________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૩-૪. ]
પંચસંગ૯ પગરણનું પર્યાલચને.
93
પુરણવિજયના મતે ચર્ષિ નવમા દસમા સૈકામાં થયા છે. આના કારણ તરીક તેમણે કહ્યું છે કે ગંધ, સિદ્ધર્ષિ, પાર્ષિ, ચન્દ્ર િઆદિ “પિ” શબ્દાન્ત નામો મોટે ભાગે નવમી દસમી સદીમાં વધારે પ્રચલિત હતાં. વિશેષમાં એમણે ઉમેર્યું છે કે
એ જમાનામાં “મહાર” પદ પણ ચાલુ હતું એટલે ચંદ્રષિ મહત્તરના ઉપર જણાવેલ સત્તા સમય માટે ખાસ કાઈ બોધ આવતો નથી. ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથાના પ્રણેતા આચાર્ય શ્રી સિદ્ધર્ષિના ગુરુ ગર્ગાર્ષિના ગુરુ દેલમહત્તર મહત્તર પદથી વિભૂષિત હતા.”
એમની આ દલીલ કેટલી વજુદવાળી છે એ કહેવાની હું જરૂર જોતો નથી. આથી એ વાત બાજુએ રાખી પંચસંગહના સમય વિશે હું અન્ય દષ્ટિકોણથી વિચાર કરું છું.
જે કસાયપાહુડને પંચસંગહમાં ઉપયોગ કરાયો છે તે જે નિર્વિવાદપણે કવેતાંબરીય જ કૃતિ હોય તો એ કૃતિ કયારથી મળતી નથી તેમજ એમાંથી કોઈ અવતરણ અન્યત્ર અપાયેલ છે કે કેમ એ બાબતને નિર્ણય પંચસંગહન સમય પર પ્રકાશ પાડી શકે.
દિગંબરની કેટલીક કૃતિઓનાં નામ વેતાંબરોની કૃતિને મળતાં આવે છે એટલું જ નહિ પણ એને આધારે યોજાયાં હોય એમ લાગે છે. દિગંબર ગ્રન્થકારે પૈકી નેમિચની પાઠય કૃતિ પંચસંગહના નામે અને અમિતગતિ, ધડ અને એક અજ્ઞાતકર્તૃક સંસ્કૃત કૃતિ પંચસંગહના નામે ઓળખાવાય છે. શું આ કૃતિઓનાં નામ લેતાંબરીય પંચ. સંગહ ઉપરથી યોજાયાં હશે ?
પંચસંગહ ઉપર મલયગિરિસૂરિની ટીકા છે એટલે આ ટીકાકરના સમય કરતાં એક સદી જેટલી તે આ કૃતિ પ્રાચીન સહજ હોવી જોઈએ.
પવયણસા દ્વાર ઉપર સિદ્ધસેનસૂરિએ વિ. સં. ૧૨૪૮ માં સંસ્કૃતમાં કૃત્તિ રચી છે. એના ૩૨૪ આ પત્રમાં આ સૂરિએ વિકેન્દ્રિયોની કાર્યસ્થિતિ સંખ્યાત વર્ષ સહસ્ત્ર છે એ દર્શાવતી વેળા પંચસંગ્રહના ઉલેખપૂર્વક નિમ્નલિખિત અવતરણ આપ્યું છે –
“विगलाण य वाससहस्सं संखेज" પણ સારુદ્ધાર(ગા. ૧૩૧૨ )ની વૃત્તિમાં આ ૧૩૧૨ મી ગાથા પ્રજ્ઞાપના, પંચાંગ્રહ, જીવસમાસ ઈત્યાદિ શાસ્ત્રાંતર સામે વિસંવાદી છે એમ કહ્યું છે.
શીલાંકરિએ આયા(સુય૦ ૧, ૨૫. ૨, ઉ. ૧; સ. ૬૩)ની ટીકામાં ( સિદ્ધચક્ર સાહિત્ય પ્રચારક સમિતિની આવૃત્તિના પત્ર ૯૩ માં) અવતરણરૂપે નીચે મુજબની ગાથા આપી છે –
૧ આ લેખક ધવલાકાર પછી થયા હોય એમ લાગે છે.
૨ વિશેષ માટે જુઓ મારે લેખ “ કર્મવિષયક ગ્રંથનું નાસાય” આ લેખ જૈન ધર્મ પ્રકાશ( પુ. ૬૬, અં. ૯)માં છપાયે છે.
છે. જિનદત્તસૂરિએ ગણહરસિદ્ધસયગ(ગા. ૬)માં શીલાંકરિની સ્તુતિ કરી છે.
For Private And Personal Use Only
