________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશમરતિ પ્રકરણમ્.
ममकाराहंकारावेषां मूलं पदद्वयं जवति । रागद्वेषावित्यपि तस्यैवान्यस्तु पर्यायः ॥ ३१ ॥
ભાવા- ——આ કષાયાનું મૂળ કારણ અહંકાર અને 'મમકારરૂપ પદનુ` જોડલું છે, રાગ અને દ્વેષ પણ તેનાંજ બીજાં નામ છે. ૩૧
વિવેચન-મમકાર એટલે ‘ આ મારૂ' ' એવો મમત્વ. તેથી માયા અને લેાભ એ એ કષાયનું ગ્રહણ થાય છે. તેમજ અકાર એટલે ગવ તે અભિમાન અને ક્રોધ લક્ષણ જાણવા. માયા-કપટ પણ વિષ્ણુકા દ્રવ્ય ઉપાર્જનના લાભ માટેજ કરેછે. તેમજ ક્રોધ પણ અભિમાનથીજ કરવામાં આવે છે. શુ આ મારા પરાભવ કરી જાય? એવા અભિમાનથી ક્રોધ ઉપજે છે, તથા રાગ અને દ્વેષને પણ ક્રોધાદિકનાં બીજરૂપ જાણવાં. તે રાગ દ્વેષનાજ પૂર્વોક્ત મમકાર અને અહંકાર પર્યાય રૂપ જાણવા. એટલે મમકાર એ રાગ અને અહંકાર એ દ્વેષરૂપ છે એમ સમજી લેવુ. ૩૧. मायालोचकपायश्चेत्येतद्रागसंहितं द्वंद्वम् ।
क्रोधो मानश्च पुनर्द्वप इति समासनिर्दिष्टः || ३२ ॥
ભાવા-માયા અને લેભરૂપ કષાય એ રાગની સત્તા છે, તથા ક્રોધ અને માન એ દ્વેષની સંજ્ઞા સંક્ષેપમાં કહેલ છે. ૩૨
વિવેચન-ઉક્ત લક્ષણવાળા માયા અને લાભ કષાય એ રાગ નામનુ દ્વંદ્વે છે અને ક્રોધ તથા માન એ અને કષાય દ્વેષ નામના સક્ષેપથી સમજી લેવા. ૩૨ ‘ તે રાગ દ્વેષ અથવા મમકાર અને અહંકારજ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ બંધનમાં પૂરતા સમ છે કે તે બીજા પણુ કાઇની સહાયની અપેક્ષા રાખે છે તે સંબંધી શાસ્રકાર ખુલાસા કરે છે ’
मिथ्यादृष्टय विरमणप्रमादयोगास्तयोर्बलं दृष्टम् । तदुपगृहीतावष्टविधकर्मबन्धस्य हेतू तौ ।। ३३ ।
ભાવા—મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ ને ચેાગ એ રાગદ્વેષનુ અલ છે, તેની સહાયથી તે રાગદ્વેષ આઠ પ્રકારના કર્મબંધનાં હેતુ થાય છે. ૩૩
વિવેચન—પૂર્વોક્ત તત્ત્વાર્થમાં અશ્રદ્ધાન લક્ષણ મિથ્યાત્વ, અવિરત અને પાપ આશયથી વિષય, ઇંદ્રિય, નિદ્રા અને વિકથારૂપ ચતુર્વિધ પ્રમાદ તેમજ મન, વચન અને કાયારૂપ ચેગ એ ચારની સહાયની કર્મબંધ કરવામાં રાગ દ્વેષને જરૂર પડે છે. એટલે એ ચારની સહાયથી ઉક્ત રાગ અને દ્વેષ જ્ઞાનાવરણીયાદિ આઠ પ્રકારના કર્મ બંધનના હેતુ ઠરે છે. ૩૩,
For Private And Personal Use Only
