Atmanand Prakash Pustak 075 Ank 10 11

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

ક્ષમા
લે. ડૅ. મુકુંદ સોનેજી-અમદાવાદ ભૂમિકા :
ન થવું હોય તેણે પ્રથમ ભૂમિકામાં જ કોઇને આકાશ ઉત્પન્ન કરે એવાં બાહ્ય કારણે ને એળખીને તેને આધીન ન થવાનો પ્રયત્ન સંયોગ થવા છતાં પિતાનામાં કોધભાવ ઉત્પન્ન કરવો જોઈએ. ન થવા દેવે તે ક્ષમા નામનું ધર્મનું ઉત્તમ કોઇ જ
વાના ઉપાય :અંગ છે. ક્ષમા તે વીર પુરુષનું ભૂષણ છે અને સાચી ક્ષમા તે તેની જ કહેવાયું કે જે કીધને જીતવા માટે બે કક્ષાના અભ્યાસ સામી વ્યક્તિ કે વસ્તુને મારી હઠાવવાની
ની માંથી પસાર થવાનું છે: તાકાત હોવા છતાં પણ ક્ષમા એ તે મારે (૧) ક્રોધને સૂક્ષમ સ્વરૂપનું જ્ઞાન; સહજ સ્વભાવ છે. મૂળ સ્વભાવ છે. હું તેને છેડીને તેનાથી વિરૂદ્ધ એટલે કે ક્ષમા ગુણને
(૨) ક્ષમાને દૈનિક જીવન પ્રસંગમાં પ્રવેગ. ઘાત કરનારા ક્રોધભાવને કેમ આદરૂં એમ (૧) ક્રોધના સૂક્ષ્મ સ્વરૂપનું જ્ઞાન :વિચારે. આવા સત્ય તત્વચિંતનપૂર્વક ક્ષમા ક્રોધ એ શું છે તે યથાર્થ પણે જાણીએ ભાવને ધારણ કરનાર મહાન સંતે આ જગતના નહિ ત્યાં સુધી તેના નાશને ઉપાય બને ભૂષણ સ્વરૂપ છે.
નહિ. ક્રોધ એ આત્માની અવસ્થામાં થતા કોઇનું સામાન્ય સ્વરૂપ :
વિકાર છે, તે વિકારની ઉત્પત્તિમાં ત્રણ કારણે કામ, ક્રોધ અને લેભ આ ત્રણને આયર રહેલા છે : સંસ્કૃતિમાં નરકનાં દ્વાર તરીકે વર્ણવ્યા છે, (ગ) બાહ્ય વસ્તુ અથવા વ્યક્તિ-જેણે તેથી પાપભીરુ સાધકે અવશ્યપણે આ ત્રણને આપણને નુકસાન કર્યું, ગાળ દીધી કે આપણું સમગ્મણે નિગ્રહ કરવા યોગ્ય છે. જ્યારે માણસ ધાર્યું થવા દીધું નહીં. ઉપર કોધ સવાર થઈ જાય છે ત્યારે તે સારાસારને વિવેક ભૂલી જાય છે અને આંધળાની
() અંતરંગ કર્મ (મેહનીય)ને ઉદય. માફક ગમે તેવું અયોગ્ય વર્તન કરી બેસે છે.
આત્મા સ્વભાવે નિર્મળ હોવા છતાં અને ક્ષમા ક્રોધ ઉત્પન્ન થાય ત્યારે શરીરમાં અનેક વિક્રિ. *
જ સ્વરૂપ હોવા છતાં જયારે કર્મના ઉદયને યાઓ ઉત્પન્ન થાય છે. હૃદયના ધબકારા વધી જાય
આધીન થઈ જાય છે ત્યારે ક્ષમાના વિકૃતભાવછે, ભવંર ચડી જાય છે, મોટું લાલચેન બની જાય ૨૧
રૂપે-ક્રોધરૂપે-પરિણમીને મલિન થાય છે. છે, પરસે છૂટવા માંડે છે, અનેક પ્રકારના () ક્રોધની ઉત્પત્તિનું મુખ્ય કારણ પિતાના અપશબ્દો મોઢામાંથી નીકળવા લાગે છે, હાથ ક્ષમાસ્વભાવનું લક્ષ ન રહેવું તે છે, એટલે કે પગ ધ્રુજવા લાગે છે અને જેના ઉપર ક્રોધ શ્રદ્ધામાં અને સમૃતિમાં “ક્ષમાસ્વરૂપી હું છું” ચડ્યો હોય તેના ઉપર તે ક્રોધી મનુષ્ય લાફાથી, એ ભાવ છૂટી જાય ત્યારે જ આત્મા ક્રોધભાવમુઠ્ઠીથી, લાતોથી કે અન્ય લાકડી, દંડે, છરી, રૂપે પરિણમી જાય છે. આ પ્રમાણે પિતાના તલવાર કે બંદૂક આદિ શત્રેથી પ્રહાર કરવા મૂળ સ્વભાવની અસાવધાની તે કોધ ઉત્પન્ન લાગી જાય છે. આવા ઘેર તાંડવનૃત્યને આધીન થવાનું મુખ્ય કારણ છે.
૧૭૦
આમાનંદ પ્રકાશ