Jain Dharm Prakash 1914 Pustak 030 Ank 10

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 7

શ્રી જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણ
૩૦૯ વિશેષ પ્રગતિ બતાવે છે. એના ઉપરથી ગમાં કાર્યક્રમ કેવા પ્રકારનો રાખવામાં આવે છે તે પણ જણાય તેવું છે. પ્રથમ વિચાર સુંદર થાય, શુભ વસ્તુને ઓળખાય, પછી તેના તરફ આદર થાય, પછી તેનું પાલન થાય, પછી વિશેષ પાલન થાય, અને પછી પાલન કરવામાં અતિ આનંદ આવે અને તેમાં ક્તવ્યપૂર્ણતા મનાય. યમે પાંચ પ્રકારના પણ ગણવામાં આવે છે અને તે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને પરિગ્રહત્યાગરૂપ છે. અત્ર જે યમ બતાવ્યા છે તે પ્રત્યેક પ્રગતિદર્શક હેઈને બહુ આનંદદાયક હકીકત સમજણમાં લાવે તેવા છે.
- સ્થાન વિગેરે પાંચ પ્રકારના યોગેને અંગે પ્રત્યેના પ્રીતિ, ભકિત, વચન અને અસંગ એવા ચાર વાર વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે તે પણ બહુ મનન કરીને સમજવા યોગ્ય છે. એ ચાર વિભાગે હરિભદ્રસૂરિ મહારાજના બનાવેલા પડશક ગ્રંથાનુસાર છે. સ્ત્રીનું પિષણ જેમ રાગથી કરવામાં આવે છે તેવી રીતે પ્રીતિથી રાગપૂર્વક અનુષ્ઠાન કરવાં તે પ્રીતિ અનુષ્ઠાન નામના પ્રથમ વિભાગમાં આવે છે. અહીં પ્રશસ્ય રાગ થાય છે, તે જોકે ત્યાજ્ય છે પણ સાંસારિક રાગની અપેક્ષાએ સુંદર છે અને પ્રગતિ માર્ગમાં રાગને સર્વથા ત્યાગ થવા પહેલાં સુંદર અનુષાને તરફ પ્રીતિ થવાની જરૂર છે. માતાનું ભરણ પોષણ ભક્તિથી થાય છે તેવી રીતે ભક્તિપૂર્વક અનુષ્ઠાન કરવાં તે બીજો ભકિત અનુષ્ઠાન વિભાગ છે. અહીં પણ રાગ છે પણ તે પ્રશસ્ય છે અને તેમાં મહત્તાને અંશ રહેલે છે. શાસ્ત્ર અથવા શિષ્ટ પુરૂની આજ્ઞા પ્રમાણે અનુષ્ઠાન કરવાં તે વચન અનુકાન. અહીં શિષ્ટની પ્રથમ શોધ કરવી પડે છે અને એક વખત શિવની પ્રતીતિ થયા પછી તેઓનું પ્રામાણ્ય સ્વીકારવું જોઈએ. આયુષ્યની અલ્પતા અને માનસિક બળની એાછાશને લીધે શિષ્ટ જો શું કહે છે તે વિચાર કરી સમજવાનો યત્ન કરે એજ કર્તવ્ય છે. સ્વાભાવિક રીતે શિષ્ટ વચનાનુસાર વર્તન થઈ જાય તે અસંગ અનુષ્ઠાન. અતિ ઉત્કૃષ્ટ વર્તનદશા આ અસંગ અનુષ્ઠાનમાં થાય છે. ત્યાં પ્રાણીનું વર્તન જ એવું સુંદર સ્વભાવિક રીતે થઈ જાય છે કે અસુંદરતા તેમાં થતી નથી. જેમ હાલ વિભાવ એ સ્વભાવ જેવો થઈ ગયે છે તેમ અસંગમાં સ્વભાવ સાધારણ થઈ પડે છે. અહીં નિરોધ સંસ્કારની વૃદ્ધિ થાય છે અને વ્યુત્થાન સંસ્કારની ન્યૂનતા થાય છે અને એને લઈને જે ઉત્તમ દશા ઉત્પન્ન થાય છે તે પાતંજળની પ્રશાંતવાહિતા સાથે મળતી આવે છે. ફેર માત્ર એટલો છે કે પાતંજળની પ્રશાંતવાહિતા અથવા બ્રોધના વિભાગ પરિક્ષયમાં જ્યારે સમ્યગૂ ધ હેતે નથી ત્યારે અહીં તે હોય છે અને સાથે સાધ્યનું સામિપ્ય હોય છે.
સાલંબ અને નિકાલબ એવા બે પ્રકારના યોગો બતાવ્યા તે ધર્મધ્યાન