________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
NKEIKEIKEIKEIKEIKEIKSIKEIKEIKEIKNIKE છે આત્મિક શકિત અને પાશવી શક્તિ છે ĀKAIKEIKEIKEIKO, BEKEKEKEKET
મનુષ્યમાં આમિક શક્તિની સાથે જ પાશવી શક્તિ પણ કેટલાએક પ્રમાણમાં વિદ્યમાન હોય છે. જેટલા પ્રમાણમાં પાશવી શક્તિ વધુ જોવામાં આવે છે તેટલા પ્રમાણમાં તે મનુષ્ય કુળહીન, દયાહીન, જ્ઞાનહીન વિગેરે ગણાય છે. જરા જરા વાતમાં ઉશ્કેરાઈ જવું, ઘડી ઘડીમાં વિકારાધીન થઈ જવું તે તેઓનાં ચિહ્ન છે. ઈર્ષ્યા, દ્વેષ, પ્રપંચ વિગેરે દુર્ગાનું તેમનામાં બાહુલ્ય હોવાથી તે માણસના હાથે સારાં કાર્યો થવી મુશ્કેલ બની જાય છે અને તે માણસમાં હી-નવૃત્તિ હંમેશ જાગૃત જ રહે છે. એટલા માટે જ એ મનુષ્ય ધર્મકાર્યમાં નિરુપયોગી થઈ પડે છે. પ્રસંગવશાત્ એવા ધર્મના આચાર સાધવામાં અગ્રગણ્ય ગણાતા પુઓમાં પણ એ પાશવી શક્તિ વિલક્ષણ રીતે પ્રવૃત્ત થએલ જોવામાં આવે છે, ત્યારે તેનાં અનિષ્ટ પરિણામેનો પાર રહેતા નથી. બાહ્ય આચારમાં ત્યાગી થઈ અદેખાઈ, અંહકાર, કીર્તિલાલા, દ્વેષ, ઈર્ષ્યા વિગેરે ઘણુ હનગુણા પિતાનું કાર્ય વેગથી કયે જાય છે અને તેટલા પ્રમાણમાં આત્મિક શક્તિને ત્યાં લોપ થએલે જણાય છે. એટઢા માટે જ દરેક મનુષ્ય મનોમંથન કરતા શીખવું જોઈએ. એવા પ્રકારના મને મંથનની ટેવ હશે તે પોતાના પાશવી ગુણા તરફ તેને ધૂ થયા વગર રહેશે નહીં અને કાળાંતરે આત્મિક ગુણોનો વિકાસ સધાયા વગર પણ નહીં રહે. અમુક શબ્દો હું બેલી ગયે, અમુક આચાર હું કરી ચૂક્ય, અમુક રિદ્ધાંત મારી વાણીમાંથી ખરી પડ્યો તે મારા માટે ઠીક નથી એમ પ્રતીત થ; છતાં તેને જ વળગી રહેવું એ જ પાશવી શક્તિનું પ્રમાણ ચિહ્ન છે. માઁતિ નમ્રતાવ: Hઢાનમૈઃ એ સિદ્ધાંત ભૂલી જવા ગ્ય નથી. નમવાથી મેટાઈ પ્રગટ થાય છે. નહીં નમનારાની મોટાઈ ટકવી શક્ય નથી.
પાશવી શક્તિને વિજય થએલે ક્ષણવાર જણાય છે પણ એ ધ્યાનમાં રાખવા જેવું છે કે-તે ખરે ખર ક્ષણવી જ નીવડે છે. એકાદ મનુષ્યને કે મનુષ્યસમૂહને આપણે દ્રવ્યબળ, યુક્તિબળ કે શરીરબળથી હરાવીએ ત્યારે તે મનુષ્ય અગર સમૂહ હારી ગમે એમ જણાય છે, પણ પશુબળ કેળવવા માટે તે આમત્રણ જેવું થઈ પડે છે. સામા માણસને ઉશ્કેરી બીજી રીતે પશુબળ કેળવવાનું ઉત્તેજન મળી રહે છે. અર્થાત પબળને અંત આવતું નથી, પણ તેની પરંપરા એકસરખી વધતી જ તનય છે. પશુબળ સામે તે તીર્થકર, બષિએ, તે જે રીતે લડ્યા એ જ ખરી લડાઈની રીતિ છે, જેના પરિણામે સામા પક્ષની પૂરી વાર થઈ અને તેઓ શત્રુભાવ મૂકી મિત્ર નહીં, પણ શિષ્ય બનવા પ્રેરાય તેમજ વેરને અંત આવ્યો. એ ખરી છત કહેવાય. એક રાજાના દરબારમાં ઘણા દિવસથી શત્રુભાવે લડી રહેલા મુખ્ય સરદાર સુધી કરવા માટે આવ્યા તેમને જોઈ રાજાનાં કેટલાએક સરદારે ઉશ્કેરાઇ શત્રુઓ ઉપર હુમલો કરવા તૈયાર થયા, પણ મુખ્ય પ્રધાને તેમને સમજાવ્યા કે–તેઓ અત્યારે આપણા મિત્ર થવા આવેલા છે, તેમને આપણે આપણા પાશવી બળથી નહીં, પણ ઉદારતા, સજજનતા વિગેરે આત્મિક ગુણોથી જીતી લેવા જોઈએ કે જેથી તેમના મનમાં આપણા માટે વેરભાવ રહે જ નહીં. એ વૃત્તિ દરેક કલહ કે સંઘર્ષણને પ્રસંગે કેળવવામાં આવે તે ઘણું કલહ આપમેળે શાંત થઈ જાય.
( ૧૩૮ ) <
For Private And Personal Use Only
