________________
જીવ વિચારની સમજ જીવોને વિચાર તે જીવવિચાર. વસ્તુનું વર્ણન તેના સ્વરૂપ દ્વારા અને ભેદ દ્વારા એ બે રીતે થઈ શકે છે. આ જીવવિચારમાં જીવોનું ભેદ દ્વારા મુખ્યત્વે વર્ણન છે. જીવો માત્ર પિતાને જીવ સરખા છે એવી ભાવના હદયમાં ઉત્પન્ન કરી જીવમાત્રની દયા પ્રત્યે તૈયાર થવું તે જીવવિચારના અધ્યયનનું ફળ છે. આ જયણા માટે આવો કોને કહેવાય? જીવોના પ્રકારે કેટલા? કયા કયા પ્રકારના છો કયા કયા ચિતન્યના પ્રકારભૂત જુદી જુદી વસ્તુઓ ધારણ કરે છે તે જાણવું ખાસ આવશ્યક છે, ને તે આવશ્યક વસ્તુઓ આમાં જણાવી છે કે જેથી ભવ્ય પ્રાણુ જીવ સમજી જીવની જયણામાં તત્પર બને.
આ જીવ વિચારમાં તિર્યંચ મનુષ્ય દેવ અને નારકીના જીવોના અવાન્તર ભેદ અને દરેક અવાન્તર ભેદ શરીર આયુષ્ય વિગેરે પાંચ વસ્તુઓમાં કેટલી કેટલી વસ્તુઓ ધારણ કરે છે તે વિસ્તૃત સમજાવવામાં આવ્યું છે.
અહિંસા સર્વ વ્રતમાં પ્રધાન છે. તેના પૂર્ણ પાલનમાં સર્વ વ્રતનું પાલન અને તેના પૂર્ણ પાલન માટે સર્વવ્રતનું પાલન છે. તેથી અહિંસાના પાલકને જીવવિચારનું અધ્યયન ખાસ આવશ્યક છે. કારણકે રખે અજીવ માની જીવને નાશ કરી પિતાના દ્વારા હિંસા ન થઈ જાય.
