Dashvaikalik Sutra

Author(s): Vijaykesharsuri
Publisher: Muktichandra Shraman Aradhana Trust

Page 8

જે ધૃતિવંત છે તે જ છઃ જીવનિકાયની દયા પાળી તપમાં પ્રવૃત્તિ કરી શકે. માટે જ ૪થા અધ્યયનમાં પૃથ્વી આદિ ષકાયના ટૂંક ભેર્દા, હિંસાના પ્રકારો તેમજ કઈ કઈ રીતે (વસ્ત્ર ઝાટકવા આદિથી) દોષ સંભવે છે, ઇત્યાદિ દર્શાવી જે જીવતત્ત્વને સ્યાદ્વાદથી જાણે છે. તે પરંપરાએ કઈ રીતે શાશ્વતસિદ્ધિ ગતિને વરે છે. તે અંગેની હારમાળા (ક્રમ)ની સુંદર રચના શાસ્ત્રકાર મહર્ષિએ કરેલ છે.
જીવરક્ષા અથવા કોઈ પણ સંયમ અનુષ્ઠાનને સુદૃઢ રાખવા કાયાની આરોગ્યતા જરૂરી છે. જે જ્ઞાનતંતુને સતેજ રાખે છે. માટે ૫માં અધ્યયનમાં સાધુની આહારઅન્વેષણ ગ્રહણ આલોચનાદિની નિર્દોષ પદ્ધતિનું તેમજ ગોચરી ગ્રહણ કર્યા બાદ ગ્રાસ કેટલા ? ગ્રાસ લેવાની પદ્ધતિ શું ? કથ્ય, અકલ્પ્ય શું છે ? રસ લોલુપતાથી અકલ્પ્ય ગ્રહણ કરે તો આત્માને પરભવમાં શું પરિપાક મળે ? અને જે નિર્લોભિ થઈ સંયમદેહની રક્ષાને જ ધ્યાનમાં લઈ જિનાજ્ઞાપૂર્વક આહાર લે તેનું શું ફળ ? ઇત્યાદિનું વિશદ વર્ણન કર્યું છે.
આહાર લઈને આત્મગુણવૃદ્ધિ માટે જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર રત્નત્રયીને ખીલવવા કહું ‘મહાચાર’ અધ્યયન કહે છે. તેમાં સંયમના ૧૮ સ્થાનોની વિસ્તૃત વ્યાખ્યા કરી છે. અને પ્રસ્તુત ૧૮ સ્થાનોમાં અવિચલ રહી પ્રાપ્ત કરેલ સંયમની વફાદારી નિભાવવા કહ્યું છે. જે આવા શુદ્ધ આચારોમાં સુસ્થિત ન રહે તે જ્ઞાની હોવા છતાં આ શાસનમાં ટકતો નથી પણ ફેંકાઈ જાય છે. તેવી પણ ચેતાવણી સાથે જ આપી છે.
ક્રિયા, તપ, વિહાર ઇત્યાદિ આચારશુદ્ધિ તો રાખે છે, પણ વચન સમિતિ ન હોવાથી ‘કર્યા ઉપર પાણી’ના જેવું થઈ જાય છે. પણ બંધક મુનિના પૂર્વ ભવને તેમજ દ્રોપદીને યાદ કરી વચન ઉપર ખૂબ જ કાબૂ રાખવા ૭મા અધ્યયનમાં કહ્યું “સાવ સૂખૂ હતું વરસાદ થયો સારૂં થયું” તેવું ઉચ્ચારણ કરતો સાધુ સમગ્ર અપકાય વિરાધનાના અનુમોદનનું પાપ માથે લઈ લે છે. આચાર વિષયશુદ્ધિને ઓળખી સાધુએ શું કરવું ? તેમજ આંતરિક કષાયોનું ઉર્દૂભાવન થાય તો કઈ રીતે શમાવવા ? આદિનું વર્ણન ૮માં આચાર પ્ર. અધ્યાયમાં કરાવેલ છે.
આ સમગ્ર આચારયુક્ત સંયમજીવનનો આધાર શીલા ‘વિનય’ અને સમાધિ છે તે ખ્યાલમાં લઈ મું વિનયસમાધિ અધ્યયન કહ્યું. તીર્થંકર પ્રભુ જ્યારે સમોસરણમાં બેસે ત્યારે ‘નમોતિત્યસ’ કહે છે. તે પણ સાધકાત્માને પ્રવચન કે તીર્થ માટેનું સંપૂર્ણ વિનય રાખવા સૂચવે છે. વિનય સમાધિના અર્થો કેટલાં ગંભીર છે. અને આવશ્યક છે... તેમજ એકાદ ઉદ્દેશામાં પૂર્ણ થઈ શકે તેમ નથી, માટે ૪ ઉદ્દેશાઓ બનાવ્યાં હોઈ શકે, અને તે જ ખ્યાલમાં લઈ છેલ્લે આ અધ્યયન મૂક્યું છે.
5