Book Title: Gyandhara 06 07
Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
રમણીય, શોભનીય છે. ત્યાંના પુરુષો ઈંદ્ર સમાન અને સ્ત્રીઓ પવિની સમાન શોભે છે.
શ્રાવક કવિ ઋષભદાસની લેખનકળા જે ઓરડામાં ચાલતી હતી એ ઓરડો મુખ્ય દરવાજાની ઉપરના માળ પર હતો. હવાઉજાસ પૂરતા મળે એવા બારી-બારણાવાળા ઓરડામાં બેસીને કવિ પોતાની લેખન-પ્રવૃત્તિ કરતા હતા. ત્યાંથી લોકોની અવર-જવર તો દેખાય જ પણ ઘરની વ્યક્તિઓ આવે તો બંધ બારણું ખોલવા માટે નીચે ન જવું પડે અને ઉપરથી ઊભા ઊભા જ કળ કે તાળું ખોલી શકાય એવી વ્યવસ્થા હતી.
(૫) ધાર્મિક પરિબળ : કવિના ઘરમાં પરંપરાગત ધાર્મિક વાતાવરણ હતું જેને કારણે પ્રકાંડ, પ્રતિભાશાળી, ગૌરવશાળી, વિદ્વાન, પંડિત, શિક્ષિત ધર્મગુરુઓનો સહયોગ એમને મળ્યો હતો. જેના પ્રતાપે તેમને સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ આદિ ભાષાઓનું તથા શાસ્ત્રો-સાહિત્યનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હતું. પોતાને પ્રાપ્ત થયેલા જ્ઞાનને પોતા પૂરતું સીમિત ન રાખતાં અન્યજનોને શીખડાવવાના હેતુથી કાવ્યના માધ્યમથી વહેવડાવ્યું હતું. એમના કાવ્યસર્જન પર ધાર્મિક વાતાવરણની ઊંડી અસર હતી. જે એમની કૃતિઓ જોતાં જણાય છે.
શ્રાવક કવિ ષભદાસનું કવિત્વ
સાહિત્ય જગતમાં મધ્યકાલીન યુગ સુવાર્ણકાળ ગણાય છે આ યુગમાં ગુજરાતી સાહિત્યનું વિપુલ સર્જન થયું છે. જેને સાહિત્ય જગતની વિરલ ઘટના ગણી શકાય.
(૧) રસયોજના : રસ કાવ્યનો આત્મા કે પ્રમુખ તત્ત્વ મનાય છે. રસના મુખ્યત્વે નવ પ્રકાર છે. શૃંગાર, હાસ્ય, કરુણ, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, બિભત્સ, અદ્ભુત અને શાંત રસ.
શ્રાવક કવિ ઋષભદાસનાં કાવ્યો ધાર્મિક છે તેથી પ્રથમ શાંતરસની પ્રચુરતા છે. છતાં ક્યાંક રસની રંગછચા પણ દેખાય છે. “જીવવિચાર રાસ'માં નરકના વર્ણનમાં બિભત્સ રસ અને જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૧૦૬ જૈિનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭)
