________________
11
ૐન સિદ્ધાંતના ઞ વિભાગ પાડી શકાય, એક તો શ્રુત ધર્મ અથવા તત્ત્વજ્ઞાન, અને બન્નેં ચરિત્ર ધર્મ અથવા નૈતિક સિદ્ધાંત.
મ્રુતધર્મ નવ તત્ત્વના સ્વરૂપ વિષે, છ પ્રકારનાં જીવતાં પ્રાણી વિષે અને સ્વર્ગ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નરક સ્વરૂપ ચાર પ્રકારની યર્થાત (ગતિ) વિષેના સ્વરૂપનું જ્ઞાન આપે છે. નવ તત્ત્વમાં પ્રથમ તત્ત્વ જીવ છે. જૈનધર્મ પ્રમાણે વ નનાર વિચાર કરનાર અને લાગ્ણી ધરાવનાર તત્ત્વ છે. વસ્તુતઃ તે વતાં પ્રાણીમાં વીતત્ત્વ છે. જૈના ધારે છે ? જ્ઞાન, લાગણી, વિચાર અને ઇચ્છાના બનાવ કોઇ પણ વસ્તુ ઉપર આધાર રાખે છે અને તે કાઇ પણ વસ્તુ સદ્ હાવી જોઈએ. આ જીવાત્મા જ્ઞાનથી એક અપેક્ષાએ ભિન્ન છે. પોતાના જ્ઞાનના સંબંધમાં તે। આત્મા જ્ઞાનથી અભિન્ન છે પણ ઓળ કાઇના જ્ઞાનના સબંધમાં આત્મા જ્ઞાન ભિન્ન છે. આત્માના ખરે। સ્વભાવ સદ્દજ્ઞાન, સદર્શન અને સચ્ચારિત્રાત્મક છે, આત્મા ત્યાંસુધી જન્મ મરણના ચક્રને વશ છે ત્યાંસુધી ઉન્નતિ અને અવનતિ પામ્યા કરે છે, બન્ને તત્ત્વ અવ છે તેને અર્થ પ્રકૃતિ એમ નથી પણ તેના કરતાં કાંઈક વધારે છે, જવ નથી. તે અવ.
તે નવ તત્ત્વમાંના ીજા સાત તે શ્ત્ર અને અઘ્યના સયાન તેમજ વિયાગથી થયેલી વિવિધ સ્થિતિ છે. ત્રીજું તત્ત્વપુખ્ય છે જેથી કરીને મનુષ્ય સુખ પામે છે. ચૅથા તત્ત્વ પાપ છે જેથી મનુષ્ય દુ:ખી થાય છે. પાંચમા તત્ત્વ આવ જેથી પાપ અને પુણ્ય બંધાય છે સાતમા તત્ત્વ સવર છે જેથી કર્મના નારા થાય છે આમ તત્ત્વ ન મ સાથે બંધ છે નવાં તત્ત્વ વને સર્વ કરી સર્વથા સદાને માટે માલ છે.
જ્યના વ, પુદગલ, ધર્મ, અધર્મ આકાશ અને કાળે એ રીતે છે વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. છ પ્રકારના જીવતાં પ્રાણીના ( છકાયના હિંડું ભાગ છે. જેમ પૃથ્વીકાયના જીવ, અપકાયના વ, તેજસ્કાયના જવ, વાયુકાયના જીવ, વનસ્પતિકાયના શ્ર્વ અને તે દરેકને સ્પોંદ્રિય નામની એક ઈંદ્રિય છે. વળી આના ચાર વિલામ પાડવામાં આવ્યા છે. તેમાં કટલાંકને મ ક્રિયા હોય છે સ્પસેંદ્રિય અને રચયિ જેવાં કરમ, જળા વગેરે કેટલાંકને ત્રણ ઇંદ્રિયા હાય છે. પ્રથમની “ અને ધ્રાણેંદ્રિય, જેવાં ૬ કીડી, જીઆ વગેરે કેટલાંકને ચાર ઇંદ્રિયે! હાય છે પ્રથમની ત્રણ અને ચક્ષુરિદ્રિય જેવાં કે ભ્રમર, વીંછી વગેરે કેટલાંકને પાંચ ઇંદ્રિયા હોય છે. પ્રથમની ચાર અને ઐાતેંદ્રિય પંચદ્રિયમાં મનુષ્ય ાનવર પક્ષિ અને દેવતાના સમાવેશ થાય છે.
