Atmanand Prakash Pustak 087 Ank 07

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

ઈચ્છા જાગી કે લીધેલા વ્રતને તેડવાના વિચાર આવ્યા તા તે ‘અતિક્રમ' થયા. પછી તે વસ્તુને મેળવવા માટે જે પગલું ભરે તે ‘વ્યતિક્રમ’ થાય. તેથી આગળ વધીને તે વસ્તુને મેળવીને પોતાની પાસે રાખી લે, પણ તેના ઉપયેગ ન કરે તેા તેને ‘અતિચાર' કહેવાય. પણ જો આ વસ્તુ કામમાં લીધી, મુખમાં મૂકી દીધી, પરંતુ પ્રતિજ્ઞાનું તરત જ સ્મરણ થતાં થૂકી દીધી કે ત્યાગ કર્યો, પણ પશ્ચાતાપ ન કર્યાં, તે એ દેષ પણ ‘અતિચાર’ની કોટિમાં જ આવે, પર’તુ વસ્તુને કામમાં લઇ લીધી. કે ખાવાની વસ્તુ ગળાંની નીચે ઉતારી અથવા તે ખાઇ લીધી ત્યારે આ દ્વેષ ‘અનાચાર' કહેવાય.
હા પસ્તાવે !
સમાજમાં જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ માહ, રાય, લાભ કે અભિમાન વશ થઈને સામાજિક મર્યાદાઓનું ઉલ્લંધન કરે છે, અને તેનું પ લન કરતી નથી તા તેના પરિણામે અનેક અનિષ્ઠ સમથ છે, અહી પણ પ્રાયશ્ચિત–તપ ગુનેગાર વ્યક્તિની અને એ રીતે પરંપરાથી અચૂક સમાજ શુદ્ધિ કરે છે. પ્રાચીન કાળમાં ગામડાંઓમાં ગ્રામપચાયત કે વિભિન્ન જાતિઓની પચાયત હતી. તેઓ ગામ કે સમાજમાં ફેલાતા અનિષ્ટને દૂર કરીને સમાજમાં શુદ્ધિનુ વાતાવરણ સર્જવા માટે અનિષ્ટક``(ગુનેગાર) ને પ્રાયશ્ચિત (સજા) આપીને તેની શુદ્ધિ કરતા હતા. આજે પણ સમાજમાં આ પ્રયેાગ સાર્વજનિક સેવાસસ્થાઓ દ્વારા થઇ રહ્યો છે. સાધુ સમાજમાં તા આ પ્રયોગ વર્ષોંથી પ્રચલિત છે અને આચાય કે સંઘ-નાયક પ્રાયશ્ર્વિ ત દ્વારા દેષ કરનારા સાધુની શુદ્ધિ કરે છે, જો તે પ્રયોગ ગૃહસ્થ-સમાજમાં યગ્ય રીતે પ્રચલિત થાય. તા સમાજમાં દેખે કે અપરાધોની સ્થિતિ ઘણી ઓછી થઇ શકે અને સમાજ શુદ્ધ અને ધર્મનિષ્ઠ બની શકે છે પરંતુ આજે આ બાબત પ્રત્યે ગૃહસ્થ વનું લક્ષ ખૂબ ઓછુ છે. આને પરિણામે સમાજમાં માનાં-મોટાં ભયંકર પાપ રાજખરાજ ઝેરી ફાલ્લાંની માફક થાય છે.
૯૬
આનાથી સમાજમાં નૈતિકતા અને ધાર્મિકતાની મર્યાદાઓ લુપ્ત થતી જાય છે,
એમને એને પણ ખ્યાલ નથી કે સમાજની શુદ્ધ ધ મર્યાંઢાએને ભંગ કરવા છતાં અહીં ભલે તે સરકારની સજાથી ખચી જાય, પરંતુ કુદરતના ન્યાયથી અહી' કે પરલેાકમાં “ કયાય પણ બચી શકતા નથી. જેમ કેાઈ વ્યક્તિ હાંસી ઠાંસીને ખાઇ લે તે હવે સરકાર કે સમાજ તેને ભલે કોઇ સજા ન કરે, પરંતુ કુદરત તા તેને સજા આપે જ છે. જેમ કે ચેરી કરવાવાળા માટે કહ્યુ
છે.
..
अदत्तादानाश्च भवेद्दरिद्र : दरिद्रभाषात्: જીતે આ પાપ | पाप हि कृत्वा नरक' प्रयाति पुनदरिद्री પુનરેવ વાપી ।।”
“ચારીના ફળ સ્વરૂપે મનુષ્ય દરિદ્ર બની જાય છે. ઇાિને કારણે તે પાપ કરે છે. પાપ કરીને નરકમાં જાય છે. પછી દરિદ્ર બને છે અને વળી પાછો પાપી થાય છે. આ રીતે ચેરીનાં ખરાખ પરિણામનુ ચક્ર ચાલતુ રહે છે.”
જો કોઇ અપરાધની એના પ્રારંભ થતાં સાથે જ તેની પ્રાયશ્ચિત દ્વારા શુદ્ધિ કરી લેવાય તે ખરામ ફળનું ચક્ર આગળ વધતું નથી, ત્યાં અટકી જાય છે અને સમાજની વ્યવસ્થા પણ ભગ
હતી નથી.
આત્મદમન અને પરદમન પ્રાયશ્ચિત સ્વચ’ભૂ કે સ્વપ્રેરિત હૈાય છે. તેમા અપરાધી વ્યકિત પેાતાના દોષાની આલાચના વગેરે કરીને કે પછી ાત જ કાઈ ખાદ્ય તપ એ પ્રાયશ્ચિતનાં રૂપમાં કરે છે અથવા તા કેાઇ ગુરૂ મહાન પુરુષની પાસેથી પ્રાયશ્ચિત માગી લે છે. પણ જાતે પ્રાયશ્ચિત સ્વીકારી શકતા નથી અને ગુરૂ અથવા સમાજની અગ્રણી વ્યકિતએ સમક્ષ અપરાધનુ નિવેદન કરીને પ્રાયશ્ચિત કરતા નથી. તે વખતે સમાજની અગ્રણી વ્યકિત અથવા આચા આત્માનંદ પ્રકાશ