Atmanand Prakash Pustak 085 Ank 11

Author(s): Kantilal J Doshi
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

આ બંને વચ્ચે પૂર્યપૂરક-ભાવ-સંબંધ છે. છે. એમાં અનાસક્ત ભાવે કર્મ કરવાનું વિધાન બાદાત૫ આત્યંતરત પનું પૂર છે અને આત્યંહેવાથી ફળની આસક્તિ વિના નિષ્કામભાવે તતપ બાહાતપનું પૂરક છે. બાહ્યતપ આત્યંતર તપ કરવાને મહિમા ગવાય છે. એમાં તપના શુદ્ધિમાં ઉદ્ધ ક કે પ્રેરક અવશ્ય હોય છે, ત્રણ ભેદ આ રીતે દર્શાવવામાં આવ્યા છે – પરંત આત્માની શુદ્ધિ સાથે એને સીધા સ બ ધ
--HTTqH. જમજ પમા નહિ હોવાથી એ પૂણજાગૃતિ લાવવા સમર્થ
ब्रह्मचर्य महिंसा च शारीर तप उच्यते । નથી તેમજ એ પ્રત્યક્ષ મોક્ષને હેતુ ધરાવતું નથી. એ પર પરાથી આત્માની શુદ્ધિનું કારણ અનુસાર રાજય સત્ય પ્રિ-પિત્ત જ જતા બને છે, પણ પ્રત્યક્ષ રૂપે નહિ. આત્મશુદ્ધિનું જણાયાખ્યાન, વૈવ તા ૩ | સીધું કાર્ય તે આત્યંતરતપથી જ થાય. બાહ્ય. મનઃ પ્રસાદ તૌ મૌનમારમfસનિમઃ | તપ આત્યંતરતામાં સહાયક બને છે એટલે જ માતરંજિરિત્રેતા તો મારા સમુક્યતે | ” બાહ્યતપ આત્માની શુદ્ધિમાં સીધેસીધું કારણ
“દેવતા, બ્રાહ્મણ, ગુરુ અને બુદ્ધિમાનની હોતું નથી. આમંતરતપના માધ્યમથી એ કાર્યને
પૂજા (સેવા) કરવી. પવિત્રતા, સરળતા, બ્રહ્મચર્ય સજે છે. અશ્વેિત૨તપ જ સીધેસીધું આત્મ
અને અહિંસા એ શારીરિક તપ કહેવાય. કૅગ શુદ્ધિ અથવા મેક્ષનું કારણ છે.
પેદા ન કરનારી સત્ય અને હિતકર વાકયવાળો બાહ્યતપ પરંપરાથી મોક્ષ કે આત્મશુદ્ધિનું
સ્વાધ્યાય અને અભયાસ એ વાણીનું તપ છે. કારણ હોવા છતાં જે જાગૃતિપૂર્વક એનું આચરણ
મનની પ્રસન્નતા. સૌમ્યતા, મૌન, આત્મ (ઈન્દ્રિય કરવામાં આવે, એમાંના રાગદ્વેષ, વિષયકષાયોને
અથવા મન), નિગ્રહ, ભાવશુદ્ધિ-આ બધા દૂર કરીને વીતરાગતા કે સમતા સાથે જીવનસૂર
માનસિક તપ કહેવાય.” મેળવવામાં આવે, આધ્યાત્મિકતા, આત્મીપમ્ય કે સમત્વને આનંદ જાગે અથવા તે જીવનમાં જેન–શાસ્ત્રોમાં આ જ વાત જુદી રીતે તપના સ્કૃતિ અને પ્રસન્નતા ઉત્તરોત્તર વધતી રહે તો બાર દે માં બતાવવામાં આવી છે. તેવું બાહાતપ જીવન માટે જરૂરી છે. એનાથી “શાસ્ત્રોમાં બાહ્યતપના છ ભેદ દર્શાવવામાં કવન ઉન્નત થશે, પરંતુ જો બાહ્યતપથી આન- અ. ન્યા છે–૧. અનશન (ઉપવાસ) ૨. ઉણાદરી ને આવિર્ભાવ થતો નથી, તે મનમાં સમતાને ૩. વૃત્તિસંક્ષેપ ૪. રસ પરિત્યાગ ૫. કાયકલેશ બદલે કલેશ, વૈષમ્ય, રાગદ્વેષ અને કેધ દિ અને ૬. પ્રતિસલીનતા. કષાયેનો પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. વળી એ બા દ્યતને આતરતપની શાસ્ત્રોમાં છ ભેદ આપ્યા આયતરતપને કે પ્રકાશ મળતા નથી, તેમજ છે– ૧. પ્રાયશ્ચિત્ત ૨. વિનય ૩. વૈયાવૃત્ય (સેવા) જીવનમાં કઈ જાગૃતિ, વિવેક કે ઉત્સાહ પ્રગટતા ૪. સ્વાધ્યાય ૫. ધ્યાન અને ૬. ચુસગ. ન હોય તો એમ કહેવું જોઈએ કે આવું જૈનધર્મ અને તપ બંનેનો અવિનાભાવી બ, દ્યતપ ત્યાજય છે કારણ કે એ આભ્ય તર- ભાવી સંબધ છે. કારણ કે જેને શાસ્ત્રોમાં તપતપનું પૂરક બનવાને બદલે એને સમૂળગા સ્વી એના પુષ્કળ વર્ણન મળે છે તેમજ તપનું સાથે જ છેડી દે છે. આવું બ ાપ માત્ર વિસ્તૃત વિવેચન સાંપડે છે. સ્વયં ભગવાન શરીરને તપાવવાની દષ્ટિથી જ થતુ ગણાય. મહાવીર દાઘ તપસ્વી હતા. અને એમણે સાડા તપના ત્રણ ભેદ
બાર વર્ષ સુધી આકરી તપશ્ચર્યા કરી હતી. ભગવદ્ગીતામાં તપનું સુંદર વર્ણન મળે સમાજમાં પ્રચલિત દાસદાસીને વેચવાની અને
૧૬૮]
માનદ-પ્રકાશ