________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવન
બે લક્ષણ * * * * * લેખકઃ ભદ્રકરવિજયજી ગણિવર * * * * *
ઉપગ'—જીવનું અંતરંગ લક્ષણ છે. અપેક્ષાએ છે, પણ જીવત્વ જાતિની દષ્ટિએ જીવ “ઉપગ્રહ–જીવનું બહિરંગ લક્ષણ છે. માત્ર એક જ છે. દરેક જીવમાં જીવત્વ જાતિ
છળ, ઉપગ વગરને ન જ હોય. જીવ- એકજ છે. પર્યાય ભેદે, જુદાં જુદાં પણ છવદ્રવ્યમાં સ્વભાવ અન્ય જીવોને ઉપગ્રહકારક થવાનો છે. રહેલ ગુણેના તુલ્યતાને કારણે જીવની જાત એકજ જીવત જાતિની તુયતાની અપેક્ષાએ જગતના રહે છે. બધા જ આપણા સગા છે, આત્મીય છે. કાયલક્ષણ
ઉપગ”–જીવનું સ્વરૂપ દર્શક લક્ષણ છે પરસ્પર ( હિતાહિતમાં) ઉપગ્રાહક થવું એ હૃપગ્રહ’ એ સંબંધ દર્શક લક્ષણ છે. જીવદ્રવ્યનું કાર્યલક્ષણ છે. એટલે કે એક જીવ
ચારે નિગેદના છ હોય કે સિદ્ધના જ પોતાના વિચાર, વાણી, અને વર્તન દ્વારા બીજા હોય, પણ “ઉપગ' એટલે જ્ઞાનદર્શનરૂપ જીવન જીવોનું હિત કે અહિત કરવામાં જેવી રીતે નિમિત્ત વ્યાપાર,
બને છે, તેવા પ્રકારના અનુગ્રહ કે ઉપઘાત એ ઉપગ્રહ એટલે પરસપર એક બીજા ના સ્વયં પામે છે. હિતા હિતમાં (અનુગ્રહ-૩૫ઘાતમાં ) નિમિત્તભૂત એવે પરસ્પર ઉપગ્રાહય (ઉપગ્રહ પામવાન) બનવું. આ બન્ને લક્ષણો પ્રત્યેક જીવમાં સદા અને ઉપગ્રાહક (ઉપગ્રહ કરવાનો સ્વભાવ માત્ર વિદ્યમાન હોય છે. જેનામાં તે ન હોય તે જીવ જીવ દ્રવ્યમાં છે. તે સિવાયના બીજા પાંચ નહિં પણ જડ છે.
(ધર્માસ્તિકાયાદિ) દ્રવ્ય જીવ દ્રવ્યને ઉપગ્રાહકારક સંસાર અને દુઃખનું મૂળ
બને છે, પણ જીવ સિવાયના બીજા કોઈ દ્રવ્ય
ઉપર ઉપગ્રહકારક નથી. અર્થાત્ જીદ્રવ્ય સિવાજીવના સ્વરૂપનું અને જીવના સર્વ જીવો પ્રત્યે યના દ્રવ્યની ઉપગ્રહ એક પક્ષી છે. વાહન સંબંધનું જ્ઞાન અને તદનુરૂપ વ્યવહારનું પાલન હે કીવાનામ્ સૂત્રમાં વપરાયેલ “પરસ્પર ન હોવાને કારણે જ જીવનું વાસ્તવિક હિત થઈ શબ્દ અતિ મહત્તવને છે, એનાથી છવદ્રવ્યને શકતું નથી. તેથી જ તેને ભવમાં ભટકવું પડે છે, ઉભય-પાક્ષિક ઉપકાર છે. અત્યંત દુઃખમય જીવન જીવવું પડે છે.
એક જીવ બીજા ઉપર ઉપકાર કરે છે, તેનાથી જીવનું સ્વરૂપ
જેમ સામા જીવને ઉપકાર થાય છે. તેમ ઉપકાર પ્રત્યેક આત્મા પૂર્ણ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર કરનાર જીવને પણ ઉપકાર થાય છે. એટલે કે મય છે. પૂર્ણ આનંદ અને ઉપગમય છે. ટૂંકમાં અન્ય છ પ્રત્યેની મન વચન, કાયાની શુભાજીવનું શુદ્ધ સ્વરૂપ સચિદાનંદમય છે. શુભ પ્રવૃત્તિની અસર બીજાની જેમ જીવને પિતાને જીવને સંબંધ
પણ થાય છે. છે અનંતા છે, તે વ્યકિત (દ્રવ્ય પ્રદેશ)ની જીવને આ સ્વભાવ સર્વ જીવોમાં સર્વ જાન્યુઆરી ૮૪]
[૪૧
For Private And Personal Use Only
