________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કરવું' નહિં. કીર્તિ વધારવા માટે, વાહેવાતુ ખેલાવવા માટે કે પ્રશસ્તિ કે પ્રશસાં માટે તપ કરવું' નહિ. માત્ર નિજ શ (ક`મળને દૂર કરવા માટે અને સ્પષ્ટ શબ્દમાં કહુ' તા પેતાની અને સમાજની આત્મશુદ્ધિ) માટે જ તપ કરવું.'
એક જૈનાચાય એ પણ તપસ્ય ને! હેતુ આમ ખતાન્યા છે
નિીષ, નિનિયાનાચ', 'તન'ના
प्रयोजनम् । freeteera सद्बुद्धिया तपनीय' तपः
શુમમ્ ॥ ’
નિરીષ, નિદાનરહિત માત્ર નિરાના જ પ્રત્યેાજનથી ચિત્તના ઉત્સાહથી, સદૂભુદ્ધિ તથા વિવેકપૂર્વક શુભ તપસ્યા કરવી જોઇએ.’
તપસ્યાના હેતુ સમજ્યા વગર વિવેકબુદ્ધિ વાપર્યા વિના જે તપ કરે છે તેઓના શપને ભગવદ્ગીતાએ તામસ કે રાજસ તપ કહ્યુ` છે ભગવદ્ભગીતા સ્પષ્ટપણે કહે છે
'मूढप्राणात्मगेो यत्पाडया क्रियते तपः । मरस्यात्सादनार्थ वा तत्तामसमुदाहृतम् ॥ सत्कारमानपूजार्थ तपेो थम्भेन वै यत् । क्रियते तदिह प्रोक्त राजस चलमधुवम् ॥
માત્ર
જે તપ મૂઢતાથી અને હુઠાગ્રહુ બ પાતાની જાતને પીડા આપવા માટે કે બીજાને પરેશાન કરવા માટે કરવામાં આવે છે. એ તામસ કહેવાય છે. જે સત્કાર, સંન્માન અને પૂજાપ્રતિષ્ઠા માટે ભપૂર્વક કરવામાં આવે એ રાજસ તપ છે. આવું તપ ચ ચળ અને અથાયી છે. '
ચેાગ્ય ઉદેશયુક્ત સાત્ત્વિક તપની પરિભ ષા આવી છે
'या परया तप्त मपस्तत् त्रिविधं नः । अफलाकांक्षिभिर्युक्ते. सात्त्विक परिचक्षते ||
૧૫૪]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કોઈ પણ પ્રકારના ફળની આકાંક્ષા રાખ્યા વિના પરમ શ્રદ્ધાથી જે માનસિક, વાચિક અને ચાયિક એવું ત્રિવિધ તપ કરવામાં આવે છે તે સાત્ત્વિક કહેવાય છે. આવા પ્રકારનું સાંનિષ્ઠ તપ જ આત્મશુદ્ધિનું કાણુ બને છે. તપની મર્યાદા
તપના ઉદ્દેશ ૫ષ્ટ થયા પછી સ્વાભાવિકપણે જ એવા જ પ્રશ્ન થાય છે કે તપની સીમા શુ છે ? તપ કેટલું કવુ જોઇએ ? જૈનષમની ષ્ટિએ વિચારીએ તે। આ વિષયમાં ટ્રાઇ નિશ્ચિત નિ ય આપી શકાય નહિ. કારણ કે પ્રત્યેક સાધકની ભૂમિકા જુદી જુદી હાય છે. કાઈ એક ભૂમિકાને આરભે હાય તા કોઇ બીજી ભૂમિકાના અંત પર હોય. સમાન ભૂમિકા ન હોવાથી કોઈ એક સીમારેખા આંકી શકાય નહિ.
હા, કેટલાંક તીથ 'કાના યુગમાં તપની અને ખાસ કરીને અનશન તપની સીમા આંકવામાં આવી હતી. એનું અતિક્રમણ નહિ કરવાની શાસ્ત્રોએ સલાહ આપી હતી. એ સમયે એ નિયમ હતા કે જે તી કરાએ પોતાના જીવનકાળમાં જેટલું તપ ( સતત જેટલા ઉપવાસ ) કર્યા હોય એમા શાસનમાં સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવકશ્રાવિકા એસીમ્ન સુધી જ તપ કરી શકે. ભગવાન મહાવીરે પોતાના જીવનકાળમાં સૌથી
વધુ સતત છ મહિના સુધીનું તપ ( ઉપવાસ ) કયું એથી ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં એક સાથે છ મહિનાથી વધુ તપ કરવાનું વિધાન નથી. આવી જ રીતે ભગવાન ઋષભદેવે વધુમાં 'વધુ એક વર્ષ સુધી સતત તપ કર્યું તથા એમના શાસનમાં વધુમાં વધુ એક વર્ષ સુધી જ તપ કરવાની આજ્ઞા હતી અને એને પરિણામે ભગવાન ઋષભદેવનુ ‘વષીતપ' જાણીતુ છે. હાલમાં જે વર્ષીતપ થાય છે. એમાં એક દિવસના પારણા પછી એક દિવસ ઉપવાસ કરવામાં આવે
[માતમનીંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
