્તુ માટે એ ધમપછાડા મારે છે, જે વસ્તુ મેળવવા માટે એ રડવા બેસે છે એ જ વસ્તુ યુવાનને મન એક કેડીની પણ કીંમતની હોતી નથી. ઉલટાની એ વરતુ નકામી એટલું જ નહી પણ ઉપદ્રવ આપનારી ભાસે છે. એની આગળ વધતા યુવાનના મોહન, રાગના વિષયે જુદા જ હોય છે. જે વસ્તુ કે વ્યકિત માટે એને મોહ જાગે છે તે વસ્તુ કે વ્યકિત એને ન મળે તે એ પિતાના પ્રાણ અર્પણ કરવાને તૈયાર થાય છે. બીજાની દૃષ્ટિથી એ તદ્દન ભૂખ જ હોય છે, પણ રાગ એટલે પ્રબલ થાય છે કે વિરાગની ત્યાં સંભાવને જ જોવામાં આવતી નથી. એના પ્રેમને વિષય યુએલ વ્યક્તિ જો એના તરફ તિરસ્કાર કે અભાવની ભાવના ધારણ કરે તો એને જાણે આખું આયુષ્ય અને જીવન ખારા ઝેર જેવું લાગે છે. અને નાશ એને આપઘાત કરવા પ્રેરે છે. ભલભલા હિંમતવાન દૃઢ મનવાળા પણ એ રામના ભંગ થઈ જાય છે. અને અનંત જન્મના પુણ્યના સાગથી મેળવેલ માનવ જન્મ એ ખોઈ બેસે છે. મતલબ કે રાગ કે મોહ એટલા માનવને ભયંકરમાં ભયંકર શત્રુ છે કે બધે વિવેક અને વિચાર એના માટે વય થઈ પડે છે. વૃદ્ધ અને સંસારની અસારતા તેમજ સંસારમાં અનુભવેલા કટુ પ્રસંગે નજરે જોએલી છતાં એને રાગ જરા પણું એ છે કે નથી. વડપણમાં પણ અનંતકાલની ટેવને લીધે અનેક વસ્તુઓના ઉપભોગની લાલસા કાયમ જ રહે છે. અનેક જાનના કૃત્રિમ ઉપાય જીને પ એ પિતાને વાલી વસ્તુ માટે તલપાપડ થઈ જાય છે. રાગ એટલે બધે પ્રબલ હેાય છે કે, વિરાગની વર્ણ વસ્તુઓ અને કથાઓ જાવા છતાં એના કટુ વિપાકના ફળ વિષે તે વારંવાર બીજાઓને ઉપદેશ આપવા છતાં પિતા ઉપર પ્રસંગ આવે છે તે કાર બની જાય છે, અને રોગને વશ થઈ રોગના કારણોને સેગ્યા જ કરે છે. એ બીજાઓને ઉપદેશ આપે છે. એ ઉપદેa cોવરે વારિકૂ જે હોય છે. ઉપદેશ આપ સહેલું છે, પણ પિતા ઉપર પ્રસંગ આવતા વિરાગ ધારણ કરી રાણ છોડ એ ભલભલા માટે મુશ્કેલ થઈ પડે છે. ત્યારે વૈરાગ્યની વાત કરતા રહેવું અને સંસારની ક્ષણભંગુરતા બોલતા રહેવું એ નિતાંત દંભ નહીં તો બીજું શું કહેવાય ?
એકાદ બજારમાં રમકડાની દુકાને નાના બાળકોને લઈ જઈએ. માં અનેક જાતના
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=
==
=
=
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
વિરાગ્યની ભૂમિકા.
રંગીન રમકડા જેઈ બાલક તે લેવા માટે માબાપોને આરહ કરે છે. માબાપે જાણે છે
-એ રમકડામાં કાંઈપ સવ નથી. ઘેર જતાં સુધીમાં તે બાલકે એ ભાંગી નાખશે. એ દેખાતે હાથી, ઘડે કે મેટર અગર એંજીન તદ્દન નિરુપયોગી અને દેખાવ માત્ર છે. એમાં તે તે વસ્તુઓને આભાસ ઉત્પન્ન કરવામાં આવેલ છે. એમાં સત્યને અંશમાત્ર પણ નથી. એથી માબાપને પિતાના અનુભવ–નાનથી ખાત્રી હોય છે કે–એ વસ્તુ ખરીદ કરવી એ બલબુદ્ધિ છે. મતલબ કે, એમને એ રમકડા માટે જરાએ ઉત્સુકતા કે મેલ ઉતપન્ન થતા નથી, કારણ વસ્તુનું અંતરંગ એ જાણી લીધેલું હોય છે. વૈરાગ્યની ભૂમિકા લગભગ એવી જ હોય છે. નાની અને અનુભવી સંતપુરુષોની વૈરાગ્યદા એવી જ હોય છે. ગમે તેવું સુંદર રૂપ હોય એના ઉપર એને જરાપણુ રાગ ઉત્પન્ન થતા જ નથી. ગમે તેટલી સ્વાદિષ્ટ વૃતશર્કરા યુકત પકવાનની વાનીઓ એમની આગળ મૂકવા છતાં એમની જીભને પાણી છુટતું નથી. નીરસ અડારમાં અને પકવાનમાં એની દષ્ટિને ભેદ જણાતે જ નથી. એ વસ્તુ ખાતો હોય છતાં એને કોઈ સવાદનો અનુભવ થતો નથી. અરે ! આપણે જગ્યા કે ભૂખ્યા છીએ એનું પણ એને સ્મરણ રહેતું નથી. આમાનુભવના આનંદમાં એનું ચિત્ત એનપ્રોત થએલું હોવાને લીધે એની ઈદ્રિયો પોતપોતાના કામ માટે સ્થગિત કરી દે છે. એના મગજ સુધી ઈદ્રિયોના અનુભવે જઈ જ શકતા નથી. તેના વાદમાં આપણે એટલા પરવાઈ જઈએ છીએ કે, બારના ટકોરે ઘડીયાળ વગાડે અગર કોઈ માણસ આપણી પાસેથી કઈ વસ્તુ ઉચકી જાય છતાં આપણે તેને અનુભવ કરીએ નહીં. પાછળથી જાણ થતાં આપણને આશ્ચર્ય લાગે એવી સ્થિતિ વિરાગી મનુષ્ય અનુભવે છે અને એને જ વૈરાગ્ય કહે છે.
ઐહિક વસ્તુઓ માટે જરાએ આકર્ષણ ન હોય, તે માટે આતુર્ત ન હોય. એ મેળવવા માટે પ્રયત્ન સરખો પણ ન હોય, એ મળતાં જરાએ આનંદ ન હોય કે જતા જરાએ ખેદ ન હોય એવી સ્થિતિ અનુભવવી એ વિરાગનું લસણ કહેવાય. એ જ વૈરાગ્ય નામ ધારણ કરી શકે. ઘણય વૈરાગીઓ હોય છે. વર્ષ કે લિ ગ ધારણ કરવાથી વૈરાગ્યપણું થતું નથી. તેને માટે આત્માનુભવ અને દિવ્યદષ્ટ ઉઘડવી જોઈએ-પછી તે લિંગધારી હોય કે ન હોય. એ દિવ્યનયન ઉડ્યા પછી વૈરાગ્ય માટે વિશેષ પ્રયત્ન કરવાની જરૂર હેતી નથી. તે સ્વાભાવિક રીતે ખીલે છે. વૈરાગ્ય ધારણ કરનાર શરીર ધારણ કરી તે શરીર પાસે સેવા કરાવી શકાય તે માટે જ ભોજન કરે છે. શરીર પડી ન જાય તે માટે જ અન્ન ગ્રહણ કરે છે. એવી સ્થિતિમાં અને સ્વાદ કયાંથી હોય ? અંગ ઢાંકી, લોકોની સાનિધ્યમાં આવી, એમના કલ્યાણને માર્ગ બતાવવાનો એને હેતુ હોય છે. એટલા માટે જ વસ્ત્ર ધારણ કરવાના હોય છે. એ વસ્ત્ર સંવાળું છે કે ખરબચડું છે એ જોવાની ફુરસદ જ તેને કયાં
આ બધું થયું બાહ્ય વસ્તુઓ સંબંધી મેડનું વિવેચન, પણ અંતરંગ વિકારે અને વાર જીતી તેને રાગ છેડવો એ અત્યંત મુશ્કેલ વસ્તુ છે. ભલભલા વિચારક, શાસ્ત્રા અને લોકમાન્ય પુરુષોને પણ એ રાગ છે અને વિરાગ ધારણ કરી વૈરાગ્ય મેળવે
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૨ શ્રી જન ધમ પ્રકાશ
[[ પોષ-મહા. અશક્ય થઈ પડે છે. એમના માટે એ રાગ. નાગ જેવો થઈ પડે છે. એ રાગરૂપી નાગના પાશમાં બદ્ધ થઈ જાય છે, અને એ રમ-નાગ એને પોતાના ઝેરથી વૈરાગ્ય દૃષ્ટિથી મૃતપ્રાય કરી નાખે છે. તેમાંથી છૂટવું એ અત્યંત દુષ્કર હોય છે. પિતા પાસે કોઈ આવે અને વંદન ન કરે ત્યારે એના ક્રોધની માત્રા વધી જાય છે. સામા માણસની ઉદ્ધતાઈથી એ પેતાને આઘાત થયો ગણે છે. ઉદ્ધત માણસની કૃતિથી એ પોતાનું રઐયં ગુમાવી બેસે છે. એને અહંકાર પ્રગટ થઈ એના આત્મપ્રદેશનો કબજો મેળવી લે છે. એ એવું સમજે છે કે, આ ઉદ્દત માણસે મારું અપમાન કર્યું છે. એને શિક્ષા કરવી એ મારું કામ છે. એમ વિચારી પોતાનું સાધુપણું કે સજજનપણું એ ખોઈ રાગી દશા અનુભવે છે. પોતાના આત્માને જ એ મિત્ર માનવા માંડે છે. પોતાના અહંકારને એ ઉત્તેજન આપે જ જાય છે. અને વિરાગને બદલે રાગી દશા એ અનુભવે છે. એ પુરુષ ભલે લિંગધારી હોય તે પણ વૈરાગ્યભાવ અનુભવી શકતો નથી. વૈરાગ્યનું પગથિયું ચૂડી એ રાગી દશામાં ગબડી પડે છે. ત્રિરાશી સ્થાપન કરનાર નિદ્ધવની પેઠે એ પિતાને અસત્ય વિચારો જ સિદ્ધ કરવા મથે છે, અને અનંત સંસાર પરિભ્રમણ કરવા માટે મહારાજાને આમંત્રણ જ કરે છે. પોતાના અમુક વિચારો પોતાના મુખમાંથી સરી પડ્યા એટલા માટે જ એને પુષ્ટિ આપવાનો એને મોહ જાગે છે. પિતાની કૃતિ કે વર્તનનું પરિણામ શું આવી રહ્યું છે? તેથી જન કલ્યાણ થાય છે કે શાસનની અવહેલના થાય છે ? એવી એને જરાએ પણ પડી હોતી નથી. એ રાગરૂપી નાગના પાશમાં બદ્ધ થએલ હેવાથી એને સ્વયંમન્યતા બીજુ સુઝવા જ દેતી નથી. પિતાની અહમન્યતા એ જ એનો ઇષ્ટ દેવ થઈ બેસે છે. બીજી કોઈ દષ્ટિ એના માટે ખુલ્લી હતી જ નથી.
પિતાના હાથે જરા જેવું પુણ્ય કાર્ય થઈ જાય એનું બધું કર્તુત્વ એ પિતા તરફ ખેંચી જ્યાં ત્યાં પિતાના સ્તુતિ-સ્તે ગાતે ફરે છે. કઇ પિતાની સ્તુતિ કરે તેવા ફુલાઈ મનમાં મલકાય છે. એ સ્તુતિ સાંભળી પેહતા જે જગતમાં કોઈ જ નથી. એવા અત્યંત ફસાવનારા વિચારો જ એને સુઝે છે. ધીમે ધીમે એ પિતાને સર્વજ્ઞ ગણવા માંડે છે અને પિતે જગજજેતા છે એમ પિતાને માની અત્યંત ઊંડી ખાઈમાં જઈ પડે છે. એવા પુરૂષને વૈરાગ્યની સંભાવના ક્યાંથી હોય ? એ પેતાને ઇગ્નસ્થ તરીકે પણું માનવા અચકાય છે. પિતાથી બધા જ ઉતરતા હોય. બીજાએ નું જ્ઞાન ઓછું જ હોવું જોઈએ, એવો ભ્રમ એ સેવે છે અને જ્ઞાન મેળવવાના બધા જ માગે એના માટે બંધ થઈ જાય છે. વાઢા કુમાવિતં ગ્રાહ્યબૂ એ વસ્તુ એના માટે નકામી કરે છે. એના માટે વિરાગના કે જ્ઞાનવૃદ્ધના બધા જ દરવાજા રૂપ 'ઈ જાય છે.
બાહ્ય જણાતી વરતુઓ ઉપર રાગ નષ્ટ થવો હજુ સુલભ છે, પબુ અંતરંગ વિ. ચાર અને અહંકાર દૂર કરી વિરાગ ઉત્પન્ન કરે કેટલે દુલક છે, એને આપણે વિચાર કર્યો. તેથી આમાં ઉજત છે અને એક ગુણસ્થાનથી ઉપર ચઢવું કઠણ છે, અને પડવું
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાહિત્ય–વાડીનાં કસુમો. પી.
માટીમાંથી માનવ (૪)
!
(લેખક—શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચેકસી-મુંબઈ) શ્રાવક ધર્મમાં પ્રવેશ
ગશાલક–અરે ! સાલપુત્ર! જરા તારા વર્તન-વાસણની પવણા આધી મકી, મારા સામે ઊંચી નજર તો કર. તારી સામે હું કયારનો આવી ઊભો છું. હું આજીવક સંપ્રદાયનો સ્વામી, ને તું મારે ચુસ્ત ઉપાસક. શું એ વાત તારા ધ્યાનમાં નથી ?
સદ્દાલપુત્ર-એક કાળે એ બધું હતું, પણ એ વેળા મને સાચું જ્ઞાન આપનાર, ગુરુ નહોતા મલ્યા. મારા ભાગ્યયોગે અકસ્માત સદગુરુને મને લેટ થયો. હવે હું આજીવક નથી રહ્યો. - આ શબ્દો શ્રવણ કરતાં જ આડંબર સહિત શ્રમણના પરિવાર યુક્ત આવેલ મંખલીપુત્ર ગોશાલકની ગાત્રો ઢીલા પડી ગયા ! ઘડીભર એ વિચારમગ્ન બની ગયો. એક સમયના પિતાના આ ખાસ ભક્તને કેવી રીતે પોતાની તરફ વાળવો ? કેવી યુક્તિથી કામ લેવું ? તેના પાસા મનમાં ગોઠવવા લાગ્યા. એ પ સા ફેકે તે પૂર્વે આપણે જરા જાણી લઈએ કે એકાએક આ મહાશય અહીં કયાંથી આવી ચઢ્યા?
સાલપુત્રનું ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવના સમવસરણમાં જવું અને એ દિન પછી આવક મત પ્રત્યે ઉપેક્ષા કરવી એ વાત પલાસપુરની પ્રજામાં છાની ન રહી. અહી આજીવક સંપ્રદાયનું એક સભા-ભવન હતું. એ ઊભું કરવામાં આ કુંભકારને ફાળે નાનોસૂનો નહોતો. ભુવનમાં ગોશાલકના થોડા શ્રમણ અવારનવાર આવતા અને અહીં ઉતરતાં તેમજ ધર્મચર્ચા પણ ગઠવવામાં એ વેળા સાલપુત્ર આગેવાનભર્યો ભાગ ભજવત, પણ જ્યારથી એણે ભગવંત મહાવીર દેવ પાસેથી પાંચ સમવાયનું સ્વરૂપ જાણ્યું ત્યારથી આ વિષયમાં અને પિતાના નિયતિવાદમાં આજીવક શ્રમણે કંઈ નવીન પ્રકાશ પાડે છે કે કેમ ? એ જાણુકેટલું સુલભ છે. એને આપણે વિચાર કરે જઈએ. રાગ કેટલે પ્રબળ શત્રુ છે અને વિરાગ કેળવ કેટલું કઠણ છે એ આપણે જોયું. દરેક ભવ્યાત્માએ આપણું સ્થાન કયાં છે અને આપણે કેટલે માર્ગ આક્રમણ કરવાનું છે એને મન સાથે વિચાર કરી પિતાનું સ્થાન શોધી લેવું જોઈએ. અને જાગ્યા ત્યાંથી સવાર ગણી આત્મકલ્યાણ માટેની વૈરાગ્યભાવના વધુ ને વધુ મેળવવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. એ વિચારો બધાને સૂઝી પોતાનું કલ્યાણ બધા જીવો સાધે એ જ અભ્યર્થના ઈતિશ....
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ઝન ધર્મ પ્રકાશ.
પિોષ-મહા
વાની ૩ કડા ના હદયમાં જાત ની કીજે દિવસે એ સભા–વનમાં પહોંચે અને શ્રેન! પાસે આ સંબંધી પરીકરણ કરાવ્યું. એની એ આશા ફળી નહીં. અને તે ઘડીથી કશી જ્ઞાતપુત્ર મહાવીર પ્રભુની વાત યુક્તિયુક્ત લાગી. પોતે હવે આજીક મતનો ઉપાસક નથી રહ્યો એમ કહી તે પાછા ફર્યો.
આજીવક સંઘના નેતા મુખલિપુત્ર શાવકને આ સમાચાર મળતાં તે અકળાઈ ઉઠ્યો. સદ્દલપુત્રના ધમ–પરિવર્તનની વાત એનાથી સહી જાય તેવી નહોતી. એનું શરીર કોધથી કંપી ઉઠયું. આઠ ફફડી રહ્યા. સાતપુત્ર પાસેથી આને બદલે લેવાનો ગરવ કરતો એ જ . એને ચહેરે લાલાળ બની ગયેલ અને અનુયાયી સમક્ષ બેલ્યો કે –
ભિક્ષુઓ ! પિલાપુરમાં આપણે ધર્મસ્થંભ પડી ગયે! બ્રમણમહાવીરના ઉપદેશથી ચુસ્ત ઉપાસક સાલપુત્ર નિન્ય પ્રવચનને પૂજક બની ગયો ! આ કંઇ ઓછા છેદની વાત નથી ! આપણા સંપ્રદાયને આપી જબરો ધકકો પહોંચ્યો છે. રાત્વર તેયારી કરો. બનતી ઉતાવળે પિલાસપુર પહોંચી એ હાલી ઉઠેલા થાંભલાને ફરીથી મજબૂર કરવો પડશે. અહીંના સર્વ કાર્ય પડતા મૂકી સૌપ્રથમ એ કાર્ય કરવું જોઈએ. એ સારુ ઉતાવળા વિડારની આવશ્યકતા છે. શક્તિવંત સાથમાં આવે, બીજા પાછળ રહી, ભલે ધીમે ધીમે એ તરફ વિહાર કરે.
સભાભવનમાં પ્રવેશ કરી ત્યાં રહેલા ભિક્ષકો દ્વારા સાલ સંબંધી વ્યતિકર જાણી લીધો, અને વધુ હે હા કર્યા વગર થોડા શમણોને સાથે લઈ એ ભાંડશાળામાં આવી પહેચો. ત્યાં જે બન્યું તે શરૂઆતમાં કહેવાઈ ગયું છે.
ગોશલિકે ડી ક્ષણોના વિચાર પછી કિમતવદને સાલપુત્રને ઉદ્દેશી પૂછ્યું. દેવાનુપ્રિય ! મહાબ્રાહ્મણ અહીં આવ્યા હતા? સદ્દાલપુત્ર-તમે કોને મા બ્રહાણ કહો છે ?
ગોશાલક-શ્રમણ ભગવાન મડાવીરને હું બ્રાગ કહું છું. શું તને એટલી પણ ખબર નથી કે- ભગવાન મડાવીર જ્ઞાન-શેતના ધારક, જગતપૂજ્ય અને સાચા કર્મયોગી હોવાથી મહાબ્રાહ્મગુ કહેવાય છે.
સદ્દાલપુત્ર–શું તમે આ સાચું વદો છે ?
વાડ! એમાં શંકા કરવાપણું કયાં છે ? માત્ર મહા બ્રાહ્મણ જ નહીં પણ એ ઉપરાંત “મડાગો” મહાધર્મકથી” અને “મહાનિર્ધામક જેવા બિરુદ પણ તેમના જાણીતા છે. તેમનો ઉપાસક થઈ બેઠે તે આ મહત્ત્વની વાત જાણત સરખો પણ નથી !
ઉપાસકપયાની ચર્ચા જવા દઈ, તમે એ દરેક પાછળનો ભાવ મને સમજાવે. એ જાણવાની મને ખાસ ઉત્કંઠા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩-૪ ].
સાહિત્યવાડીનાં કુસુમો. એ સંસારરૂપી ઘેડર અટવીમાં ભ્રમણ કરતાં સંસારી જવાને, વાળ જેમ પિતાના પશુધનની સંભાળ રાખી માર્ગ પર રાખે તેમ ધર્મબોધદ્વારા સન્માર્ગ દાખવી ઓમપ-સાધનમાં ડાયક બને છે એ કારણે મહાપ કહેવાય છે.
એ જ પ્રમાણે ધર્મકથા દ્વારા તત્ત્વ અને પદાર્થોનું સ્વરૂપ સમજાવી, કમસમડી છૂટવાના વિધા દાખવી મુક્તિમાં ભવ્યજીવોને લઈ જવામાં નિમિત્તભૂત બને છે. નાવિકની માફક ભવસાગરમાંથી સફળતાપૂર્વક તારનારા થાય છે. એથી તેઓ “ધર્મકથી ” અને “મહાનિર્ધામક” કહેવાય છે.
સદ્દાલપુત્ર–અહો ! તમે આવા ચતુર અને શ્રમણ મહાવીરના સ્વરૂપથી માહિતગાર છે તે તેમની સાથે ધર્મચર્ચા કરી. મારી શંકાનું સમાધાન કરી શકશે? હું પ્રબંધ કરવા તૈયાર છું.
ગશાલક-ના ભાઇ, એ વાદની ઝંઝટ મને નથી ગમતી.
શા સારુ એને ઝંઝટ કહો છો? સમતાપૂર્વક જુદા જુદા દષ્ટિબિન્દુથી તાવિક વિશારણ કરાય તો જ સત્ય લાલે.
અરે ભાઈ! તને ખબર નથી. એ ગુરુ તો યુક્તિબાજ છે. જેમ કે યુવાન મલ્લ બકરા, મેંઢા, સુવર આદિ પશુઓને મજબૂતપણે પકડમાં રાખે છે તેમ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પણ હેતુ, યુક્તિ, પ્રશ્ન આદિથી એવી શેતરંજ બિછાવે છે કે જેથી આખરે મારે નિરુત્તર બની શરમદા થવું પડે.
તો પછી, ગોશાલક મહાશય ! તમારા માર્ગથી મેં છેડા છેડ્યો એ વાસ્તવિક છે. તેનો મારા ધર્માચાર્ય છો એ રીતે નહીં, પણ તમોએ ભગવાન્ મહાવીરના જ્ઞાનની તેમજ સદગુણોની પ્રશંસા કરી છે એથી આકર્ષિત થયેલા હું મારી ભાંડશાળામાં પધારવા, તેમજ પીઠ-ફલક આદિ જરૂરી ઉપકરણે તેવા નિમંત્રણ કરું છું.
ગોશાલક કે ઈ પણ રીતે આ ભાંડશાળામાં ભી, સદ્દાલપુત્રનું દિલ પુનઃ વશ કરવા ઈચ્છતો હતો. એ હેતુથી તે એણે અહીં શ્રમણ ભગવાન મહાવીરના ગુણગાન ગાયા હતા.
એણે કુંભકારની માગણે સ્વીકારી અને ભાંડશાળામાં સાથેના ભિક્ષુઓ રાહિત અડ્ડો જમાવ્યો. અવકાશ મેળવી સદ્દાલપુત્રને પિતાના સંપ્રદાયમાં પાછો આણવા ઘણા પ્રયત્નો કર્યા. જાતજાતની યુક્તિ લડાવી, પણ એક કારગત ન નીવડી. આખરે થાકીને અહીંથી પધારો સામે પડશે. આ ઘટનાથી એના અંતરમાં સજજડ ચોટ લાગી, જે જીવનભરમાં શાંત ન થઈ.
ગોશાલની વિદાય પછી સાલ પુત્ર પુનઃ ભગવંત મહાવીર પાસે પડે. ધર્મદેશના સાંભળી ગૃહ ઉચિત વ્રત-ત્રણની અસિલાષા વ્યક્ત કરી અને એ મહાવીર દેવને પિતાને ઘમંદતા આચાર્ય તરીકે સ્વીકાર્યો. ઘેર આવી એ આખા ય પ્રસંગ સ્વભાર્યા અગ્નિમિત્રા આગળ વર્ણવ્યા. પ્રાંતે જણાવ્યું કે –
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સીતા વનવાસ–રામન
પ્રારબ્ધનું ફરી જવું.
લેખક:--શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ, સાહિત્યપ્રેમી-સુરેન્દ્રનગર, [ પ્રાચીન સ્ત્રીઓની અપૂર્વ સ્વામીભકિત, અથાગ ઘે, કર્તયપરાયણતા આદિ સ્ત્રીત્વના ગૌરવને રજૂ કરતા, તેમજ સ્ત્રી પાત્રોથી ભજવી શકાય તે એક ઐતિહાસિક સંવાદ.]
પાત્રપરિચય. કૌશલ્યા-કથાકારે વર્ણવેલાં મહાસતીઓમાંનાં એક પતિપરાયણ, અત્યંત દયાળુ, રૂપ અને ગુરુના ભંડારરૂપ તેમજ “ અવસ્યું ભાવિ ” ના દષ્ટાંતરૂપ, વળી પુત્રધર્મને બતાવનારાં વાત્સલ્ય ભાવની મૂર્તિ રૂપ માતા, અને સદાચર, સત્ય અને કુળમને સમજાવનારાં અનુપમ બૂ, જે અયાને રાજા દશરથનાં ધર્મપત્ની અને રામચંદ્રજીનાં માતા તરીકે જગપૂજય ગણાય છે. રાવણના ભયના કારણે તેમનાં લગ્ન રાજા દશરથ સાથે સમુદ્રમાંના એક બેટ ઉપર ગાંધર્વ ધિથી થયાં હતાં.
કેકેચી-મહારાજા દશરથનાં એ ત્રીજા ધર્મપત્ની હતાં, જેમને ભારત અને શત્રુદન નામના બે પુત્રો હતા. સૌથી નાનાં પત્ની હોવાથી મહારાજા દશરથનું તેમના પ્રતિ વધારે આકર્ષણ હતું પરંતુ તેમનામાં ઉતમ સંસ્કાર થોડા હતાં. રઘુકૂળતી પુત્રવધૂઓની મહત્તા તેઓ બતાવી શકયા નથી. ભારત જેવા અત્યુત્તમ પુત્રની માતા છતાં “ રત્નકૂફી” તરીકે પ્રખ્યાતિ પામ્યા નથી.
પ્રિયા, તું પણ ત્યાં જા અને પ્રભુમુખથી ધર્મ શ્રવણ કર.
અગ્નિમિત્રા–સ્વામીનાથ ! આપની આજ્ઞા મુજબ હું આવતી કાલે જરૂર જઈશ. આપ આ આત્મકલ્યાણકારી ધર્મમાં રંગાયા એથી મને ઘણે હર્ષ થયે છે. એ દિને વહોરવા પધારેલ નિને જોતાં જ મારા હૃદયમાં એ મહાત્મા માટે સુન્દર છાપ બેઠી હતી.
કવિએ ગાયું છે કે– પતિવ્રતા નારીકા નેન છુપે નહીં, અને ક છુપે નહીં ભભૂત લગાયો ” એ અક્ષરશ: સાચું છે. બીજે દિને અગ્નિમિત્રા રથમાં બેસી ભગવાન મહાવીર પાસે પોંચી. ભાવપૂર્વક વંદન કરી, પર્ષદામાં બેસી દેશના સાંભળી. એ પર બરાબર શ્રદ્ધા સ્થાપના કરી અને સમ્યકૂવ જેના આર. ભમાં અપાય છે એવા શ્રાવક-ધમનાં બાર વ્રત ગ્રહણ કર્યા, - મોટી ચુંથવાના વ્યવસાયવાળા દંપતી, માનવતાનું સ્વરૂપ અવધારી જિંદગીતેની સાથકતા કરી ગયા.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩-૪ ]
સીતા વનવાસ-ગમન
મંથરા-દશરથ રાજાના દરબારમાં કૈકેયી રાણી પાસે રહેનાર, દાસી તરીકે કામ કરનાર, ઓછી બુદ્ધિવાળી, ઇર્ષાળુ અને કંકાશપ્રિય આ દાસી હતી “કુરંત સંજહોવિત:” ના કારણરૂપ હાઇ શ્રી રામચંદ્રજીના વનવાસનું એ નિમિત્તકારણ ગણાય. ઉપાદાન તે સર્વ સ્થળે કર્મની પ્રબળતા જ માનવી પડે.
સીતાજી–વિશ્વની દેવી મહાસતીઓમાંના એક, શાસ્ત્રકારે વર્ણવેલાં સોળ મહાસતી એમાંનાં એક અતિ સ્વરૂવાત, અતિ દક, અતિ સંસ્કારી, અતિ ગુણવાન અને પતિભક્તિના નમૂનારૂપ મહાદેવી. વિદેડ દેશના જનક રાજાની રાણી વિદાથી ઉત્પન્ન થયેલી પુત્રી, રામચંદ્રજીનાં અતિ સુશીલ ધમપત્ની, દુઃખમાં નીડર અને ધમનું ક્ષણ કરનાર, રામાયણના કારણુરૂપ, સ્વામીભક્તિના ભાવથી જેની સફળ રેખાએ અંકાએલી છે એવું દેવી સ્વરૂપ, “ સીતાનાં વીત્યાં ” એ દુઃખના સમુદ્રને તરનારું કઈ અલૌકિક રવેરૂ ૫ આજે જ્યારે પતિપરાયણતા ઘટતી જાય છે, તેવા કાળમાં પણ જેના નામને મહિમા ઘેર ઘેર ગવાય છે તે બારમા દેવલોકના વાસી, મોક્ષગામી છવામા.
મહામાતા અરૂંધતી-- રઘુવંશના કુળગુરુ વસિષ્ઠ મહર્ષિનાં અતિ વૈરાગ્યવાન ધર્મ પત્ની હતા. તેઓ અત્યંત વિદ્વાન ને બુદ્ધિમાન હતા, આધ્યાત્મિક જ્ઞાનના નમુનારૂપ ગણાતાં. જગત અને ઈશ્વર સંબંધી એણે ઊંડું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું, પરમ તપસ્વી અને સ્વામીભકિત સાથે અત્યંત નિખાલસ અને દૃઢ વિચારનાં હતાં. રૂષિ-પત્નીઓમાં સર્વ શ્રેષ્ઠ માતા અબ્ધતી દેવી ગણુતા, વેદાંત કર્મયોગનો જ્ઞાનયોગ સાથે સમન્વય સાધનાર આ રૂષિપની અત્યંત પ્રતિષ્ઠિત હતાં.
સંવાદની શરૂઆત. કૌશલ્યાજી– સ્વગત ) પુત્રને રાજવૈભવ કે સુખની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે માતાને આનંદ થાય એ સ્વાભાવિક જ છે. પુત્રને સૌભાગ્યની આશા માતાને નિરંતર રહ્યા જ કરે છે. એવી કઈ માતા હશે કે તે પુલની વિભૂતિ કે તેનું કલ્યાણ નહીં ઈચ્છતી હોય ?
આકાશવાણી– ઓરમાન કે અપર માતા તે નહીં જ.
વૈશયાળ–અરે ! હું આ શું સાંભળું છું ? આ ગેબી અને ગંભીર નાદ કયાંથી આવે ? મારા કાને આ શું સંભળાય છે ? ઓરમાન માતાને પ્રેમ ન હોય એમ બને જ નહિ. મને આ ખેટો આભાસ લાગે છે. વિચારના વમળમાં એવું કંઈક સંભળાયું તે ખરું પણ એ સત્ય હેય જ નહિ, જીવ ! સદ્ જાવ ન છોડ.
બાળક જેમ મેટ થઈ વિભૂતિમાં વધે છે, તેમ તેની ફરજોમાં પણ ઘણો વધારો થાય છે. રામ જો કે પ્રભાવશાળી નિપુણ અને ચારિત્રવાન છે, જેથી ધાર્મિક રાજવી-કઈ પ્રજાનું ભલું કરશે એમાં શંકા નથી, પરંતુ તેના રાજ્યાભિષેકના મંગળ મહાત્મા ૧૫ દિકર જોડી વાચના કરું છું કે–રામના ગુણો વૃદ્ધિ પામે ને ઉત્કૃષ્ટ રાજની પ્રશ્ન દીધોગ ભોગવી સૂર્યવંશી રઘુકુળને દીપાવે. માતાની આથી વિશેષ ભાવના હોય
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ પિષ-મહા એટલામાં મંથરા દાસી પ્રવેશ કરે છે.
મંથરા–(સ્વગત ) < હ ! ! હજી તે આજે પુત્રના રાજ્યાભિષેકનાં કારણે બહુ આનંદમાં દેખાતાં લાગે છે, પણ જાતાં નથી કે એ આનંદ રવવત છે, પગે કમાડ વાયાં છે, મંથરા કયાં ભૂલે તેવી છે, કરવાનું હતું તે કરી લીધું છે. હવે જોઇ લો તમાસે.
મંથરા–( પ્રત્યક્ષ) રાણીજી ! આપને એક સ દેશો કહેવા આવી છું..
કૌશલ્યાજી–ભલે આવી મંથરા ! આવ આવ શે. સંદેશ લાવી છો ? મહારાજાએ કે કે કયી બહેને જે કહેવરાવ્યું હોય તે ખુશી થી કહે. રાજ્યાભિષેકને માટે જે જરૂર હોય તે લઈ જા, બધું તૈયાર જ છે, સમજી !
મંથરા–(સ્વગત) રાણીને તો પુત્રતા રાજયાભિષેકન સ્વનાં આવતાં લાગે છે, પણ જાણતા નથી કે જ્યાં મંથરા હોય ત્યાં પાટો ચડે ખરો કે ? ધાર્યું કામ થવા દઉં તો હું મંથરા શાની? રાજમાં ખેપ ઉમે કરો એ જ મારું કામ છે. | મંથરા- પ્રત્યક્ષ ગંભીર વદને ) રાણજી ! કહેતાં જીભ ઉપડતી નથી પણ કહ્યા સિવાય ચાલે તેમ નથી.
કૌશલ્યાજી– આશ્ચર્ય પામી) એવું શું કહેવાનું છે કે જીભ ઉપડતી નથી ? કહે તે ખરી, સંકેચ પામવાનું કાંઈ કારણ નથી.
મથરા(ગભીર વદને ) કહેતાં બહુ દુઃખ થાય છે, પણ કહેવા આવી છું એટલે કહેવું તે પડશે જ.
કૌશલ્યા – ભલે, ભલે, કહું તો ખરી.
મચર–( દયામણું મુખ કરીને ) રાજી ! જુઓ તો ખરા ! ગજબ કરી નાખ્યો છે! મહારાજ પાસેથી કે કયી રાણીએ આ ગs રાત્રિએ અગાઉ આપેલાં બે વરદાન માગી લીધાં છેકે ભરતને રાજ આપવું અને રામને ચૌદ વર્ષ વનવાસ જવું. આ સમાચાર કહેવા આવી છું.
કોશલ્યા છ– ખેદ યુક્ત હૃદયે ) અરે ! દેવ, આ શે કેપ? મહારાજાની શું આવી આશા ! અરે કે યી! તે વરદાનના આ ઉપગ કર્યો ! રાજમાતા થવાની લાલસા તને કયાંથી ઉત્પન્ન થઈ ? રામ સાચી માતા તરીકે તને પૂજે છે છતાં એ પુત્ર ઉપર આવે
હ! રામ જેવા કે મળ પુત્રને વનવાસ ! આ તે ભારે અધર્મ ગણાય. હમણું જ રાજ્યાભિષેક થવાને કત, તેને બદલે વનવાસના સમાચાર ! અરે ? અચાનક આ શું બન્યું ? શું પ્રારબ્ધ ફરી ગયું? અરે કૈકેયી, રામ તારે પુત્ર નહિ? રામને વનવાસ મોકલવામાં તે શું સુખ માન્યું ? અરે ! તારી બુદ્ધિમાં આ વિશ્વમ કેમ થયો? (મંથરા સામું જોઈને) આ તારું કાવતરું તે નથી ને ?
અંદરાબાદ સાહેબ, હું તે કાંઈ જાણુ નથી, પૂછો રાણીજીને હું તે ચીદોના
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
* ૩-૪ ]
સીતા વનવાસ-ગમન.
૬૯
ચાકર, રાણી કૈકેયીએ આપેલા સ`દેશે! કહેવા આવી છું, તેમાં મેં । ચુને કર્યો ? મફતના મારું નામ બદનામ કરે છે..
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
કૌરાલ્યાજી—અરે ! મંથરા તારા ગુણતા મને અનુભવ છે, તારા સવાસથી જ કૈડયામાં આ સ્વાર્થ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થઇ, નહીં તેા આવી ભાવના કદી ન થાય. રામ ઉપર તેને ધણું હેત હતું, તે આજે તારા કુસંગના પ્રતાપે ફરી ગયું. કહેવાય છે કે असङ्गसंगदोषेण, सत्याश्च मतिविभ्रमः કુસ’ગીના સોંગદેશ્યથી જ્ઞાની મતિમાં પણ વિભ્રમ પેદા થાય છે, કુસંગને ચેપ લાગ્યા વિના રહેતા નથી, હલકા સ્વભાવના માણસની સેાબતનુ જ આ ફળ છે. કૈકેયીમાં આવી બુદ્ધિ ઉદ્ભવે ખરી !
મથા-જો એમ ડૅાય તે મારે તમારી નાકરી જોતી નથી, લે આ તમારી તાકરી. “ તેરે ચાકર બહેત હૈં, તે મેરે ભૂપ અનેક ’
સમજ્યા, રાણીજી. વાત છે, પશુ મહારાજાએ રો
કૌશલ્યાજીતને ગમે તે કર, તે તારી ઇચ્છિાની હુકમ કર્યાં છે, તે કહીશ કે ?
મંથરા—હું તો કૈકેયી રાણીના સદેશે। કહેવા આવી છું, પરંતુ મારા તો રાીના વરદાનની માગણી સાંભળતાં જ મૂવિશ થઇ ગયા છે. એક રાખ્ત પશુ બેોલતા નથી, કારાયા—અરે ! રે ! મહારાજાની આ સ્થિતિ છે ?
આમ વિચાર કરે છે એટલામાં મહાસતી સીતાજી નવેરા ધારણ કરી કૌશલ્ય જી પાસે વનમાં જવાની રગ્ન લેવા આવે છે.
::
સીતાજી—( સ્વગત ) અરે! ચિતુ આ શું થઇ ગયું ? ખરે ! પ્રારબ્ધ ફરી ગયું, શું આ ભાગ્યમાં વનવાસ લખ્યો હુરો કે? कथा विधाता कथिता विचित्रा" વિધાતા ! તારી ગતિ ગહન છે. ગદ કાલે રાજ્યસન પર બેસવાની તૈયારી થતી હતી ને આજે વનવાસ જવાની તૈયારી થાય છે. આજે અનેક સ્વજનથી સુરક્ષિત છુ ત્યારે કાલે નિર્જન વનમાં એકલી હાઇશ. આજે અન્ન વસ્ત્રથી રારીર શોભી રહ્યું છે ત્યારે કાલે કુળ, ફૂલ ને વકત્ર પણ મળશે નડે. આજે માથે સેનાનાં છત્રે ઢળી રહ્યાં છે ત્યારે કાલે
દેવનાં સીધાં કરો મગજને વીંધી નાંખરો. વિધાતા ! આ અરે ! હું આ શું મેલું છુ ? કર્મ'! કાંતે ભેક્તા આ આત્મા પારકી પ્રસાદી નથી કે ફેરવી રાકાય, એ સ્વયં ક્રિયમાણ કે'તી જ ક્રમાણી છે, કે જે યાગને ટાળી શકતા જ નથી. જ્ઞાનીઓ કહે છે કે
ફેરફાર ! શેપલા ? પોતે જ છે, એ કાંઇ
विवाहो जन्म मृत्युं च यदा यत्र च येन च । त्रयः कालकृताः पाशाः, शक्यन्ते न निवर्तितुम् ॥
અ -—વિવાહ, જન્મ અને મચ્છુ જયાં જે વડે અને ન્યારે નક્કી થઈ ગયેલાં છે, આ ત્રણે ાનુબંધના યેગને કાઇ પણુ માણસ કોઇ પણ પ્રકારે ફેરવી રાકતું નથી,
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાસ્ટ
[ પિષ-મહા
તો પછી આ સ્ત્રી આમ નાહિંમત કેમ બને ? માતાજીની રજા લઈ શ્રી રામની સાથે જ પ્રયાણ કરવું એ જ આ દેવનો ધર્મ છે.
સતાજી માતા કૌશલ્યાજીને જોઈને તેમની પાસે જઈ સવિનય દંડવત પ્રણામ કરે છે અને મંથરા ત્યાંથી રવાના થાય છે.
મંથરા ખુશી થતી થતી કહે છે કે-હવે આપણું ધાર્યું થવાનું, ટાઢા પાણીએ ખસ કાઢી છે. જોઈ લે મજા, કે યી રાણીને જેમ રમાડશું તેમ રમશે. ખરેખર આપણું પાસા પોબાર પડ્યા. આમ ઉન્માદભર્યા વચને બોલતી ચાલી જાય છે.
આ વખતે વસિક રૂષિના ધર્મપત્ની મહામાતા અરૂશ્વતી દેવી શિલ્પાજી પાસે રામચંદ્રજીના વનવાસના ખબર સાંભળતાં જ ઉદાસીન હૃદયે આવી ચડે છે. રૂધિપત્નીને આવતાં જોઈ કૈશલ્યાજી, સીતાજી અને અન્ય સ્ત્રીવૃંદ તેમનું ભાવભીનું સ્વાગત કરે છે. પૂજન, અર્ચન અને વંદન વિધિ કરીને યોગ્ય આસને બેસારે છે.
કૌશલ્યાજી (સીતાજી તરફ જોઈને, બેટા ! મારા પર જે દાવાનળ સળગી રહ્યો છે તેમાં તું શાંત કરાવ, અને મારી પાસે જ રહે.
સીતાજી–માતાજી ! હું આપની આજ્ઞા લેવા જ આવી છું.
કૌશલ્યાજી– અરે ! બેટા ! તું આ શું બોલે છે ? તું વનવાસ જ તે પછી મારી શી દશા થાય ? તેનો વિચાર તો કર. આજે મારા દુ:ખમાં ભાગ લેવો જોઈએ તેને બદલે તું વનવાસની વાત કરે એ કેમ ચાલે?
સીતાજ-માજી ! હું આપને વિશે શું કહું? મારો અવિનય માફ કરે અને મને રજા આપે. અમારા પ્રારબ્ધમાં વનવાસ લખ્યો હશે તે કેણું ટાળી શકે? માજી ! આપ દયાળુ છે, અને અમારા પર દયા કરવી એ આપનો ધર્મ છે.
કૌશલાજી--બેટા ! તું આમ કેમ બોલે છે ? રામ તેના પિતાની આજ્ઞા પાળે ને વનવાસ જાય, પરંતુ તારે તેની સાથે જ જવું એ અર્થ નથી. બેટા, તારી જાતથી સમજીને જ મારી પાસે રહે, તું ડાહી છે, તારામાં બુદ્ધિ છે, કર્તવ્યપરાયણતા છે, એટલે મારે વધારે કહેવાની જરૂર રહેતી નથી. સમજુને વધારે સમજાવવાનું ન હોય, બેટા.
સીતાજી–માતાજી ! વડીલોને વધારે કહેવામાં વિવેક સચવાતો નથી. માતા પિતારૂપ તીર્થની સેવા તે કોઈ મડ૬ પુણે જ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી વંચિત રહેવાની ઈચ્છા આર્ય સન્નારી કદી કરતી જ નથી. પરંતુ આજને પ્રસંગ જૂ જ છે. વનવાસ જવાને મારા પર કાઇને આદેશ નથી, પરંતુ મારા આત્માનું ધન-મારું સૌભાગ્ય જ્યાં હોય તેનાથી દૂર કેમ રહી શકાય ? જેની સાથે જીવનચર્યાને કેલિ અપાયો છે, તે કેમ તોડાય ? શરીરને પડછાયો કે ન હોય માજી! મારા વનવાસમાં કેકેયીમાતાજીના હૃદયની ઊંડી ઊંડી ભાવના પણું પોષાય છે એટલે આર્ય સમારી કર્તવ્યમાં પાછી પાની કેમ કરે ? અપરાધ કે અતિનય ક્ષમા કરે તે જ આપે. માજી ! મારું શરીર અહીં છે પણ દિલ રામજીના ચરણમાં છે.
(અપૂર્ણ).
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પચસગહપગરાગુનું પર્યાલોચન.
(લેખકઃ છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. )
(ગતાંક પૃ૪ ૪૪ થી ચાલુ) આ દિગંબર આચાર્યોના સમય પર મતભેદ જોવાય છે. “વાર: મંત્રથા નામથી પ્રસિદ્ધ થયેલી આવૃત્તિના અંતમાં પૃ. ૨૦માં ગુણધરને સમય “અનુમાને વિક્રમની ૫ મી સદી” અને પુષ્પદંત-ભૂતબલિનો સમય “અનુમાને વિક્રમની ૪-૫ મી સદી” દર્શાવાયેલ છે.
બંને સંપ્રદાયમાં દાર્શનિક બાબત પર વિશેષ ભિન્નતા નથી, અને એક બીજાની કૃતિઓને પણ ઉપયોગ કર્યો છે. કેટલીક દિગંબરીય કૃતિનાં નામ કહેતાંબરીય કૃતિના અનુકરણરૂપે યોજાયાં છે, તેમજ સિદ્ધપાહુડ એ નામની તાંબરીય કૃતિ તે આજે પણ મોજુદ છે. એમ વિવિધ બાબતોને લક્ષમાં લેતાં સત્કર્મન અને કષાયપાહુડ એ દિગબરીય જ કુતિને પંચસંગહના પ્રણેતાએ ઉપયોગ કર્યો હોય એ વાત ભાગ્યે જ સંભવી શકે.
મલયગિરિરિતી ૧૮૦૦૦ કમાણક ટીકામાં કસાયેહુડ સિવાયના ચારે ગ્રંથને સાક્ષી તરીકે ઉલ્લેખ છે. એ ઉપરથી એમ અનુમનાય છે કે-આ કસાયપાહુડ આ સૂરિના પણ જોવામાં આવ્યું નહિ હેય.
ખંભાતના શાંતિનાથના ભંડારમાં વા(? રામદેવની ૨૫૦૦ પ્રમાણુક દીપક નામની પંચસંગહ ઉપર વૃત્તિ હેવાની નોંધ મળે છે. વિશેષમાં એ વિક્રમની બારમી સદીની કૃતિ હોવાનું મનાય છે. આ વૃત્તિ વિજયજીએ જોઈ નથી તેમ છતાં “આમુખ”(પૃ. ૫) માં એમણે કહ્યું છે કે “ોપ ટીકા અને મલયગિરિકૃત ટીકાની કક્ષાથી એ હેઠળ જ હશે અથવા આ ટીકાઓને અનુસરીને જ એ સંક્ષિપ્ત કૃતિ બની હશે.”,
મેં દીપકનાં દર્શન કર્યા નથી છતાં એના રચના-સમય વિષેનો ઉલ્લેખ વિચારતાં આ દીપક ઉપલબ્ધ હોય તો તેનું સમુચિત રીતે પ્રકાશન થવું ઘટે એવું મારું નમ્ર મંતવ્ય છે. વળી એમાં જે જે મંથની સાક્ષી હોય તે તે ગ્રંથને વિદેશ થવો ઘટે. આ દીપક સંક્ષિપ્ત હોવા છતાં એમાં કસાયપાહુડ જેવાને ઉલેખ કદાચ મળી પણ આવે.
વિવરણ ઉપર જે ત્રણ ટીકાઓ ગણાવાઈ છે. એ ઉપરાંત કોઈ પ્રાચીન વિવરણ
હેય એમ જ થતું નથી.
પ્રણેતા-પંચસંગહના પ્રણેતાએ અંતિમ ગાથામાં પિતાનું નામ ચંદરિસિ (સં. ચર્ષિ) એમ જણાવ્યું છે. આના ઉપરની “પજ્ઞ” તરીકે ઓળખાવાતી ટીકામાં આ રાત્રે પાધષિની ચરણસેવાથી કરાયું એવો ઉલ્લેખ છે. જે આ ટીકા પજ્ઞ જ હોય (કે જે બાબત શંકા ઉઠાવવાનું કોઈ કારણ જણાતું નથી) તો આ ચર્ષિ પાર્શ્વર્ષિના સેવક છે અને સંભવ છે કે એ એમના ખુદ શિષ્ય પણ હેય.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૭.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
[ પેજ–મહા
'
"
વાપન્ન ટીકામાં તેમજ મલયગિરિષ્કૃત ટોકામાં ચન્દ્રષિની ‘ મહત્તર ' નામની પદવી વિષે ઉલ્લેખ નથી, જો કે એમને કેટલાક ‘ મહત્તર ” ગણે છે. આથી મહત્તર તરીકે એમને પ્રથમ કેણે એળખાવ્યા એ પ્રશ્ન વિચારવા જેઇએ. ચન્દ્રષિની કૃતિઓ—ચન્દ્ર'િતી એક કૃદંત તે પચસગતુ છે, અને એ પાય ( પ્રાકૃત ) માં છે. એમની બીજી કૃતિ તે આ ઉપરની દસ દ્વાર À।ક જેવડી સ’સ્કૃત કૃતિ છે. સત્તત્તર એ તે એમની કૃતિ નથી. વળી એના ઉપરતી સુઙ્ગિ ( ણિ ) એમણે રચી હોય એમ અર્વાચીન દ્વાથપોથી જોતાં તે જણાતુ નથી. એટલે તાડપત્રીય પ્રતિ આ સંબંધમાં તપાસાવી જોઇએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્યારે રચાઇ એ દર્શાવાયું
*
,,
66
ચષિના સમય—પચસગડ કે એની સ્વેપન્ન ટીકા નથી એટલે ચન્દ્રધિંના સમય માટે અનુમાન કરવું પડે તેમ છે. પાંચમ ગ્રડ નામના ગુજરાતી અનુવાદમાં “ નિવેદન ” માં કહ્યું છે કે “ આ આચાય મહારાજ ક પ્રકૃતિ અને પ્રાચીન કગ્રંથકારની પછી થયેલા ઢુવાથી તેમણે આ ગ્રંથના પડેલા ભાગમાં પાંચ કમ ગ્રંથ આદિના અને બીજા ભાગમાં ક`પ્રકૃતિ અને સતિકા-છઠ્ઠા કર્મ ગ્રંથને! સગ્રહ કર્યો છે. ”
અહીં ‘ આચાર્ય મહારાજ ' એમ કેમ કહ્યું છે તે સમજાતુ નથી. ચર્ષિ ‘સૂરિ ’ પત્રથી વિભૂષિત હતા એવા કાઇ ઉલ્લેખ જોવા જાણવામાં નથી.
આજે મળતી ક પ્રકૃતિ અને સતિકાને ઉપયોગ પચસોંગહમાં કરાયેા છે એમ માનતાં આ ખેની રચના બાદ પાંચસંગહું રચાયાનું માનવું યુક્તિયુક્ત ગણાય. વિશેષમાં એ માન્યતાના ઉપર આધાર રાખી હું પાંચસગના રચનાસમય આ અંતે કૃતિથી આસરે બસે ખસે! વર્ષ જેટલા અર્વાચીન માનવા લલચાઉં ....
પ્રાચીન ક ગ્રંથકારથી જે ગતિ, જિનવલ્લભગણિ, શિવશમ સૂરિ કમ્મથયના કાં અને અધામિત્તના પ્રણેતા પણ અભિપ્રેત હોય તે તે વાત દૃષ્ટ નથી, કૅમકે જિનવલ્લભના સમય ક્રમની ખારમી સદી છે અને મા પૂર્વે તે! ચન્દ્રષિ થયા જ હાવા જોઇએ. ગર્ષિના સમય વિક્રમની દસમી સદી મનાય છે તે એમની કૃતિ નામે કવિવાગને પચસ’ગહુની રચનામાં ઉપયોગ થયો હૈાય એ વાત માનતાં ખચાવું પડે, કેમકે દસમી સદીની કૃતિની મહત્તા વગેરે જણાતાં અને સ્વીકારાતાં એકાદ સદી તેા વહી જાય ને ? અને જો એમ જ ડૅાય તે ૫'ચસ'ગહ વિક્રમની ૧૧ મી સદીની કૃતિ ગણાય.
સયગની વાત આથી જુદી છે, કેમ કે એની રચના તે વિક્રમની પાંચમી સદી જેટલી તે પ્રાચીન મનાય છે જ .બીજા એ કમ પ્રથાના કર્તાનાં નામ કે એમના સમય વિષે આપણે જ્યાં સુધી અજ્ઞાત છીએ ત્યાં સુધી એને વિચાર શા કામને ?
66
પાંચ
આ સંબંધમાં પુણ્યવજયજીતે આમુખ તપાસીએ તે પૂર્વે એ નોંધીશ કે 'ગ્રંથ આદિ ” એ ઉલ્લેખગત ‘ આદિ ’થી નિવેદનકારને શું અભિપ્રેત છે તે જાણવું ખાકી રહે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩-૪. ]
પંચસંગ૯ પગરણનું પર્યાલચને.
93
પુરણવિજયના મતે ચર્ષિ નવમા દસમા સૈકામાં થયા છે. આના કારણ તરીક તેમણે કહ્યું છે કે ગંધ, સિદ્ધર્ષિ, પાર્ષિ, ચન્દ્ર િઆદિ “પિ” શબ્દાન્ત નામો મોટે ભાગે નવમી દસમી સદીમાં વધારે પ્રચલિત હતાં. વિશેષમાં એમણે ઉમેર્યું છે કે
એ જમાનામાં “મહાર” પદ પણ ચાલુ હતું એટલે ચંદ્રષિ મહત્તરના ઉપર જણાવેલ સત્તા સમય માટે ખાસ કાઈ બોધ આવતો નથી. ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથાના પ્રણેતા આચાર્ય શ્રી સિદ્ધર્ષિના ગુરુ ગર્ગાર્ષિના ગુરુ દેલમહત્તર મહત્તર પદથી વિભૂષિત હતા.”
એમની આ દલીલ કેટલી વજુદવાળી છે એ કહેવાની હું જરૂર જોતો નથી. આથી એ વાત બાજુએ રાખી પંચસંગહના સમય વિશે હું અન્ય દષ્ટિકોણથી વિચાર કરું છું.
જે કસાયપાહુડને પંચસંગહમાં ઉપયોગ કરાયો છે તે જે નિર્વિવાદપણે કવેતાંબરીય જ કૃતિ હોય તો એ કૃતિ કયારથી મળતી નથી તેમજ એમાંથી કોઈ અવતરણ અન્યત્ર અપાયેલ છે કે કેમ એ બાબતને નિર્ણય પંચસંગહન સમય પર પ્રકાશ પાડી શકે.
દિગંબરની કેટલીક કૃતિઓનાં નામ વેતાંબરોની કૃતિને મળતાં આવે છે એટલું જ નહિ પણ એને આધારે યોજાયાં હોય એમ લાગે છે. દિગંબર ગ્રન્થકારે પૈકી નેમિચની પાઠય કૃતિ પંચસંગહના નામે અને અમિતગતિ, ધડ અને એક અજ્ઞાતકર્તૃક સંસ્કૃત કૃતિ પંચસંગહના નામે ઓળખાવાય છે. શું આ કૃતિઓનાં નામ લેતાંબરીય પંચ. સંગહ ઉપરથી યોજાયાં હશે ?
પંચસંગહ ઉપર મલયગિરિસૂરિની ટીકા છે એટલે આ ટીકાકરના સમય કરતાં એક સદી જેટલી તે આ કૃતિ પ્રાચીન સહજ હોવી જોઈએ.
પવયણસા દ્વાર ઉપર સિદ્ધસેનસૂરિએ વિ. સં. ૧૨૪૮ માં સંસ્કૃતમાં કૃત્તિ રચી છે. એના ૩૨૪ આ પત્રમાં આ સૂરિએ વિકેન્દ્રિયોની કાર્યસ્થિતિ સંખ્યાત વર્ષ સહસ્ત્ર છે એ દર્શાવતી વેળા પંચસંગ્રહના ઉલેખપૂર્વક નિમ્નલિખિત અવતરણ આપ્યું છે –
“विगलाण य वाससहस्सं संखेज" પણ સારુદ્ધાર(ગા. ૧૩૧૨ )ની વૃત્તિમાં આ ૧૩૧૨ મી ગાથા પ્રજ્ઞાપના, પંચાંગ્રહ, જીવસમાસ ઈત્યાદિ શાસ્ત્રાંતર સામે વિસંવાદી છે એમ કહ્યું છે.
શીલાંકરિએ આયા(સુય૦ ૧, ૨૫. ૨, ઉ. ૧; સ. ૬૩)ની ટીકામાં ( સિદ્ધચક્ર સાહિત્ય પ્રચારક સમિતિની આવૃત્તિના પત્ર ૯૩ માં) અવતરણરૂપે નીચે મુજબની ગાથા આપી છે –
૧ આ લેખક ધવલાકાર પછી થયા હોય એમ લાગે છે.
૨ વિશેષ માટે જુઓ મારે લેખ “ કર્મવિષયક ગ્રંથનું નાસાય” આ લેખ જૈન ધર્મ પ્રકાશ( પુ. ૬૬, અં. ૯)માં છપાયે છે.
છે. જિનદત્તસૂરિએ ગણહરસિદ્ધસયગ(ગા. ૬)માં શીલાંકરિની સ્તુતિ કરી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા
( લેખક-ડૅા. ભગવાનદાસ મનસુખભાઇ મહેતા M. B. B, 8 ) ( ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૧ થી શરૂ)
અધ્યાત્મ મેગના ઉપદેશ દેવાને જો કાઇ પ યગ્ય હોય તો મૂર્તિમાન ચેંગસ્વરૂપ એવા શ્રી સદ્ગુરુ સંતપુરુષ જ છે, કારણ કે જેનામાં સદુપદેષ્ટા સદ્ગુરુમાં અવશ્ય હોવા યોગ્ય આત્મજ્ઞાન–વીતરાગતા આદિ ગુણો પ્રગટ ઝળહળે છે, એવા આ સત્પુરુષ સાક્ષાત્ ભાવયેાગી, અધ્યાત્મરપરિષ્કૃત આત્મા છે. એટલે અધ્યાત્મ ચૈાગ જેનામાં અત્યંત આત્મપરિણામી થયેા છે, એવા પરિણત ગીતાર્થ સત્પુરુષ જ અધ્ય!મયેગા ઉપદેશ દેવાને પરમ યોગ્ય છે. આમ આવા ભાવિતાત્મા મહાત્માના મુખેથી જ અધ્યાત્મ ગ્રંથના શ્રવણુને લાભ મળી શકે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હવે અધ્યાત્મ ગ્રંથ એટલે શું? જે ક્રિયા નિજ સ્વરૂપને સાધે તે અધ્યાત્મ, જે ક્રિયા કરી ચતુતિ સાધે તે અધ્યાત્મ નહિ. અર્થાત્ મેહને અધિકાર જેના પરથી ચાલ્યે ગયા છે એવા મુમુક્ષુ પુરુષની, આત્માતે અધિકૃત કરી જે અંતરાત્મપરિષ્કૃતિરૂપ, શુદ્ધ ક્રિયા તેનું નામ ‘ અધ્યાત્મ ', અને આવા અધ્યાત્મ યાગનું જ્યાં મુખ્યતાએ ગુથણીરૂપ ગ્રંથન કર્યુ છે, આત્માને પુરસ્કૃત-આગળ કરી તેના નિર'તર લક્ષપૂવકને જ્યાં ઉત્તમ
46
अद्धा जोगुकोसे वंधत्ता भोगभूमिषसु लहुं । सवप्पजीवियं वज्जइत्तु उडिया दोन्ह
',
આ ગાથા કષ્મપર્યાડમાં ૪૦૨મી ગાથા તરીકે અને પાંચસ'ગહુમાં ૩૨૩ મી ગાથારૂપે જોવાય છે. આમ એ ગ્રંથ વચ્ચે ગાયાનું સામ્ય છે એ હકીકત પ્રસિદ્ધ કમ્મપડિ પાસ’ગહુમાં સમાવેશ થયાની માન્યતાનું સમર્થન કરે છે. જો શીલાંકસૂરએ પચસ'ગહમાંથી જ અવતર્ગ આપ્યુ. હુંય તે પંચમ'ગહ વિક્રમની સાતમી સદી જેટલી તે પ્રાચીન કૃતિ છે એમ માનવાનું કારણ મળે.
આમ આ પંચસંગહુ વિષે કેટલીક બાબતે વિચારી અને કેટલાક પ્રશ્નો રજૂ કરી હું વિરમુ` છું.
ત્યારબાદ એમણે દેવસૂરિ, મિચન્દ્ર, ઉદ્ઘોતનસુરિ, વર્કીંમાનસૂરિ, જિનેશ્વરસૂરિ, બુદ્ધિસાગરસૂરિ, જિનભદ્ર, જિનચન્દ્ર અને અભયદેવસૂરિનુ ગુણાલન કર્યું છે.
આ જો ક્રમસર હાય તે અભદેવસૂરિ કરતાં દેઢેક સૈકા જેટલા તે શીત્રાંકર *પ્રાચીન રે. અભયદેવસૂરિએ આયાર અને સુયગડની ટીકા રચી નથી એ પશુ શીલાંકરિપૂવર્તી ડાવાના અનુમાનને સમર્થિત કરે છે.
( ૭૪ )
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૫
અંક ૩-૪ ] પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા. બંધ કર્યો છે, તેનું નામ અધ્યાત્મ ગ્રંથ. આવું અધ્યાત્મ શાસ્ત્ર સર્વ શાસ્ત્રમાં શિરમણિ છે. શ્રી યશોવિજ્યજી કહે છે કે-“અન્ય શાસ્ત્રને જાણનારો કલેશ જાણે છે, અને અધ્યાત્મ શાસ્ત્ર જાણનારે રસ જાણે છે; ચંદનને ભાર ખર વહે છે, પણ તેને ભોગ તે ભાગ્યશાળી જ પામે છે. 'x નિજ સ્વરૂપ જે કિરિયા સાધે, તેહ અધ્યાતમ કહિયે રે, જે કિરિયા કરી ચઉગતિ સાધે, તે ન અધ્યાતમ લહિયે રે. -શ્રી આનંદધનજી.
આવા મહામહિમાવાન અધ્યાત્મગ્રંથનું શુશ્રષાદિ ગુગુસંપન્ન જિજ્ઞાસુ પુરુષને પ્રથમ તે શ્રવણ થાય. આ શ્રવણ તીવ્ર શુકૂવા-સાંભળવાની ઇચ્છા પૂર્વક હેવું જોઈએ. કારણ કે
આ શુશ્રષા બોધલપ્રવાહની સરવાણી સમાન છે, આ શુશ્રષા શુશ્રષાપૂર્વક વિનાનું શ્રવણું સરવાણી વિનાની ભૂમિમાં કૂવો ખોદવા જેવું વ્યર્થ છે. શ્રવણ. જેમ કૂવામાં સરવાણી હોય તે તે વાટે પાણી આવ્યા જ કરે, તેમ
ઉત્કટ શ્રવણછરૂપ સરવાણી જે હોય, તે તે વાટે બોધરૂપ પાણીને પ્રવાહ એકધારે અક્ષયપણે આવ્યા જ કરે. પણ કૂવામાં સરવાણી ન હોય તો પાણી આવે નહિ, તેમ જ આવી શુભ્રયારૂપ અક્ષા સરવાણી ન હોય, તે બેધરૂપ પાણીનો પ્રવાહ આવે જ નહિ, ને જ્ઞાનરૂપી કુ ખાલી જ રહે. આમ શુકૃપા વિનાનું બધું શ્રવણ કર્યું તે ધૂળ થાય છે, સાંભળ્યું ન સાંભળ્યા જેવું થાય છે, એક કર્ણછિદ્રથી પેસી સાંસરું બીજેથી નીકળી જાય છે, હદયમાં પ્રવેરાતું નથી, ફોગટ જાય છે. જેમ કે એવી બરડ ભૂમિ-કે જેમાં પાણીની સરવાણ આવતી ન હોય, તે ભૂમિમાં ગમે તેટલે ઊંડા કૂવે ખેદા કરીએ (Tapping), તે પણ પાણી આવે જ નહિં, કૂવો ખોદવો ન ખોદા બરાબર જ યાય, શ્રમમાત્ર જ ફળ મળે, મહેનત માથે પડે, તેમ સાચી યુવા વિનાનું બધુંય શ્રવણ નિષ્ફળ જાય છે, બેધરૂપ ફળ આપતું નથી, એળે જાય છે તેવા શ્રવણમાં તો વાયુના તરંગથી ( Air-waves) શબ્દો કર્ણપટ પર અથડાઈ પાછા વાયુમાં–હવામાં મળી જાય છે !
જેમ કોઈ એક રાજા રાત્રે શયન કરતી વેળાએ વાર્તા સાંભળતો હોય, ઊંઘમાં ને ધિમાં તે હકારા પણ દેતે જાય, પણ તેનું લક્ષ તેમાં હેય નહિં, શું સાંભળ્યું તે તેના * “નામોધિકારખાનામાનધારા વા
प्रवर्तते क्रिया शुद्धा, तदध्यात्म जगुर्जिनाः ॥ वेदान्यशास्त्रविक्लेश, रसमध्यात्मशास्त्रवित् । भाग्यभृद्भोगमाप्नोति, रहते चन्दनं खरः॥"
–શ્રી યશોવિજયજીત અધ્યાત્મસાર, * “ વધામઃarā સિરાસુદયા રાતાં ના !
માવેડા શૈલજાવને રૂપવત્ ”—શ્રી યોગદષ્ટિસમુચય.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર
[ પિષ-મહા ખ્યાલમાં રહે ના ! અને સવારે ઉઠીને બાપુ પૂછે કે-અલ્યા ! રાત્રે કંઈ વાર્તા કરી હતી ? તેમ પ્રસ્તુત શુષ વિનાનું શ્રવણ કરતા હોય તે જાણે ઊંઘમાં હોય એમ સાંભળે છે ! તે મોટેથી ઘરે પાડી “ જી ! મારાજ ” એમ હાંકરી પણ દે છે ! પણ શું સાંભળ્યું તેનું તેને ભાન હોતું નથી ! તે ઘેર આવીને પૂછે કે આજ મહારાજ વખાણમાં શી વાત કરતા હતા ! આમ સાચી શુષા વિનાનું શ્રવણ ફેટ-નકામું છે, દયને સ્પર્શતું નથી, એક કાનથી બીજે કાને કાઢી નાંખ્યા જેવું થાય છે. ઉત્કટ વગેછા વિનાનું જે શ્રવણ તે નામમાત્ર શ્રવણ છે. એમ તે આ જીવે અનંત વાર કથા–વાત સાંભળી છે; ને સાંભળી સાંભળીને તેના કાને પણ ફૂટી ગયા છે ને મહારાજોના ઘાંટા પણ બેસી ગયા છે ! પણ હજુ તેને બ્રહ્મજ્ઞાન–સાચું આત્મજ્ઞાન થયું નથી ! અખા ભકતે કહ્યું છે તેમ “કથા સુણ સુણી ફૂટ્યા કાન, તેય ન આવ્યું બ્રહ્મ જ્ઞાન.... કારણ કે તેણે અંતરાતમાથી શ્રવણ કર્યું નથી. ખરું શ્રવણ તે ત્યારે થાય કે જ્યારે મન રી-પ્રસન્નતા પામે, તન ઉલ્લસે-શરીરમાં રોમાંચ રૂંવાડા ઊભા થાય. એવી શ્રવણેછા વિના જે ગુણકથા સાંભળવામાં આવે, તે બહેરા માણસ આગળ સંગીત કરવા બરાબર છે! ભેંસ આગળ ભાગવત છે ! અંગ્રેજી કહેવત પ્રમાણે-ક્કર પાસે મોતીને ચાર નાંખવા બરાબર છે ! “Casting pearls before swine.' બસરે એ બોધ પ્રવાહનીજી, એ વિણ શ્રુત ચલ કુપ શ્રવણ સમીહા તે કિસીજી ? શયિત સુણે જિમ ભૂપ
રે જિન છ ! ધન ધન તુજ ઉપદેશ. મન રીઝે તન ઉલસેજી, રીઝે બુઝે એક તાન; એ ઈછા વિણુ ગુણકથા, બહેરા આગળ ગાન રે. જિનજી !
–શ્રી યશેવિજ્યજીકૃત છે. દ. સક્ઝાય શ્રવણે કેવી ઉત્કટ હેવી જોઈએ તે માટે તરુણ સુખી પુરુષનું દષ્ટાંત છે. રમણીય રમથી યુક્ત એવા તરણતે જેવી દિવ્ય સંગીત સાંભળવાની ઇચ્છા થાય, તેના કરતાં પણ વધારે ઉલ્લાસથી તાવ અમૃતનું શ્રવણેન્દ્રિય દ્વારા પાન કરવાની ઈચ્છા મુમુક્ષુને હેય. (વિશેષ માટે જી એ મેં સવરતર વિવેચન કરેલ યોગદષ્ટિસમુચ્ચય). તરુણ સુખી સ્ત્રી પરિવજી, જિમ ચાહે સુર ગીત: ત્યમ સાંભળવા તત્વને, એહ દષ્ટિ સુવિનીતરે જિનજી!”—. દસઝાય આમ સાચી અંતરંગ શ્રવણેચ્છાવાળું હોય તે જ વાસ્તવિક ત્રવણ છે. આ શ્રવણ
એટલે માત્ર શબ્દનું કર્ણદ્વાર પર અથડાવું એમ નહિં, પણ તેની સાથે શ્રવણ એટલે શું? અર્થ પ્રહણ પણ કરી લેવું તેનું નામ શ્રવણુ છે. વિદૂવર્ય શ્રી
આનંદશંકર ધ્રુવ કહે છે કેકેટલીક વાર ભૂલ તે એ થાય છે કે તે શ્રવણને અર્થ પ્રહણ સાથે તારિક
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
99
અંક ૩-૪ ]
પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા. સંબંધ વસ્તુતઃ પાનમાં લેવાતો જ નથી. “શ્રવણ એટલે સાંભળવું અને સાંભળવું એટલે કાનમાં શબ્દ પડવા દેવા; અને આટલું થતાં શ્રવણ થયું એમ ઘણીવાર કૃતકૃત્યતા માની લેવાય છે. * * * શબ્દને કર્ણમાં લઈ તેની સાથે અર્થ ગ્રહણ પણ કરી લેવું તેનું નામ “શ્રવણ', એમ શ્રવણ શબ્દને વાસ્તવિક અને પ્રાચીન શાસ્ત્રસંમત અર્થ છે. ”
અને આ જે શ્રવણ છે તેમાં પરની અપેક્ષા રહે છે, કારણ કે સાંભળવાનું બીજાના બહયા કે ઉપદેશ્યા વિના સંભવે નહિં; માટે શ્રવણ અન્યારા, અન્ય મુખે હેય છે. એટલે કે મુખ્ય પશે તે “ભુત” શ્રવણ પુરુવિશેષરૂપ બ્રહ્મનિષ સશુરુ મુખે કરવાનું હોય છે; અને તેનો જોગ ન હોય તે પૂર્વકાલીન મહાત્માઓના સશાસ્ત્રમુખે શ્રવણ કરવાનું છે, કારણ કે મહાયોગ બલસંપન્ન એવા તે તે મહાગુરુઓને ચૈતન્યસ્વરૂપ આમા “ અક્ષર ” વરૂપે વયક્ત થઇ, તેમની કૃતિઓમાં પ્રગટપણે અક્ષર સ્વરૂપે રહ્યો છે. પ્રત્યક્ષ આત્મજ્ઞાની
ગુરુના અભાવે, આવા પરોક્ષ આત્મારામ સરુઓના વચનનું અવલંબન જ શ્રેયસ્કર થઈ પડે છે, પરમ ઉપકારી આધારભૂત થઈ પડે છે. સાચા સગુના અભાવે, અન્ય સામાન્ય કાટિના જે તે પ્રાકૃત જનને ગુરુ સ્થાપી-માની બેસી તેના મુખે શ્રવણ કરવા કરતાં, આવા પરોક્ષ સદ્ગુરુઓના સગ્રંથ મુખે શ્રવણ કરવું, તે અનેકગણું વધારે લાભદાયી છે, એમ વિદ્વાનોનું માનવું છે. તથારૂપ ગુરુગુણ રહિત ગમે તેને ગુરુ કટપવા કરતાં, આમ કરવું તે જ યોગ્ય છે.
કેવળ સાધારણ વર્ગના પુરુષ પાસેથી પ્રત્યક્ષ ઉપદેશ લે એ ઠીક, કે અસાધારણ પુરુ પાસેથી એના પ્રથદ્વારા જે પરોક્ષ ઉપદેશ મળે એ ઠીક? આ પ્રશ્નને એક જ ઉત્તર ઘટે છે. અસાધારણ પુરૂ પિતાના અનુપમ આત્માને ગ્રંથમાં કેવી સારી રીતે સંકાંત કરી શકે છે, એ વાત જે ધ્યાનમાં લેવામાં આવે તે સહજ સમજાય એમ છે કે આ બીજો માર્ગ જ ઉત્તમ છે ”
– આનંદશંકર ધ્રુવ. આત્માદિ અસ્તિત્વના, એહ નિરૂપક શાસ્ત્ર પ્રત્યક્ષ સદ્દગુરુ વેગ નહિં, ત્યાં આધારે સુપાત્ર, અથવા સદ્દગુરુએ કહ્યા, જે અવગાહન કાજ તે તે નિત્ય વિચારવા, કરી મતાંતર ત્યાજ.” –શ્રીમદ્ રાજચંદ્રપ્રણીત શ્રી આત્મસિદ્ધિ
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યવહાર-કૌશલ્ય છે
(૨૯૯). સાચું કહેવું અને ખોટું કરવું એ તો નરી મૂર્ખાઈ છે. એ રીતિ કેઇને છેતરતી નથી અને એ કશું સારું પરિણામ નીપજાવતી નથી.
હું સાચો માર્ગ કયો છે તે જાણું છું અને તેની મહત્તા રવીકારું છું, પણ મારા પિતાના સંબંધમાં હું બેટો માર્ગ અનુસરું છુ ”આવું કોઈ બેલે તો તેના ઉપર ફિટકાર પડે, તેના ઉપર ધ્યાનત વસે, તેની અક્કલ ગામતરે ગઈ છે એવો તેના ઉપર આક્ષેપ થાય. છતાં બરાબર અવલોકન કરતાં જણાશે કે સામાન્ય ડાહ્યા કે કુશળ વહેવારુ માણસે સાચું શું છે તે બરાબર જાણતા હોય છે, સમજતા હોય છે, સરકારના હેવ છે, છતાં કામ કરવાનો વખત આવે ત્યારે માણસ પોતાના વિચારોને ઘણીવાર નેવે મૂકી દે છે. દરેક માણસ જાણે છે કે અભિમાન કરવુ દંમ કરે, ક્રેપ કરવો એ દરેક વાત ખરાબ છે, છતાં પ્રસંગ આવે ત્યારે ફસકી જાય છે અને ગેટ વાળી બેસે છે, અને પછી પિતાને સાચે ખાટો બચાવ કરવા મંડી જાય છે. આ નરી મૂર્ખાઈ છે, મંદતા છે, અપજ્ઞના છે. એમાં એને સારવાર થાય નહિ, એની કીર્તિ જામે ન,િ એનામાં ચારિત્રબંધારણ જામે નહિ, એને પોતાની જાત પર ભરોસો આવે નહિ અને એ ઉતરોતર વિશિષ્ટ પ્રતિમય જીવનમાં વધારો કરે નહિ.
કુશળ માણસની કથની અને રહેણી એક સરખી જ હોય, એના વિચાર અને વર્તનમાં એકવાયતા હોય, એ જેવું બોલે તેવું કરે, એ જેવી બીજાને સલાહ આપે તેવી જ રીતે સમાનસંયોગમાં પિતાના સંબંધમાં વર્તન કરે, જેટલું કાપ બીજાને અંગે વાત કે સલાહ આપતી વખતે બતાવે, તેટલું જ પિતાના કાર્ય વખતે પણ દાખવે એનામાં દેખાડવાના દાંત જુદા હોય અને ચાવવાના જુદા હોય એવું ન બને અને એના પ્રભાવશાળી વચન પર જનતાની પ્રતીતિ એના વર્તનની સમાનશીલતાને જ અવલંબે. બાકી “પોથીમાંનાં રીંગણું ”ની પદ્ધતિ અતિ અનિષ્ટ છે. બીજાને ઉપદેશ આપવાને વખતે એ સ્વર્ગભૂમિની વાત કરે અને પોતે વ્યવહારથી પણ ભ્રષ્ટ થઈ પાતાળમાં ઊતરી જાય એ રીતિ એને પિતાને લાભ કરતી નથી અને અન્યને છેતરતી નથી. લોકપ્રતીતિ તે ઘણીવાર
આરિસા જેવી હેય છે, એમાં પોતાનાં અંતરનું પ્રતિબિંબ ઘણી ખરીવાર આબેહુબ પડે છે અને માણસ કેટલીક વાર ટૂંક વિચાર કરી પોતાને ગળો ગબડાવવા મન કરે છે, પણ એમાં જીપરને હાનિ જ થાય છે. દુનિયા એવા દંભીથી અંતે છેતરાતા નથી અને આવા ઢોંગી કે ભીની વાત લાંબો વખત ટકતી નથી. બીજાને સાચો ઉપદેશ આપનાર ઉઘાડે પડી જાય ત્યારે તેનો અધઃપાત શતમુખ થઈ જાય છે.
માટે વાત કરો તેમજ વર્તે, બીજાને સલાહ આપો તેને અનુરૂપ પોતાના સંબંધમાં વ્યવહાર કરે, જે ઉપદેશ આપે તે વ્યવહાર કરે. એમ કરશે તે અન્ય પર અસર
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩-૪ ].
વ્યવહાર કૌશલ.
૭૯
થશે, સમાજ-શરીર સુધરશે અને તમારા પ્રયત્નને સાચું ફળ બેસશે. બાકી કાંઈ કહેવું અને બીજી જ રીતે વર્તવું એ તો લાંબી નજરની કે સામાન્ય અક્કલની પણ ગેરહાજરી બતાવે છે. મેટી કે નાની બાબતમાં બેલો તેવું જ કરે, બીજાને સમજાવે તે પ્રમાણે જ વર્તો. દુનિયા આંધળી નથી, ગોટો ચાલતો નથી અને ટીકા થાય ત્યારે પરિણામ આકરાં લાગે છે.
To talk the right and do the wrong is foolishness which deceives none and brings no good results.
(૩૦૦) કેઈ કામ કરવા માટે આપણુ પાસે મુદ્દામ કારણ ન હોય તો,
તે કામ ન કરવા માટે આપણી પાસે એક સારું કારણ છે, મુખ હોય કે જીભ હોય એટલે આપણે બોલવું જ જોઈએ એવું કાંઈ નથી. સામાને લાભ થાય તેવું હોય તે મીઠી ભાષામાં હિતકારી પરિમિત વચન બોલવું તે પણ પ્રસંગે વિચારીને, જરૂર હોય તે અને તેટલું જ બોલવું એ વાત સ્વીકારવામાં આવે છે. ગમે તેમ બેલ બોલ કરવું એ તો બટકબેલા કે બાંઠાનું કામ છે. આ વાત દરેક માણસ સમજે છે અને સકારણ પ્રસંગે બોલવાનું ધારી બાકીના વખતમાં બેલવા પર સંયમ રાખે છે. તે જ પ્રમાણે પગ છે માટે ચાલવું જ જોઈએ એ વાત માન્ય થતી નથી. કારણ સર ચાલવા માટે પગ છે, હેતુસર પ્રવૃત્તિ માટે પગનો ઉગ છે એટલી વાત સ્વીકારીયે એટલે એને ફલિતાર્થ એ થાય છે કે-પગ હોય એટલે ચાલવું જ જોઈએ એ વાત માન્ય નથી રહેતી. એ જ પ્રમાણે ખાવાની વસ્તુ હોય માટે ખાવી જ જોઈએ એ વાત માન્ય નથી. ભૂખ લાગેલી હોય, વસ્તુ પચે તેવી હેય, અંદરથી રૂચિ જાગી હોય તે ખાવાની વસ્તુ ખાવી એ વાત આપણને માન્ય છે.
તે પ્રમાણે કામના સંબંધમાં સમજવાનું છે. કામની ખાતર કઈ સમજુ માણસ કામ કરે નહિ. કોઈ પ્રસંગ હોય, કોઈને વાયદે કર્યો હોય. કઈ સાથે સદે કર્યો હોય, કામ કરવાની ફરજ હોય તે જ કરવાનું રહે છે. બીજું કોઈ કામ નથી, વખત કાઢવાની જરૂર છે, માટે કરી નાખવું એ સાવ સમજણ વગરની વાત છે. આપણી પાસે તે શક્તિ કે આવડતને ઉપયોગ કરવાનાં અનેક પ્રસંગે પડેલા હોય છે, એટલે એમાંથી લાભકારી ઉપકારી પ્રવૃત્તિ આપણે ઉપાડી લઈએ. બાકી કામ ખાતર જ કામ કરવું, કોઈ પણ જાતના હેતુ કે ઉદ્દેશ વગર કરવું, નવરાશના વખતનો ઉપયોગ કરવા કામ કરવું એમાં કુશળતા નથી.
સમજુ માણસ તે વિચાર કરે કે કામ કરવાનું કઈ કારણ નથી, તેની પાછળ કઈ વિશિષ્ટ હેતુ કે ફરજ નથી તે તે કારણની ગેરહાજરી એ જ કામ ન કરવાનું કારણ છે. આપણું જીવન મર્યાદિત છે, આપણે એમાં અનેક પ્રાગતિક કામ કરવાનાં છે, ઉપકાર કરવાના છે, જીવન સુધારણું કરવાના અનેક પ્રસંગે નોતરવા છે, બહલાવવા છે, પાર પાડવા છે; ત્યાં વળી હેતુ કે કારણ વગરનું કામ હાથ ધરી આપણી શક્તિ, સગવડ, આવડત અને વખતને નિરર્થક વ્યય કેમ કરી નાખીએ ? કઈ નહિ તે શક્તિને સંગ્રહ
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકa
(ષિ-માલ
કરવાની પણું ધણી જરૂર છે, તે પછી હેતુ-પરિણામન્ય પ્રતિ કરીએ કે જેવો તેવાં કામમાં માથાં માર્યા કરીએ તે આપણને પોસાય પણ કેમ ? માટે એવા હેતુ વગરના કામમાં શક્તિને ય ન કરે. સમજવું કે મુદ્દામ કારણ સદર કામ માટે નથી, એ જ એ કામ ન કરવાનું કારણ છે. એવા કામને ખેરંભે નાખી દેવું, એવા કામ તરફ પરાંડ, મુખતા દાખવવી, એવા કામ સામે નજર ન કરવી, એવા કામને અંગે વખત ન બગાડો. સમજુ માણસ તે ક્ષણેક્ષણનો સાચે ઉોગ કરે, વખત પાસેથી પણ હિસાબ લે અને હેતુ વગર તરખલું પણ હલાવે નહિ. શક્તિ અને સમય વપરાયા પછી પાછા આવતાં નથી, માટે શક્તિને સંગ્રહ કરવો.
મૌતિક When we have no good reason for doing & thing, we have one good reason for letting it alove.
-Thomas scott,
ગ્રંથ–સ્વીકાર. ૧. ગિદષ્ટિસમુચ્ચય–વિવેચનકાર અધ્યાત્મપ્રેમી ફેકટર ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. B. B. S. મુંબઈ. પ્રકાશક તેમજ આર્થિક સહાયક શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા, મુંબઈ. ક્રાઉન આઠ પેજી સાઈઝનો આશરે સાડા આઠસો પાનાને દળદાર ગ્રંથ, પાકું ને સુંદર બાઈડીંગ, તેમજ આકર્ષક જેકેટ છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા છે. પિસ્ટેજ અલગ. ગ તેમજ અધ્યાત્મને લગતો આ ગ્રંથ ઉચ્ચ કેસિનો છે. વળી વિવરણકાર છે. ભગવાનદાસભાઈએ પોતાની રોચક તેમજ હળવી છતાં સરલ શૈલીથી વિવેચન કર્યું હોવાથી સૌ કોઈને સમજવામાં સુગમ પડે તેમ છે. દરેક વસાવવા તેમજ વાંચવા 5 ગ્રંથ છે. અમારે ત્યાંથી પણ મળી શકશે.
[ આ ગ્રંથને લગતી વિસ્તૃત સમાજના આવતા અંકે પ્રગટ કરવામાં આવશે. ]
૨. જૈન દર્શન-લેખક ન્યાયવિશારદ-ન્યાયતીર્થ મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ. પ્રકાશક મંત્રીઓ-શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન સભા-પાટણ (ગુજરાત). સુધારાવધારા સાથેની આ આઠમી આવૃત્તિ સારા આકારમાં બહાર પાડવામાં આવી છે. જૈન દર્શનના પ્રાથમિક અભ્યાસમાં ઉપયોગી થઈ પડે તેવું આ પુસ્તક છે. આ પુસ્તકની આઠમી આવૃત્તિ તે જ તેની ઉપયોગિતા પૂરવાર કરે છે. ક્રાઉન પેજી પુલ. લગભગ ચારસો. મૂલ્ય રૂ. બે.
- રૂ. શક્તિથિમા –પર્વતિથિની ક્ષય-વૃદ્ધિ સંબંધમાં આ ગ્રંથ સારે પ્રકાશ પાડે છે. કાશીની વિસમિતિ તરફથી બહાર પાડવામાં આવે છે તેમાં સંસ્કૃત તેમજ હિંદી ભાષામાં વિવરણ કરવામાં આવ્યું છે. પ્રાપ્તિસ્થાન-શાસ્ત્રાર્થ મહાવિદ્યાલય, મીરઘાટ-કાશી.
૪. સ્ત્રી-નીતિબોધક ગરબાવળી–શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર બનાવેલ કૃતિઓને સંગ્રહ છે, જેને ચાર નાના નાના ભાગમાં વહેંચી નાખવામાં આવેલ છે. પ્રકાશન સારું છે. મૂલ્ય છ આના. પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રીમક્ રાજચંદ્ર મુમુક્ષુમંડળ-અગાસી (વાયા આણંદ )
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫. સ્વાધ્યાયમ જરી—સોંપાદક સાહિત્યપ્રેમી શ્રી મગનલાલ મેાતીચંદ શાહ-સુરેન્દ્રનગર, પાંચ ખંડમાં ઉપયોગી હકીકતાને સુંદર સંગ્રહ કરવામાં આન્ય્ છે. નામ પ્રમાણે સ્વાધ્યાય કરવામાં ઉપયોગી છે. પ્રાપ્તિસ્થાન-હરખચંદ દેવશીભાઇ-સુરેન્દ્રનગર, મૂલ્ય અમૂલ્ય.
૬. “Vedic gods ''-V-Rudra-Kali ( Part 2nd )–લેખક શ્રીયુત્ હીરાલાલ અમૃતલાલ શાહ-મુંબઇ. આ નાની ઇંગ્લિશ ટેકટમાં ઉપરોક્ત વિષયને સ્પર્શે તુ‘ સુંદર વિવેચન કરવામાં આવેલ છે. ભાંડારકર એરિએન્ટલ ઇન્સ્ટટીયુટ-પુના તરફથી પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે.
"
નામક
૯. મદ્દાનું આચાર્ય કાર્ય જાહ~શ્રી વર્માજીએ રચેલ “ હું સ-મયૂર '' નાટકમાં સાધ્વી સરસ્વતી પરત્વે જે આક્ષેપાત્મક લખાણ કરેલ તેના સચોટ પ્રત્યુત્તરરૂપે જાણીતા જૈન લેખક શ્રી જયભિખ્ખુ ”એ આલેખેલ ટ્રેકટ, આ વિષયમાં સુંદર પ્રકાશ પાથરે છે. આવા આક્ષેપાત્મક લખાણેને પ્રતિકાર અવશ્ય થવું જોઇએ. લેખકના પ્રયત્ન પ્રશંસાપાત્ર છે.
૮. સક્ષિપ્ત પ્રાકૃતરૂપમાલા:-સ‘પાદકઃ મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રોદયવિજયજી મહારાજ, પ્રકાશક: ઝવેરચદ રામાજી શાહુ-નવસારી. ક્રાઉન સેાળ પેજી ૧૧૨ પેજ મૂલ્ય ૧-૦-૦ પ્રાકૃતના અભ્યાસીએતે ઉપયોગી છે. શબ્દો તથા ધાતુનાં રૂપે આપવામાં આવ્યાં છે. સંપાદક મુનિરાજને પ્રયાસ સ્તુત્ય છે.
૯. રામબાણ ઉપાય ——સંપાદક તથા પ્રકાશકઃ શ્રી રાશીકાંત જેઠાલાલ વકીલ અમરેલી. ક્રાઉન સેાળ પેજી પૃષ્ઠ ૯૬, મૂન્ય ૦-૮-૦, પેલ્ટમાં મંગાવનારા માટે ૦-૧૦-૦ આ પુસ્તકની ત્રીજી અત્ત જ એની ઉપયેાગિતા સૂચક છે. ટૂંકા પણ ખેલપ્રશ્ન અને સરળ શૈલિનાં લખાણાને મુમુક્ષુ આત્માઓ મનનપૂર્વક વિચારશે. તે ધણું શ્રેય સાધી શકશે.
૧૦. પંચ કલ્યાણક પૂજા:—રચયિતા પૂ. મુતિરાજ શ્રી યરોભદ્રવિજયજી મહારાજ, પ્રકારાકઃ શાહ જેટાલાલ કસ્તુરચંદ હૈં, પાંજરાપેાળ-અમદાવાદ. ક્રાઉન સેાળ પેજ ૨૮ પેજ મૂલ્ય ૦-૪-૦. ચરમ તીર્થપતિ પ્રભુ મહાવીરરવામીની પંચકલ્યાણક પૂજા અને સ્તવન સંગ્રહ છે. પ્રયાસ સારા છે.
૧૧. આદર્શ સજ્ઝાયમાલા:-રચિયતાઃ પૂ. મુનિરાજ શ્રી યજ્ઞેશભદ્રવિજયજી મહા રાજ, પ્રકાશક: શાહ કાંતિલાલ પ્રેમચંદ વાસણુંવાળા ખભાત. ક્રાઉન સેાળ પેજી ૩૮ પેજ, નૂતન ઢબના રાગેામાં સજઝાયાની ગુંથણી કરવામાં આવી છે. પ્રયાસ સુંદર છે.
૧૨. શ્રીમહાવીરસ્વામી ૫'ચકયાણક સ્તવનાઢિ સંગ્રહ-બહેન ચંદ્રાના રમરણાર્થે શ્રી દીપચંદ જીવણુક્ષાલ શાહ, ગાંધી ડેલા, ભાવનગર તરફથી પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. ઉપયાગી સ્તવનાના સંગ્રહ છે. મૂલ્ય અમૂર્ય.
૧૩. શ્રી વૈરાગ્યશતક—( ખીચ્છ સુધારેલી આવૃત્તિ ) કવિરત્ન આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયઅમૃતસૂરિજી મહારાજ. આ પુસ્તકમાં આઠ વિષયેા પર સુંદર વિવેચન કરેલ છે. સંસારની અસારતા દર્શાવતું આ પુરતક ઉત્તમ ક્રાનુિં' છે. આમપ્રિય લાક્રાને વાંચન તથા મનન માટે અત્ય'ત ઉપયાગી છે. સામાયિકમાં સ્વાધ્યાય કરવા લાયક આ પુસ્તક દરેકે અવશ્ય વાંચવાની ભલામણુ કરવામાં આવે છે. અઢાર પડેલી બીજી આવૃત્તિ જ તેની ઉપયેગતા પુરવાર કરે છે. સાથેાસાથ આત્મનિદાદ્દાત્રિ'શિકા અને દૃષ્ટાંતાવિલ પદ્માકારે આપવામાં આવેલ છે. કિંમત ૧-૪-૦. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14-15. દુર્ઘભ કાવ્ય કોલ–ભાગ 1 તથા 2. રચયિતા તેમજ પ્રકાશક: કવિ દુર્લભદાસ ગુલાબચંદ મહેતા-વળાઆ બંને ભાગોમાં હિતકારક અનેક વસ્તુઓની ગુથણ કરવામાં આવેલ છે. વ્યવસ્થિત ચાલતી લાઈબ્રેરીઓને બંને ભાગો ભેટ આપવાના છે. જરૂર હોય તેમણે શ્રી યશોવિજય જૈન ગ્રંથમાળા, હેરિસ રેડ-ભાવનગર એ શિરનામે પત્ર લખવો. ખેદકારક સ્વર્ગવાસ. વાચનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયમાણિકયસિંહમુરિજી મહારાજ ખેડા મુકામે ઊડીવાટતા ઉપાશ્રયે ગત માગશર સુદ 14 ના રોજ લાટ ફેલના કારણે સાંજના પાંચ કલાકે સ્વર્ગવાસી થયા હતા. તેઓશ્રીએ 1943 માં ચારિત્ર અગીકાર કરે અને એ સઠ વર્ષ પર્યત દીર્થ સંયમ-- યાત્રા વહન કરી શાસનકિતનાં અનેક કાર્યો કરેલ. તેઓશ્રીએ રચેલ શ્રી મહાવીર પંચ કલ્યાણક પૂજા તે અતિપ્રિય થઈ પડી હતી. સ્વર્ગસ્થના માનને છાજે તેવી રીતે ખેડા સંઘે પાલખી બનાવી અગ્નિ સંસ્કાર કર્યો હતો અને સમસ્ત શહેર પાખી પાળી હતી. સ્વર્ગ રચના આત્માને શાસનદેવ પરમ શાંતિ આપે તેમ અમે ઇચ્છીએ છીએ. ખેદકારક પંચત્વ. ભાવનગરનિવાસી ભાઈ છોટાલાલ પ્રેમચંદ ગત માગશર શુદિ 10 ના રોજ સ્વર્ગવાસી થયા છે. સાત ભ ઈ સ્વભાવે મિલનસાર અને ધ બિક વૃત્તિના હતા. સભાના વર્ષોથી વાર્ષિક સભાસદ હતા અને સમ ના દરેક કાર્યોમાં ઉલટભેર ભાગ લેતા હતા. અમે સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ તેમના આમજનો પર દિવસે છ દર્શાવીએ છીએ. મહર્ષિ શ્રી હરિભદ્રસુરિજીકૃત ગદષ્ટિસમુચ્ચય ફાઉન આઠ પિજી સાઈઝ, સાડા આઠસો પૂર્ણ, સુંદર જેકેટ અને આકર્ષક બાઈડીંગ, છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા છે. વિવેચનકાર-ડેકટર ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા I. B. B. S. ઉપરોકત લેખકની સરલ, સુંદર અને સુવાસિત લેખિનીથી “પ્રકાશ”નો વાચક છે અજાણ્યો નથી. પડતર કિંમત તે વિશેષ થવા છતાં માત્ર પ્રચારાર્થે અને વિશેષ સંખ્યામાં લાભ લઈ શકે તે માટે અહ૫ મૂલ્ય રાખેલ છે. યોગ તથા અધ્યાત્મના પ્રેમીએ ખાસ વસાવવા જે ગ્રંથ છે. લ:--શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા - ભાવનગર Setarlasche hotele For Private And Personal Use Only