Atmanand Prakash Pustak 068 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

બં: ૯ મે ]
ધર્મનું ધ્યેય જીવનની સર્વાગી શુદ્ધિ.
૧૮૧
સમજાયું છે કે આ વાદળાંઓને ભેદવાનો સબળ પ્રયાસ નહિ થાય તો તે દિવસે મેઘલી રાત પ્રવર્તાશે. વિચારો અને લેખકો આ વિનંતકારી વિચારને અનેક દષ્ટિએ નિહાળી રહ્યા છે અને તેને ઊકેલ રજા કરી રહ્યા છે.
એ દષ્ટિએ એક દષ્ટિ એવી છે કે આ ભારતવર્ષ ઉપર અંગ્રેજોએ એકય દેઢ સકા સુધી રાજ્ય કર્યું, ત્યારે જે કેળવણીને કમ રજૂ કર્યો અને જે પ્રમાણે શિક્ષ) આપ્યું તેમાં પ્રદેટન્ટ વૃત્તિનું પ્રાધાન્ય હતું. આ વૃત્તિ એવી છે કે તેમાં “ ભાવના ને સ્થાન નથી, પણ “બુદ્ધિ અને સ્થાન છે. એટલે કે જે બુદ્ધિની સરાણે ચડી શકે તે જ તત્વ પ્રહણ કરવું. એક વખત આટલે નિર્દોષ દેખાતે સિદ્ધાંત કબૂલ થશે, એટલે પરિણામ એ આવ્યું કે મહર્ષિઓએ સેંકડે વર્ષ સુધી જે ગાયું હતું કે “અમારી બુદ્ધિને તે મહાન તત્વ દોરે” તે નિરર્થક થવા લાગ્યું. અને આ કેળવણી પામેલા પુરુષો એમ વિચારતા થયા છે–ભાવના” અવાસ્તવિક છે. જ્યારે “બહિ” સર્વસ્વ છે. આવી દષ્ટિ આવી એટલે શિક્ષિત સમાજ જે કે ખ્રિસ્તી થયે નહિ, પણ ટેસ્ટન્ટ તે જરૂર થશે. શિક્ષિત સમાજ સામાજિક અને રાજકીય હીલચાલોમાં દુન્યવી સુખને પ્રધાનપદ આપતે થયો અને તે પ્રમાણે સુખલાલસાની નાગચૂડમાં ફસાયે એટલે તેને છૂટવાને આરે રહ્યો નહિ. આને અર્થ એ નથી કે પ્રોટેસ્ટન્ટ વૃત્તિવાળે શિક્ષિત વર્ગ કોઈ પણ જાતને ત્યાગ કરી શકતો નથી કે કોઈ પણ જાતનું કષ્ટ સહન કરી શકતો નથી, પરંતુ તે જે ત્યાગ કરે છે અને જે કષ્ટ સહન કરે છે તે ક્ષણિક અને આવેશયુક્ત હોય છે. હૃદયના ઊંડાણમાંથી વસ્તુઓ ત્યારે જ ઉત્પન્ન થાય છે કે જ્યારે તે ભાવનાપ્રધાન હોય. બીજું તેવો ત્યાગ કરવામાં અને કષ્ટ સહન કરવામાં વણિકતિનું પ્રાધાન્ય હોય છે, એટલે કે ઉત્તરકાલીન લાભની અપેક્ષા હોય છે.
બીજી દષ્ટિ એમ કહે છે કે પ્રાચીન સમયમાં જીવનનું આધિપત્ય ધર્મને સોંપવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે આજે તેનું ઉત્થાપન કરવામાં આવ્યું છે. કુદરતને કાયદો છે કે કઈ જગ્યા ખાલી રહી શકતી નથી. તે નિયમે “ધર્મ' ગયે એટલે તેની જગ્યાએ સંસ્કૃતિ’ આવી. ધર્મનું ધ્યેય જીવનની શુદ્ધિ છે; જ્યારે સંસ્કૃતિનું શ્રેય જીવનની સમૃદ્ધિ છે. માત્ર જીવનની શુદ્ધિ ઉપર મંડ્યા રહેવાથી સંભવ છે કે જીવન નીરસ અને શૂન્ય જણાય, તેમજ માત્ર જીવનની સમૃદ્ધિ ઉપર મંડ્યા રહેવાથી સંભવ છે કે જીવન બોજારૂપ જણાય. અલબત્ત જીવનની નાની નાની બાબતમાં પણ જે ધર્મની પકડ સમજણપૂર્વક કરવામાં ન આવે તે માનવતા રહેતી નથી. તેમજ સંસ્કૃતિ પણ સંકુચિત અર્થમાં ગ્રહણ કરવામાં આવે અને તેને અર્થ માત્ર ગાવું, બજાવવું. નાચરગ કરવા, સિનેમા જોવા, એવો કરવામાં આવે તે મનુષ્ય એશઆરામને ગુલામ થઈ જાય અને મનુષ્યતા ગુમાવે. ધર્મ માં જે તેજ અને આભા છે. તે હજી સુધી “ સંસ્કૃતિ ' મેળવી શકી નથી. માટે જે માનવસમાજનું કલ્યાણ ચાહતા હોઈએ તો ધર્મનું તેજ, માનવતાના સંસ્કાર, ચારિત્રવાનોની વીરતા અને શ્રમજીવોની શ્રમવૃત્તિ, આ સઘળાંને સમનવય સાધવો જોઈએ.