________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૫ મે ] સ્યાદ્વાદ સંબંધી સાહિત્ય
૧પ૯ કકડાચાર્યના મતનું નિરસન ઉપર્યુક્ત પજ્ઞ વૃત્તિ(ખંડ ૧. પૃ. ૪૨)માં કરાયેલું છે. એ ઉપરથી એમની કઈ કૃતિ હોવી જોઈએ એવું હું અનુમાન દેરું છું અને એ આધારે એક અજ્ઞાત કૃતિ એમ મેં ઉપર સૂચન કર્યું છે.
વાંગચરિતના કર્તા જટાસિંહનદિ છે. એમને “ જડિલ' પણ કહે છે. એમને સમય ઇ. સ. નો સાતમો સંકે છે એમ . ઉપાધે માને છે. આ ગ્રન્થકાર દિગંબર છે. જો કે એમની આ કૃતિમાં એ સંપ્રદાયને પ્રતિકુળ પરંતુ *વેતાંબર સંપ્રદાયને અનુકૂળ એવાં કેટલાંક વિધાન છે.
તત્ત્વસંગ્રહ એ બૌદ્ધ વિદ્વાન શાંતિરક્ષિતસૂરિની કૃતિ છે. એમનો સમય લગભગ ઈ. સ. ૭૦૫ થી ઈ. સ૭૬૨ સુધી ગણાય છે. એમના શિષ્ય કમલશીલે આ ગ્રંથ ઉપર પંજિકા રચી છે, “ તર્ક પંચાનને ” અભયદેવસૂરિએ સમ્મઈપયરણ ઉપર જે તબોધવિધાયિની નામની ટીકા રચી છે અને જેને વિદ્વાને વાદમહાર્ણવથી અભિન્ન માને છે તેમાં તત્વસંગ્રહને કેટલોક ભાગ પૂર્વ પરૂપે રજૂ કરાયેલો છે.
અનેકાન્તજયપતાકા(દ્વતીય અધિકાર )ની પત્ત વૃત્તિ (ખંડ ૧, પૃ. ૨૯૬ )માં સ્યાદ્વાદકુચાદ્ય પરિહારને હરિભદ્રસૂરિએ નીચે મુજબ નિર્દેશ કર્યો છે.
" अन्यत्र-स्याद्वादकुचोद्यपरिहारादौ प्रपञ्चेन निराकृतत्वात् ।"
આ ઉપરથી આ એમની કૃતિ હેય એમ જણાય છે, પરંતુ એ કોઈ સ્થળેથી અત્યાર સુધીમાં મળી આવી નથી.
આ રપ૪ વૃત્તિ ખંડ ૧, પૃ. ૨૬૩)માં અનેકસિદ્ધિને ઉલ્લેખ છે.
અનેકાન્તજયપતાકા એ ઉપલબ્ધ થતા જૈન ગ્રંથોમાં સ્યાદ્વાદને અંગેની સ્વતંત્ર કૃતિ તરીકે પ્રથમ સ્થાન ભોગવે છે. એના કર્તા શ્રી હરિભદ્રસૂરિ છે, એમને સમય ઈ. સ. ૭૦૦ થી ઈ. સ. ૭૦ સુધીનો છે, એમ ઘણુંખરા આધુનિક વિદ્વાનો માને છે. આગમદ્વારક આનંદસાગરસૂરિ એથી ભિન્ન મત ધરાવે છે. તેઓ તે એમનું સ્વર્ગગમન વિ. સં: ૫૮૫ માં થયેલું માને છે. અહીં એ પ્રશ્ન ઊઠે છે કે જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણને સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૬૪૫ (વીર સંવત ૧૫૧૫)માં થયાનું જૈન પરંપરા માને છે અને એમની કૃતિ વિસાવસ્મયભાસમાંથી શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ અવતરણે આપ્યાં છે તે. આ કથન કયાં સુધી યુક્તિયુક્ત છે ?
અનેકાન્તજયપતાકેદ્યતદીપિકા એ અનેકાન્તજ્યપતાકાની હરિભદ્રસૂરિએ જાતે રચેલી વૃત્તિ છે. એ અત્યાર સુધીમાં અપૂર્ણ છપાયેલી છે. ગાયકવાડ પૌત્ય એનો બીજો ખંડ ટૂંક સમયમાં પ્રસિદ્ધ થનાર છે. હાલમાં એને અંગ્રેજી ઉપેદ્દઘાત છપાય છે.
ભાવાર્થ માત્રાવેદિની આ પણ હરિભદ્રસૂરિએ રચેલી અનેકાનજયપતાકાની પષ્ણ અવમૂરિ છે એની એક હતલિખિત પ્રતિ મેં જોયેલી છે અને તેનું વર્ણન “જૈન હરિતલિખિત પ્રતિઓનું વિસ્તૃત રીપત્ર” (પુ. ૧૮)માં મેં આપ્યું છે. બીજી પ્રતિ કે સ્થળે હોય તે તે જાણવા-જોવામાં નથી. એ મળતાં એ છપાવવા વિચાર છે.
For Private And Personal Use Only
