________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૧૨ મે ]
નિયતવાદ.
૨૮૩
ભવિતવ્યતા કે નિયતિ પિતાને ભાગ ભજવે છે. પાંચમાંથી એક પણ કારણ પ્રતિકૂલ હોય તે વસ્તુસદ્ધિ અશક્ય બની જાય છે. ત્યારે પાંચ કારણોની અનુકૂળતા છે કે કેમ એની વિચારણા કર્યા પછી જ આપણે વસ્તુસિદ્ધિ માટે રાહ જોઈ શકાય. આ વિચારણામાં જૈનશાસ્ત્રની ખરી ખૂબી સમાએલી છે. પ્રથમ વસ્તુની નિમિતિ અને સમજુતી પૂરેપૂરી કરી લીધા પછી જ આપણે કાંઈ પણ કાર્ય કરી શકીએ છીએ. અપૂર્ણ સમજુતીથી અનેક જાતની અનર્થ પરંપરા નિર્માણ થવાનો સંભવ રહે છે, એકાંતિક વિચારસરણી એ અપૂર્ણ જ્ઞાનની નિશાની છે. અનેકાંતદષ્ટિ રાખવાથી વસ્તુની પૂરેપૂરી સમજણ પડે છે અને તેના પછી થતી ક્રિયા યોગ્ય માર્ગો થાય છે. આપણે ઉપર જોઈ ગયા કે એકાંત નિયતિવાદને પ્રાધાન્ય આપવાથી કે અનવસ્થા પ્રસંગ નિર્માણ થાય છે. એ અવસ્થા પ્રસંગ ટાળવા માટે જુદી જુદી બધી દૃષ્ટિથી વસ્તુને ઓળખવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
માનવે નિષ્ક્રિય ક્ષણવાર પણ રહી શકતો નથી. વચનથી ક્રિયા કરવાનું મનુષ્ય બંધ કરે તે પણું શરીર પોતાના હીલચાલથી કર્મ કર્યું જ જાય છે. કદાચિત શરીર અને વચનને આપણે ક્ષણવાર નિષ્ક્રિય કરી લઈએ તે મને પોતાનું કાર્ય ચલાવે જ જાય છે. એટલા માટે જ મન, વચન અને કાયા એ ત્રિકરણની શુદ્ધિ કરવાની હોય છે. જીવની પાછળ કમને ધોધ ચાલ્યો જ રહે છે. તેને અટકાવવો અશકય નહીં તે મુશ્કેલ તો છે જ.
અનંત જન્મજન્માંતરથી જીવે જે કમને સમૂહ ભેગો કરેલ છે તે જયાં સુધી ઉદયમાં આવ્યું નથી ત્યાં સુધી તે સત્તામાં રહેલું હોય છે. તેને સંચિત કરેલ કે એકાદ ગોડાઉનમાં કોઈ વસ્તુ સંગ્રહ કરેલ હોય તેમ ગુપ્ત રૂપે અંધારામાં રહે છે તેને સત્તામાં રહેલ કર્મ કહે છે, જયારે જીવ આવેશમાં આવી કાંઈ વિપરીત કર્મ બાંધે છે, તેવા કર્મો સંગ્રહિત કે સંચિત થઈ રહે છે. અને જે વ્યક્તિ કે વસ્તુ સાથે તેમાં સંઘર્ષ આવ્યો હોય તે વ્યક્તિ સાથે તે જ પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતાં સુધી તે કર્મ સુપ્ત અવસ્થામાં કાળ પાકવાની રાહ જોતું રહે છે. અને જ્યારે તે ઉદયમાં આવવા માટે પરિસ્થિતિ નિર્માણ થતા પાકી જાય છે ત્યારે તેનો આરંભ અર્થાત ભોગવવાનું પ્રારબ્ધ થાય છે. તેને કોઈ પ્રારબ્ધ કર્મ પણ કહે છે. એવું ઉદયમાં આવેલું કામ ભોગવ્યા વિના ચાલે તેમ નથી, કોઈ એવું કર્મ આનંદથી પિતાનું કામ પ્રાપ્ત કર્તવ્ય ગણી જરા પણ કકળાટ કર્યા વિના ભગવે છે. અને મનમાં સમાધાન માને છે કે, ચાલો ઠીક થયું. એ ભગવ્યા પછી આપણા કર્મ માંથી એટલું ઓછું થયું. હવેથી વધારે સાવચેત રહીશું અને એ પ્રસંગ ફરી ઉપસ્થિત ન થાય તે પ્રયત્ન કરશું. કટુ કર્મના દુઃખે ભેગવવા માટે તે જાણે કમને આમંત્રણ આપે છે અને મન શાંત રાખી કર્મો ભોગવે છે ત્યારે તેનું દુઃખ પણ હળવું લાગે છે. પણ જે માનવ કમ ભેગવવા પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે ત્યારે તદ્દન કાયર બની જઈ હાય એય કરી બરાડા પાડે છે અને અત્યંત દુ:ખી થઈ રડે છે, તે કર્મો ભોગવી તેટલું દુઃખ એછું કરવાને બદલે આધ્યાન રદ્રધ્યાન ધ્યાઈ નવા કર્મો ઉપસ્થિત કરી પિતાના કર્મોમાં વધારો કરે છે; માટે કર્યા કર્મોને પરિપાક થએ દીન વદન કરી ભણવવા કરતા હસતે
For Private And Personal Use Only
