________________
અવિશ
પ્રસિધ્ધ શક્રિતપીઠે, જૈન બો તીધામે અને નૂતત વિકાસધામેાનાં તીર્થં સ્થાનાના પરિચય આ વિશ્વાગમાં થયા છે.
દક્ષણમાં મદ્રાસ અને તેની પાસે આવેલ કાંચીપૂ મન મંદિશના શિલ્પ આપણી પ્રાચીન કલા પદ્ધતિના ધાતક બનેલ છે. ત્યાંનુ કે લાસનાથ શિવાલય એકાદ હજાર વર્ષ જૂનુ હશે શ્રીર'ગમમાં આવેલું ભગવાન વિષ્ણુનુ મંદિર પણ ઘણુજ સુપ્રસિદ્ધ છે. સાગરિકનારે આવેલ કાણાનું ભવ્ય સૂર્યમંદિર જેનું કોતરકામ જોઇને આનંદોલ્લાસ સાથે હું યું નાચી ઉઠે છે એરિસ્સાના ભુવનેશ્વર મ ંદિરની એક હજાર વર્ષી પહેલાની ઉત્કૃષ્ટ કલાના દર્શન કરતી વખતે આપણી જાત ધન્ય મની જાય છે.
લલિતકલાને ક્ષેત્રે પણ ભારતનું વિશ્વમાં આગવું પ્રદાન રહ્યું છે. મંદિર સ્થાપત્યની કલાની ખાખત્તમાં ભારતે વિશિષ્ટ શૈલી વિકસાવી છે. અહીના ઐતિહુાસિક અને આધુનિક સ્થળે, સંસ્કારિતા અને કલાપ્રિયતાના અનેક સંસ્મરણા ચિર કાળ સુધી આપણી સ્મૃતિનાં જળવાઈ રહે તેવા છે. ભારતના નાટયાશસ્ત્રમાં નૃત-નટ અને નાટય શબ્દો આપવામાં આવ્યા છે એ પરથી નાટયકલા, નૃત્ય અને સંગીત ભાંરતમાં કેવા વિવિધ સ્ત્રરૂપે ખીલ્યાં છે તેનો ખ્યાલ પણ આ વિભાગેામાંથી મળી રહેશે, પ્રેમ અને ભિકત આલેખતી રાજસ્થાનની ચિત્રકલા અનુપમ અને ચિત્તાકર્ષક છે લેાકાના મિશીલ જીવનનુ તેમાં દર્શન થાય છે—
રાજસ્થાની કલા પ્રદેશની સીમાને પાર કરી છેક હિમાલયના ગિરિપ્રદેશ સુધી વિસ્તરી છે. પહાડી કલમનાં કાંગડા, કુલુના ચિત્રા તેનાં રંગ રેખા ને શિષ્ટતા માટે આગવુ સ્થાન ધરાવે છે. તેજ રીતે બંગાળમાં રવિન્દ્રનાથ, અવિન્દ્રનાથ વિગેરે કલા સ્વામિએએ ચિત્રશૈલીના નવા સ્વરૂપે આપ્યા છે. આધુનિક ચિત્રશૈલીમાં હુસૈન, એન્ક વિગેરેને સંભારવાજ જોઇએ ભારતની ચિત્રશૈલીના તિહાસિક પરિચય અમે ખીજા ભાગમાં લીધા છે.
શિલ્પકળામાં ગાંધાર શૈલી પેાતાની આગવી રીત માટે ગ્રીકે ભારતમાં આવ્યા તે પૂર્વે પણ જાણીતી હતી. ગાંધાર શૈલીમાં યથાતથ આલેખનને બદલે ભાવાભિવ્યક્તિ અને વૈચારિક અભિવ્યકિત જાણીતા છે.
અગ્નિપુરાણમાં પ્રાસાદનિર્માણુ પર સુંદર છણાવટ જોવા મળે છે. ચિત્રકળા પશુ ખાણાસુરની પુત્રી ઉષાની સખી ચિત્રલેખાથી જાણીતી છે. મેઘદૂત, દશકુમાર ચર્ચિંત કાબરી વગેરેમાં ચિત્રકલાના ઉલ્લેખા છે. વાલ્મીકી રામાયણના સુદર કાંડમાં વિવિધ આભુષણાના ઉલ્લેખેા છે.
મેાહન-જો-દડામાં ભાષાને બદલે પ્રત્યેાજાતા ચિત્રોથી માંડીને કાંગડા, રાજસ્થાની, મુદ્દાલ વગેરે ચાની પરિપાટીના વિકાસ અને વિશિષ્ટતાએ સાથે છેક અદ્યતન ચિત્રશૈલીએ પણ વિકાસ કર્યો છે. અજંટાની ગુફાના મંદિરની દિવાલ પરનું ચિત્રકામ ખરેખર અદ્ભૂત છે.
ચિત્રકલાની સાથે સ’ગીતકલાના પશુ એટલેજ વિકાસ થયા. હિંન્દુસ્તાની સંગીતના વિવિધ શાસ્ત્રીય પ્રકારમાં રાગરાગણીઓના વિવિધ સ્વરૂપો, કર્ણાટકી સંગીતની ભવ્ય પરંપરા, રવીન્દ્ર સંગીત અને આજના સુગમ સંગીતના અવનવાં આસ્વાદ્ય સ્વરૂપે છે. આ મધા સ્વરૂપો અને ચલચિત્ર જગતને વિસ્તૃત પરિચય પણ નહી કરવામાં આવ્યે છે. આદિવાસીઓની નૃત્યકલા પણ બહુરંગીલી છે. એ નૃત્યે નજરે જોવા એ પણ જીવનના લ્હાવેશ છે.
સ્થાપત્યકલાએ પણ આપણને, આપણી સંસ્કૃતિને યશકલગી ચડાવી છે. મધ્યભારતમાં ગ્વાલીચરના સ્થાપત્યકલા આપણી પ્રાચીન જાહેાજલાલીની યાદ તાજી કરે છે. દિલ્હીમાં અવેકી મેગલ સામ્રાજયના વખતની ઈમારતામાં આપણને ભભ્યતા, સુંદરતા અને નકશીકામનું. હૃદયંગમ સ’મિશ્રણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
પ
www.jainelibrary.org
