________________
પર ]
[ શ્રી નવતર પ્રકરણ
૫ કાળે વર્તાના પરિણામે છે. માટે ૧ ભેદ ૧ ધર્માસ્તિકાય-ગતિ પરિણત જીવ અને પુગલને ચાલવામાં સહાય
આપવાના સ્વભાવવાળું જે દ્રવ્ય તે ધર્માસ્તિકાય. ૨ અધર્માસ્તિકાય-સ્થિર પરિણામને પામેલ છવ અને પુદ્ગલને
સ્થિર રહેવામાં સહાય આપવાના સ્વભાવવાળું જે દ્રવ્ય તે અધર્માસ્તિકાય. આ બન્ને વર્ણ–ગંધ-રસ-સ્પર્શશબ્દ અને રૂ૫ રહિત છે, વળી ચૌદ રાજલોક વ્યાપી અને અસંખ્ય પ્રદેશી અખંડ દ્રવ્યરૂપ છે, તેમજ ભૂત-ભવિષ્ય અને
વર્તમાન એ ત્રણે કાળમાં શાશ્વતપણે રહેનાર છે. 8. આકાશસ્તિકાય–જીવ અને પુદ્ગલને અવકાશ [ જગ્યા ]
આપવામાં કારણભૂત જે દ્રવ્ય તે આકાશદ્રવ્ય છે અને તે
વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને રૂ૫ રહિત, લોકાલોક - વ્યાપી, અનંતપ્રદેશી તથા ત્રણે કાળસ્થાયી છે. ૪ પુદગલાસ્તિકાય–પ્રતિસમય પૂરણ–પરસ્પર મળવું અને ગલન
છૂટા થવાના સ્વભાવવાળું પુદ્દગલ દ્રવ્ય છે અને તે વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, શબ્દ અને રૂપ સહિત ચૌદ રાજલોક વ્યાપી, સંખે અસંખ્ય અને અનંત
પ્રદેશી અને પૂરણગલન સ્વભાવવાળું છે. તપ કાળ નવીન વસ્તુને જીર્ણ કરે તે કાળ. ભૂતકાળનો નાશ થયેલ
હોવાથી અને ભવિષ્યકાળની ઉત્પત્તિ નહિં થયેલી હેવાથી કાળદ્રવ્ય વર્તમાન એક સમયરૂપ છે અને તે કાળદ્રવ્ય વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, શબ્દ અને રૂપ રહિત, સ્કંધ દેશ પ્રદેશાદિ ભેદ રહિત અને વર્તના
પરિણામ, ક્રિયા અને પરત્વાપરત્વમાં કારણભૂત છે. ધમ્મા-ધર્માસ્તિકાય - પુગ્ગલ–પુદ્દગલાસ્તિકાય અધમ્મા-અધર્માસ્તિકાય , નહ-આકાશાસ્તિકાય
