Divyadeep 1967 Varsh 04 Ank 10

Author(s): Chitrabhanu
Publisher: Chandulal T Shah

Page 6

૧૫૦
એક દેહ છે, બીજો આત્મા છે; એક મૂકી જવાનું છે, ખીજું લઈ જવાનુ છે. એ એને વિવેક થતાં શાશ્વતને ભાગે અશાશ્વને ન સાચવે. જરૂર પડે તે એ અશાશ્વતને ભાગે શાશ્વતને ટકાવી રાખે. આવી પ્રજ્ઞા જેનામાં જાગે છે, વિવેક જાગે છે એની પાસે વિદ્યા છે. આ એનું વિશ્લેષણ કરતાં આવડી જાય પછી એને કહેવું પડતુ નથી કે તું આત્મા માટે સ્વાધ્યાય કર, પરલોક માટે પ્રયત્ન કર. કારણકે એ જાણતા હાય છે કે આ મારા આત્મા શાશ્વત છે, એના ભાગે હું દુનિયાની કોઈપણ અશાશ્વત વસ્તુના સંચય નહિ કરું; શાશ્વતના તત્ત્વને હુ હાનિ નહિ પહેોંચાડું.
આજે વિદ્યાવાન ઘણા છે પણ આવી જાગૃત વિચારણાવાળા કેટલા ? વિદ્યાથી આ સૃષ્ટિ ન આવે તે માનવું કે માત્ર પુસ્તકિયું જ્ઞાન છે, બીજી રીતે કહું તે માત્ર શબ્દોના સંગ્રહ છે. એ પુસ્તકાલય અની શકે પણ પ્રાણ પુરુષ નથી બની શકતા.
તેવી જ રીતે માણસ માત્ર પુસ્તકે જ રટી જાય, ભણી જાય, યાદ રાખી જાય પણ જરૂર પડે ત્યારે આચરી ન શકે તો એને એક સુંદર પુસ્તકાલય કહી શકાય; પ્રાજ્ઞ પુરુષ નિહ.
એક વિદ્વાને સરસ વ્યાખ્યા માંધી કે Man of words and not of deeds is
like a garden full of weeds. માત્ર શબ્દોના
સગ્રહ કરે અને એ સંગ્રહને આચારમાં મૂકવા માટેની અભિરુચિ ન હેાય એને એક બગીચા સાથે સરખાવ્યા છે; જેમાં પુષ્પા અને ફળેા કાંઇ નથી. માત્ર કાંટા અને ઝાંખરાં જ ઊભાં છે.
ભણતરથી માત્ર સ્મરણુકિત વધે, શબ્દશિત વધે, વાક્ચાતુર્ય વધે અને આચરણ ન વધે તેા આપણા જીવનમાં ત્યાગનું દર્શન કેમ થાય ? વસ્તુને છોડવા માટેની અભિરુચિ કેમ જાગે ? શાશ્વત અને અશાશ્વતના વિવેક કરવા એ જતા વિદ્યાનું પ્રથમ પાસું છે.
દિવ્યદીપ
બીજું દર્શન એ કે મારામાં જે છે એ જ તત્ત્વ વિશ્વના બધા જ . આત્મામાં નિવાસ કરી રહ્યુ છે; તે એકાંત અને જાહેરમાં હું મારા પ્રત્યે જેવું આચરણ કરું છુ એવુજ આચરણ હું જગતના જીવેા પ્રત્યે કરુ. આ દૃષ્ટિથી એના વિચારમાં, એના ઉચ્ચારમાં અને એના આચારમાં એક જાતની ઉચ્ચતા આવે છે. આ ઉચ્ચતા લેાકેાને રાજી કરવા બહારથી લાવેલી નથી પણ અંદરથી એ ઊગેલી છે. વિશ્વમાત્રના પ્રાણીમાત્રમાં ચૈતન્યના નિવાસનું એણે દર્શન કર્યુ` છે.
આવી ષ્ટિવાળા માણસે આપણને દરેક દેશમાં મળી આવે છે. અબ્રાહમ લિંકન એકવાર વ્હાઈટ હાઉસ જતાં કીચડમાં ડુક્કરને તરફડતુ જુએ છે. પોતે કીચડમાં જઈ એને કીચડમાંથી
કાઢી એ પછી જ વ્હાઈટ હાઉસ જાય છે. ત્યાં કેઇએ ડ્રાઇવરને પૂછ્યુ કે લિંકનના કપડાંને કીચડના ડાઘા કેમ ? ડ્રાઈવરે કહ્યું કે ડુકકરને કીચડમાંથી બહાર કાઢતાં ડાઘા લાગ્યા છે. આ સાંભળી એક મિત્રે આવી લિંકનને ધન્યવાદ આપ્યા. ત્યારે લિંકને કહ્યું : “ રહેવા દો. મે આ કામ ધન્યવાદ માટે કે બીજાને માટે નથી કર્યું, પણ ઝુકકરને કાદવમાં તરફડતું જોઈને મારા મનમાં એક વ્યથા
જાગી અને એ વ્યથાના કાંટો કાઢવા ટુકકરને કાઢ્યા વિના છૂટકો નહાતા.” આટલું કહીને લિંકન ચાલતા થયા.
બીજાને દુઃખી જોઈને પોતે દુઃખી થવુ, આ એક સમભાવ અવસ્થા; પ્રાણી મૈત્રીની ભાવના વિશ્વમાં રહેલા ચૈતન્યમાં પેાતાના જેવા જ એક ચૈતન્યનું દર્શન. પાતાના દુઃખને દૂર કરવા માટે જેવા પ્રયત્ન કરીએ એવા જ પ્રયત્ન જગતના જીવા પ્રત્યે આપણે કરતા રહીએ, કરવા માટેની આપણી સતત અભિલાષા હોય ત્યારે જાણવુ કે આપણામાં વિદ્યાના પ્રકાશ આવતા જાય છે. એ