Jain Dharm Prakash 1912 Pustak 028 Ank 01

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533321/1

Page #1

v',
'
ssesa1: ':
Ad, ' w
w css
- k -
શ્રી
જૈનધર્મ પ્રકાશ
પુસ્તક ૨૮ મું
शार्दूलविक्रिडितम ये जीवेषु दयासवः स्पृशति याम् स्वल्पोपि. न श्रीमदः श्रांता ये न परोपकारकरणे हृष्यंति ये याचिताः । स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनोदयपहाव्याधिप्रकोपेषु ये ते लोकोत्तरचारचित्रचरिताः श्रेष्टाः कति स्युनराः ॥
જે જીવન વિષે દયાળુ છે, જેને દ્રવ્યને મદ રૂપ પણ સ્પર્શ કરી કરતો નથી, જે પરોપકાર કરવામાં થાકતા નથી, જે યાચના કર્યા સતા ખુશી છે કે થાય છે, એના ઉદયરૂપ મહાવ્યાધિ પ્રકોપ શ સને પણ જે સ્વસ્થ હત રહે છેએવા લોકો આશ્ચર્યકારી મનહર ચરિત્રવાળા શ્રેષ્ઠ કેટલાક જ છે
મનુ હોય છે. અર્થાત બહુ અલ્પ હોય છે. સુક્તમુક્તાવલિ.
સંવત ૧૯૬૮ ના ચૈત્રથી સંવત ૧૯૬૯ ના ફાગણ સુધી અંક ૧૨.
-
-
1
- "
,
"
-
-
-
-
-
-
- -
મ
-
૩ -
-
-
- -
-
-
-
-
-
પ્રકટ કર્તા. श्री जैनधर्म प्रसारक सभा.
ભાવનગર,
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૮-૬૯ શાકે ૧૮૩૪ ઈશ્વીસન ૧૯૧૨-૧૩
વીર રાંવત ૨૪૩૮-૩૯
भावनगर-सरस्वती प्रीन्टींग प्रेस વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧-૦-૦ બહારગામવાળાને રિટેજ સાથે રૂ. ૧-૪-૦ દર ભેટ તરીકે જૈનપંચાંગ ને એક સારી બુક આપવામાં આવે છે.
)
|

Page #2

वार्षिक अनुक्रमणिका.
૩૩
વિષય. ૧ બા સ્વરૂપ પ્રત્યર્થે શ્રી કુમારબ્રહ્મચારી પ્રભુને પ્રાર્થના (પદ્ય) ગી. હે. ૧ ૨ વિનય ધમરાધનાર્થે માનત્યાગ-પ્રભુ પ્રાર્થના (પદ્ય) ગી. હે. ૨ ૩ નવું વર્ષ, * પ્રશમરતિ પ્રકરણ-વિવેચન યુક્ત (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) ૯-૩૪ પ ગૃહસ્થના કર્તવ્ય.
૨૧-૪૪-૧૩પ દિ બ્રહાચર્ય પ્રકાશ (ખીમચંદ ભૂધરદાસ)
૨પ છ ચાલું પરિરિથતિ પર પ્રકીર્ણ વિચારે (મૈતિક) ૨૮–૧૭૩-૨૧૯ ૮ અનિત્ય ભાવના (પદ્ય) (કવી સાંકળચંદ.) ૯ ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર. પ૧–૧૦૩–૧૮૭-૨૪૭-૩૦૬ ૧૦ ગત વર્ષના મુખપૃષ્ઠપરના કનું ટુંક વિવેચન. ૧૧ આબુ ઉપર ગયેલ જેના ડેપ્યુટેશન. ૧૨ ગુજરાતી જૈન સાહિત્ય.
૩ અશર; ભાવના (પદ્ય) (કવી સાંકળચંદ.) . * કોસા-ડોહ ત્યાગ (પદ્ય ) - જિનદીક્ષા પ્રકરણ. (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) ૧૬ તપધર્મ ઉપર સંવરની કથા. (વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર ) ૬૭ સ-રસંગ-સપ્તમ સાજન્ય. (મૈતિક ) ૧૮ એ. કેરીન સાહેબને આપેલ માનપત્ર. ૧૮ વરાગ્યશતક ભાષાંતર. ( ઝવેરચંદ કાળીદાર કેળીયા) ૯૫–૧૧૬-૧૫૮-૫૮ ૨૦ રાંરાર ભાવના. (પદ્ય) (કવી સાંકળચંદ.)
૯૭ ૨૧ આ અસાર શરીરમાંથી સાર-કઢાય તો કાઢી લે. (સન્મિત્ર કરવિજ
યજી) ૨૨ દ્રવ્યાવશ્યક (વિશેષાવશ્યકમાંથી)
૧૧૧ ર૩ જૈન મુનિ મહારાજનું સંમેલન.
૧૧૯ ૨૪ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી ને ભાવનગરને સંઘ (કું. આ.) ૧૨૫ રપ અત્યંત ખેદકારક મૃત્યુ (શેડ લાલભાઈ દલપતભાઈ)
૧૨૮ - ૧ એકત્વ ભાવના. (પદ્ય) (કવી–સાંકળચંદ. )
૧૨૯ ૨૭ પ્રકીર્ણ વિચાર. (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી)
૯૮
૧૩

Page #3

૨૮ અનધિક હીનાક્ષર શ્રત. (વિશેષાવશ્યકમાંથી) ૨૯ દશ અવતાર. (જૈન શાસનમાંથી) ૩૦ ગ્રંથાવલોકન (શ્રી તત્વપ્રકાશ પાઠમાળા ભાગ પહેલે.), ૩૧ ખંભાતમાં દિક્ષા મહત્સવ. (મુનિ પુન્યસાગરજીને) ૩ર વૈરાગ્યશતક (સમલૈકી) (માવજી દામજી શાહ.) ૧૬૧-૧૯૭-૨૨૯-૨
૨૫-૩૩૫-૩ ૩૩ ભાવ આવશ્યક. (વિશેષાવશ્યકમાંથી) ( સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી.) ૧ ૩૪ ભાવ ઉપક્રમ. ૩૫ જીવદયા-અનુકંપાદાન. (ઉપદેશતરંગિણીમાંથી) , ૩૬ તપ સંબંધી ખુલાસે. ૩૭ જૈનસુકૃતફંડ ઉભું કરવાની જરૂર (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) ૩૮ જૈન સુકૃત ફડને અંગે અગત્યની સૂચનાઓ. , ૩૯ પ્રતિક્રમણમાં લાતું ધી. ૪૦ પર્યુષણ પર્વમાં શ્રાવક ભાઈઓની ફરજ. ૪૧ અત્યંત ખેદકારક મૃત્યુ. (નગરશેઠ ચીમનભાઈ લાલભાઈ) કર પ્રીતિ વિષે દુહા. સાથે. (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) ૪૩ નવપદ નમસ્કાર સ્તુતિ. ૪૪ નવપદ આરાધન ઉપદેશ. ૪૫ તપને પ્રભાવ ને તપ કરવાની આવશ્યકતા (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી ૪૬ સુશીલ થવા સાર શિક્ષાવચને. ૪૭ રામ્યકત્વના વિષય પર વિકમની કથા. (વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર) ૪૮ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીના એડીટરેને રિપોર્ટ, ૪૯ સભ્યત્વ પ્રાપ્તિને આશ્રયીને વિવિધ મતદર્શન. (સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) ૫. વિવિધ પ્રશ્ન તર (વિશેષાવશ્યકમાંથી)
» ૫૧ બોધવચન. પર આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરનારી કેટલીક પ્રમાણુવાળી બીનાઓ, પ૩ ધર્મનાં ચિન્હ (ડશકમાંથી) પ૪ પ્રભુના અંગપર ચાંડલા, પપ પંચમ છેડશક.
(સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) ૨ પ૬ છેડશકોમાંથી ઉદ્દભવેલા પ્રશ્નોત્તર પ૭ ઉપદેશ તરંગિણમાંથી ઉદ્ભવેલા પ્રશ્નોત્તરે , પ૮ વનસ્પતિમાં જીવત્વ. (લેકપ્રકાશમાંથી)

Page #4

( ૪ )
હે દગા મેળવવાના કુદરતી ઉપાય. નેમચંદ ગીરધરલાલ ) - થી સરતે શેઠ આણંદજી કલ્યાણુજીનું આમંત્રણ, ધાળેરામાં ઇનામના મેળાવડે.
હું
શ્་કુચી.
૩ દ્વાથડા ઉપર મૂળનાયકજીની પૂજા.
૪ ઇંગ્રેજી ચાદ મહા સુદ્રાલેખાનુ' વિવેચન (સન્મિત્ર કપૂરવિજય૭) ૨૮-૩૩૮
૫ ઇન્દ્રિય સ્વરૂપ. ( લેકપ્રકાશમાંથી )
૩૧
૩૨૩
૩૨૫-૩૮૦
૩૩૩
૩૪૩
૩૪૯
૩૫૩
૩૬૦-૩-૭
૩૬૪
૩૭૦
૩૩
3)
૩૦૮
૩
366
૩૯૧
2
• વિચાર તેવું પરિણામ. (તેમચંદુ ગીરધરલાલ )
9 અમદાવાદ ખાતે મળેલે શ્રી સઘને મહાન મેળાવડા,
.
વિજ્ય. ( નમચંદ્ર ગીરધરલાલ )
હું ભાવવૃત્તમાં સ્તવન કેવાં આલવાં ? (તેમચંદ ગીરધરલાલ ) ૩ જૈનવર્ગમાં ભણેલાની સખ્યા કેટલી છે? ( મુંબઈ સમાચાર ) ૧. શેડ મનસુખભાઇ ભગુભાઈનું જીવનવૃત્તાંત.
૨ પન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજય ને સ્વવાસ,
૬૩ કેટલીક આશ્ચર્યકારક દેવે. ( તેમચંદ્ર ગીરધરલાલ )
*
હુ વગ પ્રતિસૂત્ર વ્યાખ્યાન વિધિ. હસ્તૃિત સૂત્ર રચના રાખધીરૂપકર
જ્ઞ પ્રણિત સૂત્રની વિલક્ષણુતા. ( સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી )
” મૈત્રીભાવનુ ઉંડું રહસ્ય.
૮ દતે ઠમકે. ( પદ્ય ) ( કવી સાંકળચંદ ) ૯ સેરીસાઇ
૦ આઠમી જૈન કન્ફરન્સના હેવાલ.
૪૧.૪
""
""
૨૫
૨૯૦
૨૦૧
૨૨
૨૩

Page #5

પુસ્તક ૨૮ મું.
જૈનધર્મ પ્રકાશ
ये जीवेषु दयालवः स्पृशति यान् स्वम्पोपि नः श्रीमद् श्रांता ये न परोपकारकरणे, हृष्यंति ये याचिताः
स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनोदयमहाव्याधिकोपेषु ये ते लोकोत्तर चित्रचारुचारिताः श्रटाः कति स्युनराः ॥
નવું વર્ષ
श्री
આ જે જીવન વિષે દયાળુ છે, જેને દ્રવ્યને ગદ સ્વલ્પ પણ સ્પર્શ કરતા નથી જે પરોપકાર કરવામાં થાકતા નથી, જે માયના કર્યો. સતા ખુશી થાય છે, ક્યાવનન ઉયરૂપ મહાવ્યાધિના પ્રકોપ થયે તે પણ જે સ્વસ્થ રહે છે; એવા એવા લાકાત્તર આશ્ર ચકારી મનેાહર ચરિત્રવાળા એક કેટલાક જ મનુષ્યા હોય છે અર્થાત બહુ અલ્પ હાય છે.”
મુક્તમુક્તાવલિ,
'REGISTERED No. 3 16.
ચત્ર, સંવત ૧૯૬૮ શાકે ૧૮૩૪.
પ્રગટ કો.
શ્રી જૈતેધમ પ્રસારક સભા, ભાવનગર
अनुक्रम शिका.
૧ બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રાપથે. શ્રીકુમારબ્રહ્મચારી પ્રભુને પ્રાર્થના ૨ વિતયધર્મારાધના માતત્યાગ પ્રભુપ્રાથના
૩
-૪ પ્રશમરતિ પ્રકરણમ
૫ ગૃહસ્થની કર્તવ્યો..
હું બ્રહ્મચર્ય પ્રકાશ
૭ ચાલુ પરિસ્થિતિપર પ્રકી વિચાર।
મૂલ્ય રૂા. ૧)
શ્રી “સરસ્વતી” છાપખાનુ -ભાવનગર સ્ટેજ રૂા. ૦૪-૦ ભેટ સાથે.
અંક ૧ લે.
૨૫
૨૮

Page #6

છપાઈ ને બહાર પડેલ છે. પ્રકરણાદિ વિચારે ગર્ભિત શ્રી રતવન-સંગ્રહ.
આ બુક શ્રાવિકા તેમજ સાધવી સમુદાયને તેમજ પ્રકરણના નવ અભ્યાસીઓને ઘણીજ ઉપગી છે. કોઈ વખત નહીં છપાયેલા તેમજ પ્રસિદ્ધિ
માં પણ નહીં આવેલા સ્તવનોને આમાં સંગ્રહ કરેલ છે. આ બુકમાં જીવ વિચારનું ૧, નવતત્વનું ૧,દંડક સંબંધી ૨, ચંદ ગુણઠાણા સંબંધી ૩,જ્ઞાનદર્શન ચરિત્ર સંબંધી , સિદ્ધ દ ડિક નું ૧, કમ પ્રકૃતિ ઉપર ૧, જબુદ્વિપ વર્ણનનું ૧ નિગેદના સ્વરૂપનું ૧, સમવસર સંબંધી ૩ અને બીજી બાબતના ૨ મળી કુળ ૧૩
સ્તને તથા ૪ સઝાયો દાખલ કરેલ છે. ભાવનગરના શ્રાવિકા સમુદાયની આર્થિક દયથી છપાવેલ છે. સાધુ સાધીને તથા જૈનશાળ ને કન્યાશાળામાં ભે આપવાની છે. ૧૬ પિજી ૧૭ ફોરમનો પાક પુંઠાથી બાંધેલ બુક છે. કિંમત માત્ર પાઠ આના રાખેલ છે. પિટેજ દોઢ આનો લાગે છે. જૈન ત જાવાના ઇચ્છ કે અવશ્ય ખરિદ કરવા લાયક ને વાંચવા સમજવા લાયક છે. તેનો ખરી કિંમત નારજ કરી શકે તેમ છે.
પાંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ શાસ્ત્રી. મારી તરફથી કાયમ છપાય છે તેમાં કેટલેક વધારો કરીને તેજ ટાઈપથી પાવેલ છે. અને તેવાજ પુંઠાથી બંધાવેલ છે. કિંમત છ આના જ રાખેલ છે. જેના
કન્યાશાળા માટે અને ઈનામ માટે ખરિદ કરનારને પાંચ આનાથી મળી પાકશે. બહાર ગામવાળાઓને સ્ટેજ જુદું આપવું પડશે.'
પાંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ. ગુજરાતી અમારી તરફથી છપાય છે તેવી જ શિલા છાપમાં છપ વેલી આ બુક હાલમ માં મુદતે બહાર પડી છે. છાપકામને બાઈડીંગ મનોરંજન કરે તેવાં છે. કિંમત
થમ પ્રમાણે જ આઠ આના અને જૈનશાળા કન્યાશાળા વિગેરે માટે સાત આના રાખવામાં આવેલ છે. પિસ્ટેજ જુદું .
: ગ્રાહકેને ભેટ
નવું જૈન પંચાગ સંવત ૧૯૬૮ ના ચિત્રથી સં. ૧૯૬૯ ના ફાગણ સુધીનું રાય સાહેબ બદ્રીદાસજી બહાદુરના પેટા સાથેનું
કિમત અરધો આને... ' જૈન બંધુઓને ખાસ ઉપયોગી છે અને બીજા બડાર પડતા પંચાંગની દરખામણીમાં વિશ્વાસ કરવા લાયક છે. કારણ કે જ્યોતિષના અનુભવી મુનિ મહારાજ પાસે પસાર કરાવવામાં આવે છે. આ અંક સાથે દરેક ગ્રાહકને ભેટ રીકે મોકલવામાં આવેલ છે.

Page #7

श्री जैनधर्म प्रकाश
तत्र च गृहस्थः सनिः परिहर्तव्योऽकट्याणमित्रयोगः, सेवितव्यानि कट्याण मित्राणि, न मखनीयोचितस्थितिः, अपेक्षितव्यो लोकमार्गः, माननीया गुरुसंहतिः , नवितव्यमेतत्तत्रैः, प्रवर्तितन्यं दानादा, कर्तव्योदारपूजा जगवतां, निरूपणीयः साधुविशेषः , श्रोतव्यं विधिना धर्मशास्त्र, नावनीयं महायत्नन, अनुष्ठेयस्तदर्थो विधानेन, अवलम्बनीयं धैर्य, पर्यावाचनय.यतिः, अवलोकनीयो मृत्युः, नवितव्यं परलोकप्रधानः, सेवितव्या गुरुजनः , कर्तव्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तद्रूपादि मानसे, निरूपयितव्या धारणा, परिहर्तव्यो विक्षेपमार्गः, प्रयतितव्यं योगशु-धौ. कारयितव्यं जगवदन्नुवन बिम्बादिकं, लेखनीय नुवनेशवचनं, कर्तव्यो मङ्गलजपः, प्रतिपत्तव्यं चतुःशरणं, गर्हितव्यानि मुष्कृतानि, अनुमोदयितव्यं कुशलं, पूजनीया मंत्रदेवताः , श्रोतव्यानि सच्चेष्टितानि, जावनीयमौदार्य, वर्तितव्यमुत्तमझानेन, ततो जविप्यति नवतां साधुधर्मानुष्ठाननाजनता ॥
जपमितिनवप्रपञ्चा कथा.
पुस्त। २८ मुं.
यत्र. सं..१८९८.
१८३४.
सा.
उँ अँह नमस्तत्वज्ञाय. ब्रह्मस्वरुप प्राप्त्यर्थे श्रीकुमार ब्रह्मचारी प्रजुने प्रार्थना.
(AO प्रीती-मे ३२. ) નેમિ પ્રભુ નિત્ય વદીયે, બ્રહ્મચારી હે પ્રભુ બ્રહ્મ સ્વરૂપ છે, બ્રહ્માનંદથી, બ્રહ્માત્મા પરમાતમ ભૂપ કે.
બ્રામયિ બ્રહ્મ આપશે. એટેક. શુદ્ધ અનંતા વીર્યની, નિજ શક્તિ છે થઈ સહજે વ્યક્તિ કે, प्रा अपूर्व है, अमहा4ि 1 () Melan as है. ० २ ..

Page #8

જેનધર્મ પ્રકાશ,
**
*
બ્રહ્માભ્યાસ જે આપને, મુજ ઉચિત હે દ્રવ્યાદિક છે કે, દે દયાબ્ધિ દયા કt, ટળે સવર હે ભવ ભાવથી રોગ કે. બ્ર૩ અનિશિ આત્મ રિધતિ થકી, ન ભેલાવે હે કરી વાસ સંદેવ કે, ચિત્ત પવિત્ર સદા રહે, સુપ્રસન્નતા હે યાચું કરી દે છે. બ્ર. ૪ રોગ ચપળતા જેમ ટળે, મળે અનુભવ છે અમૃતરસ સિદ્ધિ કે, જૈનસેવકને ઈટ , એક દેશો હે બ્રહ્મરિદ્ધિની વૃદ્ધિ કે, બ્ર. ૫
विनयधर्माराधनार्थ मानत्याग-प्रजुप्रार्थना.
(શાર્દૂલ વિકિડીત.) શ્રીતીર્થકર દેવ નિત્ય પ્રણમું, જે છે આમાની સદા, દેહાધ્યાસ ટળે મમત્વ પર, નવે ફરી તે કદા; સાચે જે અકષાય ધ પ્રભુને, ભાળે રૂચે લાવ્યને,
પામું સદ્ય નિરાભિમાન વિનયે, સાધુ રૂડા સાધ્યને. ૧ (સાતમી ભૂમિ ને પંદરમી બારી, ત્યાં રાસ રમે છે રંગીલે. એ રાગ) બીજો કષાય ને સાતમું પાસ્થાન, માન માનવને સતાવે, તેને ચિકીત્સક બીજા તત્ત્વ માદ્દવને ધારી, દશમા સ્થાનકમાં વાવસાવે રે. ૧. કેાઈ સજજન સંગે વિરલારે આત્માને પૂરો ઓળખશે, મહા ભાગ્ય ગે ભારે જિન ભાષિત તો સહશે? કઈ પરમ પુરૂષના સેવક રે રૂડી સામગ્રીથી સાર્થક કરશે. - એ ટેક. પર્વનના જે ઉંચે આ શીવ વાટે જાતાં, ભેધ માન મહા કાઠે, આઠે શોખથી અંતર અંધારૂ ભરે એ તે, મુમુક્ષુને લાગે ઘણે માઠે રે એ દાટ્ય રહે નહિ કેમેરે કાચા જન ક્રેડ ઉપાય કરશે, કઈ ર. ચારે પુરૂષાર્થમાં મહા વિન્ન કરનારે આવે, જ્ઞાનીએ જ્ઞાન વડે દીઠે; અજ્ઞાની જન તે એને હાલામાં હાલે ગણી, માને વરદે મનમાં મીઠે રે, પણ અંતે એને ડ્રો રે, જ્યારે વિપ જે પરીણમશે, કઈ ૩. જે જે શુભગુણના અવિમાનમાં એવી ઉંચા, ઉછળે કર્ણને તરંગે; ૧ વિનય એ વીશ.સ્થાનકમાં દરાયું સ્થાનક છે, ર ૨. નેટ,

Page #9

તે તે શુભ ગુણને કરે નાશ પરંપરા પિઠે, હાનિ એ માનના કુસંગે રે, ઉમંગે ઉંધા લેકરે મિથ્યાભિમાની દુઃખી થશે.
કેઈ૦ ૪. જાતિના મદથી હીણી જાતિમાં જન્મ્યા જાણ્યા, શાસ્ત્રથી કઈક નર ડાહ્યા; કુળમદ એકવાર કર્યો વાર અનેક નીચા, કુળમાં જન્મેલા બહુ જણાયા રે, કેને શું કમાયા ? રે અભિમાને ચઢી પાછા પડશે. કોઈ૦ ૫. બળદ કીધેથી નરકે દુઃખમાં રીબડતા જુઓ, દુઃખધી ન મુક્ત પળવા રે; અતિશય ત્રાસ તેને જ્ઞાને દેખી જાણીને, જ્ઞાની ન માન કરે કયારે રે, ધારે જિન આરા રે શિર ઉપર તે ઝટ ભવ તરશે. કેઈ૬. રૂપગર કીધે ચકા જેવા રૂપાળા મોટા, રેગે પીડાયા પછી ત્યા; ધન્ય વિવેકે રૂડા ત્યજી ભવ કુપા કડા, આત્મ સંયમ લઈ થિર થઈ રહેતા રે, સમભાવે સઘળું સહેતા રે, સુખ દુઃખ એથી શીવ વરશે. કે ઈ ૭. તપમદ કરવાથી તેની શક્તિ ઈ બેઠા દાઠા, વૈભવમદથી વૈભવ વિણ બુડ્યા; શ્રતમદથી થતને હાથ મૂરખ જગમાં કહેવાયા, લાભના મદથો ભવદધિ ઉંડા રે હતી તેના પત્તા રે કોણ જાણે કયારે જડશે. રાવણ જેવા રાજાનાં માથાં રણવગડે રખડ્યાં, એ અનેક મદથી ભમીયા; કડુ વિપાક રસને ભેગવતા દુઃખે ત જે, જિનપદ કે સદ્દગુરૂચરણે ન નમીયા રે, કુદષ્ટિ રગે રમીયા રે ભવ નાટક ફેરા બહુ ફરશે.
કોઈ૦ ૯. માન એ પર્વતના ચૂરા કરવાને શ્રી જિનરાજા, માર્દવ ગુણ વજ ખુલ્લું મૂકે સુવિવેકી રસ જેથી નિર્વિને ઈષ્ટ ધામે, જાતાં કોઈ ઠામ અહી ચુકે રે, વિનયે અંતર વેરો રે માન જલ્દી ભાગી જશે.
કેઈ ૧૦. કર જોડી શ્રીજિનવર શ્રીસદ્દગુરૂ પ્રણમું માગું, એકજ માર્ગ મોક્ષપુરને; જેનસેવકને સવર વિનય કરીને વડાલા, જ્ઞાન પ્રકાશ આપે ઉના રે; ચિતન્યનું નૂર વધે છે, શુદ્ધાત્મા અનુભવ રસ મળશે.
કે ઈ. ૧૧ જેનસેવક-ગિહેડ પાટણ.
नवं वर्ष. પરમ ઉપકારી નિષ્કારણ બંધુ શ્રી પંચ પરમેષ્ટિને વિવિધ નમસ્કાર કરીને આજે હું ૨૮ મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરૂં છું. દિનપ્રતિદિન મારી વય વૃદ્ધિ પામતી જાય છે. વર્ષને વીતી જતાં વાર લાગતી નથી. અસંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્ય પણ આમજ

Page #10

જૈનધર્મ પ્રકાસ
પૂરાં થઈ જતાં હશે એમ જણાય છે. પરંતુ સંસારમાં આસક્ત પ્રાણીઓની જેમ અથવા પાપારંભમાં, અંદર અંદરના કલેશમાં કે આ ધ્યાનમાં જોડી દેનારા–વૃદ્ધિ કરાવનારા અન્ય લેખકોના પત્રોની જેમ મારૂ જીવન મે આજ સુધી એવા કોઇ પણ પ્રકારનાં કૃણાથી દૂષિત કર્યું નથી અહિકકત મને સતાય પમાડે છે. જૈનવાણી કે જે અમૃતનો રસ કરતાં પણ અનંત ગુણી મિષ્ટ છે; તેનુ ભવ્ય પ્રાણીઓને યથાશકિત આરવાદન કરાવવુ કે જેથી અજર અમરત્વ અથવા જન્મ મરણરહિતત્વ પ્રાપ્ત થઈ શકે એજ મારા અને મારા ઉત્પાદક અને પોષકાના અગ્ર તેમજ અંતિમ હેતુ છે, તેજ સાધ્ય છે અને તે સાધ્ય તરફ દૃષ્ટિ રાખીનેજ અક્ષર પ`ક્તિ ગેઠવવામાં આવે છે. જેવુ પેાતાના મનમાં તેવુજ પરનાં અતઃકરણમાં હોય છે, એવી સાદી કહેવત મુજબ જ્યારે મારા ભાવ એવો છે ત્યારે મારી આળખાણુ પણ એવાજ ઉપનામથી થાય છે અને તેથી માત્ર હેતુ પણ સિદ્ધ થતા જાય છે.
ગત વર્ષમાં લેખની સંખ્યા વૃદ્ધિ પામી છે. એકદર ૫૫ ના અક આવેલા છે. તેમાં પણ જ્ઞાનસાર સૂત્ર વિવરણના પેટામાં આવેલા પાંચ અષ્ટકને જુદા જુદા લેખ તરીકે ગણીએ તે ૫૯ લેખા આવેલા છે. ૫૫ મુખ્ય લેખા પૈકી ૧૦ લેખે પદ્ય બધ છે. તેમાં ૩ સાંકળચ’દ વિના, ૨ જૈન સેવક તરીકે આળખાણ આપતા ગીરધરલાલ હુમ’ઢના, ૨ મુ’અઇ પનાલાલ જૈન હાઇસ્કુલના ધાર્મિક શિક્ષણ આપનાર શિક્ષક માવજી દામજના ૧ મેાહનલાલ દલીચ'દ દેશાઇને અને એ સરવતી તથા સૈન્ય વિજ્ય માસિકમાંથી લીધેલા છે. માવજી દામજીના બે પદ્ય લેખા પૈકી એક શ્રીકલ્યાણમદિ સ્તોત્રના સમશ્લોકી ભાષાંતરનો છે, તે ચાર અંકમાં પૂર્ણ કરવામાં આવ્યે છે; એમાં સમશ્લોકી કરવા જતાં ગુજરાતી ભાષામાં શબ્દ ભંડોળ અતિ અલ્પ હાવાથી કેટલાક તદન સ`સ્કૃત શબ્દોજ મુકવા પડ્યા છે કે જેનુ ગુજરાતી સમજવું પણ મુશ્કેલ પડે તેમ છે. આમ કરવા જતાં પંચના સદ્દલ કરવાને બદલે ઉલટી લીફ્ટ થઇ ય છે. સાંકળચંદ કવિના પદ્ય લેખેા પૈકી ચાલતા જમાનાના ચિતાવાળા લેખ ખાસ વાર વાર ધ્યાન પૂર્વક વાંચવા વ`ચાવવા જેવા છે. અન્ય માસિકમાંથી લીધેલા બે પદ્મ લેખ અને મંત્ર શાસ્ત્રને ગદ્ય લેખ, એ ત્રણ લેખો, સાર હાય તો ગમે તેમાંથી પણ ગ્રહણ કરવાની પૂર્વ પુરૂષેાની ઉત્તમ શૈલીનુ' અનુકરણ કરવા માટે લેવામાં આવ્યા છે. ગદ્યખ’ધ ૪૫ લેખા પૈકી અન્ય લેખકોના માત્ર ૯ લેખો છેઅને ત્રણ લેખ પરભાર્યા ગણી શકાય તેવા છે. એક લેખ ગળધર્મ ઉપરની અત્યંત રસિક કથાવાળા ખાસ ભાષાંતર કરાવીને દાખલ કરવામાં આવ્યે છે અને બાકીના ૩૨ લેખ તત્રીના લખેલા છે. અન્ય લેખકોના લેખો પૈકી મુનિરાજશ્રી કરવિજયજી મહારાજના પાંચે લેખા અત્યુત્તમ છે, શાંત સુધારસ ભાવનાવાળા લેખ ચાર અંક પૂર્ણ આપવામાં આવ્યા છે, જ્ઞાનસારના લેખમાં દામાથી ચાદમા સુધીના પાંચ કે। આપવામાં

Page #11

- નવું વર્ષ. .
આવ્યા છે. રાષભ પંચાશિકાને અનુવાદ એકજ અંકમાં આખે આપવામાં આવ્યો છે અને પંચાશક ગ્રંથમાંથી બે પંચાશકનું ભાષાંતર કેટલીક વ્યાખ્યા સહિત જુદા જુદા બે લેખ તરીકે આપવામાં આવેલ છે. આ લેખ ખાસ વાંચવા લાયક છે; કારણકે તે મહાપુરૂષ શ્રીહરિભદ્રસૂરી મહારાજની ઉત્તમ પ્રસાદી છે. ન્યાલચંદ લદ્દમીચંદે ગત વર્ષના મુખ પૃષ્ઠ પર મુકેલા કલેકના વિવેચનનો લેખ લખેલે છે તે ચાર અંક પૂર્ણ કરવામાં આવ્યું છે. મૈક્તિકના બે લેખ પૈકી એક પછ સૈન્યને છે અને એક યોગ રહસ્યાર્થને છે. બંને લેખ બહુ સારી રીતે લખાયેલા છે. પલો લેખ ત્રણ અંકમાં પૂર્ણ કરવામાં આવ્યો છે અને બીજો લેખ તે એક અંકમાં પૂરેપૂરે આપવામાં આબે છે. એક હિંદી લેખ જીવહિંસા દૂર કરવાના સંબંધ છે; તેમાં આપેલી બીના લક્ષમાં લેવા લાયક છે. એવી રીતે કેઈ ઉત્તમ દેવી કેઈના શરીરમાં પ્રવેશ કરીને સત્ય વાત પ્રગટ કરે, અહિંસા ધર્મને પુષ્ટિ આપે અને અકાર્યપરાયણ હિંસકેનું નિવારણ કરે તો ઘણે લાભ થવાનો સંભવ છે. બીજા ત્રણું પરભાયા ગણવા જેવા લેખે પૈકી એક શિવજી દેવશીએ જૈનમુનિ તથા ગૃહસ્થ પર માંડેલી ક્યાં સંબંધી છે અને બીજો તેણે માગેલી માફી સંબંધી છે. ત્રીજો લેખ નામદાર શહેનશાહ અને શહેનશાહ બાનુને જૈન કોમ્યુનીટી તરફથી આપવામાં આવેલા માનપત્રને છે; તે માનપત્ર ગુજરાતી ભાષાંતર સહિત દાખલ કરવામાં આવ્યું છે. આ પ્રમાણે કુલ ૧૩ લેખેનું રહસ્ય છે.
તંત્રી તરફથી આપવામાં આવેલા ૩ર લેખે પૈકી ૭ વર્તમાન સમાચારને લગતા છે, ૧ પુસ્તકની પહોંચ છે અને ૧ મી. ઝવેરભાઈ ભાઈચંદના મૃત્યુની નોંધ સંબંધી છે. એ સિવાય ૧૪ લેખે નાના ગણી શકાય તેવા છે; પરંતુ તે ખાસ સાર ગ્રહણ કરવા જેવા છે. તેની અંદર હિંદી જાદુગર નામના માસિક ઉપરથી લીધેલ મંત્રશાસ્ત્રને લેખ પણ આવી જાય છે. તીર્થ યાત્રા પ્રસંગને લેખ બે અંકમાં આપવામાં આવ્યું છે તે પણ એમાં આવી જાય છે. બાકી ટુંકા ઉપદેશના બે લેખો, ગુણાનુરાગને ગત વર્ષમાં અધુરે રહેલે લેખ છે કે પહેલા અંકમાં જ પૂર્ણ કરવામાં આવ્યું છે તે લેખ, છતી વસ્તુની અપ્રાપ્તિના કારણવાળે લેખ, આશાતના પરિયાગને, ગીરનાર યાત્રાને, શાંતિનાથ ચરિત્ર માટેના સારને, ખરા પરમાર્થને, પૂર્વ પુરૂષોના ઉચ્ચ આશયના નમુનાને લેખ અને બીજા નાના લેખે ખાસ વાંચવા જેવા છે. એવા ૧૪ લેખો ઉપરાંત બીજા ૭ પણ નાના લેખે લખવામાં આવ્યા છે, પરંતુ તે ખાસ ચર્ચા ચલાવવા માટે જ લખવામાં આવ્યા છે. સ્નાત્ર કરવાના કળશ, ચંદનપૂજ, ચંદનચુડી, પાંચ અભિગમ, હાલમાં થતા હવામીવચ્છળ, શ્રાવકના ઉપકરણો અને દેરાસરમાં વિજળિક રોશની-આ સાત લેખ બહુ વિચારપૂર્વક લખવામાં આવ્યા છે. જૈનબંધુઓનું ખાસ ધ્યાન ખેંચવા માટે જ તે લખવામાં આવ્યા છે અને અહીં

Page #12

જૈનધર્મ પ્રકાશ
તેનું નામ સાથે પુનઃ સમરણ પણ એ હેતુથી જ કરાવવામાં આવ્યું છે. ઉપરાંત બે લેખ શરૂ કરવામાં આવ્યા છે તે પૈકી અંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સારના લેબમાં ૬ પ્રકરણ સર સાથે આપવામાં આવ્યા છે. હજી એ લેખ ઘણા લાંબા વખત સુધી ચાલનારો છે. વાંચના બંધુઓને એ લખે બહ સંતાપ સાથે આનંદ આવે છે. બીજો લેખ અંદરના મુખપૃષ્ઠ પર આપેલા ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચ કથા મહિના એક પરિગ્રાફ ઉપરથી ગૃહના કર્તવ્ય સંબંધી લખવામાં આવ્યો છે. તે ત્રણ અંકમાં આપવામાં આવ્યો છે, અને હજુ બીજા ત્રણ અંકમાં આવવાનો છે. તેની અંદર ગૃહસ્થના અનેક કર્તવ્યનું સારું વિવેચન આપવામાં આવ્યું છે. આ પ્રમાણે તંત્રીના લખેલા ૩ર લેખનું રહસ્ય છે.
ગતવર્ષમાં આપેલા લેખ સંબંધી દુકામાં સ્મરણ કરાવીને હવે પ્રસ્તુત વર્ષમાં મારા અંગને શોભાવવા માટે તંત્રીઓ અને અન્ય ઉપકારક લેખકોએ શું શું શુભેચ્છા ધારેલી છે તે ટુંકામાં નિવેદન કરવાની આવશ્યકતા છે. તેવીએ તે પિતાના આરંભેલા બે લખો આગળ ચલાવવા ઉપરાંત પ્રસંગે પાત ટુંકા ટુંકા ઉપદેશક છે અને જૈનવ
માં ચર્ચા ચલાવવા ગ્ય લેખ લખવાનું ધાર્યું છે અને લોક પ્રકાશ તેમજ વિશેપાવશ્યક અને પેડક જેવા પ્રતિષ્ઠિત ગ્રંથમાંથી સારભૂત અમુક વિભાગ ચુંટી કાઢીને તે આપવાની ઈચ્છા રાખી છે. શ્રીમાન કપૂરવિજ્યજી મહારાજને ગતવર્ષમાં બીલકુલ નહિ આવેલો પ્રશમરતિનો વિષય આ અંકમાં શરૂ કરવાનું છે અને અષ્ટક વિષય આગળ ચલાવવા સાથે કેટલાક પંચાશકના ભાષાંતર આપવાની સાહેબ ઈચ્છા રાખે છે. મેકિનક સોજન્યના વિષયને આગળ લંબાવી બીજા છુટક છુટક લેખ આપવા ધારે છે અને અન્ય લેખકો જ્યારે જ્યારે જે જે શુભ વિચારની ફુરણા થઈ આવશે ત્યારે ત્યારે તેવા તેવા ઉપગી લેખે લખી પિતાની લેખીનીને સફળ કરવા ઇરછે છે. મારા ઉત્પાદકોની પણ તેમના પ્રત્યે તેવી પ્રાર્થના છે. કથા વાંચવાના રસીકો માટે ગતવર્ષમાં આપેલી કથા જેવી એક બે કથાઓ ભાષાંતર કરવીને આપવાનું ધાર્યું છે. એકંદર રીતે ગ્રાહકોને દિન પરદિન ઉંચા ઉંચા પ્રકારની જિનવા
ની પ્રસાદી ચખાડવાની ઇચ્છા વલ્ય કરે છે તે ઈચ્છા પૂર્ણ થવાને આધાર પર માત્માની કૃપા ઉપર રહેલો છે.
મારો જન્મમા ચિત્ર છે તે ફેરવી ને કેટલાક બંધુઓની ઇચ્છા વિક્રમ સંવતની શરૂઆવાળ કાર્તિકમાસ કરવાની થઈ હતી, પરંતુ કેટલાક કારણથી તે વિચાર બંધ રાખવામાં આવ્યું છે. બીજા કારણે પૈકી એક એ પણ છે કે ઘણા શુભ મુહુર્તમાં આ કાર્યની શરૂઆત થયેલી છે તેથી તે ફેરવવું યોગ્ય નથી એમ કેટલાક શુભેરછકેનું કહેવું છે. વળી જેની માન્યતા પણ ચૈત્રી વર્ષની છે. આપણે માન્ય કરવા લાયક અ

Page #13

છે.
નવું વર્ષ. થવા રડાર રાખવા લાયક પંચાંગે પણ ચૈત્રીજ બહાર પડે છે. ઇત્યાદિ હેતુથી જેમ છે તેમજ ચલાવવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યું છે.
આ ચૈત્રમાસ જૈન બંધુઓને ખાસ કમની નિર્જરા કરાવનારે છે. કર્મની નિર્જરા કરવામાં પ્રબળ હેતુ તપ છે. આ માસમાં શ્રી સિદ્ધચકના આરાધનનિમિત્તે ઘણા જેન ભાઈઓ અને સ્ત્રીએ નવ નવ આંબેલની ઓછી કરે છે અને તે નવ દિવસવ સિદ્ધચકની અંદર સમાવેલા નવ પદેનું આરાધન કરે છે. કેટલાક બં ધુઓ નવ આંબેલ નથી કરી શક્તા તે પણ એક બે ત્રણ તે અવશ્ય કરે છે. આ શાશ્વતી અડ્રાઈ છે. આ દિવસેએ ઇંદ્રાદિક દે પણ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કરવા નંદીશ્વર દ્વીપ જાય છે, તે આપણે પણ અવશ્ય આ પર્વનું તપ વડે તેમજ સિદ્ધચકની પૂજા ભક્તિ વડે યથાશક્તિ આરાધન કરવું જોઈએ. એમાં પિતાના વીર્યનેગે પવનારા વીયત રય કર્મને બંધ કરે છે. માટે જે દિવસે નિર્જરાના હેતુ થાય તેવા છે તે દિવસે બંધના હેતુ ન થવા જોઈએ. પાપારંભમાં નિમગ્ન, દુર્ગતિએ જવાનું બળ મેળવનારા અને માંસ મદિરામાં આસક્ત કેટલાએક મનુષ્ય આ દિવસે માં દેવીની પાસે નિવેદ ધરવાને બહાને બીચારા અવાચક અને નિર્દોષ પશુઓને વિનાશ કરે છે, તેમણે ગતર્ષના પૃષ્ટ ૩૪૬-૪૭ ઉપર આપવામાં આવેલ લેખ ખાસ વાંચવા લાયક છે અને તેમાં કહેલી હકીકત સત્ય માનીને તેવા પાપથી પાછા ઓસરવું યોગ્ય છે. આ પ્રસંગ પ્રસ્તુત ન હોવાથી તે સંબંધી વિશેષ લખવું યોગ્ય નથી.
ગતવર્ષના પૃષ્ટ ૩૫૧ પર ઉપર આપવામાં આવેલ મુનિસમુહ પ્રત્યે વિજ્ઞપ્તિ વાળે લેખ જે કોઈ સાધુ મુનિરાજના કે સાધ્વીના વાંચવામાં ન આવ્યા હોય તેમણે વાંચવાની કૃપા કરવી એવી અમારી પ્રાર્થના છે. તે સાથે હાલમાં વર્તતાં સર્વે મુનિમહારાજ પ્રત્યે બીજી એક પ્રાર્થના છે કે કેક્તિમાં હાલ એમ કહેવાવા લાગ્યું છે કે શ્રાવક કરતાં સાધુઓમાં પરસ્પર વધારે ઇર્ષા અને કલેશ છે તે લોકોક્તિનું નિ વારણ કરવા માટે જેમ બને તેમ મુનિઓના એક સંપમાં વૃદ્ધિ કરવાની આવશ્યક્તા છે. તેમ કરવાથી આપ મહાત્માઓનું હિત થશે તેમાં તે કાંઈ આશ્ચર્ય નથી પરંતુ અનેક બાળજી જેઓ સમજીને કે વગર સમયે નિંદા મુનિની કરવા મંડી જાય છે તેમનું બહુ હિત થશે, તેઓ ધર્મમાં ચપળ ચિત્તવાળા થઈ ગયા છે, મુનિ વર્ગ ઉપરથી ભાવ ઘટાડી બેઠા છે તેઓ પાછા દૂર થશે અને મધ્યસ્થ જેનું પણ વિશેષ કલ્યાણ થશે. આપ સાહેબે પણ એવી હકીક્તથી વિખુટા પડશે એટલે ઉપદેશનું કાર્ય વિશેષ કરી શકશે જેથી અનેક ભવ્ય છે આપના અવલંબનથી ઉંચા આવશે અને દુસ્તર ભવસમુદ્ર તવાને ભાગ્યશાળી થશે.
ગતવર્ષમાં જે જે લેખકે જૈનવર્ગમાં સારા લેખ લખવા માટે પંકાયેલા છે તેઓ પૈકી જેઓ લેખ મોકલી શક્યા નથી તેઓ પ્રસ્તુત વર્ષમાં અવકાશ મેળવીને

Page #14

જૈનધર્મ પ્રકારો,
અવશ્ય લેખ મોકલાવવા પ્રયત્ન કરશે એવી મારી મારફત મારા ઉત્પાદકે તેમને વિનંતિ કરે છે. ગ્રાહક સમુદાય પછી પણ જેઓ માત્ર પૈસા આપીને આવેલ માસિક
જ્યાં ત્યાં મુકી દેતા હોય. ઉપેક્ષા ધરાવતા હોય તેમના પ્રત્યે ખાસ વિનંતિ છે કે આવા પ્રયાસ પૂવક લખાતા અને ખાસ આત્મહિત કરે તેવા માસિકને જેમ તેમ વેગ મુકી ન દેતાં તે સાવંત વાંચવાને અવકાશ મેળવે અને તેમાંથી સાર ગ્રહણ કરી બની શકે તેટલું સકિયામાં જોડાવું. જેઓ મને વાંચવાને લાભલે છે. પરંતુ પૈસા મોકલવામજ પ્રમાદ કરે છે તેમના પ્રત્યે વિજ્ઞપ્તિ છે કે આવા અપૂર્વ લાભના બદલામાં માત્ર અપ કિંમત આપવી તે પ્રમાદતજીને કરવા જેવું કાર્ય છે. જો કે હાલમાં તે બહાળે ભાગે વેલ્યુબિલ તરીકે ભેટની બુક મોકલીને લવાજમ મંગાવવામાં આવે છે પરંતુ તેમાં પણ આખું વર્ષ માસિકનો લાભ લીધે હોય છતાં વેલ્યુ બિલ પાછું ફેરવનારો ભાગ્યશાળીઓ નીકળે છે. કેટલાક ભાઈઓ તે બળે ચચાર વર્ષના લવાજમને માટે પણ એવી સાહુકારી વાપરે છે. આ બધી જ્ઞાન પ્રત્યે અનાદર ભાવની નીશાની છે, અકર્તવ્ય છે, તેથી ઉત્તમ જનેએ તેમ કરવું એગ્ય નથી. આ તલી પ્રાસંગિક સૂચના કરીને વિદ્વાન ગણાતા જૈન બંધુઓને તેમજ સર્વ મુનિ મહરાઓને ખાસ વિનંતિ કરવામાં આવે છે કે આ માસિક માંહેના લેખમાં કેઈપણ હકીકત, વાક્ય કે શબ્દ જૈન શૈલીથી વિપરિત લખાયેલ દૃષ્ટિગોચર થાય તે તેને માટે તરતજ અમારા પર લખવા કૃપા કરવી. એથી અમને કિંચિત્ પણ ખેદ થશે નહિ અમે તેમનો ઉપકાર માનશું અને તે હકીકત આ માસિકમાં પ્રગટ કરશું. કારણ કે જૈન શાસનની એજ ઉત્તમ પ્રનાળિકા છે. અમારી સભા તરફથી પ્રગટ થતા શ્રેને માટે પણ આ પ્રકારની જ અમારી વિનંતિ છે માટે અવશ્ય તે ઉપર ધ્યાન આપી અમારી આળના અમને જણાવશે કે જે તાત્કાળિક દૂર કરવામાં આવશે.
આ પ્રમાણે મારા ઉત્પાદક તરફની વિજ્ઞપ્તિ જાહેરમાં મુકીને હવે હું નિવૃત્ત ચિત્તે મારા કાર્યમાં આગળ વધું છું અને પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા પ્રત્યે વારંવાર વિનંતિ કરું છું કે મને જન્મ આપનાર સભા અને તેને અંગભૂત સભાસદે દિન પર દિન ધાર્મિક ઉન્નતિ મેળ, મારા વાંચનારાઓ જિન વાણીની ઉત્તમ પ્રાસાદી મેળવવાને ભાગ્યશાળી થાઓ અને મારું અંગ શોભાવનારા લેખકો નિર્મળ ચિત્તવૃત્તિથી નિર્મળ લેખો લખી મારા અંગને ભાવે. પરમાત્મા તેમની એ પ્રકારની શક્તિમાં વૃદ્ધિ કરે અને જૈન સમુદાય દિન પર દિન ઉચ્ચ દશાને પામે, તેમના માંથી ઈપ, અદેખાઈ, વર, વિરોધ, કલેશ,કુસું, નાશ પામો અને પૂર્વ પુરૂના ઉત્તમ પગલે ચાલી આત્મ હિત કરી લેવામાં તેઓ તત્પર બને. પરમાત્માની કૃપાથી મારી સર્વ પ્રાર્થના સફળ થાઓ. તથાસ્તુ.

Page #15

પ્રશમરતિ પ્રકરણમ. श्री उमास्वातिवाचक विरचितम् प्रशमरति प्रकरणम्.
(સાલે વ્યાયા સમેત ) (લેખક-સમિત્ર કરવિજયજી)
અનુસંધાન પુ. ૨૬ ના પથ ૨૬૮ થી. रागद्वेषपरिगतो मिथ्यात्वोपहतकलुषया दृष्टया । पश्चाश्रवमनबहुलातरौद्रतीब्राजिसंधानः ॥ २० ॥ कार्याकार्यविनिश्चयसंक्लेशविशुद्धिनदणैर्मूढः ।
आहारनयपरिग्रहमैथुनसंझाकविग्रस्तः ॥ २१ ॥ विष्टाष्टकर्मवन्धनबद्ध निकाचितगुरुर्गतिशतेषु । जन्ममरणैरजस्रं बहुविधपरिवर्तनाज्रान्तः || २२ ॥ दुःखसहस्रनिरन्तरगुरुनाराक्रान्तकर्षितः करुणः ।
विषयसुग्वानुगततृपः कपायवक्तव्यतामेति ॥ २३ ॥ ભાવાર્થ–રાગ થી વ્યાસ, મિથ્યાત્વથી મલીન થયેલી કલુષિત બુદ્ધિદષ્ટિવડે પંચાથવરૂપ અતિશય મળને લીધે આર્તરિદ્રધ્યાનના તીવ્ર પરિણામવાળે, કાયાકાર્ય વિનિશ્ચય અને સંલેશ તથા વિશુદ્ધિના લક્ષણોથી મૂઢ, આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ સંજ્ઞા રૂપ કલેશથી ગ્રસ્ત, આઠ પ્રકારના કિલષ્ટ કર્મના નિકાચિત બંધનથી ભારે થયેલે, સેંકડે ગતિને વિષે જન્મ મરણવ નિરંતર બહુ પ્રકારના પરિભ્રમણવડે ભમેલે, હજારે ગમે અવિચ્છિન્ન દુખવડે અત્યંત ભારાક્રાંત થવાથી દુર્બળ, કરૂણાજનક સ્થિતિવાળે, અને વિષય સુખની તૃષાવાળે એ (દીન દુખી) જીવ કષાયી કહેવાય છે. ૨૦-ર૩
વિવેચન—ઉપર જેમના પર્યાય બતાવવામાં આવ્યા છે તે રાગ અને દ્વેષયુક્ત અને તત્ત્વાર્થમાં અશ્રદ્ધાનરૂપ અભિગૃહીત, અનભિગૃહીત અને સંદેહાત્મક ત્રણ પ્રકારના મિથ્યાત્વવડે ઉપહત હોવાથી મલીન બુદ્ધિયેગે પાંચ ઇન્દ્રિયે અથવા પ્રાણાતિપાતાદિક પાંચ આ તારા જેણે કર્મ રાશિ ઉપચિત (એક) કરેલ છે તેમજ આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન વડે જેના બહુજ કઠોર પરિણામ છે, જીવરક્ષાદિક કાર્ય
૧ અગ્રોચ, ઈષ્ટવિગ, અનિષ્ટસોગ અને રોગ ચિંતા રૂપ. ૨ હિંસાનુબંધી, માનુબંધી, તેયાનુબંધી અને પરિહરક્ષણનુબંધી રૂપ,

Page #16

૧૦
જૈનધર્મ પ્રકારા.
જે
અને અહિંસાદિક અકાય નો નિર્ણય, તથા ક્લિષ્ટ ચિત્તના અને નિર્મળ ચિત્તતાનાં જે લક્ષણો તેથી મૂઢ ( મુગ્ધ ), તેમજ આહારસ'જ્ઞા, ભયસંજ્ઞા, પરિગૃહસ'જ્ઞા અને મધુનસંગ રૂપ કલેશધી ત્રસ્ત ની અનેક ગતિમાં પુનઃ પુનઃ ભ્રમણ થકી લિ” એવાં આડ પ્રકારનાં કર્મ બંધનથી બધાયેલા અને અહ નિકાચિતપણાથી ભારે સનો જન્મ જરા અને મરણો વડે અનેક આકારે વારવાર રખડતા, નરક, તિઇંચ, મનુષ્ય અને દેવગતિમાં નિતર સેકડો ગમે દુઃખોના મ્હોટા ભાર વડે વ્યાસ હોવાથી દુર્ગંળ અને દીન બનેલે શબ્દાદિક વિષયસુખમાં આસક્ત થઇ પુનઃ તેનીજ અધિકાધિક અભિલાષા રાખતા જીવ કપાયી–ક્રોધી, માની, માયાવી, અને લેભી કહેવાય છે. ૨૦૨૩,
6
એવે કષાયી આત્મા કેવી વિડંબના પામે છે તે બતાવે છે. ’ स क्रोधमानमायाझोनैरतिदुर्जयैः परामृष्टः । प्राप्नोति याननर्थान् कस्तानुदेष्टुमपि शक्तः ॥ २४ ॥ ભાવા—અતિ દુય એવા ક્રોધ, માન, માયા અને લાભવડે કરીને વીટાયેલા પ્રાણી જે જે અનને પાઢે છે; તેનું કથન કરવાને પણ કાણુ સમર્થ છે? ૨૪. વિવેચન—દુય એવા ક્રોધ, માન, માયા અને લેભરૂપ કષાયને વશ પુડેલા જીવ વધ અંધાર્દિક જે જે અન ( આપદા ) પામે છે તે નામ માત્રથી વર્ણવવાને પણ કાણુ સમ છે ? જોકે સકળ અનર્થ વર્ણવી શકાય એમ નથીજ, પરંતુ સ્થૂલતર કેટલાક અનર્થનું કથન ભવ્યજનેને હિતકર જાણીને કહે છે. ૨૪, क्रोधात्प्रीतिविनाशं मानाद्विनयोपघातमाप्नोति । शाठ्यात्मत्ययहानिं सर्वगुणविनाशनं बोजात् ॥ २५ ॥
ભાવા -ક્રોધ વડે કરીને પ્રીતિના વિનાશ થાય છે, માનથી વિનયને ઉપઘાત થાય છે, માયાથી વિશ્વાસનો લેપ થાય છે અને લેભથી સર્વ ગુણને વિનાશ
થાય છે. ૨૫.
*
"
વિવેચન~મેહ કઢિયજનિત ક્રોધી સ્વભાવથી આ લેકમાં પ્રગટ પ્રિયતમ જનો સાથે પણ પ્રીતિના લેપ થાય છે, અને પ્રીતિના નાશ થયે સતે આત્માને બહુ અસુખ પ્રગટે છે. હુજ જ્ઞાની, દાતા કે શૂરવીર છુ... ઇત્યાદિક ગર્વ યુક્ત આત્માના પરિણામથી વિનયનો લેપ થાય છે. વિનય મૂળ ધર્મ હેાવાથી દેવ, ગુરૂ, સાધુ અને વૃદ્ધાનો યથાયોગ્ય વિનય કરવાજ જોઇએ, તે જેનામાં ગ જાગે છે તે કરી શકતો નથી. શવૃત્તિ-માયા પરિણામથી પોતાના ઉપરથી લોકોની પ્રતીતિ ઉડી જાય છે. વ્યવહારમાર્ગમાં કપટ વૃત્તિથી અસત્ય ભાષણુ ચેાગે ‘ સત્યવાદી શાહુકાર
,

Page #17

૧૧
પ્રશમરતિ પ્રકરણમાં જેવી પિતાની આબરૂને ધક્કો લાગે છે, જેથી કોઇ તેના ઉપર વિશ્વાસ કરતું નથી. અને લેભવશ થયેલ છવ ક્ષમા, માર્દવ (નમ્રતા) તથા આર્જવ (સરલતા) પ્રમુખ સમસ્ત ગુણોને વિનાશ કરે છે, તેમજ સમસ્ત આપદાને સ્વયમેવ માગી લે છે. ૨૫.
“હવે ક્રોધાદિક પ્રત્યેક કપાયનું પૃથક્કરણ કરી સમજાવે છે. - क्रोधः परितापकरः सर्वस्योद्वेगकारकः क्रोधः ।
वैरानुपङ्गजनकः क्रोधः क्रोधः सुगनिहन्ता ॥ २६ ॥ ભાવાર્થ-જોધ સર્વને પરિતાપ કરનાર, ઉદ્વેગ કરનાર, વેર, ભાવને ઉત્પન્ન કરનાર અને સદ્ગતિને નાશ કરનાર છે. ૨૬.
વિવેચન-દાહજવરવાળાની જેમ થી જીવને પરિતાપ થાય છે. ક્રોધી જીવ સહુ કોઈને સર્વ ગતિમાં ભય-ઉદ્વેગ ઉપજાવે છે, તેમજ ક્રોધી જીવ વેર-વિરોધની પરંપરા વધારે છે અને મિક્ષ ગતિથી વંચિત રહે છે, એટલે પરમ નિવૃત્તિ સુખને પામી શકતજ નથી. સુભૂમ અને પરશુરામાદિક કઈક ધવશ દુર્ગતિગામી થયેલા શાસ્ત્રમાં સાંભળીએ છીએ; તેથી તે આ લેક તેમજ પલકમાં હાનિકારક છે એમ સમજી શાણા માણસેએ તેને તજજ યુક્ત છે. “ ક્રોધના વિરૂવા વિપાક વેદતી વખત બહુજ કડવા લાગે છે . ર.
श्रुतशीलविनयसंदुपणस्य धर्मार्थकामविघ्नस्य । ..
मानस्य को ऽवकाशं मुहूर्तमपि पण्डितो दद्यात् ॥२७॥ ભાવાર્થ—શાસ્ત્ર, શીલ અને વિનયને દૂષણરૂપ, ધર્મ, અર્થ અને કામને વિઘરૂપ એવા માનને કેણુ પંડિત પુરૂષ એક મુહૂર્ત માત્ર પણ અવકાશ આપે ? ર૭.
વિવેચન–શ્રત એટલે આગમ અને શીલ એટલે સર્વજ્ઞ દેશિત આગમ અને નુસારે કરવામાં આવતું કિયાનુષ્ઠાન, એ બંનેને ગર્વ બહુ દૂષણકારી થાય છે. શ્રતવડે મદને ગાળવું જોઈએ તેને બદલે શ્રુતને જ ગર્વ કરવાથી તે દૂષિત ઠરે છે. એવી જ રીતે શાલ આછી પણ સમજી લેવું. વિનય રહિત હોવાથી “આ દુઃશીલજ છે ” એમ લોકમાં ગવાય છે તેથી શીલ પણ દૂષિત ઠરે છે. તેમજ ધર્મ, અર્થ અને કામ સાધવામાં માન-અહંકાર વિદ્ભકારી છે. ધર્મ વિનયમૂળ હેવાથી માન ધર્મને વિન્નકારી ઠરે છે, એટલે તે સત્ય ધર્મની પ્રાપ્તિ થવા દેતોજ નથી. ધર્મ અનુણાનશૂન્ય હોવાથી અર્થપ્રાપ્તિમાં પણ વિઘકારી થાય છે. કામની પણ સંપ્રાપ્તિ વિનય સંપનને જ સંભવે છે. આમ હોવાથી એવા પ્રકારના ગર્વને એક ક્ષણ માત્ર પણ અવકાશ આપવાનું કેણું મતિમાનું પસંદ કરે ? કેઈજ નહિ. ર૭.

Page #18

જૈનધર્મ પ્રકાશ.
मायाशीलः पुरुषो यद्यपि न करोति किंचिदपराधम् । सर्प वा विश्वास्य जवति तथाप्यात्मदोपहतः || २० || ભાવાર્થ-જો કે માયાવી પુરૂષ કાંઇ પણ અપરાધ ન કરે તોપણુ સ્વાભાવિક દોષથી હણાયેલા સર્પની જેમ તે વિશ્વાસપાત્ર થતો નથી. ૨૮.
વિવેચન-માયા-શડતા-કુટીલતા કરનારે કંઇ પણ અપરાધ કર્યો ન હોય એટલે પ્રથમ મચાવીપણું વન ચલાવ્યા બાદ દૈવયોગે તે દોષથી નિવત્ચા હાય તાપણ પોતાનાજ ( પૂર્વ ) દોષથી હણાયેલા તે સર્પની પેરે વિશ્વાસ પાત્ર થતા નથી. જેમ નિર્વિષ સર્પનો પણ કોઈ વિશ્વાસ કરતું નથી; તેમ ઉપર જણાવેલા માયાવાનનો પણ કોઇ વિશ્વાસ કરતું નથી. તેનાથી લોકો સ્વાભાવિક રીતે ડરતાજ રહે છે. ૨૮
सर्वविनाशाश्रयिणः सर्वव्यसनैकराजमार्गस्य । लोजस्य को मुखगतः क्षणमपि दुःखान्तरमुपेयात् ||२|| ભાવાસ વિનાશના આશ્રય સ્થાનરૂપ અને સર્વ દુઃખના મુખ્ય માર્ગરૂપ લેાભને વશ થયેલા કયા માણસ એક ક્ષણ પણ સુખને પામી શકે ? ર૯.
વિવેચન—સર્વ પ્રકારના વૈર-વિધાદિક લાભધીજ પ્રભવે છે. જે ચારી, જારી પ્રમુખ વ્યસનાને વશ થનાર અનેક પ્રકારની વિટંબના પામે છે, તે તે સ ય્સનાના લાલજ એક રાજમાર્ગ છે. તેવા લેભને વશ થયેલે કાણ એક ક્ષણમાત્ર પણ સુખ–શાતા પામી શકે ? કાઇ કદાચિત્ પણ નજ ધામી શકે. ૨૯
66
હવે બહુ દોષયુક્ત કાયના અધિકાર સમાપ્ત કરતા કહે છે. ” एवं क्रोधी मानो माया लोन दुःखहेतुत्वात् । सत्त्वानां नवसंसारदुर्गमार्गप्रणेतारः ॥ ३० ॥
ભાવા-એવી રીતે ક્રોધ, માન, માયા અને લાભ દુઃખદાઇ હોવાથી જીવાને ચાર ગિતરૂપ સ’સારના વિષમ માર્ગ દોરનાર છે. ૩૦
વિવેચન—એવી રીતે ઉક્ત ક્રોધ, માન, માયા અને લાલ રૂપ સર્વ કષાય પ્રાણીઓને નરકાદિક ગતિમાં દુઃખ પેદા કરાવનારા હોવાથી ચાર ગતિરૂપ સંસારના મહા વિષમ માજ બતાવનારા છે. એટલે કે હિંસા, અસત્ય, અદત્ત, અબ્રહ્મ, પ્રમુખ દુર્ગતિદાયક અનિષ્ટ આચરણ ( અનાચરણ ) માંજ પરાણે પ્રેરનારા છે. તેથી તે સમસ્ત કષાય નિ લન કરવાનેજ ચેાગ્ય છે.
३०

Page #19

.
પ્રશમરતિ પ્રકરણમ્.
ममकाराहंकारावेषां मूलं पदद्वयं जवति । रागद्वेषावित्यपि तस्यैवान्यस्तु पर्यायः ॥ ३१ ॥
ભાવા- ——આ કષાયાનું મૂળ કારણ અહંકાર અને 'મમકારરૂપ પદનુ` જોડલું છે, રાગ અને દ્વેષ પણ તેનાંજ બીજાં નામ છે. ૩૧
વિવેચન-મમકાર એટલે ‘ આ મારૂ' ' એવો મમત્વ. તેથી માયા અને લેાભ એ એ કષાયનું ગ્રહણ થાય છે. તેમજ અકાર એટલે ગવ તે અભિમાન અને ક્રોધ લક્ષણ જાણવા. માયા-કપટ પણ વિષ્ણુકા દ્રવ્ય ઉપાર્જનના લાભ માટેજ કરેછે. તેમજ ક્રોધ પણ અભિમાનથીજ કરવામાં આવે છે. શુ આ મારા પરાભવ કરી જાય? એવા અભિમાનથી ક્રોધ ઉપજે છે, તથા રાગ અને દ્વેષને પણ ક્રોધાદિકનાં બીજરૂપ જાણવાં. તે રાગ દ્વેષનાજ પૂર્વોક્ત મમકાર અને અહંકાર પર્યાય રૂપ જાણવા. એટલે મમકાર એ રાગ અને અહંકાર એ દ્વેષરૂપ છે એમ સમજી લેવુ. ૩૧. मायालोचकपायश्चेत्येतद्रागसंहितं द्वंद्वम् ।
क्रोधो मानश्च पुनर्द्वप इति समासनिर्दिष्टः || ३२ ॥
ભાવા-માયા અને લેભરૂપ કષાય એ રાગની સત્તા છે, તથા ક્રોધ અને માન એ દ્વેષની સંજ્ઞા સંક્ષેપમાં કહેલ છે. ૩૨
વિવેચન-ઉક્ત લક્ષણવાળા માયા અને લાભ કષાય એ રાગ નામનુ દ્વંદ્વે છે અને ક્રોધ તથા માન એ અને કષાય દ્વેષ નામના સક્ષેપથી સમજી લેવા. ૩૨ ‘ તે રાગ દ્વેષ અથવા મમકાર અને અહંકારજ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ બંધનમાં પૂરતા સમ છે કે તે બીજા પણુ કાઇની સહાયની અપેક્ષા રાખે છે તે સંબંધી શાસ્રકાર ખુલાસા કરે છે ’
मिथ्यादृष्टय विरमणप्रमादयोगास्तयोर्बलं दृष्टम् । तदुपगृहीतावष्टविधकर्मबन्धस्य हेतू तौ ।। ३३ ।
ભાવા—મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ ને ચેાગ એ રાગદ્વેષનુ અલ છે, તેની સહાયથી તે રાગદ્વેષ આઠ પ્રકારના કર્મબંધનાં હેતુ થાય છે. ૩૩
વિવેચન—પૂર્વોક્ત તત્ત્વાર્થમાં અશ્રદ્ધાન લક્ષણ મિથ્યાત્વ, અવિરત અને પાપ આશયથી વિષય, ઇંદ્રિય, નિદ્રા અને વિકથારૂપ ચતુર્વિધ પ્રમાદ તેમજ મન, વચન અને કાયારૂપ ચેગ એ ચારની સહાયની કર્મબંધ કરવામાં રાગ દ્વેષને જરૂર પડે છે. એટલે એ ચારની સહાયથી ઉક્ત રાગ અને દ્વેષ જ્ઞાનાવરણીયાદિ આઠ પ્રકારના કર્મ બંધનના હેતુ ઠરે છે. ૩૩,

Page #20

વધ પ્રકાશ.
ता प्रदेशवन्धो योगा तदनुनयनं कपायवशात् ।
स्थितिपाकविशेषस्तस्य नवनि वेश्याविशेषेण ।।३७।। ભાવાર્થ--તેમાં પ્રદેશબંધ મન વચન અને કાયના ચોગે કરીને થાય છે, કેપાચના વણથી તેના અભાગ (ર) બંધ પડે છે. અને સંસ્થાને રાખ્યો કે ફી સ્થિતિનું નિમાં થાય છે. ૩૭
વિવેચ માં પ્રદેશ ( બાવળાવિક કેમ પુર ગામે પડે માં ઉપચય) મન વચન અને કાયાથી થાય છે. તે પ્રદેશ બકનું અનુભ વવું કપાયવશથી થાય છે. તે ક સ્થિતિ તથા રસની નિપત્તિ સ્થા વિશેષ વં ઉત્કૃષ્ણ, રાધ્યમ કે જઘન્ય થાય છે અને રામાજવું. તે લેગ્યા કઈ અને કેટલી છે ? તે શાસકાર જગાવે છે. ૩૭
ताः कृष्णनीतकापाततैजसीपमशुक्रनामानः ।
शेष इव वर्णबन्धम्य कर्मबन्धस्थितिविधायः ॥३॥ ભાવાર્થ-તે (લેસ્થાઓ) કૃષ્ણ, નીલ, કોપંત, તેજસ પર અને શુકલ નામ છે, અને તે ચિત્રકામમાં સરેસ (લેષ) ની પેઠે કમબંધની સ્થિતિને કરનારી છે. ૩૮
વિવેચન—લેશ્વાના છ બે કહ્યા છે. કુગ, ખીલ, કાત, તેજ, પતા અને શુકલ એ તેનાં નામ છે. જંબળ (બુ) ખાવા ઈછતાં છે પરૂપના દૃષ્ટાંત પtપિતાના પરિણામની અપેક્ષાએ અધ્યવસાય વિશેષ રૂપ લેહ્યા નથી. બીજા આ ચાયે કહે છે કે કાયાદિક પરિણામ એ લેડ્યા છે. કેમકે કાયા અને વાણીનો વ્યાપાર પણ મનઃ પરિણામને અપીને નીવ-અાદિક હોય છે. અશુભ કે શુભ કર્મવ્યસદશ પ્રાણીઓને પોતાના મનના પરિણામ થાય છે. જેમ ભાત પ્રમુખ ઉપર ચિત્રકર્મ કરવામાં વપરાતા રંગમાં રેલવે (રેસ) નાંખવાથી તે ચિત્રક ચિરસ્થાયી મજબૂત-ટકા થાય છે તેમ ઉપર કહેલી પટ્ટ લેયા શુભ કે અશુભ કેમની સ્થિતિનું નિર્માણ કરે છે. એટલે કે કૃષ્ણાદિક કણ લેયાઓ અશુભ કર્મની અતિ દીધું અને દુઃખાયી સ્થિતિ નીપજવે છે ત્યારે તેજસ, પા અને શુકલ લેણ્યાએ અતિ શુભ ફળને આપના થાય છે. ૩૮
એવી રીતે કમને બંધ થશે તે શું થાય છે. તે કહે છે. कर्मोदयादवगतिर्नवगतिला शरीरनितिः ।
देहादिन्द्रियविपया विषयनिगिचे च मुखदुःखे ॥३॥ ભાવાર્થ–કમાંદયથી ભવભ્રમણ, અને ભવથામણથી શરીરનું નિર્માણ, શરીર થકી ઇન્દ્રિયજન્ય વિષયે, અને વિષય નિમિત્તથી સુખ દુઃખ પ્રવર્તે છે. ૩૯

Page #21

પ્રશમરતિ પ્રકરણમ. વિવેચન–તે બાંધેલું અશુભાદિક કર્મ પરિપાક પણાને પામે અને નરકાદિક ગતિમાં ગમન કરવું પડે છે. નરકાદિક ગતિમાં તત્ પ્રાગ્ય શરીરનું નિર્માણ થાય છે. શરીરથકી અનાદિક ઇદ્રિનું નિર્માણ થાય છે અને તે ઇન્દ્રિયોના નિર્માણ થકી માદિક વિષય શિવ શક્તિ આપજે છે. પછી ઇટ વિયોગે સુખનુભવ અને અનિષ્ટ વિષયયોગે દુઃખનુભવ થાય છે. ૩૯
“આ શરારમાં રાજ રા કોઈ પ્રાણી સુખ અલિપે છે અને દુઃ. ખથી ત્રાસે છે. છતાં મેડથી અંધ બનેલ છે. ગુદેષનો વિચાર કર્યા વગર સુખ પ્રાપ્તિ માટે અને કરો જે જે કિયા કરે છે–આજે છે તે તે તેને દુઃખ દાયી નીવડે છે એ શાઅકાર દર્શાવે છે.”
दुःखद्विट् सुखसिपमुहिान्धत्वाददृष्टगुणदोपः ।
यां यां करोति चेष्टां तया तया दुःखमादते ।।४०॥ ભવાઈ—દુઃખનો દેખી અને સુખને અભિલાષી, મહાધુપણાથી ગુણ દે પને નહીં દેખતે જે જે ચેષ્ટા કરે છે તે તે વડે તે દુઃખ પામે છે. ૪૦.
વિવેચનદુઃખને આઈચ્છતા અને સુખને અભિલો જીવ મિથ્યાત્વ કપાયાદિક હવડે અંધ બનેલો હોવાથી ગુણ દોષને જોઈ શકતા નથી અને જે જે મન, વચન અને કાયા સંબંધી ચેષ્ટા સુખનિમિત્તે કરે છે તે તે વડે દુઃખકારી કર્મ બાંધી દુઃખનોજ અનુભવ કરે છે. (જેમ કેઈક મૂખ કેતુકવડે શસ્ત્ર ફેરવે તે તેજ શાસ્ત્રથી પોતે ઘવાઈ જાય છે, તેમ ગુણ દેવનો અજાણુ સુખમાટે મનમાનતી ચેષ્ટા કરતો પરિણામે દુઃખનેજ ભાગી થાય છે.) ૪૦
તેમાં પાંચ ઇંદ્રિયોના વિષયો પૈકી એક એક ઇદ્રિયના વિષયમાં પણ પ્રવૃત્ત થયે સને જે જે વિટનના થાય છે તે પાંચ દષ્ટાંતથી બતાવે છે.”
कन्नरिनितमधुरगांधतूर्ययोपिद्विभूपणरवाद्यैः । श्रोत्राववद्धहदयो हरिण इव विनाशमुपयाति ॥१॥ गतिविभ्रमेहिताकारहास्यतीलाकटाद विदिप्तः । रूपावेशितचक्षुः शनल इव विपद्यते विवशः ॥४२|| सानाहरागवर्तिकवर्णकधूपाधिवासपटवासः । गन्धामितमनस्को मधुकर इव नाशमुपयाति ॥५३।। fugramનિમiમાં નાઢિપ્રવાસવિષયશ્રદ્ધાત્મા | . . .

Page #22

૧૮
જૈનધર્મ શાસ
जयन्त्रपाशबद्धो मीन इव विनाशमुपयाति ॥ ४४ ॥ शयनासनसंबाधननुरतस्नानानुलेपनासक्तः । स्पर्शव्याकुलितगतिर्गजेन्द्र इस बध्यते मूढः ॥ ४५ ॥ एवमनेके दोपाः शिष्टेष्टदृष्टिचेष्टानाम् ।
दुर्नियमितेन्द्रियाणां जवन्ति वावाकरा बहुशः ॥ ४६ ॥ एकैकविषयसङ्गाद्रागद्वेषात विनष्टास्ते । किं पुनरनियमितात्मा जीवः पञ्चेन्द्रियवशाः |||७||
ભાવા—મનેહર અને મધુર એવી ગાંધર્વની વીણા અને શ્રીએના આભૂ ષણના અવાજ વિગેરેથી શ્રેત્રઇન્દ્રિયમાં લીન હૃદયવાળા જીવ હરિણની પેરે વિનાશને પામે છે. ગતિ, વિલાસ, ઇંગિતાકાર, હાસ્ય, લીલા અને કટાક્ષથી વિળ થયેલા અને વિચિત્ર રૂપમાં લીન ચક્ષુવાળે! જીવ પતગની જેમ પરવશ થઇ પ્રાણ તરે છે. સ્નાન, વિલેપન, ગ’ધવષ્ટિ, વર્ષાંક ( રંગ ), ધૂપ, ખુશળ તથા પટવાસ વડે કરીને ગંધભ્રમિત મનવાળા પ્રાણી મધુકરની પેરે વિનાશ પામે છે. મિષ્ટાન્ન, પાન, માંસ, એદન આદિ મધુર રસના વિષયમાં ગૃદ્ધ થયેલે આત્મા ગઙયત્રમાં ફાંસાથી વિંધાયેલા માછલાની પેઠે વિનાશને પામે છે. શયન, આસન, અગમન, રતિક્રીડા, સ્તાન અને અનુલેપનમાં આસક્ત થયેલા મહાત્મા સ્પર્શી ઇન્દ્રિયના વિષયમાં મુઝાઇને ગજેન્દ્રની પેરે 'ધનને પામે છે. એવી રીતે જેમની શીષ્ટ જતેને ઇષ્ટ એવી ષ્ટિ અને ચેષ્ટા પ્રણષ્ટ થઇ છે. એવા ઇંદ્રિયોને પરવશ પડેલા પ્રાણીઓના અનેક દેપા બહુ રીતે આધાકારી થાય છે. એકેક ઇંદ્રિયની વિષયાસક્તિથી રાગ દ્વેષાતુર થયેલા તે પ્રાણી વિનાશને પામ્યા છે તે પાંચ ઇંદ્રિયોના વિષયોને પરવશ પડેલા મેક તા કહેવુંજ શુ? ૪૧-૪૭.
માનવીનુ
વિવેચન—કલ એટલે ગ્રામ રાગ સબધી રીતિથી યુક્ત (મનહુર), અને શ્રેત્રને સુખદાયી સ્વરવાળા ગધના વાર્જિત તથા સ્ત્રીના ઝાંઝર પ્રમુખ વિણના ધ્વનિ વિગેરે મનેહુર શબ્દેવી શ્રેત્રે દ્રિયના વિષયમાં જેનું હૃદય તહીન થયું છે તે હરણની પેરે વિનાશને પાળે છે. એકજ ાત્રે દ્રિયના વિષયમાં નિમગ્ન થઇ ગયેલ હરિણુ પ્રમાદવશ મરણ પામે છે; તેવીજ રીતે ખીન્ને ગમે તે સ્વેચ્છાચારી દુશાને પામે છે. ઇકતી ચાલ (વિકારવાળી ગતિ), સ્નિગ્ધ હૃષ્ટિથી અવલોકન, સ્ત્રી સા ધી સુખ, સાચળ પ્રમુખ અગ-આકાર, વિલાસયુદ્ધ હાસ્ય અને રીનાં કટાળા ણથી વિંધાયેલે જીવ, શ્રી પ્રમુખનાં સુંદર રૂપમાં સ્વેચ્છા મુજળ ગુગલ સ્થાપી પરવશ ખનેલે પતંગની પેરે પોતાના પ્રાણ ખુએ છે. જેમ પતંગ એક ચક્ષુ ઇંદ્રિ

Page #23

| પ્રશમરતિ પ્રકરણમ. અને પ્રબળ વિકારને થશ થઈ દીપક (અશિ)માં જંપલાઈ મારે છે તેમ રાન્ડ પ્રાણીઓ પણ પ્રમાદ આધીન બ પિતાના પ્રાણ પુરે છે. કેટલાક સુધી કય મેળીને કરવામાં આવતું નાન, ચનદ કેશર પ્રમુખ પ્રવિડ વિલે પનીરૂપ અંગરાગ, અગરબત્તિ, બુદિ વર્ણવાળા ધ, માલતીના પુદિક વડે ગાધિવા અને સુધિ દ્રવ્યનાં ચૂર્ણ એ સુગંધી વસ્તુવકે જેનું મન ભ્રમિત થવું છે તે ભાર ની પર એ માં મુંઝાઈને મરે છે. અત્યંત સ્વાદિષ્ટ, સર્વ દેવ રાંડ 1 વિવિધ જન તથા સુરાદિક પાન, છાગ હરણાદિકનાં મન, શ કી પ્રમુખ :ત્તમ ધાન્ય તેમજ ખાંડ, રાકર પ્રમુખ મધુર રસ એ સર્વ રસના દિન વિપમાં વૃદ્ધ-આક્ત થયેલ છે જે મીન (પર) લેઢાને ગલયં એને જાલા દિકમાં બંધાઈ જઈ વિનાશ પામે છે તેમ પ્રસાદ પરવશ બની પડતા પ્યારા પ્રાણને પાઈ બેસે છે. શયન--સૂઈ રહેવાની પ્રતિ શય્યા, આપબેસવાને અનુકૂળ મૃદુ-સુકુમાળ પટ્ટ દિયુક્ત, સાધન-અંગમર્દન, સુરત-સુ માળ શરીરવાળી પ્રિયા સંબંધી ચુંબન આલિંગાદિ, અને પૂર્વોક્ત સ્નાન તથા અનુલે માં આસક્ત-વ્યસની જીવ, સ્ત્રી શય્યાદિ સંબધી સ્પશાગે મતિપૂડ બવે તે ગજેન્દ્ર પરે પરવશતાના દુઃખને પામે છે. એવી રીતે શિ. (વિવેકી) જનને ઉચિત જ્ઞાન અને આચરથી સદંતર બનશીબ રહેલા તેમજ પાંચે ઈકોના વિષયોને પરાધીન થઈ પડેલા પામર પ્રાણીઓને આ લેક તે. મજ પરલેક સંબંધી અનેક દે બહુ પેરે પીડાકારી થાય છે. ઉપર બતા - વેલા દૃષ્ટાંતથી આ લેક સંબંધી પ્રત્યક્ષ દેપ જણાવ્યા; તેમજ પલેકમાં નરક તિર્યંચાદિક નીચ બતિમાં વારંવાર જન્મ મરણ કરવા સંબંધી દોરે પણ સમજી લેવા. દ પણે વિષય સુખમાં આસક્ત થઈ રહેનાર જીવને સંસાર માં અનેકવાર પરિવર્તન કરતાં અનેક પ્રકારના કડવા અનુભવ કરવા પડે છે. શાદિક એક એક વિષયના સંવાડે રાગદ્વેષને આધી થવાથી વિહળ બનેલા તે કુરંગ (રૂરિ) આદિ પ્રાણીઓ અપશ્યને સેવનાર રોગી પિરે વિનાશને પામે છે તે પછી જેણે પોતાના આત્માને શબ્દાદિક વિષયે માં કશા નિયમવાર મોકળે મૂકો છે તેવા પશે ઇદિને વશ વર્તનાર પામર જીવનું તે જ શું? જે અપ્રાપ્ત વિયેની અભિલાષા રાખ્યા કરે છે અને પ્રાપ્ત વિશે વિયેગ કોઈ રીતે ન થાય તેવી ઝંખના કર્યા કરે છે તે પામર પ્રાણીઓ પોતાના દહાડા સદા દુઃખમાં જ લીડ છે. ૧–૪૭.
એ કઈ પણ કાદિ વિષ નથી કે જેનું વારંવાર પવન કલા , સર્વથા રાતે કેમ થઈ શકે એમ બતાવતા સતા કહે છે ?

Page #24

ક
જનધી પ્રકાશ. नहि सोऽस्तीन्द्रियविषयो येनान्यस्तेन नित्यतृपितानि । तृप्ति प्राप्नुयुरशाण्यनेकमार्गमनीनानि ॥ ४ ॥ कश्चिच्छुनोऽपि विषयः परिणामवशात्पुनर्नवत्यशुजः । कश्चिदशुनो ऽपि नूत्वा कासेन पुनः शुनीनवति ॥४॥ कारणवशेन यद्यत् प्रयोजनं जायते यथा यत्र । तेन तथा तं विषयं शुनमशुनं वा प्रकल्पयति ॥५०॥ अन्येषां यो विषयः स्वानिप्रायेण नवति तुष्टिकरः । स्वमतिविकल्पानिरतास्तमेव नूयो द्विपन्त्यन्ये ।। ५१ ।। तानेवार्थान्द्विपतस्तानेवार्थान्प्रतीयमानस्य ।
निश्चयतो ऽस्यानिष्टं न विद्यते किंचिदिष्टं वा ||१२| ભાવાર્થ_એ કોઈ ઇન્દ્રિયને વિષય નથી કે જેના ચિર પરિચયથી નિત્ય તરશી અને અનેક માર્ગે ધાવતી ઇંદ્રિય તૃતિને પામી શકે. કેઈ શુભ વિષય પણ પરિણામવશાત્ પાછે અશુભ થાય છે, અને કેઈ એક વિષય અશુભ છતાં પણ કાળાંતરે પાછે શુભ થાય છે. કારણવશે જેમ અને જ્યાં જે જે પ્રોજન ઉત્પન્ન થાય છે તેવી રીતે ત્યાં તે વિષય શુભ અથવા અશુભ કહેવાય છે. અનેરાઓને જે વિષય પિતાના અભિપ્રાયથી તુષ્ટિકારી હોય છે તે વિષયને જ સ્વમતિ તરંગમાં ઝીલતા બીજા બહુ ધિક્કારે છે. તેજ વિષયને ધિક્કારનાર અને તેજ વિષયને અત્યંત આદઆપનારને નિશ્ચયથી કંઈ પણ ઇષ્ટ કે અનિષ્ટ (સંભવતું) નથી. ૪૮-પર
વિવેચન–શબ્દાદિક પંચ વિધ્યપૈકી એ. કોઈ પણ વિષય નથી કે જેનું પુનઃ પુનઃ આસેવન કરવાવડે, શબ્દદિક અનેક ભેદમાં આસક્ત થયેલી અને સદાય સં. તોષ વગરની ઇદ્રિ તૃપ્તિ પામે. “કેમકે તે હાદિયે ઇઇ વસ્તુને પણ અનિષ્ટ અને અનિષ્ટ વસ્તુને પણ ઇષ્ટ માને છે. એમ દર્શાવતા સતા કહે છે. ” વેણુ, વીણા, ગાયનાદિકને ધ્વનિ રાગ પરિણામવશાત્ પ્રથમ ઈષ્ટ છતાં ભૂખ કે તૃષાથી પીડિત પ્રા
ને પાછળથી જ પરિણામવશાત્ અનિષ્ટ થઈ પડે છે. તેજ અનિષ્ટ થઈ પડેલે વિઠ્ય પુનઃ કાળાન્તરે રાગ પરિણામથી ઈષ્ટ થઈ જાય છે. એવી રીતે ઇન્દ્રિયને વિષય પ્રત્યે પ્રેમ અનવસ્થિત હોવાથી તે વિષયજનિત સુખ પણ અનિત્ય-કૃમિજ છે. કોઈ એક રાગ રસિક બની ગીતધ્વનિ (ગાયન) સાંભળવા માટે કાન દે છે, એવી રીતે જ અભીષ્ટ રૂપ આલકવા ઈચ્છે તો ચક્ષુને ઉપયોગ કરે છે અને પ્રજનવશાત્ શેષ ઇદ્રિના વિષયમાં પણ પ્રાણાદિકને ઉપયોગ કરે છે. એમ ઉત્પન્ન થચેલા જુદા જુદા પ્રજનવડે તે તે શબ્દાદિક વિજ્યને ઈષ્ટપણે કે અનિષ્ટપણે રાગ

Page #25

-~
-~~-
~~
~-
~
~
-~
ગૃહસ્થના કર્ત. શ્રેષવા હું કલ્પી લે છે. વિવક્ષિત પુરૂષથકી જે અન્ય તીવ્ર રાગી તેમને જે શબ્દાદિક વિષય સ્વમનઃ પરિણામવશાત્ સંતેષદાયી થાય છે તે જ શબ્દાદિક વિષયને બીજા પુરૂષો પ્રબળ દ્રષવશાત્ પિતાની મતિ કલ્પનાથી અનિષ્ટ માનીને ધિક્કારે છે.
એવી રીતે અસ્થિર-કૃત્રિમ પ્રેમવાળા વિષે તત્ત્વથી પ્રિય પણ નથી, અને અપ્રિય પણ નથી એમ દર્શાવતા શાસ્ત્રકાર કહે છે.
તેજ શબ્દાદિક વિષયને ધિક્કારતા અને તેમાંજ પુનઃ આસકત થતા જીવને પરમાર્થ બુદ્ધિથી જોતાં તે શબ્દાદિક વિષય કેવળ પ્રિય કે કેવળ અપ્રિય સંભવતા નથી. પરંતુ રાગ દ્વેષ પરિણામથી કેવળ કર્મ બંધ જ થાય છે. ૪૮–પર
અપૂર્ણ
गृहस्थनां कर्तव्यो.
(અનુસંધાન ગત વર્ષના પૃષ્ટ ૩૪૬ થી.) ત્યાર પછી સાધુ ધર્મની ગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છકમાટે અઢારમું વાક્ય વ્યં વાપરીનંગપટ્ટ એટલે મુનિ વ્યવહારનું દર્શન કરવું એ કહ્યું છે. મુનિ માર્ગની યોગ્યતા મેળવ્યા અગાઉ પ્રથમ મુનિ વ્યવહાર જેવાની જરૂર છે એ ખરેખરી વાત છે. મુનિરાજને વ્યવહાર પ્રાતઃકાળથી આરંભીને રાત્રે શયન કરવા પર્યત શું શું છે તે પ્રત્યક્ષ દષ્ટિએ જ માત્ર જેવો એમ નહીં, પરંતુ શાસ્ત્રમાં તે વ્યવહાર કેવી રીતે બતાવવામાં આવ્યું છે, કાળાનુસાર તેમાં શું શું ફેરફાર થયેલ છે અને થયેલા ફેરફારમાં મૂળ માર્ગને–વિશુદ્ધ માર્ગને હાનિ કરે તેવી કોઈ પદ્ધતિ કે પ્રવૃત્તિ દાખલ થઈ ગઈ છે કે નહીં તે જોવાની જરૂર છે. કારણ કે દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ ભાવને અનુસાર મૂળ વસ્તુને–ચારિત્ર ધર્મને જાળવી રાખવાના પ્રશસ્ત હેતુને લઈને જ કેટલાક ફેરફાર પૂર્વ પુરૂએ કરેલા છે કે જેની ખાસ આવશ્યકતા જણાય છે, તે પર ધ્યાન આપવું. મુનિ વ્યવહારમાં પ્રભાતે પ્રતિકમણ પડિલેહણાદિ કરવું, દેવવંદન ગુરૂવંદન કરવું, જ્ઞાનાભ્યાસ કરે, એગ્ય કાળે આહારપાણનિમિત્તે ગુરૂમહારાજની આજ્ઞાનુસાર ગેચરી કરવી, દિવસના ભાગમાં પ્રમાદ ન સેવતાં કરેલા આહારને સફળ કરવા પાછે જ્ઞાનાભ્યાસ કરે, ગુરૂ મહારાજ પાસે વાંચના લેવી, પ્રાયે એક વખતજ આહાર વાપરે, શરીરાદિ કારણે તેમ ન બની શકે તે પાછું બીજી વાર ગેચરી જવું અને દેષ રહિત આહાર લાવ, એગ્ય કાળે દેવસિક પ્રતિ

Page #26

જૈનધ
પ્રકા.
કરણ કરી ગુરૂભક્તિમાં–તેમની વિયાવરમાં અથવા સઝાય ધ્યાનમાં પ્રથમ પહોર વ્યતિત કરી બીજ ત્રીજા પ્રહરે નિદ્રા લેવી, પાછા ચોથા પ્રહરના પ્રારંભમાંજ જાગૃત થઇ ઉત્તમ વિચારો તથા નવકાર મહામંત્રના જાપ વિગેરેમાં પ્રવૃત્ત થઈ ગ્ય કાળે કતિકમણાદિ કિયા કરવી. ઇત્યાદિ સમગ્ર વ્યવહાર શ્રી આચારાંગ દશવૈકાળિકાદ સિદ્ધાંતોમાં તેમજ યતિદિનચર્યા વિગેરે માં બધા માં આવેલ છે, તે શાનુસાર તેમજ પ્રવૃત્તિ ચાલતી હોય તદનુસાર બરાબર ધ્યાનપૂર્વક જોવા. ઉપરાંત રામાનુગ્રામ વિહાર, ભવ્ય જીને દેશના, કેરાલુંચનાદિ વ્યવહાર પણ જવા. આ પ્રમાણે પ્રેમપૂર્વક, આદરપૂર્વક તેમજ ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છાપૂર્વક લેવામાં આવે તે તેમાં અનેક પ્રકારનું આત્મહિત સમાયેલું છે એમ તરતમાંજ સમજવામાં આવે, તેના પર બહુમાન આવે અને તેમ થવાથી તેની યોગ્યતા પ્રાપ્ત થાય. ઉત્તમ શ્રાવકે આ પ્રમાણે ચોગપટ્ટનું દર્શન કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. અહીં ગઢ દર્શનમાં મુનિ વ્યવહારશિવાય અથવા તદુપરાંત બીજું કાંઈ જોવાની હકીકત સમાવેલી હોય તે તે વિષયના વિશિષ્ટ જ્ઞાતાએ તે વાત સમજાવવા પ્રયત્ન કરે. અથવા ઇમને લખી મોકલવું એટલે અમે પણ તે હકીકત પ્રગટ કરશું.
ત્યાર પછી ઓગણીશમું વાકય એ કહેવામાં આવ્યું છે કે યાતનીઘં તારિ માન=ના સ્વરૂપ વિગેરેનું મનમાં ધ્યાન કરવું એટલે ગુબિહાર જે જોવામાં આવ્યો હોય તેના સ્વરૂપ વિગેરેનું એટલે તેના અંતિમ આશયનું મનમાં ધ્યાન કર વું. તેમાં લાભાલાભ શું છે? તે વિચારવા. તેની કર્તવ્યતા કેટલે અંશે છે તેનો વિ. ચાર કરે. તે માર્ગની ઉત્કૃષ્ટતા હૃદયમાં વિચારવી. પોતાની યોગ્યતા તે સંબંધમાં કેટલી છે તેને પણ વિચાર કરવો. એ માર્ગ સર્વસાકત હોવાથી તેમાં પારાવાર રહસ્થ સમાયેલું છે એમ ચિંતવવું. ઉત્સર્ગ અપવાદદિ ગુરૂ ગુખે સમજી તેને પણ વિચાર કરવો. આ પ્રમાણે તેના વિરૂપ વિગેરેનું અનેક પ્રકારે હૃદયમાં ધ્યાન કરવાથી તેના પર બહેમાન આવે છે, એની કર્તવ્યતા ભાસે છે, શુભ ઇચ્છાની અભિવૃદ્ધિ થાય છે અને પોતામાં મુનિમની યોગ્યતા પ્રગટ થાય છે; માટે અશુભ ધ્યાન તજી દઈને આ સંબંધનું શુભ ધ્યાન કરવું એગ્ય છે.
ત્યાર પછી વીસમું વાકય નિર્વિવ્યા પાWW એ કહેવું છે. તેને અન્ય ધારણા, ધારવી અથાત્ નિશ્ચય કરી રાખે એવો થાય છે. આ બધો વાક પરસ્પર બંધવાળા છે. મુનિવ્યવહારનું દર્શન કરવું, તેના સ્વરૂપાદિનું મનમાં ધ્યાન કરવું,
ને પારણા ઘારવી અથૉત્ મુનિવ્યવહાર યથાર્થ છીએ, તેના સ્વરૂપાદિકના રનમાં વિચાર કરીને પછી એવી ધારણા ધારી રાખવી કે જ્યારે કર્મ વીવર આપે તારે - મુનિમાર્ગ પ્રતિપાલન કરવાની શકિત પ્રાપ્ત થાય ત્યારે પહેલી વાર

Page #27

ગૃહત્યનાં તમા
૨૩
ઇએ આત્મલી ને ગોપળ્યા વગર મુનિમાર્ગ અ'ગિકાર કરવા યેાગ્ય છે. આવી ધારણા ધારી રાખી હોય તે આ ભવમાં કદિ ચારિત્રાવરણી (માહનીય) કર્મ ઉદયમાં વત્યાંજ કરે તે છેવટ આગામી ભવે તેને ક્ષયે પશમ થાય. એક બે કે ત્રણ ચકડી હિંયાક ઉદયમાંથી 'ધ થાય એટલે સમ્યકત્વ ને દેશવિતિ ભાવ પામી સવિ રતિપણું પ્રાપ્ત થઇ શકે, અન્વયથી વિચાર કર્યા બાદ વ્યતિરેકથી વિચારવુ કે જે સુ નિવ્યવહાર જોતા નથી, તેના સ્વરૂપાદિકનું હૃદયમાં ચિંતવન કરતા નથી—તેના સ્વરૂપને હૃદયમાં સ્થાપન કરતા નથી, અને એક નિયવાળી ધારણા ધારતો નથી તે કોઇપણ કાળે મુનિમાર્ગ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી, તેની ચેાગ્યતા મેળવી શકતા નથી, તે તે સંસારમાં પટનજ કર્યાં કરે છે; કારણ કે મુનિમાર્ગ પ્રાપ્ત કરવાના તેની યેાગ્યતા મેળવવાના મજ આ છે. કા માત્ર ક્રમસર થાય છે. એકાએક ઉછાળા મારીને કોઇ કાર્ય થતું નથી. કદિ કાઈ કાર્ય કવચિત્ એકાએક અકસ્માત થઈ ાય છે તે તેની સ્થિતિ ક્રમજન્ય કા જેવી રહેતી નથી. માટે પૂર્ણાંકત ત્રણે વાકયેાનું મનન કરીને તેને ગૃહસ્થના કર્ત્તવ્ય તરીકે સમજી તદનુસાર વર્તન કરવું કે જેથી સાધુધર્મની ચગ્યતા પ્રાપ્ત થાય.
સુનિમાર્ગની ચાગ્યતા પ્રાપ્ત કરવાને અંગે એકવીશમું વાકય તત્વો વિલમા =વિક્ષેપવાળા માર્ગના ત્યાગ કરવો એ કહેલું છે. જે માર્ગમાં કઇ પણુ પ્રકારને વિક્ષેપ રહેલા હાય-ક્લેશ થાય તેમ હાય, જેમાં પરને આ ધ્યાન થવાનું કારણ અને તેમ હોય, પોતાના આત્માને પણ શાંતિ મળે તેવું ન હાય-એવેશ મા વિવેકી પુરૂષોએ જે સાધુધર્મની ચેાગ્યતા મેળવવી હાય ત વ વા-તજી દે. આ પ્રમાણે જ્યારે ગૃહસ્થને માટે કહેવામાં આવ્યુ છે ત્યારે પછી જેમણે મુનિમાર્ગ સ્વીકારેલા છે, જે મુનિપણામાં વધે છે, જે આ વાક્યના રહસ્યને સારી રીતે સમજી શકે છે, અન્યને એજ સારાંશવાળા ઉપદેશ આપે છે, તે પેતે વિક્ષેપ માગથી દૂર રહે તેમાં તે આશ્ચર્યજ શું ? આશ્ચય તા ત્યારેજ થવા ચાગ્ય છે કે જ્યારે તેઓ વિક્ષેપમાર્ગથી દૂર રહેવાને બદલે વિક્ષેપમામાંજ પ્રવેશ કરે, તેને સ્વીકાર કરે, તેને ઉત્તેજન આપે અને અનેક સ્થાને નવા નવા વિક્ષેપ! ઉત્પન્ન થાય તેવું કરે. આ કાળ જ્યારે પાશ્ચાત્ય પ્રજા તરફથી રેલ્વે, ટેલિગ્રાફ, ટેલીફેશન, મોટારકાર વિગેરે અનેક પ્રકારના પુગળિક કાર્યવરે આશ્ચર્ય પમાડનારા થઇ પડેલે છે; દિનપરિન નવા નવા પ્રયાગી, નવી નવી શોધે, નવા નવા બનાવા બહાર પડતા સાંભળીએ છીએ અને ચમત્કાર પગીએ છીએ ત્યારે આ પ્રકારનું આશ્ચર્ય થાય તેવા કાર્યો પણ બનતા ષ્ટિએ પડે છે. જેઆ વિક્ષેપમાથી દૂર રહેવાના ઉપદેશ કરનારા છે તેજ તેમાં પડતા હોય તેવું જણાય છે. કદિ આપણી સમજ ફેરથી તે મહાત્મા

Page #28

જૈનધર્મ પ્રકાશ.
૨૪
એનું સાધ્યબિંદુ આપણે સમજી શકતા ન હોઇએ તે જુદી વાત છે; પરંતુ જ્યારે પિરણામ સુંદર આવતુ' દેખતા નથી ત્યારે ક્યાં તે સાધ્ય ધારવામાં ભૂલ થઇ હાય અથવા પાછળથી સાધ્ય કરી ગયુ હોય એમ આપણી નજરે દેખાય છે. આ ખામ તમાં આપણું કર્તવ્ય તે આપગે વિક્ષેપમાર્ગમાં ન પડવું અને એવા ઉત્તમ મહામાને તેવા પ્રકારની વિનતિ કરવી તેજ છે; કારણ કે આપણે તેમનો પૂરેપૂરો આ શય સમજી ન શકીએ તે પણ સભવિત છે. પ્રસ્તુત પ્રસ`ગ તા એટલેજ છે કે જો સાધુધની ચેોગ્યતા મેળવવી હોય તો ગૃહસ્થે વિËપવાળા-લેશવાળા માર્ગને તજી દેવા. પોતે વિક્ષેપ કરવા નહીં, કોઇને વિક્ષેપ કરાવવા નહીં, કોઇને વિક્ષેપ ઉત્પન્ન થાય તેવા સાધનો જોડી દેવા નહીં અને કોઈને અંદર અદર વિક્ષેપ થતા જોઇને રાજી થવું નહીં. જ્યાં જ્યાં નિક્ષેપ થતા હાય કે થયેલા હોય ત્યાં ત્યાંથી તેને દૂર કરાવવા માટે ખનતો પ્રયત્ન કરવા. તેમાં પોતાની સત્તાને, પોતાની બુદ્ધિને, પાતાના વીના ઉપયાગ કરવા. એમ કરવાથી સાધુધર્મની યોગ્યતા પ્રાપ્ત થશે.
ત્યાર પછી આવીશમુ' વાકય પ્રયતતન્યં યોદ્ધા યોગની શુદ્ધિમાં પ્રયત્ન કરવા એ કહેલું છે. યોગ ત્રણ છે. મનયેગ, વચનયોગ ને કાયયાગ. એ ત્રણ યેગ અશુદ્ધ પ્રવૃત્તિમાં પ્રવર્તતા હોય તે ત્યાંથી પાછા વાળી તેને શુદ્ધ કરવાનો પ્રયત્ન કરવેશ. મન વિષય કષાયના વિચારમાં પ્રવર્તતુ હાય, માઠા સ'કલ્પ વિકલ્પ કરતું હાય, ઇંદ્રિયોના વિષયની તીવ્ર વાંચ્છના કરી રહ્યુ હાય, કોઇનું અહિત ચિ’તવતું હાય, માનહાનિનો પશ્ચાત્તાપ કરતુ હોય, માયાભાવ કેળવતુ' હાય, તૃષ્ણામાં તણાતુ હાય, આતિમાં આગળ વધતુ હોય, રાગ, દ્વેષ ને પુષ્ટ કરતુ હોય, કાઈને કલ’ક આપવાના વિચાર કરતુ હાય, કલેશની ઉદીરણા કરવા ધારતુ હોય, ચાડી ખાવાનુ’ ચિતવતુ હાય, સુખની અભિલાષા ને દુઃખપર દ્વેષ ધરવામાં તીવ્ર થતુ હાય, સમુદ્રપટન કરી અથવા અકાર્ય સબંધી અનેક પ્રકારના પાપારભા કરી તૃષ્ણાની ઝાળ બુઝાવવા ઇચ્છતુ હોય, અથવા બીજા અનેક પ્રકારના સ’કલ્પ વિકલ્પો કે જે આત્મા
મિલન કરનારા—હાનિ પહોંચાડનારા હોય તે કતુ હાય તા તેને તેની અશુદ્ધિ કહેવામાં આવે છે. તેમાંથી તેને પાછું વાળી વિષયાસક્તિ ઘટાડવાનું ચિંતવન કરવુ, સંસારની અનિયતા, જીવનું પરવશપ, સંસારનુ સ્વરૂપ, પુળિક ભાવથી જુદાપણું, જીવની એકત્વતા અને પુળને અશુચિ સ્વભાવ ચિતવવા, દરેક પાપ સ્થાનકના વિચારો તજી દઇ તેનાથી વિરૂદ્ધ ઉત્તમ વિચારો કરવા, દરેક જીવનુ' હિત ચિતવવુ', કોઇને પણ સુખી કે ગુણી દેખી તેની ઇર્ષ્યા ન કરતાં રાજી થવું, હૃદયમાં તેની પ્રશ’સા કરવી, દુઃખી જીવને જોઇને હૃદયમાં ખેઢાવુ', કાઇ મહાપાપી જીવ જો વામાં આવે કે જેનું નિવારણુ અશકય જણાય તેના ઉપર પણ ખેદ ન કરતાં ઉપેક્ષા

Page #29

બ્રહ્મચર્ય પ્રકાશ
૨૫
ભાવ ધરાવવે, આત્માન્નતિ કેમ થાય તેના વિચાર કરવા, ગુરૂમહારાજ પાસેથી સાંભળેલી દેશનાનુ` મનન કરવું'. આ બધા મનની શુદ્ધિના ઉપાયે છે, તેના ચિન્હ છે અને તેજ કરવા ચૈગ્ય છે..
વચન દ્વારા કાઇની ઉપર આક્રોશ કરવા, કાઈને અપશબ્દો કહેવા, અસત્ય ભાષણ કરવું, કોઇનું અહિત થાય તેવું ખેલવુ, કાઇને કલ`ક દેવુ', કેઇની ચાડી ખાવી, કેઇની સાચી કે ખેાટી નિંદા કરવી, કષાયાપાદક ભાષા વાપરવી, કોઇના મમ્માં ઘત થાય એવી વાકય રચના વાપરવી ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારે વચન ચાગ અશુદ્ધ થાય છે, મલિન થાય છે. તેની શુદ્ધિને માટે અલ્પભાષી થવું, મિતભાષી થવું, સત્યવકતા થવું, કાઇને પણ આનંદ થાય તેવુ ંજ ખેલવું, કોઈને કલંક ન દેવું, કોઇની ચાડી ન ખાવી, પાપીની પણ નિંદા ન કરવી, જ્યાં હૈાય ત્યાંથી કલેશ નાશ પામે એવીજ વાકયરચના વાપરવી, સર્વ જીવને શાંતિ કરે તેવી ભાષા એલવી, દેવગુરૂની પ્રશ'સા કરવી ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારે વચન શુદ્ધિ થઇ શકે છે. માટે ઉત્તમ ગૃહસ્થે તે પ્રકારના વચનશુદ્ધિમાટે પ્રયત્ન કરવું.
અપૂ
ब्रह्मचर्य प्रकाश
ત
( લેખક-ખીમચંદ ભૂધરદાસ, જૈનશાળા પરીક્ષક. )
કોઇ પણ કેમ, જ્ઞાતિ કે પ્રજાના ઉદય કરવા હોય તો, તેને માટે મા અ નેક છે, પણ ખરા ઉદયના માર્ગ તેજ કહી શકાય કે જે આપણી અવનતિના મૂળ કારણે શેધી, તેને નાશ કરવા ભણી લક્ષ રહે. સાંપ્રત કાળમાં જૈન પ્રજામાં— વાળ ન રૂપી ચેપી રોગ લાગુ પડ્યા છે. એ ભયકર રાગથી જૈન કામરૂપી સુંદર દેહ ક્ષીણ થતા જાય છે. નબળા બાંધાના, વીર્ય વિનાના અને શિથિલ ગાત્રવાળા શ્રાવક સત્તાના એજ કારણથી થવા પામેલ છે. જ્યાં સુધી એ રાગને દૂર કરવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી આપણે ઉદય સેકડો ગાઉ દૂર સમજવું. ખાળલગ્નરૂપી ભયકર રાક્ષસના પંજામાં સપડાયેલા બાળકે ખરેખર મનેામળ વગરના અને નિરૂત્સાહી થાય છે, અનત હૃદયબળ અને ઉત્તમ ભાવનામે આ ચેપો રાઝથી નષ્ટ થાય છે,

Page #30

૨૨
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
હે, જે બાળકે, દેશને તે શું પણ જગતને ઉધ્ધાર કરી શકે, તે આ ચેપી રેગથી ઘાયલ થયા છે. આજ કાલ પ્રજા ટુંક વિચારની, ટુંકા આયુબવાળી, અને કદરૂપી, ઠીંગણી, તેમજ નિર્માલ્ય દેખાય છે તે ઉપરક્ત દુર્ગ સુનું જ પરિણામ છે.
ચિંતામણિ જેવું બ્રહ્મચર્ય પાળવાથી જે પ્રજા લગભગ સે વર્ષ કરતાં પણ અધિક આયુષ્ય ભગવે, તે આજે અનેક પ્રકારની માંદગી ભેગવી ટુંક સમયમાં આયુષ્યની પૂર્ણાહુતિ કરે છે.
સારું મકાન બાંધવું હોય તે, પ્રથમ તેને પાયે મજબુત કરવામાં આવે છે, તેમ જેમને પિતાના પરમ સુખ માટે આમિક શક્તિને વિકાસ કરે હોય, તેણે પ્રથમ દ્રઢ બ્રહ્મચર્યથી દેહને સબળ બનાવવું જોઈએ. કુદરતી નિયમ છે કે શારિરીક સંપત્તિ વિના ધનસંપત્તિ નકામી છે.
અનાર્ય દેશમાં જ્યારે પુરૂષ અને સ્ત્રી, ૨૫ વર્ષ સુધી બ્રહ્મચર્ય પાળે છે ત્યારે આર્ય દેશમાં ૧૪ વર્ષને છેક પિતા ગણાય છે. શું આ સનાતન જૈન બંધુઓને શરમાવા જેવું નહિ ગણાય? ટૂંકામાં જૈનપ્રજાએ આ કુધારે ગ્રહણ કરવાથી પિતાનું સર્વસ્વ ગુમાવ્યું છે. .
બ્રહ્મચર્ય હાથીનું પગલું છે. હાથીના પગલાંમાં તમામ પગલાં સમાઈ જાય છે તેમ વિશુદ્ધ બ્રહ્મચર્યમાં તમામ ગુણે સમાઈ જાય છે, તેનાથી સમગ્ર ગુણે પ્રગટે છે.
ધર્મને મર્મ નહિ જાણનાર અન્ય કે મ પણ આગળ વધતી જાય છે, ત્યારે સનાતન બંધુઓ ઘોર નિદ્રામાં સુતા છે. આપણામાં આશ્રમે પ્રતિબંધ નહિ હેવાથી લાચારીની ખાતર અન્યને દાખલે લેવું પડે છે કારણકે દાખલા સિવાય હકીકત પર અજવાળું પડતું નથી.
હરદ્વાર પાસે બાર કેસ છે. જંગલમાં એક બ્રહ્મચર્ય આશ્રમ છે. ત્યાં ૨૫૦ બાળકે છ વર્ષથી માંડી ૨૫ વર્ષસુધી સ્ત્રી વિગેરેના પરિચયથી દૂર રહી, સંસારીની ખરાબ સેબતને પરિચય નહિ હોવાથી સારી રીતે બ્રહ્મચર્ય પાળી, જંગલની પુષ્ટિકારક હવા અને કસરત લેવા સાથે સાદી ફેશનમાં રહી, અભ્યાસ, જીવન વિકસ્વર થાય તે અને કળા હુન્નરને કરે છે. ( Practical-Advantoge) પ્રેકટીકલ એડવાન્ટેજ, એટલે કાયદે ઉત્પન્ન થાય તેવી કેળવણું તે બાળકોને અપાય છે. નજરે જોનાર માસ તેની તારીફ કરે છે કે, બ્રહાચર્યથી

Page #31

બાય પ્રકાશ તેઓના મુખ ઝળકી ઉઠયા છે, જાણે રામના પુત્ર ન હોય, તેવું તેઓ ભાન કરાવે છે. આ બાબત કદિ તેઓ વધારે પડતું કહેતા હશે તે પણ આપણે તે દાખલો લઇ, જેન વિધિ પ્રમાણે અને વિતરાગની આજ્ઞા મુજબ બ્રહ્મચર્ય વધારે મુદત ટકે તેવું આશ્રમ ખેલવાની જરૂર છે. તે આપણે ઉદય જાપાનની માફક અલ્પકાળમાં થાય.
ઉપર પ્રમાણે જાલંદરમાં ૮૦૦ કન્યાઓ સ્ત્રીઓના વહીવટ નીચે ગૃહિણી ધર્મની કેળવણે ૧૮ વર્ષ સુધી લે છે જ્યાં પુરૂષોને પગ નથી.
નિમિત્ત વાસી આત્મા છે–એ સૂત્ર સેનેરી છે, તે જેવા સંગમાં રહે તે બને છે. ઝવેરીની દુકાને રહેવાવાળે ઝવેરી બને છે અને કુંભારની દુકાને રહેવાથી કુંભાર બને છે. સંસારની ઝેરી સેબતમાં રહી વિશુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય પાળવું અતિ કઠણ છે. વધારે ન બને તે પુરૂષે ૨૨ વર્ષ અને સ્ત્રીએ ૧૬ વર્ષ તે અવશ્ય બ્રહ્મચર્ય પાળવું જોઈએ. આ ઠરાવ આખી કેમમાં અવશ્ય દાખલ કરે જોઈએ.
હજાર પિતાને જ્ઞાન આપવું તે એક માતાને જ્ઞાન આપવાની બરાબર છે. સ્ત્રી શિક્ષકે સારા તૈિયાર ન થાય ત્યાંસુધી સુધારે થે કઠણ છે.
૧૪૪૪ ગ્રંથના કર્તા શ્રીડરિભદ્રસૂરિજી, સહસ્ત્ર અવધાની મુનિસુંદરસૂરિજી અને કળીકાળ સર્વજ્ઞ હેમાચાર્ય મહારાજને માતાના ગર્ભમાંથી જ બ્રહ્મચર્યને વર મળે હતો.
ઈટન જેવા મહા ગુરૂકુળમાંથી ફળરૂપે નીકળનાર નેપલીયન બોનાપાર્ટ, કેલિંબસ અને યંત્રશાસ્ત્ર તેમજ ફનોગ્રાફની શોધ કરનાર એડીસનને માતાના ગર્ભમાંથી જ તેને વારસે મળ્યું હતું. નેપાલી અને ગર્ભમાં આવ્યું ત્યારે તેની માતા લડાઈમાંજ હતી અને તેથી તેને તેવા સંસ્કાર પડ્યા હતા. અભિમન્યુ છે કેઠાનું યુદ્ધ માતાના પેટમાંજ શીખે હવે તે વાત પણ મહાભારતમાં કહેવામાં આવે છે.
માતા ગર્ભ વખતે જેવા વિચાર સેવે તેવા બાળક ઉપર સોનેરી અક્ષરે કેતરાય છે. (કહેવાનું કે, તે કદાપિ ભુંસાતા નથી. ધવરાવતી વખતે, ખોળામાં રમાડતી વખતે અને જમતી વખતે જેવા વિચાર સેવે તેવા બાળકમાં ઉતરે છે.
સ્ત્રી સુધરી તે દેશ સુધર્યો. માતા જે બાળકોને અન્ય ગુરૂ નથી. હાલની પ્રજામાં દેવીક અને ગંભીર ગુણે નહિ પ્રગટતાં ઈષા, મસર, અભિમાન અને કપટ વિગેરેને સડે પશુને જાય છે, તે બ્રહ્મચર્ય ગુણની ખામીવડેજ છે,

Page #32

નિધ પ્રકાર ક્ષણિક કાત્તિ જેવાવાળા અને ગાડરીયા પ્રવાહમાં તણાતા માતાપિતા પિતાના પરાધીન બાળકોને સંસારમાં ઝંપલાવતાં કાંઈ પણ આંચકે ખાતા નથી; દેવટમાં માતાપિતાએ બ્રહ્મચર્યના ગુણ સમજી પિતાને અને બાળકોને સમજાવશે તેમજ કર્તવ્ય અકર્તવ્યની મતલબ વિચારશે ત્યારેજ બાળલગ્નની અધમ રૂઢીને નાશ થશે. જેને પ્રજાના ૩ય માટે આ એકજ બંખરની જરૂર છે. હજારો મહાન નરે આ અનુપમ ગુણથી પ્રખ્યાતિ પામી મેલનગરે પહોંચ્યા છે.
વ્યવહારની તમામ કળા સુલભ છે, પણ આમાના નિજ ગુણ-જ્ઞાન દ. ર્શન ચરિત્ર મેળવવાની કળા બ્રહ્મચર્યથી જ સત્વર પ્રાપ્ત થાય તેમ છે. બ્રહ્મચર્ય મેક્ષ નગરને રાજમાર્ગ છે. ઈયલમ્
चालु परिस्थितिपर प्रकीर्ण विचारो.
આ કાળમાં જે કેમ પિતાની સાંસારિક, આર્થિક, નિતિક અને ધાર્મિક સ્થિતિ પર વિચાર કરતી નથી તે અલ્પ સમયમાં આગળ વધતી અટકી જઈને પાછળ પડી જાય છે અને છેવટે કદાચ તદ્દન નષ્ટ થઈ ન જાય તે નિષ્ફળ જીવન ધારણ કરી દેશના એક ઉંડા ખૂણામાં પડી રહે છે. આપણી જૈન કોમમાં હાલ એ પ્રસંગ આવી પહોંચ્યો છે કે આપણી પરિસ્થિતિ પર જે બરાબર વિચાર કરવામાં ન આવે તે ભયંકર ભૂલ કરેલી કહેવાય. સંખ્યામાં તેમજ આર્થિક પરિસ્થિતિમાં કોમ એટલી પછાત પડતી જાય છે કે હવે જવાબદાર માણસે મિન ધારણ કરી જે બને તે જોયા કરવાની સ્થિતિને ત્યાગ કરવાની અને એ કદમ કાર્ય કરી પ્રગતિ કરવાની આવશ્યક્તા છે. જેઓ કોમના ઇતિહાસ પર દૃષ્ટિ રાખતા હશે તેઓના જોવામાં આવ્યું હશે કે સને ૧૮૯૧ ના વસ્તિપત્રકમાં શ્વેતાંબર, સ્થાનકવાસી અને દિગબર સંપ્રદાયના જૈનોની સંખ્યા વિશ લાખ ઉ. પર હતો. તે સને ૧૯૦૧ માં ઘટીને ચાર લાખ ઉપર અને છેલ્લા ૧૯૧૧ના વસ્તીપત્રકમાં તેર લાખ ઉપર આવી છે. જે સમયમાં આખા હિંદુસ્તાનની વસ્તીમાં સાત ટકા વધારે થયે છે તે સમયમાં જૈન કોમમાં પાંતરીશ ટકાને ઘટાડે થયે છે એ સ્થિતિ એકદમ વિચાર કરવા લાયક છે. આ ઘટાડે ગણતરીમાં ભૂલને લીધે થયેલું હોય એમ કેટલાકની માન્યતા રહે છે પણ મારા વિચાર પ્રમાણે તે તે ઘટાડો બહુ અર્થસૂચક છે. વીશ વરસ ઉપર વસ્તીપત્રક બનાવ નારને જૈન એવી જુદી સંજ્ઞા બતાવવાની લેકેની વૃત્તિ બહુ ઓછી હતી પ

Page #33

.
-
ચાલુ પરિસ્થિતિ પર પ્રકીર્ણ વિચારે. રંતુ ત્યાર પછી જે જાગૃતિ થઈ છે તેને પરિણામે ઘણું ખરું દરેક જન પિતાનું નામ જેન તરીકે જાહેર કરે એ બનવા જેવા છે. એટલું તે ભાર મૂકીને કહી શકાય કે ૧૮૯૧માં જેટલાં માણસેએ જૈનને બદલે હીંદુમાં નામ લખાવ્યાં હશે તેના કરતાં ૧૯૧૧માં ઘણા ઓછા માણસે એ લખાવ્યા હશે. આથી કરીને વાસ્તવીક રીતે ઘટાડો પાંતરીશ ટકાથી પણ વધારે ગણુ ઉચિત છે. ગમે તે દષ્ટિથી આ સવાલ સામું જોવામાં આવશે તે એટલું તે કબૂલ કરવામાં આવશે કે આપણે હવે એવી સ્થિતિએ પહોંચી ગયા છીએ કે કોમની દરેક બાબતપર બહુ દીર્ધદષ્ટિથી વિચાર કરે જેઈએ.. કોમની હયાતીને માટે વિચાર કરવાની સંપૂર્ણ જરૂરીઆત છે. તેથી આ મથાળા નીચે પ્રસંગે પ્રસંગે કોમની પરિ. સ્થિતિ પર દીર્ઘ વિચારને અંગે થયેલા નિર્ણય જવાબદાર બંધુઓની વિચારણા માટે મૂકવામાં આવશે. પ્રસંગે કાર્યરેખાનું દર્શન પણ થશે અને પ્રસંગે આજુબાજુના સગપર વિચારણા થશે. આખી કેમને અંગે જે સવાલ પ્રાપ્ત થાય તે પર ખાસ વિચાર કરવાની જરૂરીઆત બતાવવાની આવશ્યકતા રહેતી નથી. • આખી જૈન કે મને જે ખાસ વિચાર કરવા લાયક અગ્રિમ પદ ધરાવનાર વિષય હોય તે તે કેન્ફરન્સના અધિવેશનનો છે. આ વિષયની મહત્વતાને અંગે જરા વધારે વિસ્તારથી વિવેચન કરવામાં આવે તે તે ગ્વજ ગણાશે.
કોન્ફરસને અંગે અત્યાર સુધીમાં સાત અધિવેશને થયા છે. તેની મહવતા અને ગંભીરતાના પ્રમાણમાં તેણે તેમને માટે લાભ કર્યો છે, પરંતુ આપણુ બધુએ વણિક બુદ્ધિવાળા અને હિસાબ ગણવામાં ચતુર હોવાથી તે સર્વ લાભને એકત્ર રીતે જોવા માગે છે. જેઓ કેન્ફરન્સના વધારે ગાઢા સંબંધમાં આવ્યા નથી અથવા તે તે હીલચાલનું વાર્ષિક કાર્ય-પરિણામ જોવા વાંચવા વિચારવાની અવકાશ અથવા ચિંતાવગરના છે તેઓ આવા મેટા ખર્ચ કરવામાં આવતા મેળાવડાઓનું જોઈએ તેટલું પરિણામ ઉત્પન્ન થયું નથી એ વિચાર ધારણ કરી તે તરફ કાંઈક ઉપેક્ષા અને કાંઈક માંદ્ય રાખતા હોય એવું જણાય છે. આ સંબંધમાં જે ગેરસમજુતી થઈ છે તે દૂર કરવાની આવશ્યકતા પ્રથમ પદે પ્રાપ્ત થાય છે.
કેન્ફરન્સ જે મહાન લાભે કર્યા છે તે તેને છાપેલા રિપોર્ટો પરથી જણાઈ આવે છે. પરંતુ એ સંસ્થાથી જે મોટો લાભ થયો છે તે વિચાર વાતાવરણમાં મેટે ફેરફાર કરવાનું છે. દશ વરસ પહેલાં કેમની પ્રત્યેક વ્યકિત જે વિચારશક્તિ ધરાવતી હતી, સામાજિક તથા કોમિક સવાલોને અંગે જે વિચાર ધારણ કરતી હતી, તેમાં મહાન ફેરફાર થયો છે એ હકીકત સામાન્ય અવલે

Page #34

હe
જૈનધર્મ પ્રકા. કન કરનારની દૃષ્ટિમાં આવ્યા વગર રહે તેમ નથી. એક બળના સુઘટ્ટ સૂત્રરજજુથી બંધાયેલું સમૂહ બળ જે પરિવર્તન કરી શકે છે તે અન્ન પાત્ર ઉપસ્થિત થતા લેખે ભાષણ કે વિચારે કદિ કરી શકતા નથી એ સર્વમાન્ય સૂત્રનું જેઓ નિરીક્ષણ કરી શકે છે તેઓ દશ વરસ પહેલાનું વ્યક્તિબળ અને વચ્ચેના સમયનું સમૂહબળ કેવા ફેરફાર બતાવી શકયું છે તે જોઈ શકે છે. એક સામાન્ય હકીકત દૃષ્ટાંત તરીકે બતાવવાથી આ પરિવર્તનને ખ્યાલ આવશે. સને ૧૯૦૩ માં જ્યારે કેન્ફરન્સનું દ્વિતીય અધિવેશન મુંબઈમાં થયું ત્યારે તેના જવાબદાર કાર્યવાહકોને એ ચિંતા થતી હતી કે ઇંગ્લિશ કેળવણી આપવાને ઠરાવ કોન્ફરન્સમાં લાવવાથી રૂચિને અનુકૂળતા રહેશે કે નહિ. ઉડાહિને પરિણામે તે ઠરાવને લગભગ અંતિમ પદ આપવામાં આવ્યું હતું, છતાં મનમાં કેટલેક વસવસે રહી ગયેલ હતું. ત્યાર પછી લે વિચારમાં એટલો મજબૂત ફેરફાર થઈ શકે છે કે અત્યારે લગભગ સર્વ વ્યકિતઓ એ કેળવણીના વિષયને અગ્રિમપદ વગરશકે આપે છે, અને કેટલાક તે અન્ય વિષયની ચર્ચા મૂકી દઈ એજ સવાલ માટે પરિપૂર્ણ શકિત ધન અને સમયને ઉપયોગ કરવા આગ્રહ કરે છે. આ વિચારપરિવર્તન અસાધારણ કહી શકાય.
તદુપરાંત શિક્ષિત અને નિરક્ષર વ્યકિતઓમાં જૈનત્વને અપૂર્વ ખ્યાલ કરાવવાનું વિચારબળ આવવામાં ઉપર કત સંસ્થાએ મોટે ભાગ બજાવે છે. આખા ભારતવર્ષસાથે સામાજિક સવાલેમાં ભાગ લેવા ઉપરાંત ધર્મ રક્ષા, કેમ અભિવૃદ્ધિ અને ખાસ સંસ્થાઓના રક્ષણ અને પ્રગતિ માટે લગભગ દરેક વિચારશીળ મનુષ્યજૈન બંધુએ વિચાર કરતા શીખી ગયા છે. પશ્ચિમ તરફના વિચારને સુંદર આકારમાં સજજ કરી, દેશ કાળને અનુકૂળ કરી મજબૂત કરવામાં વિચારશીલ મનુષ્ય કટિબધ થયા છે અને સખાવતેના સ્થાનમાં વર્તમાન સમયની જરૂરીઆત તરફ વિચાર કરવાની આવશ્યકતા અમુક અંશે સ્વીકારાઈ છે એ કેન્ફરન્સના અધિવેશનનું પરિણામ છે એમ વગરશંકાએ કભૂલ કરવું પડશે. આ સર્વ ફેરફારોનું મુખ્ય કારણ કેન્ફરન્સજ છે એમ કહેવાની ધૃષ્ટતા કરી શકાય નહિ પરંતુ સુરાજ્યસત્તાના શાંતિજનક કાળમાં લેકે વિશિષ્ટ જનોનું અનુકરણ કરવા અને તદ્દદ્વારા જતિ કરવા પ્રયત્ન કરે એ સ્વાભાવિક મનુષ્ય પ્રકૃતિને પરિણામે આખા દેશમાં પાશ્ચાત્ય આચાર વિચારને જે મજબૂત પ્રવાહ ચાલે છે તેને અંગે થતું એ ચલન છે અને તે ચલનને ડેન્ફરન્સ બહુ પ્રગતિ આપી છે. અત્ર જે હકીકત બતાવી છે તે બહુ વિચાર કરીને સમાજના ગગ્ય છે અને એને પરિણામે જે ઉન્નતિના માર્ગને અવકાશ

Page #35

ચાલુ પરિસ્થિતિપર પ્રીંણું વિચારી.
31.
આપવાની જરૂરીઆત સ્વીકારાતી હાય તે કેન્ફરન્સના કાર્યને મજબૂત અનાવવાની ખાસ વિચારણુા કરવાની જરૂર છે.
તદુપરાંત કેળવણીના સંબધમાં કેન્ફરન્સે અલ્પ સમયના પ્રમાણમાં બહુ કરી બતાવ્યું છે. તેના હસ્તકની લગભગ પચાશ હજાર રૂપિયાની એ ખાતાનાં રકમથી અનેક વ્યક્તિએ ઉદ્યમે ચડી છે અને કેટલાક કુટુંબે પાયમાલીમાંથી બચી ગયા છે, યુનિવર્સિટીમાં જૈન સાહિત્યને આદર થયા છે, જૈનકામનું વ્યક્તિત્વ સ્વીકારાઈ નાઁમાંથી કેટલાક જાહેર તહેવાર તરીકે દાખલ કરવાના ઠરાવ સરકાર તથા એન્કાએ કર્યાં છે, અનેક પુસ્તકાની એક ગ્રંથાવલી તૈયાર કરવામાં આવી છે, મદિરાના જિર્ણોદ્ધારમાં સારી સહાયતા આપી પુરાણા પ્રાચીન જૈન કીર્તિસ્તંભેને કાળના મુખમાંથી બચાવી લીધા છે, પશુવધ અટકોવવા સફળ પ્રયત્ન કર્યાં છે, દશરા નિમિત્તે થતા વધુ ઘણી જગાએ અટકયે છે, હરીફાઇની પરીક્ષાઓમાં નિબંધ લખી જીવરક્ષાના ઝુડા અન્ય માંસાહારી પ્રજામાં પણ ફેલાવ્યે છે, ધાર્મિક વિષયની સંસ્થાઓને મદદ કરી અભ્યાસરૃદ્ધિમાં સહાયતા અપાઈ છે, પુરૂષ તથા સ્ત્રી અને કન્યાઓની ધાર્મિક વિષયમાં પરીક્ષા લઇ પારિતષકો આપવાની યેાજના અમલમાં મૂકાઇ છે. સાંસારિક સવાલેને અંગે ઉપદેશક માકલી વિચાર પરિવર્તનને મદદ આપવામાં આવી છે, સમેતશિખરાહિ મહાન તીર્થીની પવિત્રતા જાળવી રાખવા પૂરતો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યા છે વિગેરે વિગેરે અનેક કાર્યો શરૂ થઇ ગયાં છે, પ્રગતિમાં મૂકાયા છે અને અનુભવ થતાં તેમાં જે ભૂલ થઇ હોય તે સુધારવાની ઉઘુક્તતા તેના કાર્યવાહકએ બતાવી આપી છે. સામાન્ય લાભોની હારમાળા આપી વિષય લખાવવાનું સ્થળસ કાચતે લોધે બની શકે તેવું નથી, પરંતુ એક સંસ્થાના સં બધમાં સાત આઠ વરસના ઇતિહાસના પ્રમાણમાં આટલું કાર્ય પણ બહુ કહી શકાય એ જેએ અન્ય પાશ્ચાત્ય તથા પાર્વાત્ય સસ્થાઓના કાર્યક્રમને જોઇ વિચારી શકે છે તેમના અનુભવના વિષય છે.
આપણે ફળની બાબતમાં જરા વધારે અધીરા છીએ એટલુ તે કહેવુ પડશે. કેમના ઇતિહાસમાં સાત આઠ કે દશ વરસ કાંઇ હિસાબમાં નથી. આવી મહાન્ સંસ્થાને સ્થિતિસ્થાપકતામાં લાવતાં અને તેના ધારાધેારણુ આંતરનિયમ અને વ્યવસ્થાપૂર્વક કામ કરતાં આટલેા સમય નીકળી જાય તેપણ કરેલા ધન અને સમયને વ્યય વ્યાજબી ગણાય તે પછી ખાલ્યકાળમાં જે સસ્થાએ વ્યવહારૂરૂપ ધારણ કરી ઉપરાત અને બીજા અનેક લાભ કરી આપ્યા છે અને તપરાંત વિચાર -વાતાવરણમાં અતિ ગંભીર ફેરફાર કરી અનેક

Page #36

જૈનધમ પ્રકાશ.
૩૧
પ્રકારના લાભો પ્રત્યક્ષ રીતે બતાવી આપ્યા છે તેના સંબધમાં મહુ વિચાર કરવા મેગ્ય છે એમ કહેવાની જરૂર રહેતી નથી. તાત્પર્યાર્થ એ છે કે કેન્દ્ રન્સે પોતાનું અસ્તિત્વ વ્યાજબી ડરાવવા માટે અત્યારસુધીમાં બહુ સુંદર પરિણામ તાવી આપ્યુ છે.
આની સાથે એટલું પણ જણાવવું જોઇએ કે મહાન સંસ્થાએના ભયકાળમાં કાર્ય પ્રનલિકાને પ્રગતિ આપવા માટે વારવાર ફેરફાર કરવાની જરૂર તે પડેજ, કેમકે જેનુ બંધારણ ફેરફાર થઇ ન શકે તેવું બધાઈ ગયું હોય તે સંસ્થા આગળ વધી શકતી નથી, સમયાનુકૂળ ફેરફાર થઈ શકે તેવું કેન્સર ન્સનુ બંધારણ હોવાથી એ ભાથી તે મુક્ત છે અને અત્યારસુધીમાં તેના બંધારણુમાં ફેરફાર થતા આવ્યા છે તેથી એ ભયમાટે તેના સંબંધમાં ચિંતા રાખવાનું કારણ નથી. વળી આટલા વરસના અનુભવ પછી એના ખધારણમાં મોટા ફેરફાર કરવાની આવશ્યકતા જણાય તે તેમ કરવામાં પણ કાંઇ અગવડ હાય એમ જણાતું નથી; બાકી એક સામાન્ય કહેવત છે કે કળશીનું રંધાય તે તેમાં માણા એ માણાના બગાડ પણું થાય, પરંતુ સુજ્ઞ મનુષ્યાએ એ માણા એ માણાના બગાડ તરફ ધ્યાન આપી જમણુ બંધ કરવા ચેગ્ય નથી, પરંતુ ભવિષ્યમાં જરાપણ બગાડ ન થાય તે માટે ઉપાય યોજવાની જરૂર છે. એવી રીતે કેન્ફરન્સને અંગે કોઇની માન્યતા પ્રમાણે સહુજ વધારે ખરચ થયે હાય અથવા તેના બંધારણમાં ખાસી માલૂમ પડતી હોય તો તે વિચારથી કાન્ફરન્સને મંધ કરવાનો વિચાર કરવાને બદલે તે તે બાબતમાં કરવાચેાગ્ય વિચાર કરી પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરાવવા યત્ન કરવે એ ઉચિત છે.
કેન્ફરન્સના સંબંધમાં અત્યાર સુધીમાં જે મુખ્ય વાંધે. લેવામાં આવ્યે છે. તે એ છે કે તેના અધિવેશનમાં બહુ ખર્ચ થાય છે અને ખર્ચના પ્રમાણમાં તે 'સ્થાએ કામને લાભ કરી આપ્યા નથી. ઉપરાંત કેટલાક ખંધુએ તરફથી એવેા સવાલ પણ ઉઠાવવામાં આવ્યા છે કે કેન્ફરન્સમાં કેટલીક સામાન્ય વ્યક્તિસાને અત્રિમપદ મળી જાય છે અને ધનવાનાના સ્થાપિત હુકને આથી નુકશાન પહોંચે છે. કેટલાક કહેછે કે શુદ્ધ વર્તનિવનાના કેટલાક માણુસે આગળ પડે છે કે જેથી કે!ન્ફરન્સની મહુવતા એછી થાય છે. આ સવાલેના સબંધમાં તથા કેન્ફરન્સના બંધારણુમાં કયાં કયાં ફેરફાર કરવાની આવશ્યકતા અનુભવથી જણાઇ છે અને હાલ કેન્ફરસને જે વ્યાધિ લાગ્યા છે તેને દૂર કરવા કેવા પ્રકારને પ્રયાસ કરવા ચેાગ્ય છે તે સ`ખ ધી હુવે પછી વિચાર કરશું,
reg

Page #37

* *.
'
"!'',
ર
**
.
: : : : :
* *
*
:
- :
, * :
-
*
*
*
*
*
*
.*
છપાઈને બહાર પડેલ છે. તે શ્રી ઉપદેર પ્રસાદ ભોપાંતર. ભાગ લે
સ્થભે ૧ થી ૪ વ્યાખ્યાન - આ ભાગ પ્રથમબી ને જેન બધુ રિફથી અર્થ વિગેરેમાં ઘણી જ ભૂલવાળે બહાર પડેલો તે પણ હાલ બીલકુલ ગળતે થો. અમે તેનું શુદ્ધ ભાષાંતર કરાવી ભરાખે સુધારીને બહાર પાડેલ છે તેની અંદર બતાવેલા શા આધારે તમામ અ
સાથે દાખલ કરવામાં આવ્યા છે. આ પહેલા વિર્ભાગમાં સુમતિન ૬૭ બેલ ઉપર તેમજ બી છે પણ તેને અનુસરતી પુષ્કળ કથાઓ છે. આ પ્રભાવકના દ્વાર ઉપર તેમજ બીજી પણ કેટલીક કથાઓ તે બહેન રસિક છે. સમકિતની શુદ્ધિના ચ્છિકે આ ભાંગ અવશ્ય વાંચવાલાયક છે. સામાન્ય બુદ્ધિવાળાને આ આ શ્રેય પરમ ઉપકારી છે. આ વાગી કિમત રો. -- રાખવામાં આવી છે, પાકા અને સુંદર બાઈડીંગથી બુક બંધાવવામાં આવી છે.
આ આખા ગ્રથનું ભાષાંતર કુલ પાંચ વિભાગ કરીને અમારા તરફથી બહાર પાડવામાં આવેલ છે. તેમાં ૩૬૧ વ્યાખ્યાન અને ૪૦૦ લગભગ કથાઓ છે. આ ગ્રંથ મેક્ષાભિલાષી સરલ જીવોને ખાસ વાંચવાલાયક છે. બહુજ હિત કારક છે પાંચે ભાળની જુદી જુદી કિમત રા - થાય છે. પરંતુ પાંચે ભણ એકડા લેનાર માટે રૂ. ૭-૮-કાપવામાં આવેલા છે. બહારગામવાળાએ પટેજ જુદુ સમેવાનું છે.
અધ્યાત્મ કલ્પદમાં ભાષાંતર
આવૃત્તિ. બીજી
વિવેચન ચુકત આ બુકની પહેલી આવૃત્તિ ટુંકી મુદતમાં ખપી જવાથી તેની બીજી આવૃત્તિ હાલમાં બહાર પાડવામાં આવી છે. કિમત પ્રયમ પ્રમાણે રૂ. ૧-૪-૦ જ રાખવામાં આવી છે. પિરટેજ બાર ગામવાળાને ચાર આના વધારે લાગે છે. આ આવૃત્તિમાં કેટલેક સુધારો કરવામાં આવ્યું છે. કાપડીઆ મોતીચંદ બીરધરલાલ સોલીસીટરે આ વખત પણ એ બુક છપાવવામાં ઘણે પ્રયાસ કર્યો છે. ૭૮ ફારમની આ બુકની કિંમત બહુજ સ્વ૫ રાખવામાં આવી છે. જેને બંધુઓએ અને અન્ય વિદ્વાનોએ પણ પહેલી આવૃત્તિ વાંચીને એક સરખો તેનાં વખાણ કરેલાં છે. આત્મહિત ઈક, જાતે જ વાંચવા લાયક છે. ચિ. નવૃત્તિને સુધારનાર પરમ ઔષધ છે.
મળવાનાં ઠેકાણું મુંબઈ. એન. એમ. ત્રિપાઠીની. કુ. પ્રીન્સેસ સ્ટ્રીટ.
શા. મેઘજી હીરજી. પાયધુણી–મુંબઈ. ભાવનગ૨. શ્રી જન ધમ પ્રસારક સભા.
*
*

Page #38
મહેસાણે શ્રીમદ્દ યશવજ્યજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળાના ઇનામ સમારંભને જનરલ મિલાવો. જે એજ્યુકેશન બોર્ડ તરફથી લેવાયેલી પરીક્ષાના ઇનામ આપવાનો લાવો અને શેડ પુરૂ તમભાઈ ગતમાના પ્રમુખપ નીચ ભરવામાં આવ્યું છે. પ્રમુખ સાહેબે સવહસ્તે ઈનામે વહેચ્યા બાદ વક્તાઓએ પ્રસંગોપાત ભાષણે ડાં હો અને પરીક્ષાની વિવાર હકીકત રજુ કરી હતી. છેવટે પ્રમુખ સાહેબે જણાવ્યું કે સમગ્ર હિન્દના નધાર્મિક ઉમેદવારો માટે મુકરર થયેલી રૂ. ૪૬૮)ની ઈનાગી રકમમાંથી ન કે મને આ થિી પહેલો અને સુપર પાઠશાળાના 64 વિદ્યાધો આ રૂ. 192) અને 5 કન્યાઓએ રૂ. 33) ઈનામના મેળવ્યા, તેમજ રર અભ્યાસકે પાંચે ધરણની પરીક્ષામાં બેઠા અને સર્વે એ ઉત્તમ પરિ મેળવ્યું, એ સંસ્થાના પ્રતિદિન થતી અભિવૃદ્ધિ, નેતાઓની ખંત, અને સાધને કરતાં અધિક સંતોષકારક કામ જણાવી આપે છે. ધાર્મિક જ્ઞાનની વૃદ્ધિ માટે આ સંસ્થાએ બહુ સારું કરી બતાવ્યું છે. ઉદાર શેઠ અમરચંદ તલકચંદ અને સુવિકા બાઈ રત્નગાઈના ઈનામાં રકમની ઉદારતા માટે અને એજ્યુકેશન બોર્ડના પ્રયત્ન માટે તેમના અંતઃકરણ પૂર્વક આભાર મા ઘટે છે. સાણા એ શગામના પારેવા ગૃપ આ સંસ્થાના ઉત્તમ કામથી બહ સ ષ પામ્યા હતા; તેમજ શ્રી જેન કેળવણી ખાતાએ આ સંસ્થાના ઉમેદવારના શ્રેષ્ઠ પરિણામ માટે આ વર્ષે પણ ઈનામી રકમમાં સેંકડે ર૦) ટકાનો વધારે કરી આપે. હતા. તા. ૧૯-૩-૧ર.. ગ્રાહકો પ્રત્યે વિજ્ઞપ્તિ, ગયા વર્ષમાં પ્રેસની અગવડના કારણથી તેમજ તંત્રીની અવાર નવાર ગેરહાજરી વધારે રહેવાથી માસિક નિયમિત બહાર પડી શકયું નથી, તે પણ લેખ સારા આપીને બનતે સંતોષ આપવામાં આવ્યો છે. નવા વર્ષમાં પણ વિષય સંકલન શ્રેષ્ટ રાખવામાં આવે છે. આવા અમૂલ્ય લાભદાયક માસિકના ગ્રાહક કાયમ રહેવું, લવાજમ વગર મંગાબે મોકલી આપવું અને નવા ગ્રાહકે કરી આપવા એ દરેક જૈનબંધુની ફરજ છે. જે ગ્રાહકનું ચિત્ત લેખ વાંચોને સંતુષ્ટ થતું હોય તેમણે અકેક નવું ગ્રાહક કરી આપવા તસ્દી લેવી કે જેથી અમે કદમાં વધારે કરી વધારે લાભ આપવા શક્તિવાન થઈ છે. આ માસિકની નકલે ભેટ તરીક ઘાણી જવાથી અને પંચાંગમાં તેમજ શેટમાં વધારે ખર્ચ થવાથી તેમજ કેટલાક શાહુકો ચિ પાની રાખ્યા છતાં લાજપનું વેલ્યુ સ્વીકારવામાં અમાડા કરતા હોવાથી ઉપજ ખર્ચના આંકડા પ્રારંભ થવા પબુ મુશ્કેલ પડે છે, માટે મારી આશા રાખનારે સડાયક થવું છે કે, તે સાથે ઉત્તમ જૈન લેખદા. સારા લખી મોકલવા ચે.ગ્ય છે કે જે ન વર્ગને ઉપકારક થઈ પડે. મારી તેને માટે પ્રાર્થના છે. તંત્રી. For Private And Personal Use Only