________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આધુનિક જેનું કળાવીને ધાર્મિક જીવન.
૧પ અક્ષમ્ય લાગે છે. તેમના નિત્ય જીવનમાં ઉપયોગમાં આવતા-ગવાનાં પઘો જોતાંકિશારતાં તેમની પસંદગી કેટલી નિમય અને કાવ્યરસ વંચિત છે તેને સહેજે
ખ્યાલ આવશે. અષ્ટપ્રકારી પૂજાના દુહાઓ તદન સાધારણું છે અને આથી પણ સાધારણ અને લગભગ અર્થ વિનાનું કાવ્ય આરતિ અને મંગળ કિરવાનું છે. જય જય આરતિ આદિ જિમુંદા, નાભિરાયા મારૂદેવી કાં નંદા” અથવા તે “દિવો રે દિવો મંગળ દિ, આરતિ ઉતારે બહુ ચિરંજી” આ તે કાંઈ કાવ્ય કહેવાય કે નાના છોકરાની “સારી ચોપડીએ ભાય, હૈયું દેખી તે હરખાય” જેવી કવિતા કહેવાય? અમુક રાગમાં માળખામાં શબ્દો જડી દેવાને કવિતા કહેવાતી હોય તો આવું ચલાવી લેવાય; કવિતામાં રાગના લય પ્રમાણે શબ્દોની ગોઠવણને તે બહ શણ સ્થાન છે. આરતિના કાવ્યમાં પરમાતમાની સ્તુતિ હેવી જોઇએ તેને બદલે
આરતિની સ્તુતિ અને આરતીના ફળનું વર્ણન આવે. જૈન ધર્મ ક્ષત્રીયો પાસેથી વેના હાથમાં ગમે ત્યારપછી ફળ અને લાભાલાભની ગણતરી વધી ગઈ તે એટલે સુધી કે નવકારના પહેલા પાંચ પદ કરતાં પછીના ચાર પદ વિશે વધારે ભાર મૂકીને ગાય અથવા સંભળાવે, આરતિ જેવી પ્રાચીન કાળની પવિત્ર રૂઢિના આચરણ પ્રસંગે ગાવા માટે પણ આપણે એક સુંદર કાવ્ય ઉપજાવી ન શકીએ તે પછી આપણે મતિ કાવ્ય વિષયમાં કેટલી બધી કુંઠિત થઈ ગઈ ગણાય?
જે રીતે આરતી સંબંધી કહ્યું તેજ ટીકા સ્તવનોને લાગુ પડે છે. આપણે ચાવીશીઓ ઘણી વખત વાંચી વિચારી-કેટલાંક બીજા સ્તવને પણ જોયાં પણ તેમાંથી અપવાદરૂપે કેટલાંક બાદ કરતાં ઘણાખરાં કવિત્વના દૃષ્ટિબિન્દુએ બહુજ પામર લાગે છે. આમાં પણ અર્થ કે સ્તવનને વિષય વિચાર્યા વિના જયારે જેને બંધુઓને આ પ્રાસંગિક સ્તવન પોપટની માફક પઢતાં જોઉં છું ત્યારે મનમાં બ૪ ગ્લાનિ થઈ આવે છે અને વિચાર થાય છે કે અનંત ચૈતન્યશાળી વીર ભગ. વાનના અનુયાયીઓમાં આટલી બધી જડના કેમ? સ્તવન, સ્તુતિ કે પ્રાર્થનાઓ એવી હોવી જોઈએ કે જેમાં સ્થળ બાબતોના ઉલ્લેખને તદન ગણ થાન મળવું જોઈએ, ભાષા કે વિચારની ગ્રામ્યતા અદૃશ્ય થવી જોઈએ, કાંચન માં હીરો જડાય તેમ સુન્દર શબ્દોમાં મનહર મનેહર અર્થની ઘટના થવી જોઈએ, કાવ્યનું અખંડ ઝર વહેવું જોઈએ અને પદે પદે શાન્ત રસનું તેમજ અનુપમ ભક્તિનું દર્શન થવું જોઈએ.
એક કવિ ભગવાન પાસે મેક્ષ માગે છે તે શી રીતે ? “ આપી દે, આપી વેલ, ઝટપટ ઝટપટ,” આ તે કાવ્ય કહેવાય કે ભગવાનની મશ્કરી ? અનુકરણશીલ વૃત્તિ તે જૈનને જ વરી જણાય છે. નરસિંહ મહેતાના નાટકમાં એક કવિએ ક બનાવ્યું કે–
For Private And Personal Use Only
