Jain Dharm Prakash 1920 Pustak 036 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533419/1

Page #1

श्री जैन धर्म प्रकाश.
वांच्छा सज्जनसंगमे परगुणे प्रीतिर्मुरौ नम्रता । विद्यायां व्यसनं स्वयोषिति रतिर्लोकापवादाद् भयं ॥ भक्तिश्चार्हति शक्तिरात्मदमने संसर्गमुक्तिः खले। येष्वेते निवसंति निर्मलगुणास्तैरेव भूर्भूषिता ॥१॥
પુરતક ૩૬ મું.]
શ્રાવણ. સંવત ૧૯૭૬. વીર સંવત-૨૦૦૬.
[ અંક ૫ મો.
म्हारी भावना.
સંસારના સહુ જીવને શાંતિ મળે ભવ તાપથી, અતિ પુણ્ય કાર્યો પગ ધરે વિરમો દુઃખદ સહુ પાપથી; અપરાધી કે થાશે નહીં નહીં કર આપ કઈને, અત્યંત ઉરમાં હર્ષ ધારે બંધુગણને ભેદને. નહી કષ્ટ પામે કઇ પણ સહુ સુખના ભાગી બને, વિષ ઉરથી પરિહરીને આત્મવત સને ગણે; ચાહે નિરંતર ચિત્તમાં સહુ વિશ્વવાસી પ્રાણીને, રાખો પરસ્પર રહને બેલો મધુરી વાણીને. કરણ કરો કંગાળ પર ઉપકાર બુદ્ધિ ઉર ધરે, દુઃખીતણું દુઃખ દૂર કરવા ચિત્તમાં ચિંતા ધરે; અપકાર કે કરશે નહીં અપકાર કરતા પર કદા, કરશો ન ભૂંડું કેઈ. કરજે ભલું સહનું સદા. માયા મૃણા ત્યાગે સહુ ને કોઇ તૃષ્ણ પરિહરા, ત્યાગે પ્રપંચે સર્વથા નિજ ચિત્તમાં જુના ધરે; નહીં વંચના કરશે કદી નહીં ધૂર્તતા કદી આદરે, વિચરે અતિશય શ્રેષ્ઠ પથે ઉત્પને પરિહરે. કલ્યાણ ઇચ્છો વિશ્વનું સહુ પ્રાણી પર મમતા ધરે, સંતાપ સહુના પરિહરી પરમાર્થનાં કાર્યો કરે;
૩
૪

Page #2

उर
--
-
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. નિજ સ્વાર્થ માટે અન્ય પર નહીં દેહ કિચિત મન ધર, ત્યારે પરસ્પર વૈર ને આધિ અવરની અપહરે. નિજ કર્મનો ઉચ્છેદ કરવા શુદ્ધ સંયમ આદરે, નવ બ્રહ્મ ગુપ્તિ આચરે દ્વાદશ પ્રકારે તપ કરો; અંદર અને બાહિરતણું સઘળી ઉપાધિ પરિહરે, જડ મૂળથી સહુ કર્મને ઉછેદીને મુક્તિ વરે. અતિ શુદ્ધ શ્રદ્ધાથી પ્રભુ શ્રી વીરની આણું વહે, મિથ્યાત્વને વામો સહુ સમ્યવની શુદ્ધિ મહો; વિષયાંધતા ધારે નહીં દાસત્વ ઈદ્રિનું તજે, છોડી અવર જંજાળને શુદ્ધ ભાવથી પ્રભુને ભજે. ત્યાગે પરસ્પર કલેશને ઇષ્ય ન ધારા સર્વથા, જોઈ અવરનાં કષ્ટને ધારે સદા ઉરમાં વ્યથા; નિંદા ન કરશો કેઇની નિજ આતમને નિંદે સદા, નહીં દોષ દષ્ટિ - ધારશે રોષે ભરાઈને કદા. મિથ્યાભિમાની ના બને ધારે મહત્ત્વાકાંક્ષતા, દેષાગ્નિથી બળશે નહીં ધારી હદયમાં શાંતતા; રાખી સ્મરણમાં લક્ષ્યબિંદુ મહાલજે સત્કાર્યમાં; આચાર આર્યોના ચરે ભળશો કદી ને અનાર્યમાં. આગ્રહ ન એટ ધારશે સત્યાગ્રહી બનજો સદા, શ્રીવીરના સિદ્ધાંતને ઉરથી ઉતારી ના કદા; ભવસિંધુથી તરજો સહુ સિદ્ધિ ગતિને પામજો, નિશદિન પ્રભુના ચર્ણમાં નિજ શિશને સહુ નામજો.
| મુનિ કસ્તુરવિજય.
उपदेशक दोहरा.
સુત વિત્ત સુંદર સંપત્તિ, રંભા જેવી નાર; અંત સમે આઘા ખસે, જ્યારે આવે કાળ. ગેખ ઝરૂખા બારિયે, મેડી સુંદર માળ; અંત સમે આઘા ખસે, જ્યારે આવે કાળ. માતાને ભગિની વળી, બ્રાતા છે બડ ઢાલ, પણ સાથે નહિ આવશે, જ્યારે આવે કાળ.

Page #3

ઉપદેશક દેહરા,
૧૩૬
આભૂષણ શોભે અતિ, મોટો જે છે માળ, પણ સંગે નહિ આવશે, જ્યારે આવે કાળ. કાળચક ફરતું ફરે, શીરપર મેટું સાલ; તેમાં કો નવ ઉગરે, ક્યારે આવે કાળ. તૃષ્ણા રૂપી તારૂણી, જે છે જબરી ઝાળ; મનની તે મનમાં રહે, જ્યારે આવે કાળ. પીપળ ખરતાં પાનને, કુંપળ હસતા બાળ અમ વિતી તમ વિતશે, જ્યારે આવે કાળ. સિંહથકી તે સતગણું, સાંધે ભેટી ફાળ; પવન સપાટે પરવરે, જયારે આવે કાળ. રાજા રંક ફકીર તે, કરતા રહ્યા સંભાળ; ખલક ખપરમાં ખપી જશે, જ્યારે આવે કાળ. રામાને રડતી કરે, રડતાં મૂકે બાળ; સગા સદર ઝુરશે, જયારે આવે કાળ પંચ વિષયનું સુખ તે, દેણારૂપ દલાલ દલાલ દુઃખ દેખાડશે, જ્યારે આવે કાળ. વાલાની વા'લપ જશે, વા'લા તજશે વાલ; નર દેહનું ઘટી જશે, જ્યારે આવે કાળ. પંચ ભૂતનું પુતળું, લેશે મૂળ સંભાળ; પડ્યું રહે સો તાહરૂં, જ્યારે આવે કાળ,
નેહ સંબંધ તૂટતાં, ઝાંખી થાશે ઝાળ દેહ નગર અળખામણું, જ્યારે આવે કાળ. મેહ મમતને છેડીને, ભજ ભાવે અરિહંત; સુરઇંદુ નિશ્ચય કહે, એથી શુભ તુજ અંત. ૧૫.
અમીચંદ કરશનજી શેઠ,

Page #4

उ४
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
સુપાત્રદાનપરિ मेघनाद राजा मदनमंजरी कथा.
(ભાષાંતર કર્તા–પુરૂષોત્તમ જયમલ મહેતા.)
(અનુસંધાન પૃ ૧૯૮૧ થી.) . પિતાપુત્રના સમાગમ પછી કુમાર નગરમાં ઘણા ઠાઠમાઠ સહિત પ્રવેશ મહોત્સવ થવાની તૈયારી થતી હતી, તેવામાં સર્વ પરવર્ગને પોતપોતાના કુટુંબ પરિવાર સહિત નગર બહારની ઉઘાન ભૂમિકા તરફ જતા જોઈ કુમારે પોતાના પિતાને પૂછયું કે-“પિતાજી! આ સર્વે નગરવાસી જને નગરની બહાર શું કામ માટે જાય છે ?” તેના પિતાએ કહ્યું કે પુત્ર! આજે આપણું ઉદ્યાનમાં ધર્મઘોષ નામના જ્ઞાની જૈન મુનિ પધાર્યા છે. તેઓશ્રીને વંદન કરવા તેમજ તેઓશ્રીના મુખની સદેશના શ્રવણ કરવાને આ સર્વે લોકે જાય છે. હું પણ આજે સવધૂક તારે પ્રવેશ મહોત્સવ કરી કાલે અથવા પરમ દિવસે તેઓશ્રીને વંદન કરવા માટે સપરિવાર જવાનું છું. તે સમયે તું પણ મારી સાથે આવજે.” પિતાજીના મુખથી જ્ઞાની મુનિનું પિતાના ઉદ્યાનમાં પધારવું થવાની હકીકત જાણું કુમારે ઘણુંજ આનંદોલ્લાસ ઉદ્દભવ્યું. તેણે પિતાને કહ્યું કે-“પિતાજી! દુધમાં સાકર ભળે તેમ મારા પ્રવેશ મહત્સવમાં આ બીજે મહેસવું આવ્યું હોવાથી મારે નગર પ્રવેશોત્સવના દિવસે જ પ્રથમ મુનિવંદન કરવું તે અતિ શ્રેષ્ઠ છે. માટે હમણાજ આપણે વિલંબ વિના તેઓશ્રીને વંદન કરવા જઈએ; કારણ કે ધરી ત્વરિતા મતિઃ” ધાર્મિક કાર્ય જેમ બને તેમ જલદીથી કરવું જોઈએ. એવા કાર્યમાં વિલંબ કરવાથી કિંચિત્ માત્ર ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી. કહ્યું છે કે –
धर्मारम्भे ऋणच्छेदे, कन्यादाने धनागमे ।
शत्रुपाताग्निरोगेषु, कालक्षेपं न कारयेत् ॥ તાત્પર્ય-ધર્મકાર્યમાં, દેવું આપવામાં, કન્યાદાનમાં, ધનના આગમનમાં, શત્રુ સાથેની લડાઈમાં, અગ્નિના ઉપદ્રવમાં તેમજ રેવના નિવારણમાં જરા માત્ર પણ વિલંબ ન કરે. પુત્રના આવા પ્રશંસાપાત્ર ધાર્મિક સદ્વિચારે જાણી તેના પિતા પણ અધિક હર્ષ પામ્યા, અને સપરિવાર મેઘનાદકુમાર તથા તેના પિતા લક્ષમીપતિ ધર્મશેષ મુનિ પાસે નૃપચિત પંચાભિગમ સાચવવા પૂર્વક ગયા. તેઓશ્રીને વંદન કરીને તેઓની સુધામય દેશના સાંભળવા તેઓ બેઠા. મુનિશ્રીએ નીચે પ્રમાણેની દેશના આપી:–

Page #5

મેધનાદરાજા મદનમંજરી કયા.
૧૩૫
દેશના—સન્તાષમાંજ સુખ, ઇન્દ્રિયજય, ચિત્તની શાંતતા, દીનજના પર કરૂણાભાવ, સત્ય રૂપ અમૃતને ઝરનાર વાણી, શૈતા, ધૈય તા, દુષ્ટ પુરૂષની સાથેની સામતનું વર્ઝન, સજ્જનાની સંગતિ આ સર્વે પરિણામે અત્યન્ત સુ ંદર વિવેકના અંકુરાએ છે. ધન ઉપરની અભિલાષા ( અત્યાશક્તિ ) જે દૂર કરવામાં આવે તે સપત્તિએ નજીકજ આવેછે. જેમ આંગળીથી કાન ઢાંકવામાં આવે તે તેથી શબ્દ યુક્ત નાદ થતા હોય તેમ જણાય છે, એક માંસના કકડાની ઇચ્છાથી કુતરાએ જેમ પરસ્પર લડી મરે છે તેમ ધન ગ્રહુણુ કરવાની ઇચ્છાથી ભાઇએ પણુ પરસ્પર લડે છે. જેઓ નિરંતર અન્યાય માર્ગથીજ પરધન ગ્રહણમાં દુષ્ટ ધ્યાન ધારણ કરનારા હેાય છે, તેઓને પણ જીંદગી, ચાલન કે વૈભવ શાશ્વત રહેતા નથી. પૈસા મેળવવામાં દુ:ખ છે. મેળવેલનુ રક્ષણુ કરવામાં દુ:ખ છે. આવક અથવા જાવકમાં પણ દુ:ખ છે, માટે કષ્ટથી મેળવેલ ધનને ધિકકાર છે.
આ વિષયને લગતું જ એક દ્રષ્ટાન્ત હું ભળ્યે ! તમે સાંભળે.
વસન્તપુર નગરમાં ચાર મિત્રા વસતા હતા. તે પૈકી એક રાજાના, એક મત્રીના, એક ધનાઢ્ય શ્રેષ્ઠિના, અને એક નગરક્ષક ( કાટવાળ ) ના પુત્ર હતા. એ ચારે મિત્રાએ વિદ્યાભ્યાસ પણ સાથેજ એક ઉપાધ્યાય પાસે કર્યાં હતા, અને બાલ્યાવસ્થાથી તેએ પરસ્પર ગાઢ પ્રીતિ ધરાવતા હતા. અનુક્રમે વિદ્યાભ્યાસમાં કુશળતા મેળવી તાણ્યાવસ્થામાં પોતાના નશીબની પરીક્ષા કરવા માટે તથા અનેક ભિન્ન ભિન્ન દેશે।માં રહેલા કાંતુકના અવલેાકનાથે ચારે મિત્રાએ તે નગરમાંથી દેશાં તર જવા પ્રયાણ કર્યું. ચાર મિત્રામાંથી પ્રથમ રાજાના પુત્રતે બીજા ત્રણ મિત્રએ કહ્યું કે—હૈ સ્વામિન ! અમે। આપના આજ્ઞાધારી સેવકેા છીએ, માટે અમારી કળા તથા બુદ્ધિ કૌશલ્યતાથી ધન ઉપાર્જન કરી તારા પ્રમાણે ભેજન માટેની સામગ્રીને દોબસ્ત કરીશુ. તમારે તે સંબંધી કાંઇ પશુ ચિંતા કરવી નહિ. કારણ કે આપ ઉંચ કુળના હાઈ આપને તેી પ્રવૃત્તિ કરવી ઉચિત નથી.’ આ પ્રમાણે પરામર્શ કરી તેઓ પહેલા દિવસે કાઇ એક ગામમાં સાંજના વખતે ગયા. તે નગરમાં એ સમયે એક મેટી ચારાની ધાડ આવતી હતી તે નગરજનાને ઘણી હેરાન કરતી હતી. તેથી ચાથા કેટવાળના પુત્ર તેના ઉપર ખાણાના વરસાદ વરસાવી ચારાને નસાડી મૂક્યા. ઉપદ્રવ નાશ ૫.મવાથી નગરના સમસ્ત જના એ ચારે મિત્રાપુર અતીવ પ્રશ્નન્ન થયા અને તેને ગૈરત્ર સહિત ઉત્તમ મિષ્ટ પદાર્યા યુક્ત ભાજન તેઓએ કરાવ્યુ. ત્યારઞાદ તેઓ આગળના નગરમાં ગયા. ત્યાં શેડના પુત્ર નગરમાં ગયો, અને પેાતાની એક વીંટી વેચી ખારમાં જઇ કરીણા ખરીદ કરી તરતજ સારા ભાવથી વેચી નાંખ્યા. એ વેપારમાં તેને પાંચસેા સેાનામહેારાના લાભ થયા. એ દ્રવ્યથી તે મિત્રાને તેણે ઉત્તમ

Page #6

૧૩૬
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
રીતે લેન કરાવ્યું. ત્રીજે દિવસે મત્રિપુત્રને ભેજન કરાવવાના અવસર પ્રાપ્ત થયે, ત્યારે તે મિત્ર ત્યાંથી એક ત્રીજા નગરમાં ગયા હતા. ત્યાં એક પડતુ વાગતું સાંભળી મંત્રીપુત્રે તે નગરના કોઇ એક માણુસને પૂછ્યું કે આ શામાટે વાગે છે નગરજને જવાબમાં જણાવ્યુ` કે—આ નગરમાં કોઇ એક ધૂત પુરૂષ આપે છે, તેણે અહીંના એક ઉત્તમ વ્યવઙારીઆને જઈને કહ્યું કે મે' તમારી પાસે એક લાખ સેના મહારા થાપણ તરીકે રાખી છે. તે આપો.' ધૂર્તનું આવું કુટતાયુકત ખેલવુ સાંભળી વ્યવહારીએ તે બિચારે વિસ્મય સાથે વિચારમાં પડી ગયા કે આ કામ મહા ઠગ જણાય છે. પછી તેણે વિચારીને કહ્યુ કે એ વાતમાં સાક્ષી કાણુ છે ધૂતે પણુ મહા ચતુર હાવાથી ધૂત વિદ્યાના પ્રયાગ ચલાવવા માંડ્યા અને જણાવ્યું કે ‘શેઠજી! એમાં વળી ખીો કાણુ સાક્ષી હાઇ શકે ? આપણે જે જે કાર્યો કરીએ છીએ તે દરેકમાં ફકત એક પરમેશ્વરજ સાક્ષીરૂપ હોય છે.’ આ પ્રમાણે વાદ કરતાં કરતાં તેએ બન્ને એ સવાલનું નિરાકરણ કરાવવા રાજસભામાં રાજા પાસે ગયા. રાજા તદ્દન મૂર્ખ શિરામણી હાવાથી તેણે મંત્રીઓને આ કામનો નિકાલ લાવવાને સેાંખ્યું, મંત્રીએ પણ કેવલ નિરક્ષરી અને મિથ્યા પડિતમન્યના ડાળ કરનારા હતા, તેથી તેઓને પણ આ તકરારમાં ખરેખર સ્વરૂપ સમજાયુ' નહિ' અને આ વાતાને ન્યાય કેવી રીતે કરવા તેની મુઅત્રણમાં પડી ગયા. આમ થવાથી રાજા નગરમાં પડતુ વળ ડાવે છે કે ‘ જે કાઇ પુરૂષ આ તકરારના મોખર ન્યાય આપશે તેને મારા સર્વે મત્રોએ મળીને એક લાખ સોનામહેાર ઇનામ તરીકે આપશે.' આ પ્રમાણેની વાત સાંભળી મંત્રીપુત્ર પહે લીધેા અને તુરત રાજસભામાં ગયા. પછી ધૂ ને ખેલા વીને કહ્યુ કે કેમ ભાઈ! તમે મને એળખે છે. કે? તમારી પાસે મારી ચાર લાખ સેનામહારા થાપણુ તરીકે છે તે હવે મને આપે. આ વાતમાં પણ પરમેશ્વરજં સાક્ષી છે.’ મા સાંભળી ધૃત તા વિલખેાજ પડી ગયા, કાંઇ પશુ જવાબ આપી શકયા નહિ. ત્યારે રાજાના હુકમથી તેને બહાર કઢાળ્યે. બધા મંત્રીએ મળીને લાખ સેાનામહારા મંત્રીપુત્રને ઇનામ આપી. તે લઈને મંત્રીપુત્રે સર્વ મિત્રાને ઉત્તમ ભે જન કરાવ્યું. ત્યાંથી ચારેજણા આગળ ચાલતા એક મહુાત્ અટવી એળગી ફાઇક ગામની નજીક એક વડ વૃક્ષ નીચે આવ્યા. સાંજ પડવાથી ને થાક લાગવાથી ત્યાંજ સુઇ ગયા. રાત્રિના પ્રથમ પ્રહરે રાજપુત્રને જાગવાનેા વારે તેા, ત્રણ મિત્રા ભર નિદ્રામાં હતા એવામાં એકદમ આકાશમાંથી અષ્ટ રીતે પડું' એવા વારવાર શબ્દો થવા લાગ્યા, ત્યારે રાજપુત્રે કહ્યું કે-‘તારી ઇચ્છા હાય તે! પડ.’ફરી પણ અષ્ટ વાણી થઇ કે જો હુ પડીશ તેા તેમાં લાભ પશુ ઘા છે. અને અનર્થ પણ ઘણું છે. ’ ત્યારે રાજપુત્રે કહ્યું કે · લાભ છતાં પણ જો અનર્થ હોય તે અમૃતથી મણુ થવા જેવુ કહેવાય, માટે તેનું કાંઇ કામ નથી.’ ત્યારમાદ આકાશમાંથી એક સુવર્ણ પુરૂષ પડ્યો. . સુવર્ણ પુરૂષનાં દર્શનથી રાજપુત્ર અતીવ હર્ષ પામ્યા અને કા
6
.

Page #7

મેધનાદરાજા મંદનેમંજરી કથા
13
ઇંક ગુપ્ત સ્થળે તેને સ ંતાડી રાખ્યો. આવી રીતે ત્રણે મિત્રાને પોતપેાતાના પ્રડરમાં એકેક સુવર્ણ પુરૂષની પ્રાપ્તિ થઇ. આ વાત ચારે જણાએ ગુપ્ત રાખી. રાજપુત્ર તથા કોટવાળ પુત્ર એ મને પાસે શસ્રબળ હોવાથી તેએ એ માંહામાંડે છુપી રીતે સંકેત કર્યો કે “ આપણને સુવર્ણ પુરૂષની પ્રાપ્તિ આપણા ભાગ્યદયથી થઇ છે તેમજ આપણે અતિ મળવાન છીએ માટે આ ખીજા એક મિત્રાને તેમાંથી ભાગ આપવા નહિ.
,
એવા જ વિચાર વણિકપુત્ર તથા મત્રીપુત્રે પણુ પરસ્પર મળી જઇને કર્યો, આગળ ચાલતાં એક ગામના નજીક ભાગમાં આવ્યા. આ સ્થળે ચારે જણાએ મુ કામ કર્યાં અને રાજપુત્ર તથા કેાટવાળ પુત્રે મિથ: સ ંકેત કર્યું કે- આપણે આ એ જશુને ગામમાં ભેજન સામગ્રી લેવા માકલીએ અને એક ઝાડના એથે સંતાઇ રહી તેઓ લઇને આવે કે તુરત ખડ્ગપ્રહારથી તે બન્નેને મારી નાંખીએ. પછી સુવર્ણ પુરૂષ લઈને યથેચ્છપણે આપણા ગામમાં જઇશુ, ત્યાં તેમના માતપિતા વિ ગેરેને જેમ તેમ પ્રત્યુત્તર આપી સમજાવી દઇશું. ' આવી ગુપ્ત મંત્રણા કરી તે બન્નેને ભેાજન સામગ્રી લેવા મેકલ્યા.
પ્રત્યેક મનુષ્યને સ્વકીય કર્માનુસાર સદસ‚વિચાર શ્રેણી ઉદ્ભવે છે. માણુસ મનમાં ચિ'તવે છે કાંઇ અને મને છે કાંઇ. તેમજ ધનરાશી જોઇને મેઢા મોટા મુ નિના ચિત્ત પણ ચકડોળે ચઢે છે. ભાઇભાઇની વચ્ચે પુત્ર પિતા વચ્ચે કલેશ થાય છે, તે પછી ગમે તેવી ગાઢ પણ સ્વાથી પ્રીતિ ધારણ કરનાર છે મિત્ર વચ્ચે કલેશ ઉદ્દભવે તેમાં શું આશ્ચર્ય ? માટે જ શાસ્ત્રકારાએ કહ્યું છે કે એવા સ્વાથી પ્રેમ કરતાં વિશુદ્ધ ધર્મ પ્રેમ મહાત્ ખળવાન ગણાય છે. વળી દરેક માણુસને મતિ પણ કવ્યાનુસાર ઉત્પન્ન થાય છે, કહ્યું છે કે ‘યુદ્ધ: મનુનારિની ' અહીં એવા પ્રસંગ બન્યો કે ભાજન લેવા જનાર એ મિત્રએ પણ પરસ્પર ગુપ્ત મંત્રણા કરી કે આપણી પાસે સુવર્ણપુરૂષ જોઇને આ બન્ને ક્ષત્રીએ . હાવાથી પેાતાના ખાહુબળથી ઝુંટવી લેશે; માટે આપણે ભાજનમાંજ વષ નાંખીએ કે જેથી આપણે સુરક્ષિતપણે એના માલીક થઇ યથેચ્છ મેાજમજા માણીએ, ’ આવા વિચાર કરી ગામમાં જઇ ભેજન સામગ્રી ખરીઢી અંદર વિષ ભેળવી જેવા સ્વસ્થાને આવ્યા, તેટલામાંજ પ્રથમ કરી રાખેલ સ કેતાનુસાર રાજપુત્ર તથ્ય કોટવાળ પુત્રે તે અન્નેને ખડ્ગપ્રહારથી મારી નાંખ્યા. પછી તેઓએ આનંદોલ્લાસ પૂબેંક લેાજન કર્યું. વિમિશ્રિત લેાજન ખાવાધી તે બન્ને પશુ મૂતિ થઇ પૃથ્વી પર ઢળી પડ્યા અને મરણુ પામ્યા. આ અવસરે એ ચારણશ્રમણ્ણા શ્રી નંદીશ્વર દ્વીપની યાત્રા કરી પાછા વળતાં તે સ્થળે આવ્યા. ત્યાં શિષ્યાએ ગુરૂને પૂછ્યું કે “ હે ભગવન્! આ ચાર જણુમાંથી એનું શસ્ત્રદ્વારા મૃત્યુ થયું છે અને એ વિષાન્ન

Page #8

ભાજનથી મરણ પામ્યા છે, તે આ ચારંતુ આવી રીતે કયા કારણથી મરણુ થયુ' તે કૃપા કરીને કા. ' ગુરૂએ કહ્યું કે-‘હું વત્સ ! આ ચારે જણુના મૃત્યુ સમધી વૃત્તાંત સાંસળ
"
સુગ્રામ નામના ગામમાં ચાર ક્ષત્રિય પુરૂષો વસતા હતા. તેએ તે ગામના રાજાના સેવક હતા. એક વખતે રાજાએ નજીકના એક ગામને બાળી નાખવાને ચારે ક્ષત્રિયાને હુકમ કો. રાજાની . આવી નિર્દય આજ્ઞા સાંભળી એ કાર્ય કર્ વામાં ચારે જણાએ ઘણી આનાકાની કરી, તથાપિ સ્વાભાવિક રીતે એવા નિયમ છે કે જેના આશ્રિત થઇને રહ્યા હોઇએ તેનું કાર્ય આજ્ઞા પ્રમાણે કરવુ જોઇએ. આમ હાવા છતાં તેએાએ પેાતાના મનમાં વિચાર કર્યો કે “ જો આ મનુષ્ય, સ્ત્રી, બાળક, પશુ આદિ પ્રાણીસમૃહુથી નિર'તર કલરવ થઇ રહેતા ગામને બાળી નાંખવારૂપ કર અને અમાનુષી કૃત્ય આપણે કરીશું' તે આપણુને કેઇ ભવમાં છુટી ન શકે તેવું મ્હાટુ પાપ લાગશે. જેએ કેવળ પોતાના ઉદરપૂર્ણતા રૂપ સ્વાસ્થ્યને માટે આવાં ઘેર પાપા કરી પોતાનુ જીવન કુતરાની પેઠે પૂર્ણ કરે છે. તેએ ખરેખર પોતાના આત્માને મહા અંધકારમય નરકના ખાડામાં નાંખે છે અને ત્યાં કરાડે વર્ષ પર્યંત તીવ્ર વેદના સહન કરે છે, માટે આપણા જેવા અધમ સેવકોને ધિક્કાર થાએ. આવુ નિર્દય કાર્ય આપણે કરવુ ઉચિત નથી.? એમ માંડામાંહું વિચાર કરી ગામના સી. માડામાં એક ખેતરની અંદર રહેલ એક શ્વાસની ગર્જી સળગાવી રાજા પાસે પુન: ન જતાં અન્ય સ્થળે ચાલ્યા ગયા. બન્યું એવુ કે તે ઘાસની ગર્જીમાં એક ખેડુત ચારની ધાડના ભયથી પેઠે હતા, તે પણ તેની સાથે મળી ગયે! અને મરણુ પા મીને જંગલનાં વડવૃક્ષ ઉપર વ્યંતરદેવ તરીકે ઉત્પન્ન થયા. ચાર ક્ષત્રિયા પણ મ રણ પામીને દયા પરિણામથકી રાજા, મ`ત્રી, કાટવાળ અને શેઠને ઘેર 'પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયા. વ્યંતરદેવ કે જે વડવૃક્ષ પર ઉત્પન્ન થયા હતા, તે પેાતાના પૂર્વ ભવના વેરી ચારે જણુને પેાતાને ઠેકાણે આવ્યા જાણીને બધાને હણવા માટે સુવર્ણ પુરૂષ થઇને પડ્યો અને ચારેના ચિત્તમાં લેાભબુદ્ધિ જાગૃત કરી; તેથી ચાર પૈકી એ શસ્ત્ર દ્વારા મરણ પામ્યા અને ખેતુ વિષયુક્ત ભોજનથી મરણ થયું. વ્યંતર દેવે એ પ્ર માણુની માયા રચી પેાતાના પૂર્વ ભવના વૈરને બદલે લીધે.” આ પ્રમાણે ચારણશ્રમણમુનિ પોતાના શિષ્યની શકાનુ યથાયેગ્ય સમાધાન કરી ત્યાંથી આગળ ગયા.
આવી રીતે લેભાંધ પ્રાણીએ સાષ રહીત સૌંસારનાં તીવ્ર દુ:ખા સહુન કરે છે. જો કાઇની સાથે આ ભવમાં કિંચિત્માત્ર શત્રુતા થઇ હોય તા તે ખીજા જમમાં પણ અવશ્ય ઉદય આવે છે અને ઘેર દુ:ખેા ભેગવવા પડે છે. કહ્યું છે કે:कृतकर्मक्षयो नास्ति, कल्पकोटीशतैरपि ।
अयमेव भोक्तव्यं कृतं कर्म शुभाशुभं ॥
,

Page #9

મેઘનાદરાજા મદનમંજરી કથા. '
૧૩૦ * સારું કે નરસું જેવું કર્મ કર્યું હોય તે અવશ્ય ભગવ્યા વિના કરેલ કને ક્ષય થતું નથી. એ કારણથી જીવહિંસાનો ત્યાગ કરવો, અસત્ય ભાષણ કદાપિ કરવું નહિ, કોઈએ ન આપેલી વસ્તુ લેવી નહિ, પરસ્ત્રી સેવનની ઈચ્છા કરવી નહિ અને પરિગ્રહનું પ્રમાણ ધારણ કરવું.” આ પ્રમાણેને ગુરૂશ્રીએ કહેલ અમૃતમય ઉપદેશ શ્રવણ કરી મેઘનાદે કહ્યું કે-“હે ભગવન્ ! જ્યારે રાજાના હુકમને વશ થઈ અજાણતાં ફક્ત એકજ પુરૂષને નાશ કરવાથી ચારે ક્ષત્રિયોને ભવાંતરમાં પણ આ દાંત વિપાક લેંગવે પડ્યો, તે પછી જાતાં છતાં અનેક જીને નાશ કરનાર એવી મારી શું ગતિ થશે? અરે! મને તે નરકમાં પણ સ્થાન મળશે નહિં. માટે આપ ગુરૂવર્ય મને એ કેઈ ઉપાય બતાવે કે જેથી હું સંસારનાં દુઃખોથી મુક્ત થાઉં.” મેઘનાદ કુમારની આવી પશ્ચાત્તાપ યુકત અને ગદગદિત વાણી સાંભળી ગુરૂએ આશ્વાસન દેતાં કહ્યું કે-“હે કુમાર ! યદ્યપિ તમોએ કહ્યું તે બધું સાચું છે, તે પણ જે ઇન્દ્રિયોનું બરોબર દમન કરી, મનને કાબુમાં રાખી, છ બાહ્ય અને છે અત્યંતર એમ બાર પ્રકારના તપનું સેવન કરવામાં આવે તે ગમે તેવા કર્મને પણ નાશ થાય છે. કહ્યું છે કે –
यद्दरं यदुराराध्यं, यच दूरे व्यवस्थितं ।
तत्सर्वं तपसा साध्यं, तपो हि दुरतिक्रमः ॥ જે વસ્તુ અત્યંત દુર હોય, મુશ્કેલીથી મળી શકે તેમ હય, અને જે વસ્તુ બહ કર વ્યવસ્થિત હોય તે સર્વ તપશ્ચર્યાના પ્રભાવથી સિદ્ધ થઈ શકે છે. તપના પ્રભાવનું કઈ અતિક્રમણ કરી શકતું નથી.” ગુરૂરાજને આ ઉપદેશ સાંભળી મેઘનાદ કુમારે કર્મવિપાકથી ડરીને ગુરૂની પાસે વ્રત ગ્રહણ કરવા યાચના કરી. ત્યારે ગુરૂએ કહ્યું કે “હે વત્સ ! હજી તારે પૂર્વ ભવમાં ઉપાર્જન કરેલાં નિકાચિત ભગફળવાળાં કર્મો વિદ્યમાન હવાથી હમણું ચારિત્ર ગ્રહણ કરવાની યેગ્યતા તારામાં નથી. નિકાચી ભેગો ભોગવ્યા સિવાય કર્મથી મુક્તિ થતી નથી. એક લાખ વર્ષ પછી તારી દીક્ષાની ગ્યતા થશે ત્યાં સુધી સમૃત્વ મૂળ બાર વ્રતરૂપ શ્રાવક ધર્મનું સમ્યગ રીતે આરાધન કર.” ગુરૂરાજનું વચન કુમારે શિરસાવંદ્ય કરી શ્રાવક ધર્મ અંગીકાર કર્યો. ત્યારબાદ કુમારને નગરમાં પ્રવેશ કરવાનો મેટે ઉત્સવ થયે. તેના પિતાએ રાજ્યાભિષેક કરી ગુરૂ સમીપે દીક્ષા ગ્રહણ કરી.
હવે મેઘનાદ રાજા પણ પિતાને પ્રાપ્ત થયેલ કલક રત્નના પ્રભાવથી મન ઇચ્છિત ધન, ધાન્ય, મણિ, સુવર્ણ, મેતી વિગેરે વસ્તુઓ ઉત્પન્ન કરી મત પ્યભવમાં પણ દેવતાના જેવા સુખ પૂર્વ પદયથી ભેગવતા હતા અને દરરોજ સવારમાં યાચકજનેને દશડ સુવર્ણનું દાન આપતા હતા. તેણે હજારે નવા જિન

Page #10

re
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
પ્રાસાદા કરાવ્યા, અને તે દરેક ચૈત્યમાં પ્રતિમાએ પ્રતિષ્ઠાપૂર્વક સ્થાપન કરી. દર વર્ષે તી યાત્રા કરી, તથા શ્રી સંઘ સાથે રથયાત્રા મહાત્સવ તથા જિનચૈત્યમાં અષ્ટાહ્નિકા મહેાત્સવ વિગેરે વિધિ પૂર્વક કર્યાં. પાત્તાના સર્વ સ્વધ અન્ધુઓને કર વિગેરેથી મુક્ત કરી દરેકને કેય્યાપીશા બનાવ્યા. સવારે અને સાંજે અને સમયે ધામિઁક આવશ્યક ક્રિયા રૂપ પ્રતિક્રમણ, ત્રણે કાળ જિનપૂજન, સ્વ ધી બંધુઓનું વાત્સલ્ય વિગેરે અનેક પ્રકારના ધાર્મિક કન્યા ચિત્તના ઉઠ્ઠાસપૂર્વક કરતાં તે રાજા કાળ વ્યતીત કરવા લાગ્યું. તે રાજા પૂર્વ દિવસે એ ત્રણ હજાર રાજાએ સાથે પાષધત્રત યથાર્થ વિધિપૂર્વક કરતા હતા અને પારણે તે સર્વ રાજાઓને ભેજન કરાવતા હતા. એ પ્રમાણે દિવસે દિવસે તેનુ રાજ્ય ઘણુ વૃદ્ધિ પામતું ગયું. તેની રાજ્યસ ́પત્તિ પશુ અતુલ હતી. તેની સેવામાં નિરંતર હજારા રાજાએ રહેતા હતા, તેના તાબામાં પચાસ ફ્રોડ ગામા, ખત્રીશ હજાર નગરા, વીશ લાખ અશ્વ, વીશ લાખ રથ, ચેારાશી ફ્રોડ પાળાએ વિગેરે મહાન સમૃદ્ધિ હતી. એમ અનેક પ્રકારના સુખપૂર્વક વિલાસે ભાગવતાં તે રાજાને એક લાખ વર્ષ વ્યતીત થયાં. એક દિવસ શ્રીપા નાથ પ્રભુના જ્ઞાની શિષ્ય તે નગરમાં પધાર્યા. વનપાળકે વધામણી આપી, એક ફ્રોડ સાનૈયાનુ દાન આપી તેને અતીવ સ ંતુષ્ટ કર્યો અને પોતાના સર્વ પરિવાર સહિત ગુરૂના વન્દ્રનાથે તે ગયા. ગુરૂએ સુમધુર દેશના આપી. દેશના શ્રવણુ કરી રહ્યા ખાદ ગુરૂરાજને રાજાએ પૂછ્યું કે-‘ હું ભગવન્! મે પૂર્વભવમાં એવું શુ પુણ્ય કર્યું હતુ` કે જેના પ્રભાવથી મને કલ્પવૃક્ષની જેમ આવી સમૃદ્ધિ, કચ્ચાલક રત્ન તથા આટલું' મ્હોટું રાજ્ય મળ્યું, તે કૃપા કરીને કહે.' ગુરૂએ કહ્યું કે હું રાજન ! હારા પૂર્વ ભવને સખ'ધ સાંભળઃ—
મેઘનાદરાન્તના પૂર્વ ભવની કથા.
શ્રી પુર નામના નગરમાં એક દરિદ્ર વિણક રહેતા હતા. તે તેલ વેચ વાના ધંધા કરતા હતા, ધનસ ચય કરવા માટે હમેશાં એકજ જાડુ વજ્ર પહેરતા અને તે વસ્ત્ર પાંચ વર્ષાં સુધી ચલાવતા; તેમજ ભેજન સમયે પણ તેલથી ભીંજાચેલ વસ્ત્ર ઉતાર્યા સિવાય ભેાજન કરવા બેસતા. તેને દેવ, ગુરૂ કે ધર્મની જરા પણ એળખાણુ નહાતી. પત્ર દિવસેાને કઇ દિવસ તેણે સભાયો નહેાતા. પેાતાના કુટુંબસમૂહ સાથે પણ કદાપિ મળતાપણ્ હતું નહિ દેવમંદિર કયે સ્થળે છે તે પણ કદિ જોયુ' ન હતું. માત્ર ધન ઉપાર્જન કરવાની ચિંતામાં જ તત્પર થઇને દેવચેગથી એક લાખ સેાનામહારા વેપારમાં તેણે મેળવી હતી. તેને એક પુત્ર ઉત્પન્ન થયા. તે પણ પેાતાની સરખા સ્વભાવવાળા હૈાવાથી આ પુત્ર પણ મહારી જેમ વન કન્શે એવા વિચારથી તે હર્ષ પામ્યા. હેવે જ્યારે તે લાભીષ્ટ વણિક મરણ

Page #11

મેઘનાદરાજા મદનમંજરી કથા.
૧૮૧
પથારીએ પડ્યો ત્યારે નજીક મરણ સમય જાણે પોતાના પુત્રને પાસે બોલાવીને
પ્રકૃત્યનુસાર શિખામણ આપી કે હે પુત્ર! તું પણ હારી જેમ આ મારી ઉપાર્જન કરેલ લાખ સોનામહોરે વાપરી ન નાખતાં તેને વધારાની મુડી તરીકે રાખી તારા પિતાશ્રી કમાયેલા ધનથી આજીવિકા ચલાવજે.” એ પ્રમાણે ઉપદેશ આપી તે મરણ પામ્યું. તેના પુત્રે પણ પિતાની જેમ લાખ સોનામહોરો ઉપાર્જન કરીને અંત સમયે તેના પુત્રને પણ એવી જ શિખામણ આપી. તેણે પણ એક લાખ સેનામહોરો એકઠી કરી એટલે કે એકંદર ત્રણ લાખ સોનામહોર મુડી તરીકે થઈ. તેણે પણ મરણ સમયે પિતાના ધનરાજ નામના પુત્રને એવી જ રીતે લેમપૂર્વક આજીવિકા ચલાવવાને ઉપદેશ આપ્યો અને મરણ પામે. ધનરાજ તે પિતાના બધા પૂર્વજો કરતાં ચડીયાતો ભીષ્ટ પ્રકૃતિમાન થશે. તે ધનરાજને એક સુશીલા ઉદાર તેમજ ધર્મિષ્ઠ ધન્યા નામની પત્ની હતી. એક વખત બરબર અવસર જોઈને અત્યંત ચતુર ધન્યાએ પિતાના પતિને કહ્યું કે- તમે લેભીષ્ટપણાથી નિરંતર ભાર વહન કરતાં છતાં દિવસ કે રાત્રિ પણ જાણતા નથી. આપણા ઘરમાં આપણા પૂર્વજોએ એકઠું કરેલ ઘણું ધન છે તેમજ તમે પણ ઘણું ધન એકત્ર કર્યું છે, તે શા માટે આટલું બધું દુઃખ સહન કરે છે? તે ધનને ભોગવતા નથી, તેમ કઈ સારા પુણ્ય કામમાં વાપરતા પણ નથી. તમારા પૂર્વજો અત્યંત તૃષ્ણાપૂર્વક ધન ઉપાર્જન કરી ચાલ્યા ગયા, તેઓએ ક્યા ધર્મમાર્ગમાં દ્રવ્ય વાપરી પુણ્ય પ્રાપ્ત કર્યું ? તમે પણ તેમના માર્ગને જ અનુસરે છે, માટે તમારા આ અધમ મનુષ્યજીવનને તેમજ તમારી આટલી સમૃદ્ધિને પણ ધિક્કાર થાઓ ! આજે તમારા મુખ પર આટલી બધી ખિન્નતા કેમ વ્યાપી ગઈ છે તેમજ મોટા શ્વાસોધામ કેમ ખેંચે છે? શું કાંઈ દ્રવ્ય ચોરાઈ ગયું છે અથવા તો વેપારમાં કાંઈ હાનિ થઈ છે?' પ્રિયાનાં આવાં ઉપાલંભયુક્ત વચનો સાંભળી ધનરાજે કહ્યું-રે મુગ્ધ ! ધન વિના આ લોકમાં આપણી સાથે કોઈ પણ મિત્રતા ધારણ કરતું નથી, તે શું તું જાણતી નથી? આજે તે આપણા ઘેર આવેલા એક બ્રાહ્મણને ધાન્યની મુઠી આપી, જેથી તમારા વ્યર્થ દ્રવ્યના વ્યયથી આજે મારી છાતી વોથી હણાઈ ગઈ હોય તેવી મારી સ્થિતિ થઈ છે.” પતિના આવા કૃપતા સહિત વચનો સાંભળી તેના ચિત્તને અનુસાર વર્તન કરવાવાળી ધન્યાએ પણ કહ્યું કે-“હે પ્રિયતમ! હું પતિવ્રતા ધર્મનું પાલન કરનારી છું, તેથી તમારાં વચનાનુસાર એવો ફેગટ
વ્યને વ્યય નહિ કરીશ, પરંત હે સ્વામિન જેમાં કોઈ પણ પ્રકારને ધનવ્યય થત ન હોય એવું પુણ્યનું કાર્ય શા માટે ન કરવું? માટે જિનેશ્વર પ્રભુનાં દર્શન કરા, ગુરાજને ભક્તિપૂર્વક વંદન કરે, તેમજ ધર્મકથાનું શ્રવણ કરે, બાવા કાર્યોમાં કાંઈ ધનને વ્યય થશે નહિ અને પુયસંચય થશે.” પત્નીનાં આ વચન

Page #12

સાંભળી ધનરાજે કહ્યું કે હું પ્રિયે! જો હુ જૈનમુનિઓને વંદન કરવા જાઉં તે અને તેની સાથે પરિચય થાય અને જેમ જેમ વધારે પરિચય થતા જાય તેમ તેમ તેએ મારી પાસે આગ્રહ કરીને નકામા ખર્ચ કરાવે અને મને ઉપદેશ આપે કે-“હે ભદ્રે ! ઉત્તમ પદાર્થાથી પ્રભુપૂજા કરવી, ચૈત્યેા અંધાવવાં, તેમાં પ્રતિમાએ સ્થાપન કરાવવી, સાધર્મિક બધુએનું વાત્સય કરવુ, સાધુએને સત્કાર કરવા, તીર્થ યાત્રા કરવી,' આવી રીતના ગુરૂના ઉપદેશથી મારૂ ધન ઘેાડા સમયમાં ખુટી જાય, માટે હું પ્રિયે ! વિશેષ તે હું કાંઇ કરી શકું તેમ નથી, તથાપિ ફક્ત હારા વચનથી એટલે નિયમ અંગીકાર આજથી કરૂ છું કે-મ્હારે જિનચૈત્યમાં જિનેશ્વર પ્રભુને નમસ્કાર કરીને નિર'તર ભાજન કરવુ'; કારણકે જિનેશ્વરને વદન માત્રથી ધન કાંઇ વિનષ્ટ તુ નથી.’ પતિનાં આવાં વચન સાંભળી હર્ષિતુ વદને ધન્યાએ કહ્યું કે- એટલું કરવાથી પણ તમારા માનવજીવનની સાફલ્યતા થશે, ’ એ પ્રમાણે તે ૬ પતીના સમય પસાર થતા હતા.
'
એક દિવસ એવા પ્રસંગ બન્યો કે ખરાખર મધ્યાહ્ન સમયે ક્ષુધાથી વ્યાસ ધનરાજ ખહારથી આવી પગ ધેાવામાં નકામું પાણી શામાટે વાપરવુ જોઇએ, એવા લેાભી વિચારથી હાથ પગ ધાયા વિના જમવા બેસી ગયા. પ્રિયાએ ભાજન પીરસ્યું. ધનરાજ તેલવાળા હાથથી કાળીયા લઇ જેવા મુખમાં મૂકે છે કે તુરતજ તેને જિનવદનના નિયમનું સ્મરણુ થયું અને પ્રિયાને કહ્યું કે- આજે મે વ્યાપારની નમાં ને ધુનમાં જિનેશ્વર પ્રભુનું વ ંદન કર્યું નથી, માટે મારે નિયમ હોવાથી હું વંદન કરવા જાઉં છું, તેથી આ મારા હાથને વસ્ત્રથી ઢાંકી દે, કારણકે ધેાઈ નાખવાથી હાથ ઉપરનું તેલ જતુ રહેશે.' ભર્તારનાં આવાં વચને સાંભળી ધન્યાએ વિચાર કર્યો કે ' જો જિનદેવને એક વાર પણ નમન કરવામાં આવે તે દિવસનાં કરેલાં સર્વ પાપે ધાવાઇ જાય છે. નિયમગ્નપુણુથી લાખા ભવનાં પાપો ક્ષીણ થાય દે; માટે મારા સ્વામીની નિયમમાં ઘણી દ્રઢતા છે પશુ તેનામાં સ્વાભાવિક કૃપશુતા રુષ હોવાથી તેલ ચાલ્યુ ન જાય માટે હાથ ધોવામાં પણ નુકશાન દર્શાવે છે, પરંતુ એવી રીતે પણ નિયમ પાલન કરવાને માટે આજે જે જિનચૈત્યમાં જશે તે કદાચિત અધિષ્ઠાયક દેવ પ્રસન્ન થશે; કારણકે આજે મેં પણ સ્વપ્નમાં સ્વામી ઉપર અધિષ્ટાયક દેવ પ્રસન્ન થયા એમ જોયું છે.' એમ સ્વગત વિચાર કરી ધનરાજના હાથને વસ્ત્રથી ઢાંકી કહ્યું કે- પ્રાણનાથ ! જો તમને ચૈત્યમાં કેાઇ કાંઇ કહે તેા તેના મને પૂછીને જવાબ આપો.’ એમ કહી તેને જિનચૈત્યમાં મેકક્લ્યા. ધનરાજ જિનત્યમાં જઇ જિનેશ્વર પ્રભુને નમસ્કાર કરી પાછા વળ્યે, તેવામાં તેની નિયમની દ્રઢતાથી સંતુષ્ટ થયેલ અધિષ્ઠાયક દેવે પ્રત્યક્ષ થઇ કહ્યું કે- રે સત્ત્વવાન ! હું ત્હારા નિયમની દ્રઢતાથી સંતુષ્ટ થયે। છું' માટે કાંઇ માગ ” ધનરાજે કહ્યું કે હું મારી
>

Page #13

www.kobatirth.org મેઘનાદરાજ મદનમ જરા કથા.
ભાર્યાને પૂછીને આવું ત્યાં સુધી તું અહીં જ રહેજે.” અધિષ્ઠાયક દેવે જવાબ આપે કે-“હે ભદ્ર! જા જલદી પૂછીને આવ, ત્યાં સુધી હું અહીંજ છું.’ ત્યારબાદ ધનરાજ હર્ષિત થઈ ઘેર આવી પ્રિયાને કહ્યું કે-“આજે શ્રીજિનદેવ સંતુષ્ટ થયા છે માટે તે કહે કે હું શું માગું?” ધન્યાએ કહ્યું કે-“હે સ્વામિન્ ! જિનદેવ સંતુષ્ટ થવાથી આપણને સર્વ મનોરથ પ્રાપ્ત થયા, ત્રણે ભુવનનું સામ્રાજ્ય મળ્યું તેમજ આઠે મહાસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ, માટે આ સર્વ યાચવા કરતાં શ્રી અરિહંત પ્રભુ પાસે તમો એવી યાચના કરે કે - હે જિનરાજ! મહારા સર્વ પાપ દૂર કરો.” પ્રિયાનાં વચનને અનુસરી ધનરાજ જિનચૈત્યમાં ગયે ને અધિષ્ઠાયક દેવને નમન કરી કહ્યું કે
ભગવન્! જે તમે મહારા પર ખરેખરા પ્રસન્ન થયા હો તે હારા પર કૃપા કરી સઘળા પાપનો નાશ કરો.” ત્યારબાદ સંતુષ્ટ થયેલ દેવે કહ્યું કે “એજ પ્રમાણે થશે તેમાં જરા પણ સંદેહ ન રાખીશ.” ત્યારબાદ ધનરાજ ઘેર આવ્યું. તેની સ્ત્રીએ વિચાર કર્યો કે-“આના પાપ ગયા છે કે નહિ તેની પરીક્ષા માટે હું જોઉં કે તે હાથ પગ ધોઈને ભોજન કરવા બેસે છે કે એમને એમ બેસે છે?” આ પ્રમાણે ધન્યા વિચાર કરતી હતી, તેવામાં ચિત્તમાં વિવેકાંકરો ઉદ્દભવવાથી ધનરાજે કહ્યું“હે પ્રિયે! મહારા હાથ અપવિત્ર છે માટે પાણી લાવ કે જેથી ધોઈ નાખું.” પતિનાં વિવેકયુક્ત વચન સાંભળી ધન્ય હર્ષ પામી ને પાણી આપ્યું. પાણીથી હાથ પગ જોઈને ધનરાજે ભોજન કર્યું. ધન્યાએ વિચાર કર્યો કે ખરેખર અમારો ભાગ્યોદય હવે સત્વર થશે, કારણકે મારા પતિનાં પાપો નાશ પામ્યાં અને વિવેકને સંચાર થશે. આજે હાથ પગ ધોઈને ભેજન કર્યું એ પરથી એમ માનવાનું સબળ કારણ મળે છે કે મારા પતિના દાનાંતરાય, ભેગાંતરાયરૂપ કર્મ ક્ષીણ થવાથી મારા સ્વામી દાની, ભેગી તેમજ ધર્મિષ્ટ થશે. તત્પશ્ચાત્ બીજે દિવસે ધનરાજને જેના ધર્મ ઉપર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થવાથી પ્રાત:કાળમાં વહેલા ઉઠી સ્નાન કરી શુદ્ધ વસ્ત્ર ધારણ કરી પુષ્પ, ફળ, નૈવેદ્ય, ધૂપ, દીપ, અક્ષત વિગેરે ઉત્તમ પદાર્થોથી ચિત્તની આલ્હાદકતાપૂર્વક જિનેશ્વર પ્રભુની યથાવિધિ અર્ચા કરી તથા અતિથિ સત્કાર કર્યા બાદ ભેજન કર્યું. એવી રીતે તેના મનમંદિરમાં નિરંતર વિવેકના અંકુરા વૃદ્ધિ પામતા ગયા અને પૂર્વજોએ ઉપાર્જન કરેલ ત્રણે લાખ સેનામહોરોને તેણે ધર્મમાર્ગમાં સદ્વ્યય કર્યો. પિતાના ઘરમાં તાંબાના, કાંસાના અને રૂપાના વાસણે વસાવ્યા. પાણી ભરવા લાયક ઉત્તમ ધાતુના વાસણે બનાવ્યા. તદનંતર પર્વે લેભી અવસ્થામાં અનાજ ભરવા યોગ્ય, પાણી નાખવા ગ્ય જે તુંબડાઓને પોતાના ઘરમાં લાવીને સંગ્રેડ કરી રાખ્યો હતો તે બધા તુંબડઓ શ્રદ્ધાપૂર્વક મુનિરાજને વહેરાવ્યા અને તે પુણ્યકાર્યની ધન્યાએ અનુમોદના કરી. ત્યારબાદ સમ્યગ રીતે ધર્મારાધન કરી ધનરાજનો જીવ તું મેઘનાદ રાજા થયે અને ધન્યાને

Page #14

બા જેને પ્રકાશ
જીવ આ તારી પત્ની મદનમંજરી થઈ. પૂર્વ ભવમાં આપેલા સુપાત્રદાનના માહાથી સર્વ ઈછિત વસ્તુને આપનાર કોલક રત્ન તને પ્રાપ્ત થયું અને મહાન સામ્રાજ્ય સંપત્તિ એક લાખ વર્ષ પર્યત ભેગાવી.”
આ પ્રમાણે શ્રીમાન ગુરૂરાજશ્રીના મુખથી પિતાના પૂર્વ ભવ સર્વ વૃત્તાંત સાંભળી વૈરાગ્ય રંગથી વાસિત થઈ શ્રી મેઘનાદ રાજાએ પોતાના પુત્ર પર રાજ્યભાર આરોપણ કરી જિનચૈત્યમાં અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ, સ્વધની બંધુઓનું વાત્સલ્ય, યાચક જનેને દાન વિગેરે અનેક પ્રકારનાં ધર્મ કરી મદનમંજરી રાણી સાથે ગુરૂરાજ સમિપે ચારિત્ર વ્રત ગ્રહણ કર્યું અને ઘણા વર્ષ પર્યત શુદ્ધ ચારિત્રનું યથાર્થ પાલન કરી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી બને સુપાત્રદાનના પ્રભાવથી અનંત, અવ્યય અને મહા આનંદના સ્થાનરૂપ મોક્ષપદને પામ્યા.
सूक्तमुक्तावली.
૩ કામવર્ગ,
૩જ્ઞાતિ. ग्राद्या झियंतः किल कामवर्गे, कामो नृनार्यो गुणदोपभाजः । सल्लक्षणैर्योगवियोग युक्तः समाणितम खा प्रसंगाः ॥ १।।
“આ કામવર્ગ માં લાખ, રી અને પુરૂષના ગવુ અને દોષ, સુલક્ષણ સ્ત્રીઓ, સંગને વિગ, માતા પ્રત્યેની ફરજ, પિતા પ્રત્યેની ફરજ અને પ્રમુખ શબ્દ પુત્ર કેવા હેય-આટલા પ્રસંગે ( ગ્રહણ કરવા) ૧
૧ કામવિવે. કંદર્પ પંચાનન તેજ આગેકુરંગ જેવા જગ જીવ લાગે; સ્ત્રી શસ્ત્ર લેઈ જગ જે વીતા, તે એg દેવા જન દ તા. ૨.
| (માલિની) મનમથ જગમાંહે, દુર્જથી જે અલ્લાપિ, ત્રિભુવન સુરરાજી, જાસ શસે સતાપિ; વિધિ જળજ ઉપાસે, વાર્ષિ વિગુ સેવે, હર હિમગિરિજાને, જેડુ અગ દેવે.

Page #15

સુમુકતાવળી.
ཁ་བལ་
(શાર્દૂલવિક્રિડિત) ભિલ્લી ભાવ છ મહેશ ઉમયા જે કામ રાગે કરી, પુત્રી દેખી ચળે ચતુર્મુખ હરિ આહેરિક આદરી, ઈ ગેમની પ્રિયા વિલસીને સંગ તે એળવ્યા, કામે એમ મહંત દેવ જગ જે તે ભેળવ્યા રેળવ્યા.
(માલિની) નળનુપ દવદંતી, દેખી ચારિત્ર ચાળે, અહન રહેનેમિ, તે તપસ્યા વિટાળે, ચરમ જિનમુનિ તે, ચિઠ્ઠણા રૂપ મેહે,
મય શર વ્યાખ્યા, એ ઉન્માદ સે. ભાવાર્થ-કામદેવરૂપી કેશરી સિંહના તેજથી અંજાઈ જઈ જગતને જી. કુરંગ-હરણીયા જેવા કાયર બની તેને વશ થઈ જાય છે અથવા તો તેનાથી ડરી જાય છે. એ એકલા કામદેવે જગતમાં પ્રસિદ્ધ એવું પિતાનું સ્ત્રી રૂપી શસ્ત્ર હાથમાં લઈ દેવે અને માનવના વૃઢ ( ટોળે ટેળા) ને જીતી લીધા છે. હજુ સુધી દુનિયામાં એ કામદેવ દુર્જયી-ભારે કરી જીતી શકાય એ બહુ પરાક્રમી જણાયે છે; કેમકે ત્રીભવન વતી દેવેની પતિ તેના સ્ત્રીરૂપી શસ્ત્રથી ઘવાઈ-બ્રસ્ટ થઈ -હારી તેને શરણે થઈ ગઈ જણાય છે. જુઓ ! વિધિ-વિધાતા-બ્રહ્મા તેનાથી હારી જઈ જળજ-કમળની ઉપાસના કરે છે, તેથી તે કમલાસન કહેવાય છે. વિષ્ણુ-કૃષ્ણ લક્ષ્મીવીની ઉપાસના કરે છે અને હર-શંકર-મહાદેવે હિમગિરિજા-પાર્વતીને પિતાનું અર્ધાગ અર્પણ કર્યું છે. આ પ્રમાણે લેકમાં લેખાતા મુદે હરિ હેર અને બ્રહ્મા પણ કામદેવને વશ થઈ જવાથી તેમની વિડંબના થઈ છે. ભીલડીનું રૂપ લઈને ઉમયાએ શંકરને છળ્યા હતા. એ ભીડીનું અદ્દભૂત રૂપ દેખીને વનમાં તપસ્યા કરવા ગયેલા મહાદેવ કામવશ ચલાયમાન થઈ ગયા હતા. ચતુર્મુખ-બ્રહ્મા પિતાની પુત્રીનું જ રૂપ દેખી ચલિત થયા તા. હરિ વિષ્ણુ ગેપીમાં લુબ્ધ થયા હતા. ઇન્ડે તમની સ્ત્રી સંગાતે ભોગવિલાસ કર્યો હતે. એવી રીતે કામદેવે આ જગતમાં મોટા મહંત લેખાતા એવા દેને પણ ભેળવી નાંખ્યા અને તેમને કાયર જનની જેમ રેળવી દીધા, એટલે તેમની આબરૂના કાંકરા કરી નાંખ્યા. આ બધી વાત લકિક શાસ્ત્રોના આધારે સિદ્ધ થઈ શકે છે. વાત એવી છે કે જ્યારે દુનીથામાં નામીચા લેખાતા મોટા મહંત દે પણ કામના સપાટામાં આવી ગયા અને જોતજોતામાં સીવશ થઈ ગયા, તે પછી બીજા સામાન્ય જનનું તે કહેવું જ શું? કામદેવનું એવું ભારે પરાક્રમ સમજવા જેવું છે. વળી કેસર શાસ્ત્રના આધારથી

Page #16

F
પશુ જાય છે કે નળરાજા દીક્ષા લીધા પછી દમય'તી સાધ્વીનું રૂપ દેખી ચાર્િ ત્રમાં ચળાયમાન થયા. શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના ભાઇ રહનેસ્ટ્રી ગિરનાર ઉપ૨ ગુફામાં ધ્યાનસ્થ રહ્યા હતા છતાં વર્ષાદ્રથી ભીંજાયેલા રાજીમતી સાધ્વીજીને એજ ગુફામાં ( અજાણ્યા ) પેસી પેાતાનાં ભીનાં વસ્ત્ર સૂકવતાં નવસ્રા દેખીને ધ્યાનથી ચૂકયા હતા, તેમજ રાજ્ય શ્રેણિકની રાણી ચૈત્રણાનું અદ્ભુત રૂપ જોઇને મહાવીર પ્રભુના મુનિએ બ્યામાહુ પામ્યા હતા, એ બધા કામત્રાણુની વ્યથાથી થતા ઉન્માદજ જાણુવા-કામવશ થયેલી વિષ્કુળાનું પરિણામ સમજવું. ભવિતવ્યતા યા ભાવી. ભાવની વાત જુદી છે, પરંતુ તેવુ માની લઇને શાસ્ત્રોક્ત પુરૂષાર્થ તજી દેવાના નથી. એટલુજ નહુિ પણ તેને દ્રઢ પણે સેવવા-આદરવા જરૂર છે. કામદેવને જીતવા અથવા તેનાથી પેાતાના બ્રહ્મવ્રતનું રક્ષણ કરવા-પેાતાના ખચાવ કરવા માટે જ્ઞાની પુરૂષોએ નવ પ્રકારની બ્રા ગુપ્તિ ( નવ વાડા) કહી છે તેનુ યત્નથી પાલન કરવું. ૨ પુરૂષ આ ગુણ દોષોદભાવન અધિકાર, (ચાવ્રતાવૃત્ત.)
ઉત્તમા પણ નરા ન સંભળે, મધ્યમા તિમ ન ચેાષિતા હુવે; એહ ઉત્તમિક મધ્યમીપણા, ખેડુમાંડી ગુણ દોષનો ત્રિશે.
પુરૂષ એટલે ઉત્તમજ હાય એમ ન સમજવુ' અને સ્ત્રી હેાવાથી તેને મધ્યમ
ન સમજવી. સ્ત્રી પુરૂષ હાવા માત્રથી ઉત્તમ મધ્યમપણું આવતું નથી, પણ પુરૂષમાં કે સ્ત્રીમાં ઉત્તમ ને મધ્યમીપણુ' ગુણુ ને દાષથીજ આવે છે.” તેથી તે બંને જાતિના શુશુ દોષ પ્રગટ કરતા સતા કર્તા કહે છે:
---
પુરૂષ ગુણ વર્ણન-૧
જે નિત્યે ગુણવૃક લે પરતણા, ઢાષા ન જે દાખવે, જે વિવે ઉપકારીને ઉપકરે, વાણી સુધા જે લવે; પુરા પુનમચ'દ જેમ સુગુણા, જે ધીર મેરૂ સમા, ઉંડા જે ગંભીર સાયરજિશ્યા, તે માનવા ઉત્તમા.
રૂપ સાભાગ્ય સંપન્ના, સત્યાદિ ગુણ શાસના; તે લેાકે વિરલા ધીરા, શ્રી રામ સદા નરા.
ભાવા —રે સજ્જના સડાય પરના ગુણુગણને ગ્રહણ કરે છે-ગુણુની પ્રશંસા કરે છે, તેમજ બની શકે તેટલું તેનુ અનુકરજી પણ કરે છે; પરંતુ પરના દાષા ઉઘાડા કરી જિંગાવા ( નિદા-લઘુતા ) કદાપિ કરતા નથી; વળી જેએ ઉપકારી જને છે તેમના ઉપકાર ભૂલતા નથી; ધૃતપણે તેમને પ્રત્યુપકાર કરવા

Page #17

સૂક્તમુક્તાવળી.
૧૪૭
તક મળે તે જે ચૂકતા નથી, મુખથી અમૃત જેવાં મીડાં વચન જ જ ખેલે છે, જેએ શરઋતુના સંપૂર્ણ ચંદ્ર જેવી શીતળતા વર્ષાવનારા મેરૂપર્યંત જેવી પીતાનિશ્ચળતા અને સાગર જેવી ગંભીરતા ધારનારા છે તેવા માનવા જ ઉત્તમ પંક્તિના લેખાય છે. રૂપ સભાગ્યથી શાંભિત અને સત્ત્વ-પરાકપાદિક ગુણુાવડે અકૃત શ્રી રામચંદ્રજી જેવા ધીર વીર ગભીર વિરલા મનુષ્યે જ હાય છે.
અથ પુરૂષ દોષ વર્ણ નમ્. ર.
લંકા સ્વામી હરતિ રામ તજી તે સીતાતણી એ થકી, શ્રી વેચી ચિદ પાંડવ નૃપે કૃષ્ણે ન રાખી શકી; રાત્રે છાંડી નિજ ત્રિયા નળ નૃપે એ દોષ માટા ભણી, જોવા ઉત્તમમાંહિ દોષ ગણુના કાં વાત ખીનતણી.
૯
રાવણૢ જેવા પ્રતિવાસુદેવે સીતા જેવી સતીનુ હરણ કર્યું, રામચંદ્રજી જેવા નમુનેદા? નીતિલત રાખ્તએ સીતા સતીના ત્યાગ કર્યો. હરિચંદ રાજાએ પેાતાની રાણીને વેચી, પાંડવા પોતાની પત્ની દ્રોપદીને જૂગારમાં હારી ગયા, જેને કૃષ્ણ જેવા સમથ રાજા પશુ રાખી ન શકયા. તેમજ નળ રાજાએ પેાતાની પ્રાણપ્રિય રાણી દમયંતીને રાત્રે એકલી વનમાં તજી દીધી. આા મેટા ઉત્તમ પુછ્યા પણ આવી ગંભીર ભૂલ કરે છે તે ખીજ સામાન્ય મનુષ્યની તે શી વાત કરવી ?
સ્ત્રી ગુણ વતમ્ ૩.
સુશિખ આલે પ્રિયચિત્ત ચાલે, જે શિળ પાળે ગૃહુચિત ટાળે;
દાનાદિ જેણે ગૃડધમ હાઇ, તે ગેહી નિત્યે ઘરલચ્છી સાઇ. ૧૦
ઉત્તમ સ્ત્રી પાતાના પતિને દરેક ઉપયેગી કા પ્રસંગે એક સલાહુકારક ઉત્તમ મંત્રીની પેરે સલાહ આપે છે. પોતાના પતિના આશયને અનુસરીને ચાલે છે. મન વચન કાયાથી સ્વપતિસારૂપ નિર્મળ શીળ પાળે છે, નિર્દોષ નથી સાવધાનપણે ગૃહોષ અથવા ઘર ચિન્તા દૂર કરે છે અને ઘરે આવેલા અતિથ ( સાધુ મહુાત્માદિક ) તથા અભ્યાગત-મેમાન પણાદિકના યથાયોગ્ય સત્કાર કરી ગૃહસ્થધમં દીપાવે છે. તેવી સભાગ્યત્ર'તી કુટ્ટીન પતિત્રતા શ્રી પાતાના પવિત્ર ગુણેાવર્ડ ગૃહલમી લેખાય છે, પતિ અને કુટુંબ પરિવારમાં તે સારૂં માન પામે છે અને ગૃહવ્યવસ્થા ઉત્તમ રીતે ચલાવવા સાથે પેાતાનુ તથા પેાતાના કુટુંબ પરિવારનુ` ભલી રીતે ક્રુિતરક્ષગુ કરવાથી તે ગૃહદેવી તરીકે પૂજાય-મનાય છે. સતી સ્ત્રીઓ આવીજ હાવી ઘટે છે.

Page #18

સ્ત્રી દેષ વર્ણનમ્ ૪. ભર્તા હશે જે પતિમારિકાએ, નાંખે નદીમાં સુકુમાળિકાએ, સુદર્શન શ્રેષ્ટિ સુશળ રાખે, તે આળ દેઈ અભયાએ દાખે. ૧૧
(વસંતતિલકા) મા પ્રદેશી સુરિત વિષાવળીએ રાજા યશોધર હ યનાળીએ; દુઃખી કર્યો સ્વસુર નપુર પંડિતાએ, દેશી ત્રિયા ઈમ ભણી ઈણ દેષતાએ.
૧૨ પતિમારિક સુકુમાલિકાએ પોતાના પતિને મારી નદીમાં નાંખી દીધો હતે અને સુદર્શન શેઠે નિર્મળ શીલ (સ્વીસંતેષ વ્રત) પાળ્યું હતું, તેના ઉપર અભયા રાણીએ ખેડું આળ-કલંક ચઢાવ્યું હતું. વળી સૂરિકાંતા રાણીએ પિતાને પતિ પ્રદેશ રાજાને કામાંધ બનીને જોજન પ્રસંગે ઝેર દીધું હતું. તેમજ નાનાવળીએ પિતાના પતિ યશોધર રાજાને ગળે ફાંસો દઈને માર્યો હતો અને નુપૂરપંડિતાએ પિતાનું છેટું ચરિગ છુપાવવા માટે પિતાના પતિને ભેળવી વૃદ્ધ સસરાને કપટરચનાથી હેરાન કર્યો હતે. આવાં દુષ્કૃત્યથી જ સ્ત્રીઓને દોષિત લેખવી છે. કામાન્યપણે સ્ત્રીઓ ન કરવાનાં કામ કરે છે, સાહસ ખેડે છે, કુળલજજા
કલજજાદિક તજી અનાચાર સેવે છે; પરંતુ સુકુલીન સતી સ્ત્રીઓ તે પ્રાણાન્ત કષ્ટ સહન કરીને પણ પોતાના પવિત્ર શીલનુંજ રક્ષણ કરે છે, તેવી સ્ત્રીઓ સ ગુણી-સુલક્ષણી લેખાય છે.
૩ અથ સુલક્ષણ સ્ત્રી વર્ણનમ.
(શાર્દૂલવિક્રીડિત) રૂડી રૂપવતી સુશીલ સુગુણી લાવણ્ય અંગે લસે, લજજાળું પ્રિયવાદિની પ્રિયતણે ચિત્તે સદા જે વસે, લીલા વન લૂસે ઉરવશી જાણે કે વસી, એવી પુણ્યતણે પસાય લહીએ રામા રમા સારસી. ૧૩ સીતા સુભદ્રા નળરાય રાણું, જે દ્રોપદી શીળવતી વખાણી,
જે એવી શીળ ગુણે સમાણી, સુલક્ષણી તે જગમાંહી જાણી. ૧૪ રૂડી રૂપાળી, સુશીલવંતી, સગુણ, લાવણયની ભાવાળી, લજજાવંતી, પ્રિય-. મિષ્ટ વચન બોલનારી, પતિના મનમાં વસી રહેનારી, વિનીત અને પવન વયની શોભાથી જાણે ઉર્વશી આ મૃત્યુલોકમાં આવી વસી હોય એવી, લક્ષ્મીના અવતાર જેવી સાનફળ અને સંબંધ પૂર્વના પુવેગે પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. આવી સ્ત્રીના

Page #19

આધુનિક જેનોનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન.
૧૪૯ યોગે ગૃહસ્થ ધર્મ સારી રીતે પાળી શકાય છે, તેથી તેવી પવિત્ર ગુણવંતી સ્ત્રીને ધર્મપત્ની કહેવામાં આવે છે.
સીતા, સુભદ્રા, દમયંતી અને પદી વિગેરે અનેક સતીઓ પિતાના પવિત્ર શીલ વડે જગપ્રસિદ્ધ થયેલી છે. એવા પવિત્ર શીલગુણવડે જે કોઈ સ્ત્રી અલંકત હોય તે જગતમાં સુલક્ષણ ગણવા ગ્ય છે. અત્રે સમજવાની જરૂર છે કે કેવળ વિષયવાસનાની ક્ષણિક તૃપ્તિ કરવા માટે જ સ્ત્રી સંબંધ (લગ્ન) કર્તવ્ય નથી. લગ્નનો આશય ઘણે વિશાળ-ગંભીર છે, તે કામાંધ જને સમજતા નથી. તેવો સંબંધ તે પશુ પક્ષીઓ પણ કરે છે, છતાં તેમનામાં પણ પ્રેમમયદા જેવામાં આવે છે. પશુ પંખીઓ કરતાં મનુષ્ય સ્ત્રી પુરૂષમાં બુદ્ધિબળ વધારે હોવું ઘટે છે. તેવડે ધારે તે તેઓ લગ્નની ઉંચી નેમ સમજી, વિવેક-મર્યાદા વડે તેને સકળ કરી શકે છે. તે તે જ્યારે કોઈ સદ્દગુરૂની કૃપાથી કે પૂર્વના શુભ સંસકારથી તે ઉભયમાં દેવી પ્રેમ પ્રગટે એટલે તુચ્છ વિષયભેગની વાંછના તજી અથવા કમી કરી અર્થાત તેને પુંઠ દઈ, લોકોત્તર સુખની પ્રાપ્તિ થાય એવું સાધન એક રાગથી કરવા ઉજમાળ બને અને તેવાં હિતસાધનમાં એક બીજા સ્વાર્થ ત્યાગ કરી કેવળ પરમાર્થ દ્રષ્ટિથી એકબીજાને મદદ કરતા રહે ત્યારે જ બની શકે, અને ખરી રીતે જોતાં તેજ વ્યાજબી છે. પ્રારબ્ધ ગે સ્ત્રી પુરૂષ 5 જૂદા જૂદા દેહ પ્રાપ્ત થવા છતાં સદગુરૂ કૃપાથી વિવેકદ્રષ્ટિ ખુલતાં સમજી શકાય છે કે આત્મતત્વ ઉ મયમાં સમાન છે, ને શક્તિરૂપે તે પરમાત્મા સમાન છે. જે આના પૂર્ણ પરમાત્મરૂપે પ્રગટયું નથી તેને જ પ્રગટ કરવા બને તેટલી સાનુકુળતા મેળવી વિવેકથી પ્રયત્ન કરવા જોડાવું એજ ઉભયને હિતકારી કર્તા છે. ઈતિશમ.
આધુનિક જેનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન.
(
૪
)
આજ કાવ્યનાટક સંબંધી વિચાર કરીએ. પ્રથમ એ જણાવવાની જરૂર છે કે કાવ્ય એ વિવિધ કળાઓમાંની એક કળા છે. અને રાત્મામાં જે સુન્દર વિચાર કે ક૯પના ઉઠે તેને સ્થળ સાધનાની સહાય વડે અન્ય જનોનું ચિત્ત રંજન થાય તેવી સુંદર રીતે વ્યક્ત કરવાની શક્તિ તે કળા કહેવાય. રંગોની સહાય વડે ક૯પના આળેખવામાં આવે છે તે ચિત્રકળા કહેવાયવાઘોની સહાય વડે અને જુદા જુદા સુરની મિલાવટથી અંદરના ક૫નાડોલનને સારવડે વ્યક્ત કરવામાં આવે છે તે સંગીત કળા કહેવાય તેવી જ રીતે મનના સુદર ભાવેને તથા વિચ રને સુટુ શદરચના અને મધુર અર્થઘટના દ્વારા અન્ય સમક્ષ મૂકવામાં આવે ત્યારે તે

Page #20

કાવ્યકેળા કહેવાય. તે કળામાં કુશળ માણુમા ક વ કહેવાય. કિની લેાકજીવન ઉપર્ હમેશાં બળવાન્ સત્તા હોય છે. તે ધારે તે લોકજીવનના ઉદ્ધાર કરી શકે; ધારે તે લેાકજીવનના અધ:પાત પણ કરી શકે.
જ
જગત્તા ઉંચામાં ઉંચા વિચારે ડુમેશાં કવિતાદ્વારા દર્શન દે છે. ધર્મને તે કાવ્ય વિના ક્ષણ પણ ન ચાલે. પ્રાર્થના, પૂજા, ભજન, સ્તવન આદિ સર્વ કાંઈ કવિતામાં જ હોય છે, ધાર્મિક વાર્તાનું સાહિત્ય લેકગણુ સમક્ષ કાઢારાજ મૂક્ વામાં આવે છે. મહાભારત અને રામાયણુ મોટાં કાવ્યે છે. તત્ત્વજ્ઞાનનું નિરૂપણું પણ ઘણી વખત કવિતાની સહાયથી કરવામાં આવે છે. ભગવદ્દગીતા કે જ્ઞાનસાર આવાં જ ગ્રંથો છે. જૈન ધર્મના સહિત્યને મેટો ભાગ કાવ્યગ્રંથિત જ છે. સ્તવન, સ્તુતિ, સત્ઝાય અને છટ્ઠાના સ ંગ્રડુ પાર વિનાના છે. જૈન રાસની સંખ્યા એ ટલી બધી છે કે તે તે હજી નિવૃિત નથી થઇ, સ ંસ્કૃત તેમજ માગધી ભાષામાં પદ્મ જૈનનું કાવ્ય સાઽિત્ય કાંઇ.એ.વુ નથી. ભક્તામર કે કલ્યાણમંદિર જેવાં નાનાં કાવ્યે, ત્રિૠષ્ટિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર કે પઉમ રિયમ્, જેવાં મેટાં ડાળ્યે અનેક છે, વૈરાગ્યવ સિત શાન્ત રસ વ્યાપ્ત પદે સ્થળે સ્થળે ષ્ટિગોચર થાય છે. નદઘનજી ને ચિટ્ઠાન દજીનાં પદ્યે! કેટલાં સ્મરણીય અને અર્થગંભીર છે ? નાર ગાયા કરે અને વિારક વિચાર્યા કરે તેાય પાર ન આવે.
ગા
આમ છતાં અત્યારે કાવ્યવિષયમાં રૈતા તરફથી જે નવુ સાહિત્ય પ્રગટ થતુ જાય છે તે તદ્દન છેલ્લી પક્તિનું દેખાય છે. જેમ વર્ષાથી સૃષ્ટિ ખીલે છે અને નવપદ્ધવિત થાય છે તેમ ધાર્મિક કવિથી ધર્મજીવન વિકસે છે અને વધે છે. પણ અ ત્યારે આખી જૈન સમાજમાં એક પણ જૈતત્રિ દેખાતા નથી કે જે કાવ્યરસિક ધમ પરાયણે જૈનાની કાપિપાસા તૃપ્ત કરી શકે અને ઉન્નત ધર્મની આરાણુ શ્રેછુપે લઇ જઇ શકે. કેટલાક સાધુએ તેમજ શ્રાવકા કાવ્યો રચવાના કે પૂજા અ નાવવાના પ્રયાસ કરે છે પણ હજી સુધી ઉંચી જાતનાં કાવ્યે ષ્ટિગોચર થતાં નથી. છેલ્લાં છેલ્લાં આત્મારામજી મડારાજના કાવ્યેામાં શબ્દ ચમત્કૃતિ, સ`ગીતમાધુર્ય તેમજ કેટલેક ઠેકાણે અથગાંભીર્ય અનુલવાય છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનુ પૂર્વ અવસર એવા ક્યારે આવશે, ” એ પદ્ય ઉચ્ચ કોટિના કાવ્યમાં મૂકી શકાય, પણ ત્યાર પછી એવા સુન્દર પદ્મ, સ્તવન વા પુખ્તના જન્મ થયે દેખાતા નથી. પૂજાનું' જૈનોમાં અઢળક સાહિત્ય છે, અને તેમાં કેટલુંક મડ઼ેજ ઉત્તમ પ્રકારનું છે. વીરવિજયજી જેવા રસવિલાસી સાધુએ હાલ કેમ દેખાતા નથી?
34 +
સારે। કલિ ઉપજવે ન ઉજ્જવા તે કુદરતને આધીન છે તેથી તે બાબત ખેદ કરવા તે નિરક છે; પણ વર્તમાન જૈનેાની કાવ્યવિષય તરફ અસાધારણ ઉપેક્ષા

Page #21

આધુનિક જેનું કળાવીને ધાર્મિક જીવન.
૧પ અક્ષમ્ય લાગે છે. તેમના નિત્ય જીવનમાં ઉપયોગમાં આવતા-ગવાનાં પઘો જોતાંકિશારતાં તેમની પસંદગી કેટલી નિમય અને કાવ્યરસ વંચિત છે તેને સહેજે
ખ્યાલ આવશે. અષ્ટપ્રકારી પૂજાના દુહાઓ તદન સાધારણું છે અને આથી પણ સાધારણ અને લગભગ અર્થ વિનાનું કાવ્ય આરતિ અને મંગળ કિરવાનું છે. જય જય આરતિ આદિ જિમુંદા, નાભિરાયા મારૂદેવી કાં નંદા” અથવા તે “દિવો રે દિવો મંગળ દિ, આરતિ ઉતારે બહુ ચિરંજી” આ તે કાંઈ કાવ્ય કહેવાય કે નાના છોકરાની “સારી ચોપડીએ ભાય, હૈયું દેખી તે હરખાય” જેવી કવિતા કહેવાય? અમુક રાગમાં માળખામાં શબ્દો જડી દેવાને કવિતા કહેવાતી હોય તો આવું ચલાવી લેવાય; કવિતામાં રાગના લય પ્રમાણે શબ્દોની ગોઠવણને તે બહ શણ સ્થાન છે. આરતિના કાવ્યમાં પરમાતમાની સ્તુતિ હેવી જોઇએ તેને બદલે
આરતિની સ્તુતિ અને આરતીના ફળનું વર્ણન આવે. જૈન ધર્મ ક્ષત્રીયો પાસેથી વેના હાથમાં ગમે ત્યારપછી ફળ અને લાભાલાભની ગણતરી વધી ગઈ તે એટલે સુધી કે નવકારના પહેલા પાંચ પદ કરતાં પછીના ચાર પદ વિશે વધારે ભાર મૂકીને ગાય અથવા સંભળાવે, આરતિ જેવી પ્રાચીન કાળની પવિત્ર રૂઢિના આચરણ પ્રસંગે ગાવા માટે પણ આપણે એક સુંદર કાવ્ય ઉપજાવી ન શકીએ તે પછી આપણે મતિ કાવ્ય વિષયમાં કેટલી બધી કુંઠિત થઈ ગઈ ગણાય?
જે રીતે આરતી સંબંધી કહ્યું તેજ ટીકા સ્તવનોને લાગુ પડે છે. આપણે ચાવીશીઓ ઘણી વખત વાંચી વિચારી-કેટલાંક બીજા સ્તવને પણ જોયાં પણ તેમાંથી અપવાદરૂપે કેટલાંક બાદ કરતાં ઘણાખરાં કવિત્વના દૃષ્ટિબિન્દુએ બહુજ પામર લાગે છે. આમાં પણ અર્થ કે સ્તવનને વિષય વિચાર્યા વિના જયારે જેને બંધુઓને આ પ્રાસંગિક સ્તવન પોપટની માફક પઢતાં જોઉં છું ત્યારે મનમાં બ૪ ગ્લાનિ થઈ આવે છે અને વિચાર થાય છે કે અનંત ચૈતન્યશાળી વીર ભગ. વાનના અનુયાયીઓમાં આટલી બધી જડના કેમ? સ્તવન, સ્તુતિ કે પ્રાર્થનાઓ એવી હોવી જોઈએ કે જેમાં સ્થળ બાબતોના ઉલ્લેખને તદન ગણ થાન મળવું જોઈએ, ભાષા કે વિચારની ગ્રામ્યતા અદૃશ્ય થવી જોઈએ, કાંચન માં હીરો જડાય તેમ સુન્દર શબ્દોમાં મનહર મનેહર અર્થની ઘટના થવી જોઈએ, કાવ્યનું અખંડ ઝર વહેવું જોઈએ અને પદે પદે શાન્ત રસનું તેમજ અનુપમ ભક્તિનું દર્શન થવું જોઈએ.
એક કવિ ભગવાન પાસે મેક્ષ માગે છે તે શી રીતે ? “ આપી દે, આપી વેલ, ઝટપટ ઝટપટ,” આ તે કાવ્ય કહેવાય કે ભગવાનની મશ્કરી ? અનુકરણશીલ વૃત્તિ તે જૈનને જ વરી જણાય છે. નરસિંહ મહેતાના નાટકમાં એક કવિએ ક બનાવ્યું કે–

Page #22

ખાવા રે, ભાડુ મારા ભાગવા હાજી. ાવા તા ાશે સેવકની લાજ......................................વ્હીલ ત્યારે અન્ય જૈન કવિએ તે ઉપરથી નીચે પ્રમાણે કાવ્ય બનાવી દીધું. “ ત્રીશલાના જાયા રે, મહાવીર સ્વામી આવજો રે; નહિ આવા તા, થાશે સેવકના બેહાલ...............ત્રશલાના
**
}}
આવાં કવિતાશૂન્ય અનુકરણપૂર્ણ ગાયના મનાવવામાં આવે અને રાગાને માટે “ સાહેમા સલુણા નાની નણદલના વીરા ” અને “ છાણાં વીણવા ગઇતી ત્યારે બીંછીડે ટકાવી ” એવાં નાટકી ક્ષુદ્ર રાગાના આશ્રય લેવામાં આવે તે જોઇ કાણુ કાવ્યરસિક જૈન ખેદ ન પામે ?
જૈનાના ધાર્મિક જીવનમાં જેટલું સ્થાન પૂજા લાગવે છે, તેટલું જ અ ગત્યનું સ્થાન પ્રતિક્રમણ લાગવે છે. મૂર્ત્તિ પૂજક યા અમૂર્ત્તિ પૂજકને પણ પ્રતિ ક્રમણુ સ્વીકાર્ય અને આદરણીય છે. વસ્તુત: આત્મીય જીવનની નિયમિત પર્યા લેાચના કરવી, ભૂલાને માટે પશ્ચાત્તાપ કરતા રહેવું અને આગળ વધવા-આત્મ પ્રગતિ સાધવા–માટે આવશ્યક આત્મમળ પ્રાપ્ત કરતા રહેવુ–આ જૈત ધર્મનુ ખરૂ રહસ્ય છે. આવી ઉન્નત આશયેાથી ભરેલી પ્રતિક્રમણ ક્રિયા પણ રસહીન અને કેટલેક ઠેકાણે પુનરાવૃત્તિની પરપરા જેવી દેખાય છે, તેમાં માટા ફેરફાર ક રવાની જરૂર છે. ઉકત દોષને લીધે શિક્ષિત જૈનાને પ્રતિક્રમણ પ્રત્યે અરૂચિ વધતી જાય છે. જે કળાવિહીનતા જૈનેના ધાર્મિક જીવનનાં અન્ય અંગામાં જોવામાં આવે છે તેજ કળા વિહીનતા પ્રતિક્રમણની ઘટનામાં જોવામાં આવે છે. પ્રતિક્રમણમાં કેટલીક સાધારણ લાગતી અથવા પુનરાવૃત્તિ જેવી જણાતી બાબતા કાઢી નાંખી પ્ર ચલિત ભાષામાં રચાયેલાં ઇશ્વર સ્તુતિનાં તેમજ આત્મ ચિન્તવનને લગતાં સુન્દર પદ્માને સ્થાન આપવામાં આવે તે સહેજે પ્રતિક્રમણુ ઉપર લેાકેાના પક્ષપાત વધે, તેનું રહસ્ય ખરાખર સમાતાં પ્રતિક્રમણુ વધારે ઉપયોગી થઈ શકે અને આત્માનું અનુરજન તેમજ ઉદ્ધાર-ઉભયને સહેલાઇથી સાધી શકાય. અલબત્ત, એ સ્પષ્ટ છે
૧ પ્રતિક્રમણની ક્રિયામાં પુનરાવૃત્તિ બીલકુલ નથી, એક પશુ સૂત્ર વધારા પડતું નથી. તેને માટે પ્રતિક્રમળ્યું હેતુ ગભ ગ્રંથ વાંચવાની અપેક્ષા છે. તત્રી.
૨ આમાં કળાવિહીનતા નથી પણ કળાપૂર્ણતા છે, તેના અનુભવ માટે બહુ જાવાતી જરૂર છે. ત્યાર પછીજ એ બાબતમાં અભિપ્રાય આપી રાકાય તેમ છે. તંત્રી.
૩ એની અંદર બીજી વસ્તુને ગેડવવાના કે છે. તેને કાઢી નાખવાના અવકાશજ નથી, એવી અપૂર્વ સ ંકલના છે. સ્તવન, સઝાયતી અંદર મનગમને ફેરફાર થઇ થાને લેાકચિ અનુસાર સ્તવન સઝાય દાખલ કરવામાં વાંધો નથી.
શકે તેમ છે. તે તંત્રી.

Page #23

लागिमगागुडणारा पाामहाः
કે એ કામ શાસ્ત્રવિશારદ આચાર્ય તેમજ સાધુઓનું છે. પ્રતિક્રમણ બહુ મહત્વની કિયા હૈઈને તેમાં ફેરફાર કરવા, અમુક સૂત્રે કાઢી નાંખવા, બીજા સૂત્રે દાખલ કરવા અથવા તે પ્રચલિત ભાષામાં નવાં સૂત્રો બનાવવા વિગેરે બાબતે સાધુસુનિ. રાજના પ્રદેશની અને તેઓ કરે તેજ સર્વમાન્ય બની શકે. આમ હવાથી સદ્ધર્મ રક્ષક સાધુજનોને મારૂં સવિનય વિજ્ઞાપન છે કે નિરસ બનતી જતી અને તેથી જ જેના જીવનમાંથી લુપ્ત બનતી જતી પ્રતિક્રમણ ક્રિયાને ઉદ્ધાર કરવા–તેને રસવતી બનાવવા-સુંદર, સરળ, સુગ્રાહ્ય કાવ્ય, પશે તેમજ સૂત્રોથી સુગ્રથિત કરવા સત્વર પ્રવૃત્ત બનવાની ખાસ જરૂર છે.
નાટક કાવ્યનું એક અંગ હેઈને જૈન કાવ્યોનો વિચાર કરતાં નાટક વિષય તરફ સહેજે દષ્ટિ દોડે છે. નાટકના બે ઉદ્દેશ છેવર્તમાન સામાજિક જીવનનું યથાર્થ પ્રતિબિંબ રજુ કરવું અને તેજ જીવનના ખોટા અંશે દૂર કરે અને સારા અંશોનું આરોપણ કરે એવા મહાન આદર્શ સમાજ સમક્ષ મૂકવા. નાટકમાં સર્વ રસને પૂરો અવકાશ હોવાથી લોકોને નાટકમાં સૌથી વધારે રસ પડે છે, તેમજ ભજવાતા નાટકની લેકજીવન ઉપર અસર પણ એટલીજ બળવાન થાય છે. કે પણ દેશના નાટકો જુએ એટલે એ દેશનું સામાન્ય જીવન કેવું છે અને તેની પાછળ શા ઉદેશો રહેલા છે તેનો એકદમ ખ્યાલ આવી શકે છે. નવી ભાવનાઓનો પ્રચાર કરવા માટે નાટક ઉ ત્તમ સાધન છે. લોકો ઉપર ધર્મની સત્તા મજબૂત ટકાવી રાખવા ખાતર તેમજ અન્ય જનમાં ધર્મને પરિચય તેમજ પ્રચાર વધારવા માટે ધાર્મિક નાટકો રચાતા તેમજ ભજવાતા. અત્યારે પણ હિંદુધર્મનાં અનેક નાટક રંગભૂમિ ઉપર ભજવાય છે. જૈન ધર્મમાં પણ નાટક સાહિત્ય રચાયેલું છે. ધાર્મિક નાટક ભજવવાને પ્રાચીન કાળમાં રીવાજ હોય એમ ધાર્મિક કથાઓ ઉપરથી માલુમ પડે છે. અષાઢાભૂતિ ને ભરત ચક્રવતી' ને પાઠ ભજવતાં કેવળજ્ઞાન પામવાનું દષ્ટાન્ત બહુ આકર્ષક છે. અત્યારે સ્થિતિ પલટાઈ ગઈ છે. અત્યારે જૈન નાટકે ભાગ્યે જ રચાય છે અને તેવાં નાટકે રંગભૂમિ પર ભજવવા સામે તે જેને બહુજ મોટે વિરોધ છે. વર્તમાન નાટકમાં કૃષ્ણ ગેપીની શૃંગારાત્મક ચેષ્ટાઓ જોઇને અને તે કારણથી કૃષ્ણ વિગેરેને પ્રેક્ષકવર્ગના અતિ ઉપહાસનાં પાત્ર બનેલ જોઈને રખેને આપણા ઇષ્ટદેવની આવી સ્થિતિ થાય એ ભયનું પરિણામ છે, પણ આવી સ્થિતિ આપણી બાબતમાં ઉભી થવાને જરાય સંભવ નથી એને જેન બંધુ
૧ આ પૃથા બહુ વર્ષોથી તદન બંધ થઈ ગયેલ હોવાથી પૂર્વ કેવી રીતે નાટકના પ્રયોગ થતા હતા તે કલ્પનામાં આવી શકતું નથી, તેમ તેને લગતી લેખીત હકીકત પણ દષ્ટિગોચર થતી નથી. એટલે આ બાબત હાલ તે સુજ્ઞ જનોએ લક્ષમાં લઈને પ્રથમ તે સંબંધી વિચાર કરવાનું છે અમલમાં મૂકવાની ઉતાવળ કરવા જેવો આ વિષય નથી. એ તત્રી,

Page #24

TYLVIA
એને ખ્યાલ નથી. કૃષ્ણુ અને ગોપીના સબંધની કિંવદન્તીએ જ એવી છે કે તદ્વિષયક નાટ્યપ્રયોગમાં શૃંગાર આવ્યા વિના રઢુંજ તંડુ. ભગવાન મહાવીર કે ઋષભદેવના ચરિત્રમાં એવી શી વાત છે કે જેનું નાટક થતાં લેકે છે!ધ પામત્રાને અદલે ઉડ્ડાસ કરે ?
કેટલાકના મનમાં એમ થાય છે કે આ ચારિત્રશૂન્ય નાટકીઆએ ભગવાન હાવીર, નેમનાથ કે ગૈતમસ્વામીનો પાડ લે અથવા તે સર્યો હંમ ઉપર આવી ઉભા રહે તે કેવુ એજુદું લાગે ? કેટલાક વળી તેમાં જૈનધર્મી આશાતના સમજે છે. અલબત્ત, નાટકીય સુરિત ન હુંાય ત્યાંસુધી શુદ્ધે નાટકો ભજવી ન શકાય, તેમજ નાટકમાં આળેખાયલા ઉંચા આદરો લેાકડુદયમાં ખરેખર ઉતરી ન શકે, છતાં પણ ઉપર જાવેલા વિચારથી જૈત નાટકોના સર્વથા બહિષ્કાર કરવે યુક્ત નથી. નાટકે સમાજમાં કેટલુ અગત્યનું સ્થાન બેગવે છે તે સમજવાની જરૂર છે. જે પ્રભુ કે સાધુનો પાઠ ભજવવામાં આશાતના હોત તે પાચીન કાળમાં પશુ નાટક ભજવવા વિષે નિષેધજ કરવામાં આવ્યા હતું.જૈન નાટકના અનભ્યાસને લીધે જૈન નાટકની કલ્પના વિચિત્ર લાગે છે. જૈન ધર્મ કળમડાસાગરમાં ડુમતા જાય છે અને જૈનોની સંખ્યા ઘટતી જાય છે તે પરિસ્થિતિમાંથી બચવા માટે નાટક એક ઉત્તપ સાધન તરીકે સહાય આપી શકશે. અત્યારે જૈન ધર્મના કાને ઉપદેશ આપશે તે નહિ સાંભળે, પણ તેજ ઉપદેશના મૂળ પ્રભાવરૂપ મહુદવીર આદિ તીર્થંકરોના ચિરત્રા રંગભૂમિ ઉપર ભજવાતા હશે તે સૈા કાઇ મહુ ભાવ તથા પ્રીતિથી જોશે. યુદ્ધચરત્રનું નાટક લેાકેા કેટલા રસથી જોતા? યુદ્ધ ચરિત્ર જોતાં શ્રી પપેશને બુદ્ધના વિષે કેવુ માન ઉપજતું? તથા બુદ્ધ ધર્મના રસ્ટને જાણવાની કેટલી જીજ્ઞાસા થતી? સીનેમેટેગ્રાફમાં જીૠસક્રાઇસ્ટનું નાટક કેવુ' સુન્ડર રીતે ભજવાય છે, અને અન્ય ધી એ શુ કેટલા ભાગથી ક્રાઇસ્ટનું ચારિત્ર નિડાળે છે ? મહાવીર સ્વામીના જીવનમાં ન ટકશાળામાં ભજવાય એવા ક્યાં માછા રસાસ્થ્ય વિભાગો છે ? કાઇ સાધુનો વેશ પહેરે કે કેઇ સાધ્વી થઈને સ્ટેજ ઉપર આવે તે બહુ ખેલું. તે ખ્યાલ માત્ર ભ્રાન્તિરિણામી છે. જેને પુસ્તક લાંચવા નથી, ઉપદેશ સાંકળવા નથી અને ધર્મ અધર્મ વિચારવાની તસ્દી લેવી નથી તેને નાટક સિવાય ભગવાન મડાવીરના સદેશ શી રીતે સમળાવશે ? તીર્થં કરેના ચરિત્ર ઉપરાંત જેનેાના કઘાસઽત્યમાં બીજે એટલે અખુટ ભંડાર છે કે અનેક નાટકે રચી શકાય તેવી સુન્દર વસ્તુએ જ્યાં ત્યાં મળી આવે. આ વસ્તુ શ્માના નાટકકારો લાભ લેવા નથી એમ નથી પણુ જૈનાને આ વિષયમાં એટલે મધા વિરોધ બ્લેઇન તે તે વસ્તુમાં ફેરફાર કરીને નાટકમાં ઉતારે છે. મહાવીર હોય માં કુછ્યુ કે રામને મુકી દે, સાધુ હેય ત્યાં સન્યાસીને ઉતારી દે અને શ્રાવક હોય

Page #25

આધુનિક જેનાનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન,
૧૫૫
ત્યાં વૈષ્ણવ કે શિવેાપાસકની સ્થાપના કરી દે. આપણીજ વસ્તુઓને આપી કદાગ્રહને લીધે આવા વિપર્યાસ કરવામાં આવે તેમાં હાજી કે લામ શું? સુવિખ્યાત નાટકકાર ડાહ્યાભાઇ ધાળશાજીએ નાટકા રચવામાં જૈત કથાઓના કર્યાં ઉપયેગ કીધેા નથી ? વીણાવેલી શ્રીપાળ રાજાના રાસનુજ રૂપાન્તર છે, છતાં પણુ આવી ઉત્તમ કથાએ જૈન સાહિત્યમાં ભરેલી છે, આવા ઉત્તમ ચરિત્ર જૈન મહા પુરૂષોના છે, આવા ઉપકારા આખા જગત ઉપર જૈન તીર્થંકરોના જ છે આવુ લેકને નાટકદ્વારા સીધે સીધું ભાન થાય અને લેકને જૈન ધર્મ અને જૈત મહાપુરૂષા પ્રત્યે રાગ વધે તે તેમાં ખાટુ શું ?
હુમાં કુમારપાળનું નાટક ભજવાયું' તેમાં પણ આવીજ ધમાલ થઇ હતી. નાટકકાર બહુ સારી રીતે સમજતા હતા કે જૈન ભાઇએમાં આ બાબતમાં બહુ કાળાહળ થશે અને તેથી જેમ બને તેમ જૈન વિષે એછા ઉલ્લેખ આવે, સાધુએ ઓછાં દર્શન દે, હેમચંદ્રાચા પડદામાંજ રહે તેવી નાટકકારે ખાસ સભાળ લીધી હતી. એક ઠેકાણે અણુછુટકયે એ સાધુ લાવવા પડે છે તેમને સ’ન્યાસીના પાશાક પહેરાવે છે. આમાં આપણને શુ લાભ થયે ? હેમચ'દ્રાચાર્ય કુમારપાળના ઈતિહાસમાં અમરસ્થાન લેગવે છે અને તે કુમારપાળની આટલી મહુત્તાનું મૂળ કારણ છે, તે કુમારપાળના નાટકમાં આપણા કદાગ્રહને લીધે દર્શન પણ ન દે તેમાં આપણે અભિમાન પામવાનું કે શરમાવાનું ?
ધાર્મિક લાગણીને આવિર્ભાવ આપવાનું નાટક એક 'મતી સાધન છે, નાટ કશાળામાં જૈન નાટકા ભજવાવાની શરૂઆત થવી જોઈએ, તેવીજ રીતે જૈન કથાના જુદા જુદા વિભાગે મંદિરમાં પણ ભજવાતા હાય અથવા તેા શાળાના વિદ્યાથીએ પ્રસંગે પ્રસ`ગે ભજવતા હાય તે જૈન સમાજને ઘણુંા લાભ થાય. વૈષ્ણુવ મંદિરમાં કૃષ્ણ તેમજ રામના ચારિત્રા ભજવાય છે. જુદા જુદા નાટકોમાં આવતા પ્રસંગા પશુ અત્યારના વિધાથી એ બહુ સારી રીતે ભજવે છે. આથી આનદ સાથે સહેજે ધર્મના સંસ્કારી લેાકજીવનમાં રૂઢ થાય છે.
જ
હું નાટકોના પક્ષ કરૂ છું તેથી અત્યારે જે નાટકા જેવી રીતે ભજવાય છે તે ઢોષ વિનાનાં અને ઉત્તેજન આપવા યેાગ્ય છે એમ મારા કહેવાને આશય ન સમજવા. શુદ્ધ નાટકના દ્રષ્ટિબિન્દુએ તેમજ નીતિ વ્યવહારના ધેારણે અત્યારે ભજ વાતા નાટકા અનેક દાષાથી ભરેલા છે અને તેમાં સુધારો થવાની ખાસ જરૂર છે. ઇતિદ્વાસનું ભાન નહિ, ફેશનને અગ્ર સ્થાન, બિભત્સ ફારસા, અણુઘટતાં અભિનયા, સંગીતના લગભગ અભાવ, અને આવાં અનેક દૂષણૢાથી અત્યારના નાટકો દૂષિત છે, જેથી સમાજજીવનને બહુજ ધક્કા પહોંચતા જાય છે. જૈન કથાઓ પશુ

Page #26

'૧૬
બી એન ઘમ ઘકારા.
આવી રીતે ભજવાય છે તેમાં કાંઈ બહુ લાભ ન થાય. એટલા માટે એક બાજુએ જેમ હું જેન નાટક સાહિત્ય ખુબ સમૃદ્ધ થતું જેવા ઉત્સુક છું તેટલોજ હું અત્યાના નાટકના રૂપરંગમાં જોટો ફેરફાર થતો જોવા ચિત્તાતુર છું.
જેનું કાવ્ય તથા નાટક વિષે પ્રસ્તુત લેખન દિરે આ મારા સામાન્ય વિચારે છે. વિચારે હોય તેવા જ દર્શાવતાં સંલ છે કે ધર્મચુસ્ત કે “અત્યારે ચાલે છે તેજ બહુ સારું છે એમ માનનારા જેન બંધુઓની લાગણી કદાચ દુઃખાપ તે તેઓની હું ક્ષમા યાચું છું, અને મારા વિચારોમાં જે કઈ સ્વીકારવા જેવા લાગે તે સ્વીકારીને અન્યની ઉપેક્ષા કરવા વિનંતિ કરું છું. જૈન બંધુઓના ક્ષમાભાવનાં તેમજ ઉદારતાની હજુ મને તો સવિશેષ અપેક્ષા છે, કારણ કે હવે પછીના વિજા
માં એવા કેટલાક વિદ્યારે જવાના છે. જેમાં એ. રાઈ એ સહેલાઈથી મન થઈ ન શકે. મારો આશય છે તે ધ્યાનમાં લઈને જે લખાયું છે અને હવે જે લખાશે તે શનિની વાંચવા વિચારવા પુન: વિજ્ઞ છે. તા. ર૬-પ-૦
પરમાં મુંબઈ.
आपणा केवलाक लालाजिक सवाल लंबंधी चर्चा.
લેખક–ન્યાલચંદ લમીચંદ એની, બી, એ, એલ એલ, બી,
(અનુસંધાન પૃટ ૧૨૩ થી) આ સામાજિક સવાલેની ચચાના ઉત્પાદક પિતાના લેખની શરૂઆતમાં ભાર દઈને-દાંડી પીટીનેજગરદસ્ત ઉષણપૂર્વક જણાવે છે કે–આપણી પ્રગતિ આપણે એવી રીતે કરવી જોઈએ કે જેથી દેશની પ્રગતિને તેની સાથે વિરોધ આવે નડુિ. કેમની ઉન્નતિ કરવા માટેના પ્રાપ્ત થતા જે જે પ્રલોભનો સીધી યા આડકતરી રીતે દેશની પ્રગંતની આડે આવતા હોય તેનાથી દૂર રહેવું જોઈએ.
I am an Indian first and than a Parsi. હું પ્રથમ હિંદુસ્થાનને વતની છું અને પછી પારસી છું –એવું ઉચ ભાવનાવાળું સર ફોઝિશાહ મહેતાનું સત્ર યાદ કરી કોમની ઉન્નતિ કરતાં દેશની ઉન્નતિને અગ્રસ્થાન આપવું જોઈએ અને મહાન ખાતર વિભાગને ભેગ આપ પડે તો પણ આપવો એજ આપણે મુખ્ય ફરજ છે.
આ પ્રસંગે જણાવવું જોઈએ કે દેશમાં ચાલી રાજકીય તેમજ સામાજિક હીલચાલમાં આપણે યથાશક્તિ જોઈએ તેટલા પ્રમાણમાં સારો ફાળો આપી

Page #27

આપણા કેટલાક સામાજિક સવાલા સબંધી ચર્ચા.
૧૫૭
શકતા નથી અને તેનાં કારણેા ઉચ્ચ કેળવણીની ખામી ઉપરાંત આપણી ડરપેક ક્ષિતિ અને કેવળ સ્વાર્થ સાધક અને સકુચિત વણિક નજરથી કામ લેવાની પ્રવૃતિ પણ જલ્યુઇ આવે છે. જે સમુદાયને ડૅટા ભાગ ગુજરાત અને મારવાડના પ્રદેશમાં વસનાર છે. હિંદુસ્તાનના બીજા ભાગ કરતાં આ પ્રદેશ રાજકીય પ્રવૃત્તિમાં ઘણા જ પછાત છે. હાલમાં કંઈક જાગૃતિ જણાતી હેય તેા તે મહુાત્મા ગાંધીજીના પ્રયાસને આભારી છે. ગુજરાતની તમામ પ્રજા અને તે સાથે જૈન પ્રશ્ન પશુ ઘાલક પ્રવૃત્તિમાં વિશેષ મશગુલ રહેતી હોવાથી દરેક બાબતમાં તાત્કાળીક લાભનો નજરથી કામ લેવા દેવાયેલી છે અને તેથી રાજકીય હીલચાલ આપણે આગળ વધારી શકતા નથી. દેશના-કામના લાભ કરતાં આપા પોતાના ક્ષુક સ્વાર્થને આપણે વધારે મહત્વ આપીએ છીએ. પરમાર્થ બુદ્ધિથી-સ્વાર્થ ત્યાગવૃત્તિથી કામ લેવાના ઉત્સાહ આપણે જોઇએ તેવા ખીલવી શકયા નથી. આવા સચાગે! વચ્ચે ગોખલે, દાદાભાઇ, ગાંધીજી જેવા નરરત્ન આપણા સમુદાયમાંથી નીપજાવી શકીશુ કે કેમ તે એક સવાલ છે. નાના મ્હાઢે એટી મેટી ત્રાતા કરવાને મદલે, ઉ. પ્રદેશમાં વિહાર કરવાને બદલે આપણે હાલ તુરત તે નાની નાની ખાબતેની સુધારણા તરફ જ લક્ષ્ય આપી સતેષ માનવાના રહે છે. આખી પ્રજાનું ભવિષ્ય પ્રત્વની અંગભુત વ્યક્તિઓના પ્રયાસ ઉપર આધાર રાખે છે અને સમસ્ત પ્રશ્ન માટેના મેટા બેટા સવાલેમાં આપણે માથું મારવા જેટલી શક્તિ ધરાવતા ન હાઇએ તે પછી આખા દેશની પ્રજાની ઉત્પત્તિને માટે ન આવે તેવા પ્રકારની હીલગાલથી આપણા સમુદૃાયની પ્રગતિ માટે પ્રયાસ આદરવાની જરૂર છે, સમાજસુધારડ્ડા માટેના જુદી જુદી કેમના પોતપોતાને રૂચિકર-અનુકૂળ પ્રાસેથી જે કઇ કાર્ય સાધી શકાય છે તેથી એક રાતે કરીએ તે દેશનાયકેની વધારે વિશાળ ધારચુ ઉપર રચાયેલી ઉકાર હીલચાલ-પોતાના કાર્યક્ષેત્રતી મામ એક સરખી કરવા જેવા પ્રયાસ આપણે કરીએ છીએ. આ ગણુતરીયો ૪ જુદી જુદી કામે તરફધી ભરવામાં આવતી કાન્ફરન્સ માત્રકારને પાત્ર છે અને આપણે પણ સત્તર હાર વરસથી પ્રતિવષ આપણી કેન્ફરન્સુ કરવાનું શરૂ કરેલ, પરંતુ આપણી આર્યભાર પ્રકૃત્તિને લઇ શરૂઆતમાં આ મહાદેવી કેન્ફરન્સની હીયાલને આદર બાથી આપણે આગ વધારી શકયા તેથી વિરોધ આદરભાવની વાત એક માજી ઉપર રડી પરંતુ તેટલે પણ આદરભાવ-ધનું ચાલુ નિહુ ઞતાવી શકવાથી ઘણુ વધારે ખચ પ્રતિવર્ષ થાય છે, એવુ હ ુાનુ આગળ કરી આપણે મળે યે કેન્દ્ ફ્રેન્સ ભરવાનું ઠરાવેલ છે.
આ રીતે દર ભીક્ત વરસે કેન્ફરન્સ ભરવાના નિશ્ચય ઉપર પણ છતાં માજી કેન્ફરન્સ તરફ જૈન સમુદાયના કૈટલોક ભાગ ને બસ કરીને મુનિવ પૈકી કેટલાક મુનિ મહારાજા એ ઉપેક્ષાભાવ દર્શાવે છે, એટલુંજ નિહં પણ

Page #28

૫૮
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
ચિત્ વિરૂદ્ધ લાગણી પ્રગટ કર્યે જાય છે અને કોન્ફરન્સની હીલચાલને તેડી પાડવા માટેને પ્રયાસ પણ સેવે છે, તેનું શુ કારણ? તે સમજવાની તેના ખાસ અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે કે જેથી કરીને કાન્ફરન્સની હીલચાલમાં તેમની નજરે જણાનું અનિષ્ટ તત્ત્વ દૂર કરવા ચાગ્ય હોય તે તે માટે મનતા પ્રયાસ થઈ શકે.
શરૂઆતમાં એટલું તે કન્નુલ કરવુ જ પડશે કે મનુષ્ય માત્ર ભૂલને પાત્ર છે અને તે ધેારણે છદ્મસ્થ મનુષ્યોના સમૂહ પણ ભૂલને પાત્ર છે એટલે આવી દરેક હીલચાલ વગે નિર્દોષ કે ભૂલ વગરની હાઇ શકે નહિ; પરંતુ આવી હીલચાલથી કવચિત્ નજીવા નુકશાન કરતાં પણ અસાધારણ લાખ પ્રાપ્ત થતા હેાવાથી તે દરેક વ્યક્તિના આદરને પાત્ર હોવી જોઇએ. ઘણી વખત કરવામાં આવતી ભૂલેાથી પણ નવું નવું જાણવા-જોવાનું-શીખવાતુ મળે છે અને નિષ્ફળતા અમુક દ્રષ્ટિએ રહેલી છે એ મુદ્દાની હકીકત લક્ષ્યમાં રાખી આવી મહુરવની-ઘણી ઘણી રીતે ઉપયોગી હીલ્લ્લાલ સામે ચેડાં કડવાને ખદલે-મારીક દ્રષ્ટિથી તેના છિદ્રો શેાધવાને બદલે પ્રત્યેક જૈન નામ ધારક વ્યક્તિએ અને ખાસ કરીને સમુદાયના આગેવાન તરીકે જેસને માથે મેાટી જવાબદારી રહેલ છે તેવા દરેક મડાન પુરૂષે ભલે તે સાધુજીવન ગુજારતા હોય અગર શ્રાવક ( ગૃહુસ્થ ) જીવન ગુજારતા હોય તેણે તેના પૂર્વના ઇતિહાસના અભ્યાસ કરી-તેનો આધુનિક મ ંદ ગતિના કારણેાનુ સ ંશાધન કરી ટ્રાન્ફરન્સની હીલચાલને વધારે સતેજરિત ગતિવાળી અને વધારે ને વધારે લેકપ્રિય બનાવવા માટે પેાતા તરફના સોંપૂર્ણ ફાળા આપવાની જરૂર છે.
મા ચર્ચાના વિદ્વાન્ ઉત્પાદકે સામાજિક સવાલેાની ચર્ચામાં આપણી કેન્દ્ર રન્સને જ અગ્ર સ્થાન આપેલ હેવાથી ઉપર મુજબના લખાણુ ઉપોદ્ઘાતથી તેજ વિષય ઉપર ઉહાપાડ કરવાની હાલ તુરત જરૂર ધારવામાં આવે છે.
વર્તમાન યુગમાં કેન્ફરન્સ જેવી હીલચાલની સમુદાયની સ`દેશીય ઉન્નતિ માટે અનિવાય આવશ્યકતા છે તેવુ પ્રતિપાદન કરવા માટેની દલીલેા કરવાની હવે લેશ માત્ર જરૂર નથી; પરંતુ આ હીલચાલ વધારે મજબુત સ્વરૂપ ધારણ કરી સમુદાયની પ્રત્યેક વ્યક્તિના અંત:કરણપૂર્વકના આદરને પાત્ર કઇ રીતે થઇ પડે તે માટે ખાસ વિચાર કરવાની જરૂર છે.
કાન્ફરન્સની વર્તમાન સ્થિતિના કારણેાની તપાસ કરતાં રા. રા. મૈાતીચંદ્ર ભાઇ પ્રથમ કારણુ તરીકે કેન્ફરન્સને વિચારક મંડળને બદલે કાર્ય ગ્રાહી વ્યવસ્થાપક મંડળ બનાવવાની શરૂઆતથી થયેલ વૈજનાના ધેારણુને આગળ કરે છે; પરંતુ મારા નમ્ર અભિપ્રાય મુજબ કેાસે માત્ર વિચારક મંડળ તરીકેજ કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હેત અને કેવળ વિચાર-મળ કેળવવા તરફ જ લક્ષ્ય આપ્યું હત

Page #29

આપણા કેટલાક સામાજિક સવાલા સબધી ચર્ચા.
૧૫૯
તે આપણે હાલના કરતાં કંઈક જુદીજ સ્થિતિ અનુભવતા હાત એમ સ‘ભવતુ’નથી. જૈનેતર કામેાની કાન્ફરન્સાએ જે તે કામની પ્રગતિમાં આવકારદાયક વધારા કર્યાનું દષ્રિગત થાય છે તે ખાસ કરીને તેમની કાન્ફરન્સાએ કેળવણી જેવા મુખ્ય અને અગત્યના વિષયને અગ્રસ્થાન આપી કેળવણીના મહદ્દ કા ને સંગીન રીતે પુષ્ટિ મળે તેવાં મેાટાં મોટાં કુંડા એકઠા કરી અનુકૂળ યાજના ઘડી કામ લીધુ તેનેજ આભારી છે, તેમ આનુષ્ઠાન્નુ નજર કરવાથી જણાય છે. જો કે આ પ્રસ ંગે એટલું કબુલ કરવુ પડશે કે આપણે એકદમ શરૂઆતમાંજ એકલા કેળવણી જેવા મુખ્ય વિષય તરફ જેટલુ જોઇએ તેટલું ધ્યાન નહુિં આપતાં જીજ ક્રૂડ થતાં જીણુ ચૈત્યે દ્વાર, જીણુ પુસ્તકાહાર, જીવદયા, જૈન ડીરેકટરી, નિરાશ્રીતને આશ્રય વિગેરે વિગેરે ઘણી ઘણી ખાખતે ઉપાડી લેવામાં આવ્યાથી અને પાછળથી આ બધા જુદા જુદા ખાતાઓના ફંડને જોઇએ તેવી પુષ્ટિ નહિ મળ્યાથી આપણી કેન્ફરન્સની સ્થિતિ કંઈક કફોડી થઇ પડી છે. શરૂઆતમાં મુંબઇની કેન્ફરન્સ વખતે આપણે કંઇક સારૂ ક્ડ એકઠું કરી શક્યા, પરંતુ પાછળથી આ કુંડને જોઇએ તેવી સારી પુષ્ટિ મળી શકી નહિ, એટલું' જ નહિં પણુ અમદાવાદ અને તે પછીની કારન્સી વખતે આ કાન્ફરન્સ હસ્તકના કુંડને પુષ્ટ અને વધારે સંગીન બનાવવાને બદલે નવા નવા કુંડીની સ્થાપના કરવામાં આવી અને તેની વ્યવસ્થા માટે મનગમતી સ્થાનિક ચેાજનાએ કરવામાં આવી. આથી કરીને પરિશામે કાન્ફરન્સ તરફથી કામ કરતા આગેવાના તરફ ખીજા કારણા સાથે આ કારણથી પણ કંઈક અવિશ્વાસની શરૂઆત થઈ. જો કે ઉપર જણાવ્યા મુજમ નવા નવા કુંડાની સ્થાપના અને તેની વ્યવસ્થા માટેની સ્થાનિક ચેાજનાએ કરવામાં આવી તે વખતે આગેવાનાના દીલમાં કાસના આગેવાન તરફ કિંચિત્ પણ અવિશ્વાસના આવિર્ભાવ હશે નહિ, પરંતુ તેથી પરિણામે કેન્ફરન્સની હીલચાલને કંઇક અ ંશે નુકશાન પહેચ્યું. ખરૂં. આ બાબતમાં વધારે વિચાર કરતાં સ્પષ્ટ રીતે જણાય છે કે સામાન્ય જનસમુદાયની કેટલીક સ્વાભાવિક ખાસીયતાને વશ થઇ આપણા આગેવાનેા હાથ ધરેલ કાર્યને સ’ગીન ઉત્તેજન આપવાને બદલે, ધાર્મિક કે પારમાર્થિક પુદ્ધિથીજ નહિ પરંતુ, ઘણે અંશે માન ખાટવાની કે કીત્તિ મેળવવાની વૃત્તિથી તેમજ પેાતાને કકાજ ખરે મનાવવાની ગણતરીથી નવા નવા ખાતાંએ સ્થાપવા તરફ લલચાય છે અને પરિ લુમે એક પણ સ ંસ્થા યોગ્ય મદદના અભાવે નમુનેદાર કે આદર્શરૂપ થવા ભાગ્યાળી થઈ શકતી નથી. આ પ્રસંગે એટલુ જ જણાવવું જરૂરતું થઇ પડે છે કે આપણી ધાર્મિક સંસ્થાઓના બધારા કેવા ધેારણુ ઉપર રચાવા જોઇએ-તેની વ્યવસ્થા કઇ લાઇને થવી જોઇએ--ઉદારતાના પ્રવાહને કઇ દિશા તરફ વાળવા જેએ વગેરે માગતમાં Ion to organise or charitable institutions. ' તેશ કાર્ય મથાળા નીચે સ્વતંત્ર લેખ લખાવાની જરૂર છે,

Page #30

૧૬૦
બી જેન ધમ પ્રકારા.
પ્રસ્તુત વિધ્યના અંગે આપણે જોઈ ગયા કે શરૂઆતથી જ પાણી કન્ફ રન્સને ફક્ત વિચારક મંડળ તરીકે ચાલુ રાખવાને બદલે કાર્યહી વ્યવસ્થાપક મંડળ બનાવવાની આપણા આગેવાનોને તે વખતે જરૂર જણાઈ અને તેને પરિ. ણામે ફક્ત એકાદ કેળવણી જેવા અતિ ઉપયોગી વિષય તરફ ધ્યાન ન આપતાં કેન્ફરસની હીલચાલ કેવળ એકદેશીય ન બની જાય-ફત કેળવણીના વિષયમાં જ વધારે હિત લેતાં નવિન વિચારના કેળવાયેલા યુવક વર્ગના હાથમાં તેનું સુકાન ન આવી પડે અગર તે જુજ સંખ્યા ધરાવતા મંડળના હક તેની કાર્ય-રેખા ન આવી પડે તે ખાત૨ સમુદાયને ઉપયોગી લગભગ તમામ શબતની સુધારણાના કાર્યને એક સાથે ઉપાડી લઈ જુદી જુદી દિશામાં કામ કરતા તમામ વર્ગને સંતેષવાની વૃત્તિથી-પિતા તરફ આકર્ષણ કરવાની ભાવનાધી-સર્વ કપ્રિય છે. વાની ગણતરીથી કેન્ફરન્સના આગેવાનોએ તેના કાર્ય પ્રદેશને વિકાર ઘણા વિશાળ રાખ્યો એટલે તે કારને પણ કેટલેક અંશે કોન્ફરન્સની તે રાન કરી સ્થિતિ માટે જવાબદાર ગણી શકાય ખરૂં.
આ પ્રકારની સ્થિતિ છતાં પs મુંબઈની કોન્ફરન્સના વખતે તેમજ ત્યાર પછીની કોન્ફરન્સ પ્રસંગે આપ વધારે મોટા પ્રમાણમાં આર્થિક મદદ મેળવી શક્યા હતા અને સાથે સાથે જૈનસમુદાયમાંથી વધારે મોટા પ્રમાણમાં નિ: વાર્થ વૃત્તિથી કામ કરનારા મેળવી શક્યા હેત ને આપણી સાથે નાતે મને જનક ભવિય ખડું થયું હોત.
એક સાધારણ દાખલાથી આ બાબતે વધારે સ્પષ્ટ કરતાં જણાય છે કે સાધારણ રીતે આપણે જેને કેમ, લુડાણા ડેમ કરતાં એક ઘોગિક પ્રવૃત્તિમાં વી - યક સ્થિતિમાં–ઉદારતાથી પરમાર્થિક કાર્યોમાં-દ્રવ્ય ઉપરની મૂઠ ઉતારા કે રીતે ઉતરતી નથી, છતાં લુહાણ કોમ કોન્ફરન્સની એક વાતની છે કેમ કે - વણીના કાર્ય માટે રૂપિયા પચીસ લાખ જેટલી મોટી રકમ એક્કી કરો કે-અરે ! ઓદીચ બ્રાહ્મણ કેમ ત્રણ-ચાર લાખ રૂપિયા જેટલી રકકી કરી શકે અને આપને આર્થિક મદદ મેળવવા માટે ફાંફા મારવા પડે તેને શું અર્થ? આ લડાઈના પ્રસંગ દરમીયાન આપણા મોટા ગોટા વ્યાપારીઓએ લાખો રૂપિયાની કમાણી કરેલ છે. અન્ય બાબતોમાં ગતાનુગતિક રૂઢીધી લાખ રૂપિયાનું પાણી થયે જ છે, છ પડ્યું સમુદાયની સર્વદેશીય પ્રગતિ સાધક કેળવણીના સંગીન કાર્યને જોઈએ તેવી મદદ મળતી નથી અને પરિણામે સુકૃત ભંડાર જેવી પેજનાનો નિષ્ફળતા જણાતાં જેપંચાયતફંડ જેવી ચેજના બહુતા —ીતા આગળ મૂકવી પડી છે. તેને શું અર્થ.? આવી યોજનાને મોટા મોટા જેનોની ભરચક વસ્તિવાળા શહેરોજ કોઈ પણ રીતે ?

Page #31

૧૬૧
પણા કેટલાક સામાજિક સવાલો સબંધી ચર્ચા,
પગભર થવા દે નિહ-કોડું આપે નહિં તેને શુ અર્થ ? ગામમાં જવાના સાંસા ત્યાં પટેલને ત્યાં પાણી મૂકવાની ’ વાતે કરીએ તેના શું અર્થ ? ધારીએ તે માખા હિંદને સમસ્ત ભારતને કેળવણીની સંસ્થાએથી નવાજી શકીએ, ગામેગામ એીિ કરી શકીએ, એક વર્ષના પપશુના ખર્ચેથી એક એક યુનિવર્સિટી ઉત્પન્ન કરી શકીએ, નેટા શહેરના એકેક નવકારસીના જમણથી હાઇસ્કુલ સ્થાપી શકીએ, ખાલી માડંબર દેખાડવાના હેતુથી, કેવળ વાહે વાડુ કહેવરાવવા ખાતર ચડાવવામાં આવતા વઘેડાના ખર્ચાથી શહેરે શહેર વિાથી ગૃડા સ્થાપી શકીએ, મ્હોટા આડ અરધી કાઢવામાં આવતા સઘે પાછળ થતા ખર્ચથી હજારે વિધવાઓના કેવળ દુ:ખી જીંદગીમાંથી ઉદ્ધાર થઇ શકે તેવા વિધન્નાશ્રમો સ્થાપી શકીએ; પરંતુ કામના નશીખતાં તે દિવસ કાંધો ? આવા યાદી વિચારો માત્ર કરવાથી શુ ફાયદા ? જ્યાં સુધી સમુદાયની પ્રત્યેક વ્યકિત સમાજ પ્રત્યેની પોતાની કામ પ્રત્યેની પોતાની ફરજને!-વાબદારીને યથાર્થ વિચાર કરતી ન થાય ત્યાં સુધી લક્ષ્ય સ્થાન તરફ એક ડગલું પણ આગળ વધવાની આશા કઇ રીતે રાખી શકાય ? આવી દુ:ખદ દાજનક સ્થિતિનું કારણ શ્રીયુત મેતીચદલાઈ જણાવે છે તેમ આપણા પ્રમાદ અને જવાબદારીના સ્થાનપર તે સ્થાનને અયેાગ્ય માણુસેને સ્વીકાર૪ જણાઇ આવે છે. કારણકે ખી પશુ કારણે કલ્પી શકાય તેમ છે; પરંતુ વધારેવિચાર કરતાં તે ઉપરના મુખ્યમાં અંતર્ગત ગણી શકાય છે, તેમજ આ ખાયતની વિશેષ ચર્ચાથી કઇંક વિષયાંતર થઇ જાય છે માટે પ્રસ્તુત વિષય ઉપર આવતાં ઉપરની ચર્ચાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે કે!ન્ફરન્સની વર્તમાન સ્થિતિ તે વિચારકમળમાંથી કાર્ય પ્રાડી વ્યવસ્થાપક મડળ ખનવાથી થઇ હોય તાપણુ અન્ય ફામાની કેન્ફરન્સાની અદ્યાપિ સુધીની પરિસ્થિતિ જોતાં આ ફેરફાર આવશ્યક હતા એટલું તે કબુલ કર્યા સિવાય ચાલે
તેમ નથી.
કોન્ફરન્સ કેવળ વિચારકમડળ રહે તેથી જોઇએ તેવા લાભ પ્રાપ્ત કરી શકાય નિહ, અમુક ખાખત જરૂરની છે, અમુક ખામત અમુક રીતેજ થવી જોઇએ, અમુક મામત નુકશાનકર્તા છે-કામની પ્રગતિને ખાધ કરનાર છે, એવા એવાવિચારી પ્રદર્શિત કરી, ડરાવેા પસાર કરવાથી અને ખાલી ચેાજના રજી કરવાથી શુ :ભ ? સાધારણ રીતે બન્યુ છે તેમ તે તે ફક્ત કાગળ ઉપરજ રહે. કાન્ફરન્સના ગોવાના જ–કોન્ફરન્સના કાર્ય માં આગળ પડતા ભાગ લેનારાએ જ કારન્સના ઠરાવ તરફ બેદરકારી બતાવે, ડરાવ વિરૂદ્ધ વર્તન કરે, કોન્ફરન્સના સ્ટેજ ઉપર અંકોડી લાંબા લાંબા ભાષણ કરનારાજ કાન્ફરન્સે પસાર કરેલ ઠરાવા ઉપર પી ફેરવે તોપછી કોન્ફરન્સની વિચારક મંડળ તરીકેની સ્થિતિથી શું સાર્થકતા ? ંભગ કોન્ફરન્સને હસ્તક તેના ઢશવેાના અમલ કરવા પુરતી કંઇક સત્તા રહેવી જ

Page #32

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. જોઈએ અને આવી સત્તા કોન્ફરન્સ વિચારક મંડળ ઉપરાંત કંઈs practical કાર્ય કરી શકે તેવું વ્યવસ્થાપક મંડળ બને તેજ તે મેળવી શકે અને તેને અમુક રીતે ઉપગ કરી શકે. કોન્ફરન્સના ઠરાના અમલ સંબંધમાં વધારે વિવેચન કરવાનું હાલ તુરત મુલતવી રાખી આ ચશોના વિદ્વાન ઉપાદકની પદ્ધતિને અનુસરતાં તેમણે ચર્ચા માટે રજુ કરેલ બીજા કારણના સંબંધમાં હવે આપણે વિચાર કરીએ.
બીજા કારણ તરીકે વિચારસ્વતંત્રતાના જમાનામાં પ્રાચીન સત્તા અને થાપિત હકને આ નવીન સર્વગ્રાહી બંધારણને અનુરૂપ થતાં લાગેલ આઘાત, પરિણામે કરેલો પ્રત્યાઘાત અને વિચાર દર્શનમાં કઈ અંશે ગુપ્ત વિરોધનો આવિર્ભાવ આગળ કરવામાં આવે છે. આ કારણની ચર્ચામાં વિદ્વાન બંધુએ ચારે બાજીને વિચાર કરી પિતાના ઉંડા અભ્યાસ અને દીર્ધકાલીન વિચારના ફળરૂપે જે નિચોડ તારવી કાઢેલ છે તે હાલની વસ્તુસ્થિતિ જોતાં અક્ષરશ: સત્ય અને યથાર્થ જણાય છે.
मर्यादा लोप.
સર્વમાન્ય કથન છે કે–વડિલેની, ધર્મગુરૂઓની, શિક્ષકોની, ધર્મમાગીસજ્જનેની અને સત્યવકતાઓની સહકારભરી આજ્ઞામાં રહેવું. વ્યવહારમાં, સમાજમાં કે જાહેર મેળાવડાઓમાં આડાઅવળા મરડીમચડીને વાના પ્રહારે મન, કર્મ અને વાણીથી તેના ઉપર કદિપણ કરવા નહિ અને હાનાઓની મોટાઓ તરફ જે મર્યાદા છે તેને કોઈ પણ દ્રષ્ટિએ કિંચિત્માત્ર પણ લેપ થવા દે નહિ.
વર્તમાન સમયમાં એક યુવાન સાધારણ રીતે અંગ્રેજી ભયે અને બોલી ચાલીમાં ચતુર નિવડ્યો કે તુરત ધર્મધુરંધર ભવી આત્માઓને ધિક્કારવા માંડશે, તેમને આચાર વિચારોને કોઈ પણ પ્રયાસે ત્રેડી નાંખવા ગમે તે ભેગે પ્રયાસ આદરશે, અને તે હશીયાર અને કળાનિપૂણ છે તેમ ઘડીભર પિતાના વખાણનારા અને હાજીહા મંડળમાં સાબિત પણ કરાવશે. જો કે આમ દરેક અંગ્રેજી ભણનારા કરતા હશે તેમ કહી શકાય નહિ, કારણકે આમ થવાનું કારણ સ્વધર્મની પૂરેપૂરી અજ્ઞાનતા અને પિતાનું તેજ સારૂં, તેમ પોતે સવીકારી અન્ય પાસે સ્વીકારાવવાની અહંભાવ ભરી મહત્વાકાંક્ષા. ગ્લભાષા સાથે જેઓને વધર્મનું અને વ્યવહારનું જ્ઞાન છે તેઓ તે અપવાદરૂપ હોઈ શકે પણ જેઓ તે સિવાયના છે તેઓ તે જરૂર મર્યાદાનો લેપ કરે જ છે. તેમ વીશમી સદીના જમાના ઉપરથી જોઈ શકાય છે.

Page #33

મર્યાદા લેપ.
૧૬૩
કોઈ મેટ્રીક, બી. એ. કે એમ. એ. થયેલે જેનબંધુ એમ અભિમાન લાવે કે, પોતે પોતાના પિતા કરતાં યા તે અમુક વૃદ્ધ સદ્દસ્થ કરતાં વધારે ડાહ્યો અને શાહ તથા ડરેલ મગજનો છે, તે તે ગંભીર ભૂલ કરે છે, કારણકે, જેમને ૫૦ વર્ષ થયા છે તેમનામાં જે ઠરેલપણું, સહનશીલપણું અને સમભાવપણું આવેલું હોય છે તે ૩૦ વર્ષના એમ. એ. માં કદિ આવેલું હોતું નથી. વૃદ્ધ મગજના વિચારે વધારે શાન, ઠરેલ, પાકટ અને મર્યાદાવાળા હોય છે, જ્યારે ડીગ્રીઓવાળા યુવાન ભાઈઓના વિચારો કેટલીક વખત તરંગો જેવા હોય છે, કે જેઓ ઘણી વખત કેક ખાઈ પગ ભાંગી બેસે છે.
માટે દરેક ભણેલાઓએ પુખ્ત વિચારના સહસ્થની અવશ્ય સલાહ લેવી.
વડીલેની મર્યાદાનો લેપ તે જ ધર્મની પડતી છે. ધર્મની પડતી એટલે શહેર અને દેશની પડતી છે, તેથી પરિણામે મર્યાદાને લેપ કરીને અધ:પતનમાં જવાને માટે વખત આવે અને છેવટ જતા પસ્તાવું પડે.
મર્યાદાનો લેપ કે સ્થળે થે શક્ય છે? કાવ્યમાં, લખાણમાં, ન્હાની હોટી સભાઓમાં, ગધેરીંગોમાં, નાટકોમાં, વાતચીતમાં અને ઉડતી વાત કાને અથડાવવામાં. આ પ્રસંગે સિવાય ધર્મના સ્થળે પણ મર્યાદાને લોપ જુદી જુદી દ્રષ્ટિએ થઈ શકે. વૃદ્ધ મળ્યો પણ ઘણી વખત મર્યાદાના લેપનો ભોગ થઈ પડે છે, પરંતુ મુખ્યત: તેઓ વધારે શાન્ત પ્રકૃતિ અને વૃત્તિવાળા હેય છે, જેથી તેવા લેપથી બહુ માઠા પ્રસંગે જન્મ પામતા નથી. - હાલ યુવાન વર્ગ મુરબ્બીઓનું સામાજિક તેમજ ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ પૂરતું માન જાળવી, તેમની આજ્ઞામાં તેમજ શુદ્ધ મર્યાદામાં રહી, કેન્દ્ર (Goal) તરફ પહોંચવાનું મુકરર કરે, તે વેળાસર પડેચી શકે અને પ્રસંગોપાત્ ઉપસ્થિત થતાં સેવાનાં કાર્યો, ભાવનાં કાર્યો, લાગણીનાં કાર્યો, અરે કીર્તિનાં કાર્યો અને ગુપ્ત કાય બહુ સારી રીતે સિદ્ધ થઈ શકે અને તેવા કાર્યોના તો ચિરસ્થાયી બની શકે. હેટા પુરૂષની મર્યાદાને લેપ કરવો તે જબરજસ્ત પાપ કરવા બરોબર છે, હેટા પુરૂનું જાણું બુજીને કે આડકતરી રીતે, અપમાન કરવું, તે અધર્મ કાર્ય બજાવ્યા જેવું છે. મુરબ્બીઓની સલાહ સિવાયના કાયા રૂપા ઉપર કરેલા સોનાના ઢાળ જેવા પીળા જણાશે, જે ઘડીભર દિલને ખુશ કરી શકશે, પણ તેની કિંમત સેના જેટલી નહીં ઉપજે. આવી બીના સર્વમાન્ય જેવી જણાતી હોવાથી, શુદ્ધ હવે આ લેખ સે કેઈની સુધારણા માટે લાગતું પૂર્વક લખી ઉત્તમ ભાવે સાથે વિરમું છું.
ગુલાબચંદ મૂળચંદ બાવિશી.

Page #34

૧૬
* જૈન ધમ પ્રકાશ.
सुबइमां मळेली जैनोनी जंगी सभा.
ભાયખલાની જમીને ઈમ્પ્રુવમેન્ટ ટ્રસ્ટ લે તે તરફ સખત તાપસદગી, આચાય શ્રી વિજધમ સૂરિના ઉપદેશ
૬. માતીચંદ્રભાઇ મેલીસીટરે જી કરેલા મુદ્દા.
( “ કાઇપણ ભાગે તે જમીન રાખવાને પાકાર, ઝ ખૂંટાઇ સરકારને માફલેલે તા.
તા. ૨૫-૭-૨૦. ને રાજ જૈનાની એક જંગી સભા શેડ માનલાલ મગનલાલ ઝવેરીના પ્રમુખપણા નીચે શ્રીગોડીજીના ઉપાશ્રયે મળી હતી. ભાયખલાના જૈન દેરાસર નજદીક એક જમીનને ટુકડા છે, તેનેા ઇમ્પ્રુવમેન્ટ ટ્રસ્ટ કબજે લેવા માગે છે અને સરકારે તેમાં સુમતિ ત્રાપેલી છે, તેથી તે તરફ વિશેષ દર્શાવવાને આ સભા મળી હતી. મનુએન પણ મેાટી હાજરી હતી અને વ્યાખ્યાનના ટાઈમ હાજાથી ખાચાર્યશ્રી વિજયધર્મસૂરિ પણ ીરાજેલા હતા.
સાચા મહારાજશ્રીએ જેનાએ પવિત્ર જમીન જૂદે જુદે સ્થળે કેટલા ભાગે અને કેટલી હાડરારી પછી પ્રાપ્ત કરી છે તેના દાખલા અને દલીલા સહિત ચિતાર રજુ કર્યા હું, અને એવી જમીન જતી ડાય ત્યારે શ્રાદ્ધનિધિમાં તેવા વખતે દેરાસરમાં જઇને સુઈ રહેવાના સત્યાગ્રહ પણ કરેલા છે એ જણાવ્યું હતું. વ્યાખ્યાન સચોટ અને અપ્રકારક હતુ, સલાનું કામકાજ શરૂ થતાં મેાતીચંદભાઇ સેાલીસીટરે ભાયખલાની જમીનની બાબતમાં સરકારનું શું વલણ છે તે સમજાવ્યુ' હતું. સરકાર ૨૨૦૦ વાર જમીનના ટુકડા શહેરના મધ્યભાગમાં પડી રહેવા દે તે પાલવે નહિં. અરજી કર્યાથી ધાર્યું ફળ નોંઢુ આવે તે ડેપ્યુટેશનને જવાની જરૂર પડશે. તેવી વખતે સરકારને કદાચ કેઇ વચન આપવાની જરૂર પણ પડે, તેથી તે નાખતના રાવ પણ આજે કરી નાખવા જોઇએ અને કમીટીને તે સત્તા આપવી જોઇએ. વળી રા જમીનની ખામતમાં પાછળથી અંદર અંદર તકરાર ઉભી ન થાય તેને માટે પશુ સેવ્ય વિચાર કરવે જોઇએ, છેવટે તેમણે મુદ્દા રજુ કરતાં જણાળ્યુ કે ઘે આગલ કરેલી ભૂલેા પ્રમાણે આ જમીનપર આંખ મીચામણાં કરવા છે કે ખવી છે ?
ઉત્તરમાં કઇપણ ઉપાયે રાખવી છે” એવા પાકાર. તેા પછી કદાચ ડેપ્યુટે નને એમ કહેવાના વખત આવે કે “ ચાલીએ અમે બંધાવીશુ ? ” તા લગભગ દર લાખ રૂપિયા જેટલું ખર્ચ થાય તે કદીના કા
k

Page #35

મુગટમાં મળેલી જૈનાની જંગી સભા.
૧૬+
ઉત્તરમાં હા-હા- ના પાકાર. તે પછી તે ખપતના ઠરાવ આજેજ કરી નાખેા. અને એક તાર મુબઇ સરકારને અને એક પત્ર ઇમ્પ્રુવમેન્ટ ટ્રસ્ટને આ શ્રામતના શ્રીસંધ તરફથી લખાવે. ત્યાર પછી હાથીભાઇ કલ્યાણ, સારાભાઇ મગન માઇ મોદી, રતનચંદજી ઘીયા, હીરાલાલ મારદાસ, ગ્રેડ મેહુનલાલ મગનલાલ ઝવેરી અને બીજા કેટલાકાએ ટેકા આપવાની ઇચ્છાથી કેટલાંક વિવેચના કયા હતાં,
પરંતુ આ ડરાવ સર્વાનુમતે પસાર કરવે ોઇએ એવે સંઘના આગ્રડુ થવાધી નીચેના ડરાવા સર્વાનુમતે પસાર કરવામાં આવ્યા હતા. શેક રતનચ', ખીમચ’કને આ જમીનના સંબંધના એક પત્ર આ વખતે આવ્યા તે મંજુલાલ સુરજમલે શ્રી સંઘને વાંચી સાંભળાવ્યેા હતેા. અને તે સબધમાં પણ નીચે મુજમ કરાલ કરવામાં આન્યા હતા.
૧ આજે મળેલ મુબઇના શ્રી સદ સર્વાનુમતે ઠરાવ પસાર કરેછે કે—શીભાયખલાના મંદિરની પછવાડેની ખાલી જગ્યાના સબધમાં જરૂરી પગલાં ભરાતુ કાર્ય કરી કામ ચાલુ રાખવુ, મંદિરની પવિત્રતા જળવાઇ રહે તેવીરીતે ચેોગ્ય પગલાં ભરવા અને જરૂર પડે તે તે સ ંબંધી શ્રી સ ંધીવતી ચેાગ્ય વચન આપવાની સત્તા સદરહુ કમીટીને આપવામાં આવે છે. એ સંબધી જરૂર પડેતેા ડેપ્યુટેશન નાકલવુ અને તેને પશુ ચેાગ્ય સત્તા આપવી.
૨ શેડ રતનચ'દ ખીમચંદના પત્ર રજી કરવામાં આવ્યેા. તેમને જણાવવું કે ‘ આ જગ્યાના સંબંધમાં શ્રી સંઘે નીમેલ કમીટી સાથે મળીને તમારે કામ લેવુ'. આ! ખામતમાં છુટા છવાયા પ્રયત્ન કરવાથી નુકશાન થશે એમ લાગે છે તે બામત ખાસ જણાવવું. ’
૩ નામદાર સરકાર ઉપર તારથી જણાવવુ કે ‘ શ્રી સુમઇના જૈન સંઘની આ ખામતમાં લાગણી ઘણીજ તીવ્ર છે અને તે સમહમાં અરજી મેકલવામાં આવે છે. દરમીયાન જમીન કમરે લેવાનુ કામ મુલતવી રાખવા વિનતિ છે. ’
તે પછી પ્રમુખ સાહેબના ઉપકાર માની સભા વિસર્જન થઇ હતી.

Page #36

3
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
आ जमानो विज्ञानदृष्टितो कहेवाच के नहीं ?
( સુંદરીસુમેધ, અંક ૧૧-૧૨ )
મારા મિત્ર ! જેને તમે વિજ્ઞાન દ્રષ્ટિ એટલે સુધરેલા જમાના કહે છે! તે તેમ નથી, કારણૢકે વિજ્ઞાન!િ જમાનાના જે લગ્નુ છે કે એમાં એક પક્ષુ નથી. સુધરેલા જમાનામાં શરમ, લજજા, મર્યાદા, વિવેક, પાપકાર આદિ અનેક ગુણા જોઇએ તે માંહેલા હાલના જમાનામાં એક પણ દ્રષ્ટિગાચર ર થતા નથી. ઉલટું તેના બદલામાં બેશરમી, નિર્લજતા, અમર્યાદા, અવિવેક અને સ્વાર્થ આદિ દુર્ગુણા વિશેષ દેખાય છે. મેટાએની શ્યામરૂ ન સાચવવી, ઋષિ મુનિએનાં વાક્ય ઉપર શ્રદ્ધા ન રાખવી, ધર્મ પુસ્તક તે ચેાથાં માનવાં અને ઇશ્વરની પણ ખેાદણી ખાદવામાં વિદ્વત્તા માનવી~એનું નામ જે વિજ્ઞાનષ્ટિ જમાના હોય તે મારાથી એ વાતની ના કહેવાય નહીં ! એ ધેા પ્રતાપ પેાતાનાં ધર્મ પુસ્તક વાંચ્યા વગર અન્ય ધર્મનાં પુસ્તક વાંચવાને જ છે. જે પહેલાં પોતાના રૂષિ પુનિનાં કરેલાં પુસ્તકા વાંચી પછી અન્ય ધર્મનાં પુસ્તકા વાંચ્યા હોત તે આવી બુદ્ધિ થાત નહીં. વિજ્ઞાનદ્રષ્ટિ જમાનામાં આયુષ્ય, મળ, બુદ્ધિને વધારે થવા જોઈએ, નહીં કે ટુંકા આયુષ્ય, ખલડીનતા અને દરેક વસ્તુમાં પરાધીનતા હોવી જોઇએ. યુરોપવાસીએ સુધરવા માટે યત્ન કરે છે અને તે માટે અખતરા કરે છે. સુધરવા માટે તન મન ધનથી મથે છે. એ દેશમાં સુધરવા માટે અનેક જીનેશના ભાગ અપાય છે, અસખ્ય રૂપિયા ખરચાય છે, તેથી તે લેકે એક દિલસ જરૂર સુધરશે. હજી તે લેકે પણ અખતરાના ચગડાળ ઉપર ચડ્યા છે. તે ચક્કર ફરતે કુને જ્યારે ઠેકાણે આવશે ત્યારે તે સમય આર્યાવર્ત્તના પ્રાચીન સમય સાથે મળતા આવશે. ભારતવાસી મત્યારે પેાતાને સુધરેલા માને છે એ તે નવાઇ જેવું છે! કેલર નેટાઇ બાંધી, ટ પહેરી જમતાં શીખ્યા એટલાથી ૪ પોતે સુધરેલામાં ખપતા હોય તા કાણુ શે? જેએની નકલ કરવા જાએ છે તેના સારા ગુણેની નક્કલ કરશે તે છે. તમે પાતે પણ વિચાર કરશે કે કોલર ઇ તે એક બાજુએ રહ્યાં અંગ ઢાંકવા પૂરતાં લુગડાં ને પેટ ભરી ખાવું તેના આધાર પણ જે પ્રશ્નના નની દયા ઉપર જ છે, તેવી સ્થિતિને તમે વિજ્ઞાનદ્રષ્ટિ જમાના ગણુતા હૈ। તે મ જેવું છે. ચેટલી કપાવી આગળ બાખરી રાખી અને ત્રિકાળ સંધ્યાની તે ખડખડના આચમની, તરભાણી અને પંચપાત્રના મદલામાં પ્યાલા, રકાખી કીટથી ખખડાવવાં અને શ્રી ગગાજીના જંતુનાશક પવિત્ર જળના બદલામાં ૫ કે તેને લગતા પદાર્થના માચમન કરવાં, દેવતાનાં જીવનચરિત્ર વાંચી

Page #37

આ જમાના વિજ્ઞાન માં કહેવાય કે નરી
૧૬૭
તેમાંથી વીરતા અને પવિત્રતા લાભ કે શુ? એ ભરેલાં નોવેલ વાંચી કુટેવા શીખવી અને જેલમાં થશે કે દેશસેના કે પરઉપકારના કામનો છાપુ અને ઉપર પગના પાન અને સીનેમામાં જઈ ધનનો વ્યય કરી કુ ંદાં પરાં ગીતાનું તાદ્રષ્ટિ જમાનાને સભવેજ નહીં! મને તે! હજુ ય્સ ગનાં અને ટીના ચિન્હેજ જાય છે. સુધરવા માટે કે વિજ્ઞાનશિ માટે હન્તુ હાઉસ રાહ એવો મારો “ફેશન” અને “એટીકેટ” ના વાયરા એકડા ખડા એમાં ચાલી રહ્યા છે કે જે ધનાઢ્યોમાં મૂળ પાતાળમાં ગયેલાં હતાં તે પશુ હુબહ્યા છે. જ્યારે આ ફેશનબીબીના ક્દામાંથી નીકળી:સારી, નિર્મળ અને ઘન જી સેગવત થઇ પેતાના પગ ઉપર ઉભા રહેવા શીખ ારેય સુવાડા જશે એ ખાત્રી રાખો. તે વગરના “ સુધરેલા ” હુન્નર પદે કરતાં પણ વુડ છે. માટે આ જમાના વિજ્ઞાનદ્રષ્ટિને ન ગણતાં સુધરવા સત્તા રહેશે એ સ છે.
;
-****
स्फुट नींव अगे वर्धा.
મારાધના નિમિત્તનું વાર ની યાત પ્રકારની જીત સમૃદ્ધિ
પ્રત્યેક માસમાં આવતા નાની દીાં દરેક પાછું ચાલીશ દિલસને આંતર રાહિણી પત્ર આવે છે. આ જ પુત્ર રાંધવા લા યાન ખેચવા લાયક છે. આ પર્વ મા તીર્થંકર શ્રીજીને હસી છે. પ્રત્યેક માસમાં આવતા ધ ાને દિવસે વિહાર પેાસહ, પ્રતિકમણું, પ્રભુન વિગેરે કરવાથી આ તલ સમ આપનાર, સુખ સાØાગ્ય અને પ્રાંબાના પાય છે, વાસુપુજ્ય સ્વામીના પુત્ર માવા રાજા રા નગરમાં રાજ્ય કરતા હતા. તેમની પુત્રી રેહિણી, કે જેના રોકકુમાર સાથે વિવાહ થયાં હો તે પાગડા ભવમાં અને આ ભવમાં આ પર્વની આરાધના કરનારી મુવી ધઇ હતી. આગલા ભવમાં દુષ્કના ચેગથી તે દુર્ગંધા થઇ હતી અને જેની સાથે તેના ત્રાડુ મેળવતા તે તેને છેડીને ચાલ્યા જતા હતા.. અને મહારાજના ઉપદેશથી તેણે હિણી તપ કર્યું, તેથી તે રાજાની પટ્ટરાણી થઈ અને સ્વર્ગમાં સુખ લેગી ત્રીન ભવમાં રાહિણી થઇ. હુ:ખ છુ ?” તેની તે તેને ખબરજ નડતી. એક શ્રેષ્ઠિના પુત્રનુ મૃત્યુ દેખીને તેણે સ્વપત્તિને પૂછ્યું કે હુ ! ! નાટક કેવુ છે ?” તેને દુ:ખ શું તે સમજાવવા તેના પતિએ તેના ઉત્સગમાં રહેલા પુત્રને ગાખમાંથી નીચે

Page #38

નાખે. દુઃા નહિ સમજાર રોહિત " કઈ લાવી ઈનહિ; તેની તપરાને સાફ કરી દે તે મુને પડતે જ ઝીલી લીધું અને અખંડ તેની પાસે
-- સાથી ગુરૂમહારાજ પાસે ચારિત્ર અંકાર કરે તો તે , મા નું માધન લેકની અપેક્ષા ' એવું છે આપના - નાની વુિં કરનાર છે, પર. લેકમાં 2 - - - - - ૨ ડી એમ પર ખાસ ધવા લાયક છે. રાિ બાર નામ ન આપતાં અને તે દિવસે યથાશકિત અન્ય પ્રકાર - મન ક ર સ તો આ ઉત્તમ કરણીમાં પસાર એ છે કે આ એ -
ક ગ તે રાત્રીની પરિપાટીમાં આવે છે. હું મુખ્ય પરીના કેશની અફક શિષ્ય ગતિ ચાલું જ છે . અને . . . રાતિ નો પર પડતી નથી. તેમાં ધારી રામાં જે વાર તે જ ઉગી–ગાવીને છે, અકી સંસાર સ્ટ-
એ તો આનું કાર્ચત છેડી શકાતી નથી-છોડવા માટે તેના પર એક કરતી નથી. તે પછી તેમાં રચ્યા પચ્યા રહેનારની તો વાત એ નિરાંત 'ડારને ટાં અનુભવાતા વિચિત્ર વેશ જોડે બહુ વિચારાન-રજવાની અને ચેવાની જરૂર છે. તે જ “તને નર સદા સખી” એ કહેવત સારી અને ઉપયોગી થશે.
ઘણીવન ને હવા ના છે કે અન્ય સામે જે શુભ મિનામાં રકા ડાયરામાં છે અને તેનું મીના પાક મગર બાટી ભાતું અપાય તેનો ઉપયોગ કરવો શુ - અ. ના રોષ આ અરે કે ? ” અમે સ્પષ્ટ કહીશું કે જે કાંઈ છે નહિ તો નિર્ણય થી હેય તેને લાભ લેનારાં જ : . જે તે સમયે અમુક બાબતને નિર્ણય કરીને કહે છે કે તે જે છે જે બાબતમાં વાપરવાની કી હોય તે સ્થળે જ મારાં ફળને તે રકમ વાપી જોઈએ-તેમાં ફેિરફાર કરે તે ફેરફાર કરનાર છે. જી !ાય . પાક સામાન્ય રીતે જે રકમ ખર્ચવાની કોહલી હોય તે રકમ આ કામશેષ કાર્યમાં વાપરવામાં કરા પણ વાંધા જેવું કશી વામોટા કરી ને તળાટીએ ભાતું વહેચવું વિગેરે તમ-શુભ કાર્યો છે, અને નાના નાનાં નેમિનો છે. તેથી તે રસ્તે ય કરનારને સાગર તેનો લાભ લેતાને રા પ ા કરવા જેવું નથી, અથવા કે ઉપયોગ કરતા ના ભાઈ ધા તમે વિચારવા જેવું નથી. વાપરનારે તે

Page #39

ટ નેન અને ચાં.
રકમ કચે સ્થળે વાપરવી તેને વિચાર કરવાની જરૂર છે, પત્તુ ૩ વાપરનારના નિર્ણય અમુક લાઇનમાં ઘા મટકી મૅગ લેનારને તેમાં કાંઇ પણ દોષ થતે હોય તેમ અમને લાગતુ નહી. આટી વાયુ ની બને અનુકૂળ વિચાર કરી સીકાતા ક્ષેત્રેમાં તે રકમ વાપરવા એન્ગ્યુ છે એવા કનારે તૈયાર કરવા જેવુ છે. અત્યારે આ સમયે એક છત છે, કર્યું છે વાપરવાથી વાપરેલ રકમના વિશેષ સર્વ્યય ઘરો જે વાચકના પશુ વાપરનારને નિર્ણય સ્વામીવાત્સગ્માં ખમ? મુખ્ય તે ક્ષેત્રમાં વાપરવાને ય તે પ્રથમથી તે આમતના વાપરવાના સ્થળને નિર્ધાર છે નાંડે વી તેને ઉપÀાગ કરનારને ધાસ્તિક દૃષ્ટિએ કાંઇ પણ ષ દા નેસ મને જાતું નથી.
ર
ધનય કરનારની ઈ ઉપર કેટલીક લાભ ન ખેદાયા લખર રહેતું નથી.
તો
જમાનાને અંગે શેની જરૂપ છે, કર્યો છે શ્રાપ કરવાથી કામને વિશેષ ઉદ" ચરો, કરે ને અનામ કરવાની લવ્યયોગ ળિભૂત થયેલું દેખારો તે ગમતો ના તો જેનો વાર કરવાનો છે. જૈન કામમાં ધનવ્યય લો! થાય છે અને તે અયાનુસાર પરસ્તે મ તે વિશેષ હિતાવહ થાય તે બાબતમાં જ પગલા ખા જેવા થી, પણ જેને રસ્તે નવ્યય કરવા તે અનય કરનાર જૈન ધુનું હવ્ય છે, પણુ તેનાથી તેમ ઋતુ નથી કે ઇચ્છાનુસાર ૧૩ ઇ સખ્ત ટીને પાત્ર છે. કોઈ આપને લાગ્યો છે તે મામત ઉપર વિચાર દેખાડા, વ્યો કે, વધુ નજીક ડરવા માંડી પડવું, વાપરનારા ઉપર સેવા કરવા તે મા મને બીલકુલ એગ્ય લાગતી નથી. વાપરનાર દ્રવ્ય ર્યાં કરે, સેગ કારણ છે અને ટીકા કરીને ટીકા કરનારા નકામાં રામના ભાગીદાર થાય અને શા માટેસુ એઇએ ? તેના વિચાર કરવાની ખાસ જરૂર્ છે. ઉત્તમ કાર્યોમાં સન બ્લુય તે તે નર્મદા ક્ષેટર છે, પછી તે સમયાનુકૂળ ન દેખાય તે પેાતાને દ્રવ્ય વ્યય કરે હાય ! પ્રસ ંગે વિચાર કરવા, મની શકે તે અન્ય વાર ને રાખવાની પ્રવૃત્તિ કરવી, પશુ નામી : કરી જૈન ધર્મનાં ઉપયેગી સેમાને નિા પાને પાપના ભાગીદાર નજ બનવું તે ઉત્તમ છે. વાંચનાર શ્ર’અને અઆરી એ ભલામણ છે કે આપને દ્રવ્ય વ્યયનો પ્રસંગ આવે ત્યારે સમયને વિચારી તમારા મનની સંકુલતા માં ગાય-વધે. તેવે સ્થળે ધન વ્યય કરશે, પણ બીજા ધન વ્યય કરતાં હોય ત્યારે તે તે કાર્યને પ્રશંસી તેના
છે. આખરે સાથ અન્ય ઇ ને જત્તમ
燃

Page #40
નાં જામ પ્રકાશ. પુન્યમાં ભાગીદાર છે ને ? એને છે, જે તમને તેનો લાઈન પસંદ ન હોય તો શાંતિ મા - - 13 છે કાચી ટીકા- આક્ષેપ કરી, કે જેમ . કરવાની ઘણી જૈફ ટેવ પડી ગઈ હોય તેમ દેખાય છે તે પ્રમાણે તમે કરીને પાપના : 4 પીકેટલાક કકાનો આનંદ-કેટલાક સ્થળે કરેલ બને . અને છે રવિ, નૂતી વખતે જ દશ્યમાન થાય છે. અને તેની આ 7 રી : એ ભૂાય તો અમુક સમયે તેઓને પણ વિચારોમાં ફેરફાર : ના જરૂર પડે છે. આ અનુજાય છે. બાઈ માતા . અતિ ખેદકારક મૃત્યુ. આ બધુ મૂળ બ હુ વનર નિવાસી હતા. આ સભાના મળ ઉત્પાકા મનુ રબા! છે, જા પ્રત્યે અત્યંત લાગણી ધરાવનારા હતા. સલાના જે તે ' - 1. યાને રાકીનું મકાન હોવું જોઈએ તેને માટે પૂરતી કાળજી . કા કરના સામાન્ય રીતે સુખી હતા. સંતેવી હતા. આનંદ . . 6 : નરી વાળા હતા. તેઓ સુમારે છ મહિનાની રકમ 0 : બા વિરા , '; પરંતુ કુતમાં શાંતવૃત્તિવાળા હતા. ધર્માની કરાઈ છે. . :-- wાવેલા ગોડીજીના દેરાસરમાં ચાલતા કામકાજમાં : રોનાર 1 પટમાં ડુંગીયાર ડા, ધાર્મિક અભ્યાસ સાધા! હું : 2 નું કે કુરા હની ગાતાનના શેખીન હતા. જિનેશ્વર સે - નિ:-- ન રીચ હતા. તે નિમિત્તે બંધાયેલી ટેળીના પpg રાજાને તા. રીઓ પિતા પદ - 1 કા માસની સુદ 2 ની રાત્રિએ આ અસાર દે છે.ડી મા રે ર થી પાપાના નામનું સ્મરણ કર્યું હતું. એમને હાલ થી મને એ એ પી અને લાગણીવાળે સાદ ખોયો છે. તેમને પામી પુરી કરે. પછી જવાના લાઇફ મેમર પણ થયા હતા. અને એમની પાદરા ને વાળીને તથા નાની પુત્રીને દિલાસો જીએ ડી એને દો સમી છે ને રાત ઇકોર છીએ. સભા પ્રકો અંત તા. રાવનાર મેરો તેની વર્ષગાંઠને દિવસે જ વર્ગવાસી થયાનું પ્રથમ રેડ વિકાસ ભાજી છે અને પછી આ બંધુએ તાવ પ્રાંતે પણ પોતાની લાગણી પ્રદર્શિત કરી દેખાડી છે. For Private And Personal Use Only