Atmanand Prakash Pustak 092 Ank 09 10

Author(s): Pramodkant K Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

જુલાઈ-ઓગસ્ટ-૯૫ ]
४७
તપસ નિર્જરા ચ....
લે. : (સ્વ) મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા .
તવાર્થ સૂત્રમાં તપસા નિર્જરા ચ... કિયા એ સકામ નિજા છે. કમ મુક્તિ માટે અધાતુ તપથી નજરો થાય છે એમ કહ્યું છે. આ રાજમાર્ગ છે. વારંવાર આત્માને કેળવતાં એટલે જેટલે અંશે સકામ નિર્જરાના બે ભેદ છે. (૧) સવિપાક રાગ-દ્વેષ વગેરે વિકૃતિઓના સંસ્કારો આત્મા નિજર (૨) અવિપાક નિજો. કર્મના ફળભેગ ઉપરથી ખરવા માંડે-જરવા માંડે તેટલે તેટલે
પછી એ કમરે સ્વાભાવિક ક્ષય થાય છે તેને અંશે નિર્મળ થયેલ આત્માની પરિસ્થિતિનું સાિ, નિજ છે
સવિપાક નિજ કહેવાય છે. પરંતુ કમનો નામ નિજર છે. નિજ રા તપને આધીન છે. ઉદય આવે ત્યાં સુધી રાહ ન જોતાં તપશ્ચર્યા વિદ્યમાન કર્મ તપના પ્રભાવથી કમે ક્રમે નાશ
દ્વારા પણ કમને ક્ષય કરી શકાય છે જેને પામે છે. જયારે કર્મોને સંપૂર્ણ પણે ક્ષય થાય
અવિપાક નિરા કહેવામાં આવે છે. છે ત્યારે મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. એટલે મોક્ષનું
તપશ્ચર્યા એ કમને બાળવા માટે એક કારણ નિજ રા છે અને તપથી નિજ'ર થાય છે.
અદ્ભુત રસાયણ છે. જરૂરી એવું આધ્યાત્મિક રાગ-દ્વેષાદિને લઈને આત્મા પર જે કર્મની બળ કેળવવા માટે વાસનાઓને ક્ષીણ કરવી એ અસર થાય છે એને રોકવી તેનું નામ સંવર છે. જરૂરનું છે અને તે અર્થે શરીર, ઇદ્રિ કર્મના ત્રણ પ્રકારો હેય છે. સંચિત, પ્રારબ્ધ અને મનને તાપણીમાં તપાવવા પડે છે. આવી અને કમાણ સંવરથી કમાણની શુદ્ધિ બધી ક્રિયાને “તપ” કહેવાય છે. તાવ કે કોઈપણ અને પ્રારબ્ધ કર્મને સમભાવે વેદના કરવાની રોગથી પીડાતો મનુષ્ય, જે તેનું દુઃખ-રોગ શક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ સંચિત કર્મોને સામે કશી ફરિયાદ કર્યા સિવાય તથા તે માટે ક્ષય માટે નિજાની આવશ્યકતા છે. કમને કશી ચિન્તા કર્યા સિવાય સહન કરે છે તે તે ભોગવીને કમનો ક્ષય થઈ શકે છે, પણ કમ પણ મોટું તપ થાય છે, એમ જે સમજે છે ભગવતી વખતે દુઃખ કે સુ" ના સંસ્કારો જન્મે તેને તપનું સહન શક્તિરૂપ મોટું ફળ મળે છે. છે તે કર્મ તદ્દન નિમ્ળ થયું ન ગણાય, કારણુ તપનો અર્થ સમજાવતાં શામાં કહ્યું છે કે કે તેમાં વૃત્તિ પર જે સંસ્કારો રહે છે તે
ઈચ્છાનિધસ્તપ: અર્થાત્ ઈચ્છાને રોકવી અનુકૂળ નિમિત્ત મળતાં પુન જાગૃત થાય છે.
તેનું નામ તપ. શુભ-અશુભ ઈચ્છા મટતાં (નરાના બે ભેદે બતાવ્યા છે. (૧) ઉપયોગ શુદ્ધ થાય ત્યાં જ નિર્જરા થાય છે. સકામ નિજ (૨) અકામ નિજર ગમે તપના મુખ્ય બે વિભાગો છે. બાહા તપ અને તેવી પ્રતિકૂળ અગર અનુકૂળ પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન આત્યંતર તપ, જે તપમાં શારીરિક કિયાની થાય તે પણ તે વખતે એ વકૃત કર્મોનું જ પ્રધાનતા રહેલી હોય તેમજ બાહ્ય દ્રવ્યની પ રણામ છે એવી દઢ શ્રદ્ધા અને આવી સમજુતિ અપેક્ષાવાળું હોવાથી બીજાઓ વડે દેખી શકાય પૂર્વક વેચ્છાએ કર્મફળ ભોગવવા માટેની તેને બાહ્ય તપ કહેવાય છે અનશન, અવમૌદર્ય તૈયારી તેમજ સહગતાપૂર્વક એને ઘેરી લેવાની (ઉદરી), વૃત્તિ પરિસંખ્યાન (વૃત્તિ સંક્ષેપ),