Atmanand Prakash Pustak 068 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531781/1

Page #1

मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
SF,
,
,
,
,
,
,
,
, Off
as o
Sllo
SS
હત્યા
]
[
vedeleddedededemdesetdesetegek
] [
0
sia
ROGETTO
0
ઉં છું [8 [8 [ B8 8 8 9 © A [AS
પુસ્તક ૬૮ મુ' ]
[ અંક ૯ મે
અશાડ
it ઈ. સ. ૧૯૫૨
૨૫ મી જુન
વીર સં', ૨૪૭૮
વિ. સ. ૨૦૦૮
પ્રગટકત્તશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે બાર અંક ને પોસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૪-૦ પુસ્તક ૬૮ મુ
| વીર સં. ૨૪૭૮ [ અંકે 2 મા | | અશાડ
| વિ. સં. ૨૦૦૮ अनुक्रमणिका ૧ શ્રી ઋષભદેવ સ્તવન ... ( શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “સાહત્યચંદ્ર' ) ૧૭૯ ૨ ધર્મનુ દયેય : જીવનની સર્વાગી શુદ્ધિ (ક૦િના અધ્યક્ષશ્રીનું ભાષણ ) ૧૮૦ ૩ ઐયની ભૂમિકા ઊભી કરે ! ... ... (સ્વાગતાધ્યક્ષનું પ્રવચન ) ૧૯૨ ૪ ઓગણીશમા અધિવેશનના ઠરાવ ... ૫ વ્યવહાર કૌશલ્ય : ૨ [ ૩૦૫-૩૦૬ ] ... ... ( સ્વ૦ મોર્તિક ) ૧૯૯ ૬ પુસ્તકની પહાંચ ... ... ... ...
.. ૨૦૧
909090909090
છે “ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ”ના ગ્રાહક બંધુઓને છે
વિજ્ઞાતિ | આપને જણાવવાનું કે આપની પાસે સ. ૨૦૦૭ તથા સ. ૨૦૦૮ છેબંને સાલના લવાજમના રૂા. ૬-૮-૦ લેણા રહે છે. માસિકનું લવાજમ આ એટલું જ રાખવામાં આવ્યું છે કે જેમાં માંડ-માંડ પ્રકાશ અને ખર્ચ વ
નીકળી શકે. આ સંગોમાં “ભેટ-પુસ્તક”ની વાત વિચારણીય બની જાય છે, () 00. છતાં ભેટ બુક આપવાનો નિર્ણય કરેલ છે; તે આપશ્રીને જણાવવાનું કે- 5 છે. આપની પાસે લેણુ પડતું લવાજમ રૂા. ૬-૮-૦ તથા ભેટ-બુકના પાસ્ટેજ- પ. તાજી ના બે આના મળી ૬-૧૦-૦ મનીઓર્ડરથી મોકલી આભારી કરશે. આપનું જ (i) મનીઓર્ડ ૨ તા. ૫ મી જુલાઈ સુધીમાં નહીં આવે તો આપને ભેટ-પુસ્તક II) જી વી. પી.થી રવાના કરવામાં આવશે, તે સમયે શરતચૂકથી કે ગદ્દતથી / આ વી. પી. પાછું ન ફરે તેની પૂરે પૂરી કાળજી રાખશે. 000000000000000000000000000000
શ્રી પાર્શ્વનાથ પંચક૯યાણ પૂજા,
| [ નવી આવૃત્તિ-અર્થ સાથે. ] સભા તરફથી ઉપરોકત પૂજા બહાર પડેલ, તે ઘણા સમયથી શીલકમાં ન હોવાથી તેની આ સુધરેલી નવી આવૃત્તિ બહાર પાડવામાં આવી છે. પૂજા અર્થ સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઇને લખેલ હોવાથી સમજવામાં ઘણી જ સરલતા રહે છે. કિંમત પાંચ આના પાસ્ટેજ અલગ.
લખે. શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર

Page #3

(
જલવમUITUNE
પુસ્તક ૬૮ સં. ૧
અંક ૯ મે ઈ
: અશાડ :
| વીર સં- ૨૪૭૮ 1 વિ. સં. ૨૦૦૮
C
શ્રી ઋષભદેવ સ્તવન
(પ્રભાત રાગ-દેશી કડખાની.) છે. રાષભ જિનરાજ તૂ માત મુજ હેતની, બાલા હૂં ચરણમાં નમન અ[;
દુઃખ મુજ મુખથકી પણ કહી નહી શકું, ભૂખ શાની મને તે ન પરખું. આંકણી. ID મૂક હું સ્પષ્ટ નહીં શબ્દ ઉચ્ચરી શકું, મારા શબ્દ નહીં અ વહેતા ળ માત તું પૂર્ણ જાણે મને ઓળખે, બાલનું દુઃખ મનમાંહી રહેતા. ૧ તો બાલ ચરણે કદી તીક્ષણ કંટક ભરે, માતના નયનમાં નીર આવે;
તેમ આક્રંદ મુજ દીર્ઘ સુણતા થકા, માત કરુગુ હજુ કેમ નાવે? ૨ છે બોલતા ચાલતા પણ નાવે મને, માત વિણ કેણ મુજને રમાડે? (1) જનની વિણ કોણ વત્સલ કહો અધિક છે ? બાલના દુઃખને જે નસાડે. ૩ II) મેં કરી વિવિધ ને દીર્ઘ આશાતના, બાલ જાણુ ક્ષમા કીમ ન કરતા?
કે બાલ થાવે કદી કુમતિ પણ માત તે છે દયાનિધિ જગે પ્રગટ વાર્તા. ( ક્ષણતણે પણ હવે અવધિ નહીં અંબ ! મુજ, હાથ ઝાલી મને તાર માતા ! આ વિનતિ બાલેન્જની સાંભળી જનનિ તૂ, હાથ લંબાવ મુજ ગીત ગાતા. ૫ જ
શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “ સાહિત્યચક્ર'. આ * આ સ્તવનમાં ભક્ત-કવિ અને માતાનું બિરુદ આપી, સ્તવના કરી, મુકિત માગે છે.
eeeeee

Page #4

ધર્મનું શ્રેય જીવનની સર્વાગી શુદ્ધિ
સીમા યોજના
[ ગત જેઠ વદ ૬, ૭, ૮ શુક્ર, શનિ અને રવિના દિવસે માં મુંબઈખાતે મળેલ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સના સુવર્ણ જયંતિ ઓગણીસમા અધિવેશનના પ્રમુખશ્રી જામનગરનિવાસી અમૃતલાલ કાલીદાસ દેશી, બી.એ.ના
- પ્રવચનને સારભાગ ] આરોહ-અવરોહની અનેક ભૂમિકાઓ પસાર કરીને કેન્ફરન્સે પચાસ વર્ષની લાંબી મજલ પૂરી કરી છે; અને તે દરમિયાન શિક્ષણપ્રચાર, સાહિત્યપ્રકાશન, જૈનચેરની સ્થાપના, તીર્થોદ્ધાર, સાધર્મિક ભક્તિ, સમાજસુધારણું આદિ અનેકાનેક શુભ કાર્યો કરેલાં છે; એટલે તેની સુવર્ણ જયંતી કેન્ફરન્સનું ઓગણીસમું અધિવેશન ભરીને તથા એના સ્થાપક શ્રીમાન ગુલાબચંદજી શ્રદ્ધાનું યોગ્ય સન્માન કરીને કરવામાં આવે છે.
આ અધિવેશનના પ્રમુખપદનો ભાર ઉઠાવવા જેટલું શારીરિક અને માનસિક બળ મારી પાસે નહિ હોવા છતાં તેને મેં એટલા જ કારણે સ્વીકાર કર્યો છે કે આપ બધા આ કાર્ય માં મને પૂરેપૂરો સહકાર આપશો અને એ રીતે આપણે સાથે મળીને ચતુર્વિધ સંધ પરતવેનું આપણું કર્તવ્ય યથાશક્તિ બજાવી શકીશું.
જૈન સમાજની ધાર્મિક, શૈક્ષણિક, સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય પરિસ્થિતિનું અવલોકન કરી યોગ્ય નિર્ણયો કરવા અને તેને અમલમાં મૂક્વાની યોજનાઓ ઘડવી એ કોન્ફરન્સને ઉદ્દેશ છે, તેથી આ વિષયમાં હું મારા વિચાર પ્રદર્શિત કરીશ.
ધાર્મિક પરિસ્થિતિ, આત પુરુષએ ધર્મને મહામંગલકારી તથા સર્વ મનોરથને સિદ્ધ કરનારો કહ્યો છે, તેથી તેનું આરાધન સર્વ કાલમાં સર્વ સ્થળે યોગ્ય મનાયું છે. આમ છતાં વર્તમાનકાળે ધર્મ પ્રત્યે એક જાતને અણગમો વ્યકત થઈ રહ્યો છે અને કહેવામાં આવે છે કે “ધર્મ એ એક પ્રકારને કેફ છે, તેથી તેના પાલન-આરાધનમાં જે શક્તિ અને સમય પસાર કરવામાં આવે છે, તે નિરર્થક છે.” આ જાતના વિચારો અનેક ભેળા અને ભદ્રિક પુરુષના આત્માને સંભ્રમ-વિભ્રમમાં નાખી દે છે અને તેમને એવો વિચાર કરતા કરી મૂકે છે કે ખરેખર અનેક સકાઓ સુધી ધર્મના નામે જનસમાજ ઉપર અત્યાચાર થઈ રહ્યો હતો અને તે અત્યાચારમાંથી છોડાવવાનું માન આ નવા વિચારનાં આંદોલનને ઘટે છે.’ આ વિચાર આપણુથી દૂર હતો ત્યાં સુધી તો આપણે જોયા કર્યું અને ધારી લીધું કે આવા ભુલક વિચારો આ સૃષ્ટિ પર અનેક આવ્યા અને અનેકનો નાશ થયો કે જેની ઇતિહાસમાં નેધ સરખી પણ લેવાઈ નથી. તાત્પર્ય કે-આપણે તેની પૂરેપૂરી ઉપેક્ષા કરી, પરંતુ આ સ્થિતિ શોચનીય છે. પાડોશીનું ઘર બળતું હોય ત્યારે જે બેસી રહે છે, તે પાછળથી પસ્તાય છે. આપણે તેવું કર્યું છે અને તેનું પરિણામ શું આવ્યું છે? આપણું અનેક યુવક-યુવતીઓનાં મન એ વિચારથી રંગાઈ ગયા છે. આપણા પ્રાણ પુરુષોને હવે જ

Page #5

બં: ૯ મે ]
ધર્મનું ધ્યેય જીવનની સર્વાગી શુદ્ધિ.
૧૮૧
સમજાયું છે કે આ વાદળાંઓને ભેદવાનો સબળ પ્રયાસ નહિ થાય તો તે દિવસે મેઘલી રાત પ્રવર્તાશે. વિચારો અને લેખકો આ વિનંતકારી વિચારને અનેક દષ્ટિએ નિહાળી રહ્યા છે અને તેને ઊકેલ રજા કરી રહ્યા છે.
એ દષ્ટિએ એક દષ્ટિ એવી છે કે આ ભારતવર્ષ ઉપર અંગ્રેજોએ એકય દેઢ સકા સુધી રાજ્ય કર્યું, ત્યારે જે કેળવણીને કમ રજૂ કર્યો અને જે પ્રમાણે શિક્ષ) આપ્યું તેમાં પ્રદેટન્ટ વૃત્તિનું પ્રાધાન્ય હતું. આ વૃત્તિ એવી છે કે તેમાં “ ભાવના ને સ્થાન નથી, પણ “બુદ્ધિ અને સ્થાન છે. એટલે કે જે બુદ્ધિની સરાણે ચડી શકે તે જ તત્વ પ્રહણ કરવું. એક વખત આટલે નિર્દોષ દેખાતે સિદ્ધાંત કબૂલ થશે, એટલે પરિણામ એ આવ્યું કે મહર્ષિઓએ સેંકડે વર્ષ સુધી જે ગાયું હતું કે “અમારી બુદ્ધિને તે મહાન તત્વ દોરે” તે નિરર્થક થવા લાગ્યું. અને આ કેળવણી પામેલા પુરુષો એમ વિચારતા થયા છે–ભાવના” અવાસ્તવિક છે. જ્યારે “બહિ” સર્વસ્વ છે. આવી દષ્ટિ આવી એટલે શિક્ષિત સમાજ જે કે ખ્રિસ્તી થયે નહિ, પણ ટેસ્ટન્ટ તે જરૂર થશે. શિક્ષિત સમાજ સામાજિક અને રાજકીય હીલચાલોમાં દુન્યવી સુખને પ્રધાનપદ આપતે થયો અને તે પ્રમાણે સુખલાલસાની નાગચૂડમાં ફસાયે એટલે તેને છૂટવાને આરે રહ્યો નહિ. આને અર્થ એ નથી કે પ્રોટેસ્ટન્ટ વૃત્તિવાળે શિક્ષિત વર્ગ કોઈ પણ જાતને ત્યાગ કરી શકતો નથી કે કોઈ પણ જાતનું કષ્ટ સહન કરી શકતો નથી, પરંતુ તે જે ત્યાગ કરે છે અને જે કષ્ટ સહન કરે છે તે ક્ષણિક અને આવેશયુક્ત હોય છે. હૃદયના ઊંડાણમાંથી વસ્તુઓ ત્યારે જ ઉત્પન્ન થાય છે કે જ્યારે તે ભાવનાપ્રધાન હોય. બીજું તેવો ત્યાગ કરવામાં અને કષ્ટ સહન કરવામાં વણિકતિનું પ્રાધાન્ય હોય છે, એટલે કે ઉત્તરકાલીન લાભની અપેક્ષા હોય છે.
બીજી દષ્ટિ એમ કહે છે કે પ્રાચીન સમયમાં જીવનનું આધિપત્ય ધર્મને સોંપવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે આજે તેનું ઉત્થાપન કરવામાં આવ્યું છે. કુદરતને કાયદો છે કે કઈ જગ્યા ખાલી રહી શકતી નથી. તે નિયમે “ધર્મ' ગયે એટલે તેની જગ્યાએ સંસ્કૃતિ’ આવી. ધર્મનું ધ્યેય જીવનની શુદ્ધિ છે; જ્યારે સંસ્કૃતિનું શ્રેય જીવનની સમૃદ્ધિ છે. માત્ર જીવનની શુદ્ધિ ઉપર મંડ્યા રહેવાથી સંભવ છે કે જીવન નીરસ અને શૂન્ય જણાય, તેમજ માત્ર જીવનની સમૃદ્ધિ ઉપર મંડ્યા રહેવાથી સંભવ છે કે જીવન બોજારૂપ જણાય. અલબત્ત જીવનની નાની નાની બાબતમાં પણ જે ધર્મની પકડ સમજણપૂર્વક કરવામાં ન આવે તે માનવતા રહેતી નથી. તેમજ સંસ્કૃતિ પણ સંકુચિત અર્થમાં ગ્રહણ કરવામાં આવે અને તેને અર્થ માત્ર ગાવું, બજાવવું. નાચરગ કરવા, સિનેમા જોવા, એવો કરવામાં આવે તે મનુષ્ય એશઆરામને ગુલામ થઈ જાય અને મનુષ્યતા ગુમાવે. ધર્મ માં જે તેજ અને આભા છે. તે હજી સુધી “ સંસ્કૃતિ ' મેળવી શકી નથી. માટે જે માનવસમાજનું કલ્યાણ ચાહતા હોઈએ તો ધર્મનું તેજ, માનવતાના સંસ્કાર, ચારિત્રવાનોની વીરતા અને શ્રમજીવોની શ્રમવૃત્તિ, આ સઘળાંને સમનવય સાધવો જોઈએ.

Page #6

૧૮૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[અશાડ
આજના સમાજના દરદની ચિકિત્સા આ પ્રમાણે જુદી જુદી દષ્ટિએ થઈ રહી છે. આ બંને દષ્ટિઓ વ્યાજબી અને સમજવા જેવી હોવાથી મેં આપની પાસે રજૂ કરી છે.
ધર્મભાવનાની તપાસ. અનેક પ્રસંગે આપણુ નાયકને મેં એ સવાલ પૂછતા સાંભળ્યા છે કે “ આ જમાનામાં શિક્ષિત વગ ધર્મ ઉપર આટલી બધી ઉપેક્ષાવૃત્તિ કેમ ધરાવે છે ?” આનો જવાબ ઉપરની બને દૃષ્ટિમાં આવે છે. આ જમાનાની વિશિષ્ટતા એ છે કે સર્વ ચીજોનાં મૂલ્યાંકન થવા લાગ્યા છે, તે પ્રમાણે ધર્મનું પણ મૂલ્યાંકન થવા પામ્યું છે; માટે આજે આપણે જ્યારે એક મંડપ નીચે એકઠા થયા છીએ ત્યારે આપણી ધર્મ વિષેની ભાવના તપાસવી જોઈએ. આ ભાવના આપણને એકત્રિત કરવામાં કારણરૂપ છે અને તે બરાબર સમજાય તે આપણું આધુનિક અનેક કષ્ટો અને દુઃખ ફેડવાને આપણે સમર્થ થઈશું, તેમ મારું માનવું છે.
આજે આપણી સમક્ષ જે સમશ્યા ઉકેલ માગી રહી છે, તેવી જ સમસ્યા ભૂતકાળમાં જુદા જુદા મહાપુરુષો પાસે ખડી થયેલી હતી, અને તે ઉપર વિચાર કરીને તેમણે મહાકલ્યાણકારી ધોરી રસ્તે બતાવેલો છે. પણ તે જોવા અને સમજવા માટે આપણી પાસે આંખ અને બુદ્ધિ જોઇએ. અલબત તકન્ય શ્રદ્ધા સેવીએ તો દેષરૂપ નીવડે અને શ્રદ્ધાને યોગ્ય સ્થાન ન આપીએ તે આપણું જીવન સાર્થક કરી શકીએ નહિ.
શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ ચોથા ડાકમાં ધર્મસિદ્ધિનાં પાંચ લક્ષણો આ પ્રમાણે દર્શાવેલાં છેઃ (૧) ઔદાર્ય, (૨) દાક્ષિણ્ય, (૩) પાપજુગુપ્સા, (૪) નિર્મલ-બેધ અને ( ૫ ) લાકપ્રિયતા, આ લક્ષણોને આધાર લઈને તપાસીએ કે આપણું જીવનમાં ધર્મ કટલે પરિણમ્યો છે.
ઉપરના પાંચે લક્ષણને વિચાર કરતાં એટલું સ્પષ્ટીકરણ કરવું જરૂરી ધારું છું કે તે દરેક લક્ષણ અતિ વિસ્તૃત અર્થમાં પ્રહણ કરવાનું છે.
ઔદાર્ય–કુપણુભાવને ત્યાગ. કેવળ પૈસાની ઉદારતા જ ઉદારતા છે, તેમ સમજવાનું નથી, પણ તુછપણને ત્યાગ કરે, તે સાચી ઉદારતા છે. ટૂંકા વિચાર એટલે વિશાળ દૃષ્ટિની ખામી, હલકી દષ્ટિ એટલે દરેક વસ્તુના દૂષણો જ જોવાની આદત, મારા-તારાપણુને અતિ આગ્રહ એટલે સ્વાર્થ દષ્ટિ, લોભબુદ્ધિ એટલે કોઈ વસ્તુ મેળવવાની લાલસા, જડતા એટલે જે કાંઈ પ્રહણ કર્યું હોય તે ખેટું જણાય તે પણ ન છોડવાનું વલણ, અવિનય એટલે આપણી સમક્ષ મહાપુરુષ હોય તેના ગુણની ખાત્રી થાય તો પણ કબૂલવા નહિ અને વિનય દર્શાવે નહિ, આ બધી તુછતા છે; અને આવી gછતા ન સેવવી તે ઔદાર્ય છે.
આવું ઔદાર્ય આપણું જીવનમાં ઉતાર્યું હોય તે જે અનેક કલહ આપણે આપણી આજુબાજુ જોઈ રહ્યા છીએ, તે જોવાનો પ્રસંગ આવે ખરો ?

Page #7

અરે ૯ મે ]
ધર્મ'નુ ધ્યેય :: જીવનની સર્વાંગી શુદ્ધિ.
૧૮૩
દાક્ષિણ્ય—સને અનુકૂલ વર્તન રાખવુ તે. આને અર્થ હાજી-હાપણું નથી; કે એક ટાળી જમાવી, તેના સભ્યા કરી સૌને તેના આદેશ પ્રમાણે વર્તવાનું કહેવુ, એ પણુ નથી. આનો અર્થ તે એ છે કે આપણા સ્વાથૅના ભાગે ખીજાઓનાં કામ કરી આપવાં અને આવું કામ કર્યાં હેાય તે ઉખલતાથી બહાર જાહેર ન કરવાં, પરંતુ ગ'ભીરતાપૂવ ક તે બાબત મૌન સેવવું અને કયુ ન કર્યાં પ્રમાણે જાણીને વવું. તેમજ કાઇને મદદ કરવાનુ માથે લીધું હોય તે। વિકટ પ્રસંગ જણાતાં ખસી જવાને પ્રયાસ ન કરતાં ધૈય દાખવીને તે કામ સાંગોપાંગ ઉતરે તેવા સધળા પ્રયાસેા કરવા.
આવી દાક્ષિણ્યતા કેળવી હોય તે ાપણી આસપાસ જે ક્ષુલ્લકતા નિહાળીએ છીએ, તે જોવાના પ્રસંગ કદી પણુ આવે નહિ.
પાપજીગુસા—પાપ એટલે હિં'સા, અસત્ય, ચેરી, વગેરે નિંદ આચરણા અને જુગુપ્સા એટલે ા કે નફરત. જો આવી ધૃજીા—આવી નરત આપણામાં પ્રકટે ત કેટકેટલાં દુઃખા ઓછા થાય અને જીન્નત કેવુ સાત્ત્વિક બને, તે આપ સર્વે વિચારી જોશે.
નિમલ-મધ---શાંતરસપ્રધાન તવાનુ` શ્રવણ, મનન અને નિદિધ્યાસન, આ એક પ્રકારને માનસિક સત્સંગ થયા અને તે કેળવાય એટલે જીવનમાં કેટલી સરલતા પ્રકટે તે સમજી શકાય તેવુ છે.
જનપ્રિયત્વ—લાક નિદે તેવું આચરણ કરવું નહીં. આના ઉપર ખાસ ભાર મૂકાયા નથી, કારણ કે એને આધાર લેાકસમૂહ કેવા પ્રકારના છે અને તે કયા સંજોગામાં વસે છે, તેના ઉપર રહેલા છે.
આ પ્રમાણે ચાર લક્ષણા ગુણ માપત્રાનાં ખાસ યંત્ર જેવાં છે અને પાંચમું લક્ષણુ વિવેકથી વાપરવા જેવુ છે. આ લક્ષણાને દષ્ટિ સમક્ષ રાખીને આત્મનિરીક્ષણ કરી જોશે કે ગતવર્ષામાં આપણે કેટલેા ધમ સિદ્ધ કરી શકયા છીએ.
સદૂગુણની ઉપાસના.
સગુણાના ઉપાસકને સદ્ગુણેામાં જ તૃપ્તિ રહે છે, તે માટે ખીજા તરફ્થી માનપ્રતિષ્ઠા મેળવવાની તે કદી ઇચ્છા રાખતા નથી. સદ્ગુણુ આપણેા સ્વભાવ બન્યા છે કે નહિ તે ઓળખવાની આ મહત્ત્વની નિશાની છે. પેાતાના સદ્ગુણ વિષે કંઇક વિશેષતા લાગવી તે તેથી અહંકાર થવા, તેને લીધે ખીજાએને તુચ્છ માનવા-આ બધી ક્ષુદ્ર મનેવૃત્તિઓ છે અને તે ગમે ત્યારે પતનનુ કારણ બને છે.
સામાજિક જીવન ક્ષુદ્ર, વિકારમય અને સ્વાર્થપરાયણુ ન સેવીએ અને પારમાર્થિક જીવન પુરુષાથ'હીન અને જ્ઞાનહીન ન સેવીએ તેા આપણે પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ બન્નેમાં વિવેકશુદ્ધ અને પુરુષાર્થ યુક્ત જીવન ગાળ્યાના લ્હાવા લઇ શકીએ.
જીવન વિષેના કા/પણ્ ઉદાત્ત ધ્યેય વગર આપણુ આયુષ્ય પસાર થઇ રહ્યું છે, તે ધણુ' દુઃખદ છે. તેથી આપની પાસે ઉપર પ્રમાણે વિચાર રજૂ કર્યાં છે. જો આપણે આ

Page #8

૧૮૪ શ્રી રન થમ પ્રકાશ
[ અશાહ વિચારોને જીવનમાં ઉતારવાને સતત પ્રયાસ કરીશું તે મને ખાતરી છે કે આજની આપણી વિષમાવસ્થાને સવર નાશ થશે.
ધર્મવિકાસની ચાર ભૂમિકાએ. ધાર્મિક જીવનને કમશઃ વિકાસ થાય તે માટે જિનશાસનમાં માર્ગનુસારીપણું કે વ્યવહારશુહિ, સમ્યક વધર્મ કે સત્યાસત્યને વિવેક, દેશવિરતિ કે શ્રાવકધર્મ અને સર્વવિરતિ કે સાધુધ એ ચાર ભૂમિકાઓ બતાવેલી છે. આ ભૂમિકાઓ ઉત્તરોત્તર શા છે. એટલે પ્રાકૃત જીવન કરતાં માર્ગાનુસારીપણું ચડિયાતું છે, માર્ગાનુસારી પણ કરતાં સમ્યક્ત્વધર્મ ચડિયાત છે, સમ્યકત્વધર્મ કરતાં દેશવિરતિપણું ચડિયાતું છે અને દેશવિરતિ કરતાં સર્વવિરતિપણું ચડિયાતું છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે સાધુજીવનને થોગ્ય થવા માટે દેશવિરતિનું પૂર્ણ પાલન જરૂરી છે અને દેશવિરતિને થવા માટે ન્યાયથી દ્રવ્ય મેળવવું આદિ ૭૫ ગુણ કેળવવા અગત્યના છે. આ વિકાસક્રમને લક્ષમાં લેતાં આપણે ધાર્મિક જીવનની કઈ ભૂમિકા ઉપર ઊભા છીએ, તે પારખવું મુશ્કેલ નથી. - ભારત જેવા ધર્મપ્રધાન દેશમાં લડાઈ પછી જે નૈતિક પતન થયું છે, તેને વહેલી તકે સુધારવાની જરૂર છે અને તે માટે “સર્વોદય-સમાજ,” “વ્યવહારશુદ્ધિ મંડળ કે “અણુવ્રતી સંઘ” જેવી જે ઘોજનાઓ અમલમાં આવી છે, તેને આપણે સાથે લક્ષમાં લેવા જેવી છે.
માર્ગને અનુસરનાર મનુષ્યનાં હદયમાં જ્યારે સત્યની જિજ્ઞાસા, સત્યને પ્રેમ અને સત્યને આગ્રહ પ્રકટે ત્યારે તેને સમ્યક્ત્વની સ્પર્શના થાય છે અને તે દેવ, ગુરુ અને ધર્મનાં સ્વરૂપનું ચિંતન કરવા લાગે છે. તેમાં જે દેવ, જે ગુરુ અને જે ધર્મ દોષરહિત લાગે તેને તે સ્વીકાર કરે છે. આપણું તત્વજ્ઞાનીઓના અભિપ્રાય મુજબ “અહ” એ શહ દેવ છે, ‘નિય મુનિએ શુદ્ધ ગુરુ છે અને સર્વજ્ઞાએ સમજાવેલું તત્વ એ શઠ ધર્મ છે. આ દેવ, ગુરુ અને ધર્મની અનન્ય મને ઉપાસના કરવાથી સમ્યકૃત્વમાં સ્થિરતા આવે છે અને દેશવિરતિ કે શ્રાવકધર્મના પાલનની યોગ્યતા પ્રટે છે.
દેશવિરતિ ધર્મમાં ગૃહસ્થને આદર્શ નાગરિક બનાવવાની જે યોજના રહેલી છે, તે વધુ વિશદ રીતે બહાર લાવવાની જરૂર છે અને તેના પ્રચાર માટે પૂરતો પરિશ્રમ લેવાની આવશ્યકતા છે. ખેતર સારી રીતે ખેડાયેલું હોય તો તેમાં વાવેલું બીજ સારી રીતે ઊગે છે, તેમ ગૃહસ્થજીવન ઉત્તમ પ્રકારનું હોય તે તેમાંથી થતાં સાધુઓ ઉત્તમ કોટિના થાય એ દેખીતું છે.
સર્વવિરતિ ધર્મ એક પ્રકારની ઉત્કૃષ્ટ યોગસાધના છે કે જેને આશ્રય લઈને અસંખ્ય-અનંત આમાઓએ મુક્તિ મેળવવાનું પિતાનું ધ્યેય સિદ્ધ કર્યું છે. વૈભવ અને વિલાસના આ જમાનામાં આવી ઉત્કૃષ્ટ ગસાધનાને સ્વીકાર કરવો એ નાનીસૂની વાત નથી, એટલે જે આત્માઓ આ યોગસાધનાને રવીકાર કરીને તેનું પાલન કરી રહ્યા છે, તેમને હું વિનય, ભક્તિ અને બહુમાનપૂર્વક વંદના કરું છું.

Page #9

૯ મા ]
ધનુ ધ્યેય :: જીવનની સર્વાંગી શુદ્ધિ.
૧૮૫
યેાગસાધકાને આ વગ જો સવિશેષ ઉન્નત પામે તેા પ્રભુશ્રી મહાવીરના શાસનને સમમ વિશ્વમાં ઉદ્યોત થાય કે જે જોવાને લાખે। આત્મા તલસી રહ્યા છે. આ દૃષ્ટિબિંદુને લક્ષમાં રાખી હુ' એ શબ્દો કહીશ.
સવિરતિ ધર્મનું પાલન કરનારાઓનું મુખ્ય કન્ય સંયમ, જ્ઞાન અને ધ્યાનની ઉપાસના છે, એટલે તેમના વધારેમાં વધારે સમય આ ત્રણ તત્ત્વાની સાધનામાં જવા જોઈએ. સંયમની સાધનાને સાદે અને સીધા અર્થ એ છે કે-મન, વચન તથા ક્રાયા પર કાબૂ મેળવવું. આ ધ્યેય સિદ્ધ થાય તે માટે જ સંસારનો ત્યાગ થાય છે, મહાત્રતા મહેણુ કરાય છે અને ગુરુકુળવાસનુ સેવન થાય છે; એ વાત લક્ષ બહાર જવી જોઇતી નથી. પ્રાચીન સામાચારી
પ્રાચીન કાળના નિયંથ મુનિએની સામાચારીને। અભ્યાસ કરતાં જણાય છે કેતેઓ એક પારસી જેટલી રાત્રિ બાકી રહે ત્યારે જાગૃત થઇને યાન ધરતા અને આવશ્યક ક્રિયા કરતા. દિવસની પહેલી પેરિસી સૂત્ર ગ્રહણ કરવામાં, ખીજી પેરિસી અથ ગ્રહણુ કરવામાં, ત્રીજી પેરિસી ગાયરીપાણીમાં, ચોથી પારિસી પૃચ્છનારૂપ સ્વાધ્યાયમાં તથા આવશ્યક ક્રિયામાં અને રાત્રિની પહેલી પેરિસીપરાવર્તનરૂપ સ્વાધ્યાયમાં ગાળતા તથા રાત્રિની ખીજી પેરિસી ધ્યાનમાં વીતાવતા. નવા સાધુએ આ વખતે સથારે જતા, એટલે પ્રત્યેક સાધક આછામાં આછી ચાર પારિસી સ્વાધ્યાયમાં અને એક કે એ પેારિસી ધ્યાનમાં ગાળતા. સમયના આવા કાળજીભર્યાં સદુપયેાગથી જ તેઓ મહાસયમી, મહાજ્ઞાની અને મહાધ્યાની થઈ શકતા અને એ રીતે પોતાનું તથા પરનું હિત સાધી શકતા.
આ સામાચારી ફરી અમલમાં આવે તે સંયમ, જ્ઞાન અને ધ્યાનની ઉપાસનામાં ઘણી જ પ્રગતિ થાય અને જૈનત્વની યાતિના વિશ્વરમાં પ્રકાશ થાય.
જ્ઞાનાપાસના
નાનાપાસનાને અર્થે માત્ર સૂત્ર-સિદ્ધાંતે વાંચી જવા એટલા જ નથી, પશુ તેમાં પ્રતિપાદિત કરેલા સિદ્ધાંત પર ઊંડુ. મનન-ચિ ંતન કરવાને છે અને એ મનન-ચિ ંતન વ્યવસ્થિત તથા તુલનાત્મક અભ્યાસપૂર્વક થાય તે માટે બીજું પણુ જે જે સાહિત્ય વાંચવાની જરૂર જણાય તે વાંચવાને છે. સર્વવિરતિના સાધકોએ કેટલા સમયમાં કેટલા અભ્યાસ કરવા જોઇએ, તે પણ નિયત થવાની જરૂર છે,
ધ્યાન
ધ્યાનમાં આગળ વધવા માટે યમ–નિયમા ગ્રહણ કરાય છે પણ એક આસને લાંબા સમય સુધી બેસવાની ટેવ, ત્રણ ગુપ્તિરૂપ પ્રાણાયામ અને બાહ્ય ભાવ તરફ ખેંચી જતી પ્રવૃત્તિના પ્રત્ય દ્વાર જરૂરી છે. જ્યાં સુધી ખાદ્ય ભાવમાં ખેચી જતી પ્રવૃત્તિઓ એાછી ન થાય ત્યાં સુધી ધારણા થઈ શકતી નથી, ધ્યાન જામતું નથી અને પરિણામે સમાધિનેા લાભ થતા નથી. આ બધાને રામબાણ ઉપાય કાયાત્સનુ મૂળ સ્વરૂપ સમજી તેને વધુ ને વધુ વિકસાવવાના છે.

Page #10

ન ધર્મ પ્રકાશ
[ અસાડ
જે જ્ઞાન અને ધ્યાનનું પ્રમાણ વધી જાય તો મતભેદો આપોઆપ એગળી જાય અને હૃદયની વિશાળતા પ્રભાતકાળ નાં સૂર્યની જેમ વિકાસ પામે, એમ મારું નમ્ર માનવું છે.
શમણુસંધનું બંધારણ આ સ્થળેથી હું આપણું પૂજય આચાર્યો અને મુનિવરોને સવિનય સાદર વિનંતિ કરવા ઇચ્છું છું કે સમગ્ર પરિસ્થિતિનું અવલે કન કરવા અને શ્રમણસંધનું બંધારણ વધારે વ્યવસ્થિત થતાં આપણે સકલસંધ એકત્ર થઈ શકશે અને એ રીતે આપણે ઉન્નતિની દિશામાં એક મહાન પગલું ભરી શકીશું.
સાધ્વી સંધ ધાર્મિક પરિસ્થિતિનું આ અવકન પૂરું કરતાં એટલું જણાવવું જરૂરી માનું છું કે સ્ત્રીઓને પણ મુક્તિની અધિકારી માનીને આપણે ઉદારમાં ઉદાર દષ્ટિને પરિચય આપે છે અને પારણામે આપણામાં સાનસંઘ વ્યવસ્થિત રીતે ચાલી રહ્યો છે, પણ તેમના અભ્યાસ અને આધ્યાત્મિક વિકાસ પર જોઈએ તેટલું ધ્યાન અપાતું નથી, એટલે તે માટે ખાસ પ્રયત્ન કરવાની આવશ્યક્તા છે. જો આ દિશામાં યોગ્ય પ્રગતિ સધાશે તે તેમના સંપર્કથી આપણો નારીસમાજ પણ વિશેષ ઉન્નત થશે.
શિક્ષણવિષયક પરિસ્થિતિ, પાઠશાળાઓ, શાળાઓ અને છાત્રાલયે મારફત આપણે બાળકોને ધાર્મિક શિક્ષણ આપીએ છીએ, પરંતુ તેમાં ઉપર જણાવેલા ઔદાર્યાદિ ગુણો ખીલવવા માટે જે ભાર મૂકાવે જોઈએ તે મૂકાત નથી. પરિણામે ધાર્મિક શિક્ષણ લેનારમાં જે ઔદાર્ય, સહિષ્ણુતા, પાપભીરુતા અને ચારિત્રની ખડતલતા આવવી જોઈએ, તે આવતી નથી. નિત્ય સામાયિક, પ્રતિક્રમણ કે પૂજાપાઠ કરનારે મનુષ્ય અભિમાન, આવેશ, કદાગ્રહ કે કુટિલતાને વશ કેમ થઈ શકે, એ મારી કલ્પનામાં આવતું નથી. એને અર્થ એ જ કે આપણે તે તે ક્રિયાઓ અને અનુષ્ઠાનની પાછળ રહેલા ગંભીર અને ઉદાર આશયોને સમજતા નથી કે સમજવા છતાં શિક્ષાક્રમમાં ઉતારી શકતા નથી. સામાયિક, પ્રતિક્રમણ અને પૂજા અર્થ સમજતાં મને પિતાને વર્ષો લાગ્યા છે અને તે વિષે ભારે પરિશ્રમ કરવો પડ્યો છે. ખાસ કરીને છેલા ચાર વર્ષે તે મેં એનાં જ ચિંતન-મનનમાં ગાળ્યા છે. આથી મને ખાતરી થઈ છે કે ધાર્મિક શિક્ષણના ક્રમનું સૂક્ષ્મતાથી પુનરાવલોકન કરવું જોઈએ અને તેને આપણા મહાપુરુષોએ પ્રતિપાદિત કરેલી ધર્મભાવનાની સાથે પૂરેપૂરો સંગત બનાવો જોઈએ.
ધાર્મિક શિક્ષણની પદ્ધતિ. ધાર્મિક શિક્ષણની પદ્ધતિ માટે બે શબ્દો કહું તે અસ્થાને નહિ ગણાય. પ્રાચીન કમ એવો છે કે પ્રથમ સૂની સંહિતા શીખવવી, પછી તેના પદ અને પદાર્થો શીખવવા તથા સામાસિક પદે છૂટા પાડી બતાવવા, પછી તેના પર પ્રશ્નો કરવા અને તેનું સમાધાન કરવું. પરંતુ આ કમને આજે લગભગ ભૂલી જવામાં આવ્યું છે. સંહિતા સચવાતી નથી,

Page #11

* ૯ મા ]
ધનું ધ્યેય ઃ : જીવનની સર્વાંગી શુદ્ધિ.
૧૮૭
અને ગદ્ય-પદ્ધને ઉચિત વિવેક જળવાતા નથી, ઉચ્ચારમાં શુદ્ધિ અને સ્પષ્ટતા મેાછી જણાય છે, તેના અર્થાં પર જોઇએ તેવું ધ્યાન અપાતુ નથી, પ્રશ્ન અને ઉત્તર ભાગ્યે જ થાય છે, અને જે થાય છે તેમાં પણ જોઈએ તેવી સાત્ત્વિકતા હોતી નથી.
ધાર્મિક ક્રિયાઓ અને અનુષ્ઠાનેનુ શિક્ષણ આપવામાં પણ એવી જ શોચનીય સ્થિતિ જોવામાં આવે છે. મેાટા ભાગે સ્થૂલ સ્વરૂપ ઉપર જ ધ્યાન અપાય છે, જ્યારે તેની પાછળ રહેલી ઉદાત્ત ભાવનાએ તરફ દુર્લક્ષ્ય થાય છે. આ ખામીએ સુધારીને શિક્ષક્રમમાં યેાગ્ય પરિવર્તન કરવામાં આવે તે ધાર્મિ ક શિક્ષણુના મૂળ હેતુ-ધર્માભાવનાની વૃદ્ધિ-ખર આવે અને સમાજના માનસમાં મોટુ પરિવત્તન થાય.
વ્યવહારિક શિક્ષણનું સ્વરૂપ.
વ્યવહારિક શિક્ષણુની ઉપયેાગિતા માટે એ મત છે જ નહિ, કારણ કે જીવનને સત્રળે વ્યવહાર તેના આધારે જ ચાલે છે; પરંતુ આ શિક્ષણ કેવી રીતે અથવા કયા પ્રકારનું આપવું, તે ગ'ભીર વિચારણા માગે છે. આ શિક્ષણુનું વત’માન સ્વરૂપ એવું છે કે તેનાથી આયુ મેટું થાય પણ હાથપગ દુખČળ થાય અને હ્રદય કઠિન બને. મતલબ કે આ શિક્ષણુ લેનારની બુદ્ધિના વિકાસ થાય છે, પણ તેને શારીરિક શ્રમનુ કામ કરતાં શરમ આવે છે અને હૃદયમાં સ્વાર્થની ભાવના એટલી પ્રબળ બને છે કે તે સ્વાભાવિક ક્રમળતા ગુમાવી બેસે છે. આમ બનવાનું કારણ એ છે કે- શિક્ષણમાં નીતિ, સદાચાર અને શારીરિક શ્રમ પર જોઇએ તેવા ભાર મૂકાયેલા નથી.
ઉચ્ચ પ્રકારની વ્યવહારિક કેળવણી પામેલાને આર્થિક સ‘કડામણુ ન જ રહેવી જોઇએ, એ મારું' નમ્ર મતવ્ય છે, એટલે સમાજની આર્થિક સ્થિતિ સુધારવાના મુખ્ય ઉપાય એ છે કે—દરેક બાળક બાલિકાને નીતિમય, સદાચારી અને પરિશ્રમશીલ વ્યાવહારિક શિક્ષણુ આપવું.
શિક્ષણસંસ્થાઓને પગભર કરવાની જરૂર.
શિક્ષણ સંસ્થાએને પગભર કરવાની ખાસ જરૂર છે અને તે માટે પ્રાપ્ત થતાં પ્રસંગાએ ખર્ચમાં કરકસર કરીને તેમાંથી થયેલી બચત એ સંસ્થાઓને માકલી આપવાની આવશ્યકતા છે, આ દિશામાં આપણે જેટલા ઉદાર થઈશું તેટલા સમાજને વિશેષ લાભ થશે.
શિક્ષણુ સંસ્થાએ પેાતાની પરિસ્થિતિ સુધારવા માટે સહકાર અને સંગઠનના માર્ગે આગળ વધે તે ખાસ જરૂરનું છે,
સામાજિક પરિસ્થિતિ.
આપણી સામાજિક સ્થિતિનું ચિત્ર સામાન્ય રીતે ઠીક દેખાવા છતાં ગંભીર ચિંતા ઉપજાવે તેવું છે. લમક્ષેત્ર, નાની નાની જ્ઞાતિએ, ગાળ કે એકડા પૂરતું મર્યાદિત છે, તેથી લગ્નજીવનમાં જોઇએ તેવા સંવાદ જળવાતા નથી. આપણા સંસ્કારાને હરકત ન પહેાંચે તે રીતે જો એ ક્ષેત્રના વિસ્તાર કરવામાં આવે તે સામાજિક સ્થિતિ સારા

Page #12

૧૮૮
મો
ન ધર્મ પ્રકાશ
[ અશાડ
પ્રમાણમાં સુધરે એમ મારું નમ્ર મંતવ્ય છે. આ સાથે સંતતિનિયમનને પ્રશ્ન પણ વિચારવા જેવો છે. તે માટે આપણા શાસ્ત્રકારોએ બ્રહ્મચર્યની જે વિવિધ ભૂમિકાઓ બતાવી છે, તેનું પાલન કરવાની આવશ્યકતા છે.
આરોગ્યની બાબતમાં પણ આપણે ખૂબ જ પછાત છીએ. વિવિધ પ્રકારના વ્યાધિઓ આપણુ વારંવાર મુલાકાત લેતા જ હોય છે અને તે આપણી કમાણીને એક સારા જેવો ભાગ લઈ જાય છે. વળી રોગી માતાપિતાના સંતાનો રોગી કે દુર્બલ થાય છે અને એ કેમ ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતાં સારાયે સમાજની અધોગતિ થાય છે. આ સ્થિતિમાં તેમને યોગ્ય ઉપચારો ઉપરાંત આરોગ્ય સાચવવાના સિદ્ધાંતનું વાસ્તવિક જ્ઞાન મળે, તે અત્યંત જરૂરનું છે. | આપણું ઉછરતી પ્રજાના શારીરિક બંધારણ પર જ્યારે હું નજર કરું છું ત્યારે વિષાદની ઘેરી લાગણી અનુભવું છું. ફીક્કા ચહેરા, દુર્બલ દેલ અને સૌશવનો અભાવ, એ જાણે આપણી ખાસિયત થઈ પડી છે. અને તેમ છતાં જાણે કે આ બધાનું કંઈ જ મહાવ ન હોય તે રીતે આપણે વર્તએ છીએ; પણ એ યાદ રાખવું ઘટે છે કે દુર્બળ શરીરમાં વિકારી મનનો વાસ થાય છે અને વિકારી મન આપણી સર્વોત્તમ ભાવનાઓને નાશ કરે છે. વળી તપ, તિતિક્ષા અને વૈયાવૃજ્યના માર્ગે આગળ વધવું હોય તે ત્યાં પણ સારું સ્વાસ્થય અને ખડતલતા જરૂરી છે, તેથી આ વિષયમાં પ્રવર્તતી ઉપેક્ષાવૃત્તિને સત્વર ત્યાગ કરીને તે માટે યોગ્ય પ્રબંધ કરવો જોઈએ. વ્યાયામ, ગાસન, પુષ્ટિકારક ખોરાક અને ગ્ય પરિચર્યા એ એના અનુભવસિદ્ધ ઉપાય છે.
આપણુ વાનપ્રસ્થ અને વૃદ્ધ પુરુષો જે રીતે પિતાને સમય ગાળે છે, એમાં પણ ઘણો સુધારો કરવા જેવો છે. સામાન્ય પ્રથા એવી હોવી જોઈએ કે વાનપ્રસ્થ થયેલા મનુષ્યએ આપણી ધાર્મિક અને સામાજિક સંસ્થાઓમાં પોતાનું સ્થાન શોધી લેવું જોઈએ અને તેને પોતાના અનુભવને બને તેટલો લાભ આપવો જોઈએ. નિરાંત અને નિક્રિયતા એક નથી, એ વાત આ પણે જેટલી વહેલી સમજી લઇએ તેટલો વધુ લાભ છે.
વૃદ્ધ, અશકત અને નિરાધાર સ્ત્રી-પુરુષની જિંદગી કેવી રીતે સુખી થાય તે માટે અન્ય દેશોમાં અને અન્ય સમાજોમાં ઘણી ઘણી વિચારણાઓ થઈ છે, જ્યારે આપણે ત્યાં થડા છૂટાછવાયા પ્રયાસ વિના વિશેષ કંઈ પણ થયું નથી. હું ઈચ્છું છું કે આ પ્રશ્ન ૫ર સમાજસુધારકે ગંભીર વિચાર કરે
આર્થિક પરિસ્થિતિ. આપણે સમાજ એક વાર શ્રીમંત અને સુખી ગણાત, પણ આજે તે પરિસ્થિતિએ તદન પલટા લીધે છે. ગરીબાઈ અને બેકારીએ બેકાબૂ બનીને પોતાનું સ્થાન જમાવ્યું છે અને તેની નાગચૂડમાં મધ્યમ વર્ગ ખૂબ ખૂબ ભીંસાઈ રહ્યો છે. આ સ્થિતિ ઉત્પન્ન થવાનું કારણ સરકારની રાજનીતિ ઉપરાંત આપણી અજ્ઞાન અને જડ મનોદશા પણ છે. પરિસ્થિતિમાં અસાધારણ પરિવર્તન થાય તે પણ આપણે આપણું રીતરસમ બદલીએ.

Page #13

અંક ૯ મ ] ધર્મનું એય : જીવનની સર્વાગી શુદ્ધિ.
૧૮૯ નહિ તે બીજું પરિણામ શું આવે? ધનની દરિદ્રતા કરતાં મનની દરિદ્રતા આપણને વિશેષ નુકશાન કરે છે, એ વાત કદી પણ ભૂલવા જેવી નથી.
ધીરધાર, અનાજ અને કાપડને ધંધો આપણા હાથમાં હતું, તે મોટે ભાગે ઝુંટવાઇ ગયો છે અને નજીકના ભવિષ્યમાં પાછો આવે તેમ દેખાતું નથી. વળી આપણા સમાજના ઘણા માણસોએ સટ્ટામાં પડીને પાયમાલી તરી છે. હાલની રાજનીતિ એવી છે કે સટ્ટાનાં તરવને જેમ બને તેમ નાબૂદ કરવું અને ભવિષ્યમાં તે નીતિને વધારે ઉકપણે અમલ થશે; એટલે સાચી વાત તો એ છે કે આપણા ભાઈઓએ સટ્ટાને ધધ છેડી દઈને વહેલામાં વહેલી તકે હુન્નર, ઉદ્યોગ કે બીજા કોઈ પણ પ્રામાણિક ધંધામાં જોડાઈ જવું.
આગામી યુગ કૃષિકારે અને શ્રમજીવીઓને છે અને રાજ્યતંત્ર મોટા ભાગે તેમના જ હાથમાં આવશે, એટલે કાયદાઓ પણ તેને જ અનુકુળ ઘડાશે. આ સ્થિતિમાં આપણું સમાજે ખેતી-વાડી, કલા-કારીગરી અને હુન્નર-ઉદ્યોગ તરફ જેમ બને તેમ ઝાપથી વળવાની જરૂર છે. જેઓ આગામી યુગનાં એંધાણ પારખીને પિતાની રીતરસમ બદલશે તથા વેપારક્ષેત્રોને વ્યવસ્થિત કરશે, તેઓ પોતાનું ભાવી સલામત બનાવી શકશે.
મધ્યમ વર્ગની કથળી ગયેલી સ્થિતિમાં તાત્કાલિક શું થઈ શકે, તે પણ વિચારવા જેવું છે. છેલ્લા બે ત્રણ વર્ષથી આ વિષયમાં ખૂબ ખૂબ ઉહાપોહ થયો છે ને કેટલીક યોજનાઓ અમલમાં આવી છે. આ યોજનાઓ કેટલાકને અધૂરી ને અસંતોષકારક લાગે છે, પણ વાસ્તવિકતાની સપાટી ઉપર ઊભા રહીને અવલોકન કરીએ તો લાગે છે કેશરૂઆતમાં આથી વધારે સારી રોજનાઓ ભાગ્યે જ થઈ શકી હતી. આમ છતાં હવે આપણે શું કરવું? તે વિષે હું બે શબ્દો કહીશ.
(૧) સહુએ સ્વાશ્રયી થવાની ભાવના કેળવવી જોઈએ. (૨) ગમે તે શ્રમ કરતાં પણ અચકાવું ન જોઈએ. (૩) ઘરના માણસોએ ફુરસદના વખતમાં નાના નાના પુરા કરવા જોઈએ અને
એ રીતે આવકમાં વધારો કરવા જોઈએ. (૪) સાધર્મિક-વાત્સલ્યની ભાવનાને બને તેટલું વધારે પ્રચાર કરવો જોઈએ... (૫) સહકારી મંડળીઓ સ્થાપીને ભંડારે વગેરે ચલાવવા જોઈએ. (૬) જુદા જુદા પક્ષોએ ભેગા થઈને એક નાણાંકીય યોજના ઊભી કરવી જોઈએ,
જેમાંથી વેપાર-ધંધા અંગે નાણુ ઉછીનાં આપી શકાય. (૭) આપણા કારખાનાંઓ તથા પેઢીઓની એક ડીરેકટરી બનાવવી જોઈએ અને
કામધંધે લગાડનારું તથા વેપાર રોજગારની સલાહ આપનારું ખાતું ખોલવું જોઈએ. (૮) સસ્તાં ભાડાની ચાલીઓ બનાવવી જોઈએ. (૯) સસ્તાં ભેજનાલયો ખેલવા જોઈએ.

Page #14

૧૯૦
૨ રન ધર્મ પ્રકાર,
[ અશાડ
આવાં કામો કરવા માટે પુષ્કળ નાણાંની જરૂર પડે, તે સ્વાભાવિક છે, તેથી હું સર્વ જૈન ભાઈબહેનોને વિનંતિ કરું છું કે આપ બધા આ અત્યંત આવશ્યક કાર્યમાં આપને ઉદાર ફાળો આપશે અને સમાજ પ્રત્યેનું મહાન કર્તવ્ય બજાવ્યાને સંતોષ પામશે.
રાજકીય પરિસ્થિતિ આજે આપણા દેશમાં આપણું રાજ્ય છે, એ સૈભાગ્યને વિષય છે. તેનું સુકાન મહાસભાના કસાયેલા સેનાનીઓના હાથમાં છે, એ પણ આનંદની બીના છે. તેમના કુશળ નેતૃત્વ નીચે આપણો દેશ આબાદીના રસ્તે આગળ વધશે, તેમાં મને જરા પણ શંકા નથી; પરંતુ આ બધી પ્રવૃત્તિઓમાં આપણું સ્થાન કયાં ? તે વિચારવાની જરૂર છે.
રાજકારણ પ્રત્યેની ઉપેક્ષા આપણા ધર્મ અને સમાજની રચના પર તથા વેપારરોજગાર પર ઊંડી અસર કરશે, એ વાત ભૂલવા જેવી નથી. તેથી હું જૈન સમાજને વિજ્ઞપ્તિ કરું છું કે તેણે રાજકારણ પ્રત્યેની ઉપેક્ષા છોડીને કેન્દ્રરથ તથા પ્રાદેશિક સરકારોની સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં રસ લે અને તેની હિતકારી પ્રવૃત્તિઓમાં બને તેટલો ફાળો આપવો.
પબ્લીક ટ્રસ્ટસ એકટને લીધે સમાજના મોટા ભાગની લાગણી દુઃખાયેલી છે અને તેની વધાભરેલી કલમે સુધારી લેવામાં આવે તે જાતની વિનંતિ સ્થળે સ્થળેથી મુંબઈ સરકારને થયેલી છે, તે પર ૫ ધ્યાન અપાશે, તેવી હું આશા રાખું છું.
મધ્યસ્થ સરકાર તરફથી વાંદરા, હરણ વગેરે પશુઓની હિંસા કરવાનાં જે ફરમાને થઈ રવાં છે, તે પણ ભારતીય પ્રજાની ધાર્મિક લાગણી દુ:ખાવનારી છે, એટલે તે પાછા ખેંચી લેવાની મધ્યસ્થ સરકારને વિનંતિ કરું છું.
સાહિત્યવિષયક પરિસ્થિતિ આપણી ધાર્મિક, શૈક્ષણિક, સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય સ્થિતિનાં અવલોકન સાથે આપણી સાહિત્યવિષયક સ્થિતિનું અવલોકન કરવાની પણ જરૂર છે, કારણ કે આધુનિક યુગમાં ધર્મપ્રચાર માટેનું તે મેટામાં મોટું સાધન છે. આ વિષયમાં પણ આપણે ખૂબ પાછળ છીએ. દર વર્ષે પ્રકાશક તરફથી જુદી જુદી ગ્રંથમાળાઓ અને ઘણું સાહિત્ય બહાર પડે છે, પણ તેમાં નથી હોતી સંપાદનની કળા, નથી હોતું શુદ્ધ અને વ્યવસ્થિત લખાણ, નથી દેતી મુદ્રણકળાની સુંદરતા કે નથી હોત આકર્ષક દેખાવ ! એટલે ખર્ચના પ્રમાણુમાં કંઇ સંગીન ફળ પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. જો જૈન ધર્મ અને સંસ્કૃતિનાં વિવિધ અંગો પર વેધક પ્રકાશ પાડતું સરળ, રુચિકર અને આકર્ષક સાહિત્ય બહાર પાડવામાં આવશે તે હું માનું છું કે સુશિક્ષિત સમાજનો મોટો ભાગ જૈન ધર્મ અને જૈન સંસ્કૃતિ પ્રત્યે અભિરુચિવાળો થશે અને એ રીતે આપણી “ સવી છવ કરું શાસનરસી'વાળી પુરાતન–પ્રાચીન ભાવના મૂર્તિમંત થશે તથા આપણા ધર્મ અને સંસ્કૃતિ પર અઘટિત આક્ષેપ થવાને વખત જ આવશે નહિ.
પાટણ, જેસલમીર વગેરે સ્થળોએ જ્ઞાનભંડારામાં રહેલી પ્રતિઓની વ્યવસ્થિત

Page #15

અંક ૯ મે ] ધર્મનું પેય?? જીવનની સર્વાગી શુદ્ધિ.
૧૯૧ યાદીઓ તૈયાર થઈ છે, તે જ રીતે અમદાવાદના ભંડારમાં રહેલો પ્રતિઓની તેમજ પુનાના ભાંડારકર એરિએન્ટલ ઇન્સ્ટીટયુટમાં રહેલી જૈન પ્રતિઓની વ્યવસ્થિત યાદી થવાની જરૂર છે.
કેન્ફરન્સનું કર્તવ્ય આ પરિસ્થિતિ સુધારવા માટે તનતોડ પ્રયાસ કરવો એ કોન્ફરન્સનું કર્તવ્ય છે અને તે કર્તવ્ય બરાબર બજાવી શકે તે માટે પ્રથમ તે તેણે પોતાનું બંધારણ વ્યવસ્થિત કરવું જોઈએ, અને તેમાં કસાયેલા કાર્યકરો એકત્ર થાય એ જોવું જોઈએ.
બીજું તેણે સમાજના ગાઢ સંપર્કમાં આવવું જોઈએ અને તેમાંથી માણસ તથા નાણાંનું પૂરતું પીઠબળ મેળવવું જોઈએ.
ત્રીજી તેણે જે જે કાર્યો કરવાનાં છે, તે સઘળાંની વ્યવસ્થિત થોજનાઓ ઘડવી જોઇએ અને તેને ત્રિવાર્ષિક કે પંચવાર્ષિક કાર્યક્રમ મુકરર કરવો જોઈએ.
ચેથું કોન્ફરન્સની ભાવના સમાજ બરાબર સમજી શકે તે માટે તેનું પ્રચારકાર્ય મોટા પાયે થવું જોઈએ અને તેને પિતાનું સ્વતંત્ર સાપ્તાહિક કે પાક્ષિક હેવું જોઈએ.
આભારદર્શન પૂજયપાદ આચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રીમદ્ વિજયવલભસુરીશ્વરજી મહારાજ જેઓ અહીં બિરાજે છે અને કેન્ફરન્સના કાર્યને સંપૂર્ણ સહાનુભૂતિ તથા વેગ આપી રહ્યા છે, તેમને ભૂરિ ભૂરિ વંદન કરું છું અને આપ સર્વે વતી વિજ્ઞપ્તિ કરું છું કે તેઓના આશીર્વાદ આ કેન્ફરન્સ પર સદા ઉતરતા રહે.
શેઠ શ્રી કાંતિલાલભાઇએ આ કેન્ફરન્સની મહાન સેવાઓ બજાવી છે. તેઓ આજે પ્રમુખપદેથી નિવૃત થાય છે, છતાં પિતાને સહકાર પૂર્વવત જ ચાલુ રાખશે, એવી આશા રાખું છું.
આપ બધા સંધના હિતને માટે દૂરદૂરથી ઘણો પરિશ્રમ લઈને અહીં આવ્યા છો અને મને શાંતિથી સાંભળે છે, તે માટે આપ સહુને આભાર માનું છું.
આપે ન વાંચ્યું હોય તે અવશ્ય વાંચશે
શ્રી સીમંધર શોભાતરંગ
પ્રાચીન રાસને સુંદર નમૂનો, ભાવવાહી કાવ્યશૈલી અને કામગજેન્દ્રકુમારનું ચમત્કારિક ચરિત્ર પાકું બાઇડીંગ, ૩ર૦ પૃષ્ઠ, મૂલ્ય રૂા. બે
લખો-શ્રી જેન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર

Page #16

એક્યની ભૂમિકા ઊભી કરો!
[ સ્વાગતાધ્યક્ષ શ્રી ખીમજીભાઇ માંડણ ભુજપુરીયાના પ્રવચનના સારભાગ ]
પચાસ વર્ષ પહેલાં કે જ્યારે સુધારણા અને સંગઠ્ઠન કરવાના પ્રયાસા જવલ્લેજ થતા હતા, સમાજમાં કેળવણીનું પ્રમાણ ઘણું ઓછું હતુ. અને રાષ્ટ્રની આઝાદીની ચળવળ બાલ્યાવસ્થામાં હતી, ત્યારે એ મુરબ્બી સ્વપ્નદ્રષ્ટાએ, સમસ્ત ભારતના શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન સમાજનું સંગઠ્ઠન સાધવાનું સ્વપ્ન સેવ્યુ' અને સદ્ભાગ્યે એ સિદ્ધ થતુ પણ જોયુ. બહુ થાડા જ ભાગ્યશાળી આત્માએ એવા હોય કે જેમના સ્વપ્નાએ સમાજને ઉન્નતિના માર્ગે લઇ જતાં, પેાતાની સગી આંખે દશકાઓ સુધી જોઇ શકે છે. આવુ સદ્ભાગ્ય માનનીય મુરબ્બી શ્રી ઢ઼ાજીને સાંપડયુ એ જાણી કયા જૈન આનંદ અને ગૈારવ ન અનુભવે ? હું આ તકે તેમનુ હાર્દિક ગૈારવ કરું છું અને એએશ્રી સુખી જિગી સાથે વધુ લાંખું આયુષ્ય ભાગવા એવી શાસનદેવને પ્રાર્થના કરું છુ.
આ મહાન નગરી મુ`બાપુરીના મહાભાગ્ય છે કે, ક્રાન્ફરન્સ દેવીને પેાતાને આંગણે તરવાનું સદ્ભાગ્ય આજ સુધીમાં એને ચાર ચાર વાર સાંપડયુ છે. આજે આ પાંચમી વખત એ લાભ મળતા જોઇ, એ પાતાને ધન્ય સમજે છે અને દૂરદૂરથી પધારેલા સજ્જના અને સન્નારીઓની યત્કિંચિત્ સેવા અને સરભરા કરવાની અભિલાષા સેવે છે. અમારે આંગણે પધારેલા આપ સજ્જને અને સન્નારીઓની સેવા અને સરભરા કરવા માટેને સ્વાગત સમિતિ તરફથી યેાગ્ય પ્રબંધ કરવામાં આવ્યા છે, તેમ છતાં કાષ્ઠને કશી ઉણપ કે અડચણુ લાગે તો તે દરગુજર કરવા કૃપા કરશે.
ગયા વર્ષે કેન્ફરન્સનું અધિવેશન જુનાગઢમાં ભરાયું તેને એક વર્ષ જેટલો સમય વીતી ગયા છે. એ ટૂંકા ગાળામાં રાજકીય દૃષ્ટિએ ચૂંટણી સ્વરૂપે દેશભરમાં એક મહાન અખતરા અજમાવાઇ ગયા છે. સદ્ભાગ્યે કેન્દ્ર ઉપરાંત લગભગ બધા જ પ્રદેશામાં મહાસભાવાદી સરકાર પાછી સત્તા પર આવી છે. રાષ્ટ્રિય મહાસભાનુ ધ્યેય ભારતવષ માં વસતા સમગ્ર માનવ સમુદાયની ઉન્નતિ કરવાતું હોવાથી સમસ્ત જૈન સમાજે પશુ હુંમેશ મુજબ તેને સધળી રીતે સાચ અને સહકાર આપી પેાતાની ફરજ અદા કરવાની છે.
ઇતિહાસ કહી જાય છે કે જૈનાએ સૈકાઓથી રાજકારણમાં મેાખરે રહી દેશની ઉન્નતિમાં આગેવાનીભર્યો ભાગ ભજવ્યા છે. કેટલાક રાજ્યાના દિવાનપદે પણ રૈના હતા અને હાલની આઝાદી મેળવવા માટેની રાષ્ટ્રિય ચળવળમાં પણુ જૈનાના હિસ્સા નાનાને ન હતા. પરિણામે આપણે જોઇ શકીએ છીએ કે વડ઼ી તેમજ પ્રાદેશિક ધારાસભાઓની તાજેતરમાં જે ચૂંટણીઓ થવા પામી તેમાં જૈતેને બહુ સારી સંખ્યામાં સેવા કરવાની તક મળી છે. રાજકીય માર્ગે આગળ વધ્યા સિવાય સમાજ અને દેશની ઉન્નતિમાં, આપણા સમાજ ધારેલા કાળા આપી ન જ શકે એ સમજાય તેવુ' છે. દેશ અને કાળને અનુરૂપ થવા માટે આપણે શું શું કરવાની જરૂર છે, તે વિચારવા માટે આપ સહુ અહીં
( ૧૯૨

Page #17

|
અંક ૯ મો ]
ઐકયની ભૂમિકા ઊભી કરો!
[ ૧૯૩
એકત્ર થયા છે, તેથી મને ખાત્રી છે કે આપ એ દિશામાં ગંભીર વિચારણા કરશે અને એવા નિર્ણય પર આવશે કે જેથી આપણું ભાવી ઉજજવળ અને પ્રગતિમય બને. આ તકે આપ બધાને હું એક વિનંતી કરું તે તે અસ્થાને નહિ ગણાય. ન ધમરને અને સંસ્કૃતિને અપનાવનાર કોઈપણ દેશ કે જ્ઞાતિની વ્યક્તિ હવે જૈન ગણાવી જોઈએ અને તેને જેન તરીકેના સર્વ સામાજિક હક્કો પ્રાપ્ત થાય એવી જાહેરાત હવે આપણે કરવાની રહેશે. આમ કરવાથી જૈન ધર્મ પ્રત્યે મમત્વ રાખનારા હજારો ભાઈબહેનોને માર્ગ મોકળે થશે. હવે સમય આવી લાગ્યો છે કે જ્યારે આપણા ધર્મને વિશ્વભરમાં વિસ્તાર પડશે અને એમ થશે તો જ આ કોન્ફરન્સની સ્થાપના પાછળનો હેતુ સચવાશે. જૈન ધર્મ તે સ્વાવાદનો છે અને દેશકાળ પ્રમાણે આપણે વિવેક વાપરી એને વિસ્તાર જ રહ્યો. તે આજથી જ આપણે કાં ન જાગીએ ? આમ જ્યારે આપણું ધર્મને વિશ્વભરમાં વિસ્તારવાને વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે સહેજે જ આપણું જૈન સમાજની, અને તેમાં પણુ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક વિભાગની એકતાને પ્રશ્ન આપણું સામે આવીને ઊભો રહે છે. વેતાંબર મૂર્તિપૂજક વિભાગમાં પણ આજે કેટલા બધા તડ છે? આપણા વર્ગને સ્પર્શતા સવાલોને આપણે બધા સાથે મળીને વિચાર પણ કરી શકતા નથી. આ સ્થિતિ હવે સત્વર દૂર થવી જોઈએ. આખા જૈન સમાજમાં એકતાની ભાવના ઊભી કરવા પાછળ પણ આપણું ચિત્તને કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. આ માટે જેને જેને વચ્ચે રોટી બેટીને વ્યવહાર પણ હવે સહજ અને સરળ થવો જોઈએ. આપણુ મહાન પર્વે પણ એક સરખા દિવસે ગોઠવાવા જોઈએ, ભિન્ન ભિન્ન સંપ્રદાયના સાધુ મુનિરાજોને જુદા રાખતી દીવાલ હવે એકદમ દૂર થવી જોઈએ. આવી એકતાની ભૂમિકા ઉભી કરવામાં નહિ આવે ત્યાં સુધી જૈન ધર્મને બહુમાન્ય બનાવવાનું સ્વપ્ન કદિ પણ આપણે સિદ્ધ કરી શકીશું નહિ. - ઘર આંગણેના કેટલાક સળગતા સવાલને પણ આપણે હવે ઉદાર ચિત્તે નિકાલ લાવવો પડશે. એક જ ધર્મ અને માર્ગને અનુસરતો આપણે મૂર્તિપૂજક સમાજ ચોથ અને પાંચમની તીથીના પ્રશ્નના યોગ્ય નીકાલના અભાવે હેયાએ રહે એ હવે જમાનાને અનુરૂપ નથી. દીક્ષાર્થીઓની યોગ્યતાના પ્રશ્નો સવેળા ઉદારચિત્તે નિકાલ લાવીશું તો જ આપણા પોતાના અને દેશના સર્વાગી વિકાસમાં યોગ્ય કાળે આપી શકીશ
આપણા કોન્ફરન્સના ગત અધિવેશનોએ શ્રાવક શ્રાવિકા ક્ષેત્રના ઉત્કર્ષ માટે કરેલ ઠરાવ હવે વિસ્તૃત વિચારણું માગી લે છે. એ દિશામાં છેલ્લા એક વર્ષના ગાળા દરમ્યાન થયેલા પ્રયાસો આવકારદાયક છે. પણ એટલેથી ધારેલી નેમે જલદી ન પહોંચાય એ આપ સૌ સમજી શકશો. આ પણ સમાજે શિક્ષણ અને સંસ્કાર ક્ષેત્રે ઝડપી વિકાસ સાધવો જ પડશે અને તેમ કરતાં કરતાં રાજકીય ક્ષેત્રે વિકાસ પામતાં, ધંધા વેપાર અને ઉદ્યોગોમાં આગળ વધવું પડશે. આમ કરશે તે જ દેશની સમૃદ્ધિમાં ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં વધારે કરી શકીશું અને શ્રાવક શ્રાવિકાને ઉકર્ષ કરવાની આપણી સૌની સદ્દભાવના બર આવી શકશે. આપમાંના ઘણું ભાઈબહેનો દેશના દૂર દૂરના ભાગમાંથી અમવડે અને અડચણે

Page #18

શ્રી
ન થમ પ્રકાશ.
[અશાહ
વેઠીને સમાજ અને દેશને ઉકર્ષ કરવાની પવિત્ર ભાવના સાથ અહીં પધાર્યા છે. આપમાંના ઘણા ભાઈબહેને સંસ્કારી, સાહસિક અને સેવાવૃતિવાળા છે, તે આપ સૌને અને મુંબઇના શાહ સોદાગર, મુરબીઓ અને મિત્રોને એ દષ્ટિએ વિચારવા અને શક્ય તે કરી છૂટવાની આ તકે આગ્રહભરી અપીલ કરું છું.
આ મહાન મુંબઈ નગરીની વિશિષ્ટતાએ અનેકવિધ છે. ધાર્મિક, સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય પ્રશ્નોના ઉદભવમાં, ઉત્થાનમાં અને તેના સુખદ છેવટમાં સફળ સંચાલન કર્યાના એના ઇતિહાસના પાને અનેક દાખલાઓ નોંધાયેલા સાંપશે. એક જ દાખલો આપું. પરદેશી સરકારની ગુલામીમાંથી દેશને મુક્ત કરીને આઝાદી પ્રાપ્ત કરાવનાર રાષ્ટ્રિય મહાસભાની સ્થાપના આ જ મુંબઈ નગરીમાં આજથી ૬૫ વર્ષ પહેલાં કરવામાં આવી હતી. એ જ આઝાદીની લડતને છેલ્લો તબક્કો “કરેંગે યા મરેંગે'ની-યુહ ઘેષણ પણ ૧૯૪૨ ની ઓગષ્ટની ૮ મી તારીખે આ મુંબઈ નગરીમાંથી જ કરવામાં આવી હતી. આ છેલા આઝાદી જંગના પરિણામે ૩૫ કરોડની પ્રજા પરદેશી સરકારની ધુંસરીમાંથી મુક્ત બની અને દેશ આઝાદ થયો. જૈન સમાજના ઉત્થાન માટે, હું આશા રાખું છું કે વિષયવિચારિણી સમિતિ, જેની પહેલી બેઠક આજે રાત્રે મળશે તેને માનનીય સભ્યો, સમાજ અને દેશના સર્વાગી વિકાસનું દષ્ટિાણુ નજર સમક્ષ રાખીને વિશાળ દષ્ટિથી વિચારવિનિમય કરી આ અધિવેશનના વિદ્વાન પ્રમુખ શ્રી અમૃતલાલ દોશીની દોરવણી નીચે યોગ્ય ઠરાવો ઘડી મુંબઈ નગરીની વિશિષ્ટતા સાચવશે.
છેવટે જેમણે વર્ષો સુધી કોન્ફરન્સની સેવા કરી છે, અનેક મુશ્કેલીઓમાંથી માર્ગ કાઢયો છે, અડચણો વખતે અડગતાથી ઊભા રહ્યા છે અને છેલ્લા સવા બે વર્ષ થયા જેમણે કોન્ફરન્સનું કાર્ય સતત મહેનત લઈ આગળ ધપાવ્યું છે એવા સમાજના એકનિક આગેવાન અને કેન્ફરન્સના નિવૃત્ત થતા પ્રમુખ શ્રી કાન્તિલાલ ઈશ્વરલાલ, જે. પી. ને તેમની અનેકવિધ સેવાઓ માટે આ તકે હાર્દિક અભિનંદન આપું છું. તેઓશ્રી આ કેન્ફરન્સના પ્રમુખપદેથી જે કે ફારેગ થાય છે. છતાં પણ મને ખાત્રી છે કે તેઓ કેન્સરન્સની એકધારી સેવા કરતા રહેશે અને તે દ્વારા જૈન સમાજને આગળ ધપાવવામાં હમેશા મહત્વને કાળો આપતા રહેશે.
આ રીતે પ્રસંગચિત કેટલાક વિચારો રજૂ કર્યા બાદ આ ઓગણીસમા અધિવેશન માટે વરાએલા પ્રમુખ શ્રી અમૃતલાલ કાલીદાસને મારા તરફથી હાર્દિક આવકાર આપું છું. શ્રી અને સરસ્વતીને સુગ હેય એવી જૈન સમાજની કેટલીક વિરલ વ્યક્તિઓમાં તેઓ એક છે. વળી આજ સુધી તેમણે જૈનધર્મ અને સાહિત્યની અનેક પ્રકારે સેવા કરી છે. જનધમ વિષે તેઓ ઊંડી નિષ્ઠા અને શ્રદ્ધા ધરાવે છે. આવા અવસરે કોન્યાના સુત્રધાર તરીકે આવી વ્યક્તિ આપણને પ્રાપ્ત થાય એ હું આપણું મોટું સદ્ભાગ્ય સમજું છું.

Page #19

ઓગણીસમા અધિવેશનના ઠરાવો
૧. શેક પ્રસ્તાવ
વિજ્ઞપ્તિ કરે છે કે-જનતાની ધાર્મિક ભાવના (૧) પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વધે તેવું સાહિત્ય સરળ, રુચિકર અને તુલનાત્મક જિનદ્ધિસરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ, આયાય શૈલીમાં આકર્ષક ઢબે બહાર પાડવું. મહારાજ શ્રી જિનચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ (આ) ધાર્મિક શિક્ષણના અભ્યાસક્રમનું સાહેબ, ઉપાધ્યાયજી શ્રી દયવિજયજી મહારાજ પુનરાવલોકન કરવાની તથા તે પ્રમાણે પાક્ય સાહેબ, તથા અન્ય મુનિવર્યોના કાળધર્મ પુસ્તકે જવાની શ્રી જૈન ભવેતામ્બર એજયુ. પામવાથી જૈન સમાજને મોટી ખોટ પડી છે કેશન બને તે દિશામાં ઘટતા પ્રયાસો તે માટે કોન્ફરન્સનું આ અધિવેશને પોતાનું કરવાની ભલામણ કરે છે. દુઃખ પ્રદર્શિત કરે છે અને તેઓશ્રીના
રજુ કરનાર:આત્માને પરમ શાંતિ ઇચ્છે છે.
શ્રી રતનચંદજી ગોલેચ્છા-જમાલપુર(૨) કોન્ફરંસ પ્રત્યે પ્રેમ અને સહાનુ
, અનુમોદનઃભૂતિ ધરાવનાર શેઠ રતિલાલ વર્ધમાન શાહ
લાલચંદજી ઠઠ્ઠા, મદ્રાસ. ( સુરેન્દ્રનગર ), શેઠ મૂળચંદ આશારામ વૈરાટી
વાડીલાલ જીવરાજ, મુંબઈ. (અમદાવાદ), શેઠ બબલચંદ કેશવલાલ મેદી
ભાઈચંદ નગીનભાઇ ઝવેરી, મુંબઈ. (મુંબઈ), શેઠ ફુલચંદજી ઝાબક (મદ્રાસ), શ્રી દામજી વેલજી, નાગલપુર, (કચ્છ) શેઠ પોપટલાલ કેવળદાસ (મુંબઈ). શેઠ
- ૩, વ્યાવહારિક શિક્ષણ. સુમેરમલજી સુરાણ, શેઠ નેમીચંદજી કાચર, શેઠ કીશનદાસ ભૂખણદાસ (માલેગામ), શેઠ (અ) આ અધિવેશન જ્ઞાનદાનના અપૂર્વ બી. એન. મેસરી (મુંબઈ), અને શેઠ ખેતસી મહિમા તરફ સમાજનું લક્ષ ખેંચે છે અને ચત્રભૂજ(મુંબઈ)ના અવસાન બદલ કોન્ફ- એવો અભિપ્રાય ધરાવે છે કે-શિક્ષણનું કાર્ય , રંસનું આ અધિવેશન અત્યંત ખેદ પ્રદર્શિત કરતી જૈન સંસ્થાઓએ હુન્નર ઉદ્યોગ આદિ કરે છે અને તેમના આત્માને પરમ શાંતિ ઈચ્છે છે. દ્વારા બને તેટલા સ્વાશ્રયી થવાનો પ્રયત્ન
પ્રમુખ સ્થાનેથી. કરવો જોઈએ. વિદ્યાર્થીઓને નીતિમયઔદ્યો૨. ધાર્મિક શિક્ષણ. ગિક જીવન તથા શારીરિક શ્રમનું મહત્વ (અ) સુસંસ્કાર અને સચારિત્રની વૃદ્ધિ સમજાવવું જોઈએ. તથા તેઓ તંદુરસ્ત
ખડતલ, સ્વાશ્રયી અને સંસ્કારી થાય તે માટે ધાર્મિક શિક્ષણ અતિ અગત્યનું હોઈ આ અધિવેશન સમગ્ર જૈન સમાજને ભલામણ
જાતને શિક્ષણક્રમ યોજાશે જોઈએ. કરે છે કે-પિતાના પરિવારને ધાર્મિક શિક્ષણ (આ) જે શિક્ષણ સંસ્થાઓના પરસ્પર આપવા માટે પૂરતા પ્રયાસ કરો. શિક્ષણ સહકાર, સંગઠન અને સંપર્કના હેતુથી આ સંસ્થાઓને આગ્રહ કરે છે કે વિદ્યાર્થીઓને સંસ્થાઓનું સંમેલન ભરાય તે માટે સ્થાયી ધાર્મિક શિક્ષણ યોગ્ય સ્વરૂપમાં મળી રહે તે સમિતિ પ્રયત્ન કરશે એવી આ અધિવેશન પ્રબંધ કરે, તથા પ્રકાશન સંસ્થાઓને આશા રાખે છે.

Page #20

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
[ અશાડ
રજુ કરનાર:
રૂપચંદજી સુરાણું શ્રી પ્રવીણચંદ્ર શિવજી, મુંબઈ. કુલચંદ હરિચંદ દોશી, પાલીતાણા. અનુમોદન
શ્રી મોતીલાલ વીરચંદ શાહ, શ્રી ધીરજલાલ ટેકરશી શાહ, મુંબઈ.
માલેગામ. શ્રી કે. બી. એમ. બાવીસી, પાલીતાણુ.
૫. રાષ્ટ્રોન્નતિ,
આ અધિવેશન રાષ્ટ્રોતિના કાર્યમાં વધુ ૪. શ્રાવક શ્રાવિકા ક્ષેત્રને ઉત્કર્ષ. ભાગ લેવા જૈન સમાજને અનુરોધ કરે છે
શ્રાવક-શ્રાવિકા ક્ષેત્રના ઉકર્ષ માટે ફાલના અને મધ્યસ્થ સરકાર, પ્રાદેશિક સરકારો અને તથા જુનાગઢ અધિવેશનમાં થયેલ ઠરાવ બીજી સરકારી અને અર્ધ સરકારી સંસ્થા અનસાર કોન્કર સે જે પ્રવૃત્તિ અને પ્રયાસ એમાં દાખલ થઈ રાષ્ટ્રહિતના કાર્ય માં યથાકર્યા છે તેની આ અધિવેશન નોંધ લે છે અને શક્તિ સેવા આપવા ભલામણ કરે છે. તે ઠરાવને વધુ અમલી બનાવવા માટે નીચે
પ્રમુખ સ્થાનેથી પ્રમાણે કાર્યવાહી હાથ ધરવા ભલામણ કરે છે.
૬. સંસ્કૃતિ રક્ષણ, (અ) જૈન સમાજે પ્રાપ્ત થતાં પ્રસંગોએ (૧) ભારતવર્ષની વિદ્યાપીઠમાં પ્રાકૃત ખર્ચમાં કરકસર કરી બચતનો ઉપયોગ તથા અર્ધમાગધી ભાષાનું અધ્યયન ઉચિત સાધર્મિક ભાઈઓના ઉત્કર્ષ માટે કરે. સ્થાન પામે.
(બ) શ્રીમતિ અને સાધનસંપનોએ (૨) જૈન સ્થાપત્ય અને મૂર્તિના અવશક્તિ પ્રમાણે સાધર્મિક ભાઇઓના ઉ રીષા જૈન સમાજને મળે. માટેના કેન્સર સે ઊમા કરેલા ફંડમાં ઉદારપણે
(8) જુદા જુદા ભંડારોમાં રહેલા જૈન ફાળે આવે અને તેમને ઉદ્યોગ-ધંધે લગાડવા
યની વ્યવસ્થિત યાદી થાય તે માટે તથા તરફ લક્ષ આપવું.
(૪) પાઠ્ય પુસ્તક તથા સાહિત્યમાં જેના (ક) સ્થાયી સમિતિએ વર્ષ દરમિયાન ધમની હકીકત સાચા સ્વરૂપે રજૂ થાય તે ઓછામાં ઓછા રૂ. ૨૫ અને વધુ ખરા અર્થ વ્યવસ્થિત પ્રયત્ન કરવા આ અધિવેશન મુજબ આપે તેવા ઓછામાં ઓછા એક હજાર જૈન સમાજનું ધ્યાન ખેંચે છે. દાતાઓ નોંધવા.
પ્રમુખસ્થાનેથી રજૂ કરનાર:
૭. પુનર્દોષણ.
જૈનધર્મ અને સંસ્કૃતિને અપનાવનાર શ્રી નાથાલાલ ડી. પરીખ,
કોઈપણ દેશ, વર્ણ કે જ્ઞાતિની વ્યક્તિને જૈન M, L. A J, P. મુંબઈ.
ગણવાની અને તેને જૈન તરીકેના હક્કો આપઅનુદન -
વાની આ અધિવેશન પુનર્દોષણ કરે છે. પોપટલાલ રામચંદ શાહ,
રજુ કરનાર:M. L. A પુના. શ્રી ખીમજીભાઈ એમ. ભુજપુરીઆ, મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી મુંબઈ.
જે. પી. મુંબઈ.

Page #21

અંક ૯ મો !
ઓગણીસમા અધિવેશનના ઇરા. અનુમોદનઃ
થાય તેવા પ્રયત્ન કરવા અને તેના સર્વ શ્રી પિપટલાલ રામચંદ શાહ. પ્રકારના હિતોનું રક્ષણ થાય એવા પ્રયાસ કરવા.
M. L. A, પુના, (૨) વખતોવખત સમય જૈન શ્વેતામ્બર શ્રી રતિલાલ સી. કેડારી,
મૂર્તિપૂજક સમાજના પ્રતિનિધિઓના સન્મ
જે. પી. મુંબઈ. લને અથવા અધિવેશને ભરીને મજકુર સમાશ્રી મેલજી વેલજી મટા, વાકું (કચ્છ). જને સ્પર્શતા ધાર્મિક, સામાજિક, આર્થિક, ૮. બંધારણ
શિક્ષણ વિષયક અને અન્ય જાહેરહિતના સવાલનું શ્રી જૈન છે. કોન્ફરન્સના ચાલુ બંધા
અવલોકન કરી તે અંગે યોગ્ય નિર્ણય કરવા
અને તેને અમલમાં મૂકવા પ્રયાસ કરવા. રણમાં અત્યારે (૧) ઉદ્દેશ અને (૨) કાર્યવિરતારની નીચે મુજબ કલમે છે. ( ) જુદા જુદા ફિરકાઓ વચ્ચે વ્યા
ભાવ અને નિકટતા કેળવાય તેવા પ્રયાસો કરવા. ૧. ઉદ્દેશ --આ કોન્ફરન્સ કે જેનું નામ શ્રી
(૪) ઉપર જણાવેલા ઉદેશને આધીન જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સ રાખવામાં આવ્યું
રહી મજકુર સમાજના લાભાર્થે થયેલા કાઈછે તેને ઉદ્દેશ જૈનને લગતા કેળવણ ના પ્રશ્નો
પણ જાહેર ટ્રસ્ટને સ્વીકાર કરવા. સંબંધમાં તેમજ ધાર્મિક, સામાજિક, આર્થિક,
૩ કાર્યવિસ્તાર, રાજકીય અને બીજા જેન કામ અને ધર્મ
સમસ્ત જૈન સમાજને લાગુ પડતા સવાલે • સંબંધી સવાલ ઉપર વિચાર ચલાવી યોગ્ય
કેન્ફરન્સ હાથ ધરશે. સંગઠનના ધ્યેયને લક્ષમાં ઠરાવ કરવાનો અને તે ઠરાવોને અમલમાં
રાખી ન્યાતના, સ્થાનિક સંઘના, મહાજનના મૂકવા માટે ઉપાયો જવાનો છે.
અને પંચના તકરારી વિવાદમસ્ત વિષયો કોન્કતદુપરાંત પિતાના ઉદ્દેશને અનુસરી સમા- ન્સના કાર્યક્ષેત્રની બહાર ગણાશે. જના કોઈ પણ ટ્રસ્ટનો કોન્ફરન્સ સરકાર કરશે. આ ઉદ્દેશોને આધીન રહી સંસ્થાનું બંધા
૨. કાયવિસ્તાર–સમસ્ત જેનામ- રણ ઘડવા આ અધિવેશન નીચેની સમિતિની (સંધ)ને લાગુ પડતા સવાલે જ કોન્ફરન્સ હાથ નિમણુંક કરે છે. આ સમિતિને બંધારણનો ધરશે. સંગઠનના ધ્યેયને લક્ષમાં રાખી ન્યાતના, ખરડ જાહેર અભિપ્રાય મેળવી મોટામાં મેડ સ્થાનિક સંધના, મહાજનના અને પંચના તા. ૩૦ મી સપ્ટેમ્બર ૧૯૫ર સુધીમાં સ્થાયી તકરારી વિવાદમસ્ત વિષય સીધી કે આડકતરી સમિતિ ઉપર મોકલી આપ અને સ્થાયી રીતે કોન્ફરન્સ હાથ ધરી શકશે નહિ. સમિતિએ તે બંધારણનો ખરડે અખિલ ભારત
ઉપરની કલમેને બદલે હવે પછી નીચે જેને “તાર કેન્ફરન્સ સમિતિની મંજુરી મુજબ કલમો રાખવા આ અધિવેશન કરાવે છે. માટે તા. ૩૧ મી ડિસેમ્બર ૧૯૫ર સુધીમાં ૧. નામ-સંસ્થાનું નામ “શ્રી જૈન :
રજૂ કરે અને આ પ્રમાણે જે બંધારણ મંજૂર
થાય તે બંધારણ તરત જ અમલમાં આવશે. “વેતામ્બર કેન્ફરંસ.”
સમિતિના નામે. ૨. ઉદ્દેશ.
૧ ખીમજીભાઈ એમ. ભુજપુરીઆ નધર્મ અને સમાજને ઉત્કર્ષ
જે. પી. મુંબઈ.

Page #22

૧૯૮
૨ ચીનુભાઇ લાલભાઈ શેઠ,
સોલિસિટર મુબઇ.
૩ ધીરજલાલ ટાકરસી શાહ, મુંબઇ, ૪ તારાચંદ એલ. કારી, મુંબઈ. અને કોન્ફરન્સના મુખ્ય મંત્રીઓ,
દરખાસ્ત.
શેઠ ચીનુભાઇ લાલભાઇ
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
અનુમાદનઃ–
ધીરજલાલ ટોકરશી શાહ, શ્રી માહનલાલ દીપચંદ ચાકસી, શ્રી તારાચંă એલ. કોઠારી,
શ્રી ધનરાજ કુલરાજ, ૯: કેશરીયાજી તી.
૧૧. આભાર.
ક્રાન્ફરસના નિવૃત્ત થતાં પ્રમુખ શેઠશ્રી કાંતિલાલ ઇશ્વરલાલ, ઉપ—પ્રમુખ શેઠશ્રી ઝુલચંદ શામજી, મુખ્ય મંત્રીએ શેઠશ્રી નાથાલાલ ડી. સેાલીસીટર મુંબઇ. પરીખ, જે. પી. અને શેઠશ્રી ચંદુલાલ ટી. શાહ, જે. પી. ની સેવાઓની આ પ્રસગે આ અધિવેશન નોંધ લે છે.
જૈન સમાજના
૧૦. સગઠન.
મુંબઇ.
93
,,
શ્રી કેશરીયાજી તીર્થમાં ખેલી અને અન્ય શ્વેતાંબર સમાજના હુ વિગેરે વિષયમાં કોન્ફરન્સદારા કઇ કાર્યવાહી કરવી ચેાગ્ય છે તેની તપાસ કરી સ્થાયી સમિતિ સમક્ષ રિપેટ કરવા માટે નીચે મુજબ સભ્યાની સમિતિ નીમવામાં આવે છે. આ સમિતિના રિપેટ પર સ્થાયી સમિતિ યોગ્ય કાર્યવાહી કરે.
ગાલવડ
મુંબઇ
૧ શ્રી ફુલચ૬ શામજી, ૨ માહનલાલ દીપચંદ ચાકસી, મુબઇ.
ઉદેપુર
૩ મને હુલાલજી ચતુર,
૪ ચતુરસીંહજી ગારવાડા
૫ મગનલાલ સીંગરવાડીઆ અને કોન્ફરસના મુખ્ય મંત્રીઓ. —પ્રમુખસ્થાનેથી.
.
""
બધા ફ્રિકા વચ્ચે
[ અશા
ભ્રાતૃભાવ અને નિકટતા કેળવાય તેમજ સ. સામાન્ય પ્રશ્નો વિષે સહકારથી કાર્ય કરવા આ અધિવેશન જૈન સમાજને અનુરોધ કરે છે.
——પ્રમુખસ્થાનથી.
૧૨. અખિલ ભારત સમિતિ અને આદ્દેદારોની નીમણુક.
( ; ( અ ) શ્રી જૈનăાસની અખિલ ભારત જૈન શ્વેતાંબર કાન્ત્રસ સમિતિની નીમણુંક કરવામાં આવી.
[ પ્રાંતવાર નામ............ ] (બ) શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કાર સના ( ' મુખ્ય મત્રીએ તરીકે શ્રી નાથાલાલભાઇ ડી. પરીખ અને શ્રી રતિલાલ ચીમનલાલ કાઠારીની નિયુક્તિ કરવામાં આવે છે.
......................
( ૬ ) બંધારણ અનુસાર પ્રાંતિક મંત્રી, સ્થાયી સમિતિ અને કાર્યવાહી સમિતિ તથા અખિલ ભારત જૈત શ્વેતાંબર કાન્દસ સમિતિમાં જે પ્રાંતના સભ્યોની ચુંટણી ન
થઇ હાય તે કરવા કાન્ફરસના પ્રમુખશ્રીને સંપૂર્ણ સત્તા આપવામાં આવે છે.
દરખાસ્ત
શેઠ ફુલચંદ્ર શામજીભાઈ.
કા.
ખીમજીભાઇ એમ. ભુજપુરીયા.

Page #23

આ વ્યવહાર કૈશલ્ય છે?
રિયર (૩૫) S ફતેહને તમે ગૃહસ્થ માફક મળે પણ અણુફતેહને માણસ જેમ મળે.
- તમારું માથું ફેરવી નાખે નહિ. તમે ફાવ્યા છે તે ગૃહસ્થ બની જાઓ અને ફતેહને અપનાવી લે, પણ એને નિશે ન ચઢવો જોઈએ અને જયારે એને નિશે ચઢે ત્યારે તમે અંતે એક અદના માણસ છે એમ ધારી બેસો અને ગૃહસ્થને છાજે તે રીતે તમે ફતેહ સાથે વર્તે. તમને ફતેહ મળે તેથી તમે નાચવા-કૂદવા મંડી ન જ જશે, પણ જાણે તમે એક ગૃહસ્થ હે એ રીતે તમારી ફત્તેહ સાથે વર્તે. જો નાચવા કૂદવાના કે બીજા કોઈ એવા ધાંધલમાં પડી ગયા તે તમે ગૃહસ્થાઈ ચૂકી જશે અને પછી બાળક કે દાફડીઆ જેમ તમારી ફતેહ સાથે વશે. એ તમને છાજતું નથી, એમાં તમારે જયવાર નથી અને તમે ફાવવાના નથી. અંતે કાણુ કાપે તે તો નક્કી કરવાનું છે, તે તમારે હાથમાં લેવાનું નથી અને ફેંસલે સાચે, છેવટને, પક્ષપાતરહિતપણે કરનાર, તે કોઈ બીજો જ છે. એ જે હોય તે જોયું જશે અને પડશે તેવા તે વખતે દેવાશે, પણ એ તમારો વિષય નથી, તમારા તાબાને નથી અને તમારા હાથમાં નથી. તમે તે જેવું આવે તેવું સહેવા બંધાયેલા છે, માટે ગૃહસ્થને છાજે તેમ, ફતેહ સાથે વર્તો, અને ખરા ગૃહસ્થ થાઓ, તમારી તાકાત કેટલી છે તે અમે જાણીએ છીએ, શેક પાપડ ભાંગવાની પણ તાકાત તમારામાં નથી. એ તે બધું નકકી કરેલા નિયમાનુસાર ચાલ્યા કરે છે. અને તમારો પડયે બોલ કાઈ ઊચકનાર નથી, એમાં તમારો અવાજ નથી. પણ વિપરીત સ્થિતિ વખતે તમે માણસની જેમ વર્તે અને ખરા માનવી થઈ જાઓ. એ આફતને કેમ કરવવી, સહેવી-એ સર્વ તમે માણસ હશો તે જ સમજી શકશો. એનાં કારણમાં ન ઊતરતાં એને માણસ તરીકે કેમ સહેવી તે સમજો અને સર્વ સંગમાં મનને કાબૂમાં રાખો અને લહેર કરો. આફત અનાદિ અનંત નથી, કાલ સવારે વાદળાં વિખરાઈ જશે. માટે સર્વનાં સર્વ દિવસ સરખા હોતા નથી એમ સમજી માણસ થઈ જાઓ અને આફત પણ તમને ઘટે તે રીતે જ સહન કરી જાઓ. ગેટો ચઢે તે જરા હિંગાષ્ટક લઈ લે અને વધારે પડતો વ્યાધિ થાય તે પણ માણસને શોભે તેમ વર્તી અને સમય જાળવી લે. કાંઈ સહુના સરખાં દિવસ જતા નથી અને જવાના છે એવું ઇચ્છો એ તમારી ગણતરીમાં પણું નથી. તમે બીજાના દિવસે કેમ જાય છે તે સમજી લે અને ઝાડના પાંદડાં ગણે, પણ માણસને છાજે તેવું વર્તન કરો અને મેજમાં રહે. આફતથી કરે તે માણસ નહિ અને વિપત્તિથી દૂર નાસે તે પણ માણસ નહિ. તમને માણસ તરીકે છાજે તેવું જ વર્તન કરો, કારણ માણસાઈની તમારી કિંમત ત્યારે જ થાય તેમ છે અને તમારામાં ડહાપણનો ખજાનો છે. તેનો ઉપયોગ પણ એ વખતે જ કરવાનું છે. તમે બરાબર માણસાઈને છાજે તેવું વર્તન કરો. Meet success like a gentleman and disaster like a man,
---Birkenhead,

Page #24

૨૦૦
મા ધર્મ પ્રકાર
[ અશાડ
( ૩૦૬). કોઈ પણ વાદવિવાદમાં જે ક્ષણે આપણે ગુસ્સે થઈ જઈએ ત્યારે સમજવું કે આપણે સત્યશોધનને બદલે આપણી જાત માટે જ
પ્રયત્ન કરીએ છીએ. આ જીવનમાં વાદવિવાદ તે થાય જ છે, પણ કેટલાક સત્યશોધનની ઈચ્છાથી વાદવિવાદ કરે છે અને સત્યને તારવે છે અને સત્યશોધન માટે પોતે ગમે તે ભેગ આપે છે. એમાં જ્યારે ધર્મને વાદવિવાદ ચાલે ત્યારે પિતાનો પક્ષ ખરો કરવા માણસ ગુસ્સે થઈ જાય છે. એ વખત ગરમ થવાનો નથી, પણ સત્યશોધન ઉપર તે છીણી મૂકે છે અને પોતાની વાતને અને સ્થાપનાને ત્રિરાશીઆ પેઠે એ પોતાની જાતને ગુસ્સે થઈ ગયેલી બતાવે છે અને સામે માણસ જે નબળો હોય તે તેને ગેરલાભ પણ લે છે. દાખલા તરીકે પરભવ જેવી ચીજ હશે કે નહિં, ત્યાંથી કાઈ સમાચાર લઈ આવતું નથી. આપણાં સગાં જવાબ દેવા કે આપણી ભૂલ સુધારવા આવતા નથી, આપણને પરભવની આગમચેતી થતી નથી વગેરે આમ વાત ચાલે છે ત્યારે સામે ચર્ચા કરનાર ગુસ્સે થઇ અણઘટતું બોલે કે બીજી રીતે પિતાને ગુસ્સો વ્યકત કરવા લાગે, અથવા હાથપગ પછાડે તો સમજવું કે એન ૫હતિસર વાદવિવાદ કરવાની એને ઈછા નથી, એ ગમે તેમ કરી પોતાને વિજય ખરે કરવા ઈચ્છે છે, બાકી વાદવિવાદ કરવાના તર્કનિયમો છે. તટસ્થની નીમણુંકથી માંડીને પોતાની પ્રતિજ્ઞાનું પાલન કરવું જોઈએ અને તટસ્થ નિર્ણય આખરી માનવે જોઈએ અને વાદવિવાદમાં દાખલાઓ તે જરૂર અપાય, પણ અપ્રસ્તુત વાત દાખલ થવી ન જોઈએ. જે વાદવિવાદના મુખ્ય પ્રશ્ન સાથે અપ્રસ્તુત વાત ભળી તે વાદને છેડે આવે જ નહિ. એ પ્રમાણે ગુસ્સે થઈ જવાય તે સદરપક્ષની સત્યશોધન વૃત્તિ કાબૂમાં નથી, પણ એ પિતાને એકડો ખરો કરવા માંગે છે એમ સમજવું અને માણસ જ્યારે અમુક વાત સ્પષ્ટ કરવા બેસે અને અસમંજસ બોલે અને ગાળો ભાંડ કે ગુસ્સે થાય ત્યારે તેની સત્યશોધન વૃત્તિને હડતાળ લાગી જાય છે અને તે પોતાને એ કડો ખરો કરવા ગમે તેવા ઘેલાં કાઢે છે એમ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. એટલા ઉપરથી સમજવું કે સત્યશાધનની વાતને બહુ વજુદ આપવાના વાદવિવાદમાં આવશયકતા છે અને પોતાના મગજ પર કાબુ રાખવાની પણ તેટલી જ જરૂર છે. જેઓ સત્ય ખાતર જિંદગી અર્પનાર છે તેઓ પણ સત્યાસત્યની ચર્ચામાં નિયમને તાબે ન થાય ત્યારે જરૂર આશ્ચર્ય થાય અને સામા ક્રોધી માણસની દયા ખાવા આપણે પ્રેરાઈએ. એ પ્રેરણા સાર્વજનિક છે અને વિશુદ્ધ છે. સારા માણસે આવા કોલીની દયા ખાવી, પણ તેની વાતને સ્વીકાર કર નહિ, કારણ સત્ય એ જાદી વાત છે. અને ગુસ્સે થવું કે ધમપછાડા કરવા એ દલીલનું દેવાળું છે. સારા વકતા કે વાદી કદી ગુસ્સે થાય નહિ. ગુસ્સે થઇને પોતાની જાત પર કાબૂ મેવો એ એક પ્રકારને વ્યાધિ છે અને વ્યાધિગ્રસ્ત સાથે વાદવિવાદ ન કરવો એ નિયમ છે, સદુપદેશ છે
સ્વ. મૈક્તિક In any controversy the instant we feel anger we have already ceased striving for truth and have begun striving for ourselves.
-Carlyle.

Page #25

પુસ્તકાની પહોંચ.
Si
૧. શ્રીોડરાવા પ્રાણ-પૂર્વારૢ ( પ્રતાકાર ) કર્તા આચાય'શ્રી હરિભદ્રસુરિજી મારાજ છે. આ પ્રતમાં પ્રથમના સાત ષોડશક આપવામાં આવ્યા છે. સ્વાયત્તવૃત્તિ હાવાથી સમજવામાં સરલતા સારી રહે છે. ધમે સ્કુલિંગ, લેાકેાત્તરતત્ત્વપ્રાપ્તિ, જિનમંદિર અને જિનબિંબ વગેરે ષોડશકે ભાવવાહી અને સમજીને આચરણુમાં મૂકવા યાગ્ય છે. પચીશ ફારમને! આ ગ્રંથ સાધુ-સાધ્વીજી મહારાજ તથા જ્ઞાનભંડારાને પ્રકાશક તરફથી ભેટ આપવામાં આવે છે. લુહારની પાળ જૈન ઉપાશ્રય-અમદાવાદ તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યા છે અને ૦-૬-૬ ના ઢાંપ શ્રી ચીનુભાઈ ત્રિકમલાલ શ્રેષ, ૨૨૦૮ માણેકચાક અમદાવાદ એ શિરનામે મેાકલવાથી ભેટ મળી શકશે. સ'પાક પ. અમૃતલાલ સંધવીને પ્રયાસ સારા છે.
૨. શ્રી સિદ્ધચક્ર બૃહત્ પૂજનવિધિ−( પ્રતાકાર ) શ્રી સિદ્ધચક્રજીના માહાત્મ્યથી આજે કાણુ અજાણ્યું છે ? આ યંત્રદ્વાર પરાપૂર્વથી ચાલ્યા આવતે હતેા,, પશુ તેના વ્યવસ્થિત પૂજનની પૂરી માહિતી ન હતી તે પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયાયસૂરિજી મહારાજે પરિશ્રમપૂર્વક તૈયાર કરેલ અને ધીમે ધીમે તે પૂજનના પ્રચાર વધતા ગયા. સો કાઇ તેને લાભ લઇ શકે તે માટે આ પૂજનવિધિ પ્રતાકારે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવી છે. આ પ્રતમાં ઘણી ઉપયેાગી સામગ્રી આપવામાં આવી છે. શ્રી ફતાસાની પાળ નવપદ આરાધક મંડળ-અમદાવાદની પ્રેરણાથી શ્રી નેમિ-અમૃત-ખાંતિ-નિર્જન ગ્રંથમાળા તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવી છે. છેવટે શ્રી સિદ્ધચક્ર મહાયંત્ર' જુદા કાગળ ઉપર નકશારૂપે છાપેલેા આપી પૂજન કરનારને સમજવાની સરલતા કરી આપવામાં આવી છે. પ્રયાસ પ્રશંસતીય તેમજ સ્તુત્ય છે.
""
૩. સૌરભ—શ્રી ચિત્રભાનુ ગ્રંથાવલીનુ` આ ત્રીજી પુષ્પ છે. લેખક-પ્રસિદ્ધવકતા મુનિમહારાજ શ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી (ચિત્રભાનુ ) છે. જૈન' સાપ્તાહિકમાં તેમજ આપણા “ શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ ” માસિકમાં પ્રસગાપાત જે ચિંતન-ક િકા પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ તે ઉપરાંત ખીજી ઘણી ચિંતન-કણિકાઓ આમાં સંગ્રહીત કરવામાં આવેલ છે. લગભગ દરેક ચિ'તનની સાથે ભાવવાહી ચિત્ર આપી આકર્ષકતામાં ઉમેરા કર્યાં છે.
મહારાજશ્રીની પ્રવ્રુતા જાણીતી છે. દરેક વાકય અને કણિકા ઊંડું ચિંતન પૂરું પાડે છે. પુસ્તકનું ભાવવાહી જેકેટ અને સુદર આકર્ષક છપાઇ વિગેરે તેની મૂલ્યવત્તામાં ઉમેરા કરે છે. દરેક વિચારકે વાંચવા જેવુ' પુસ્તક છે. ક્રાઉન સેાળ પેજી પૃષ્ઠ ૧૨૦ મૂલ્ય શ. ૧-૧૨-૦.
૪. પ્રજ્ઞાવમેધ મેાક્ષમાલા—કર્તા ડે. ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઇ મહેતા M. B. B. S. ભાઇ શ્રી ભગવાનદાસભાઈની અધ્યાત્મપ્રિય કલમથી ક્રાણુ અજાણ છે? તેમના યેાગદૃષ્ટિસમુચ્ચય ગ્રંથ પછીનું આ પ્રકાશન તેટલું" જ પ્રશંસાપાત્ર છે. એક સા આઠ શિક્ષાપાઠામાં વિવિધ વસ્તુની ગૂંથણી કરી મુમુક્ષુ આત્માને ઉપયોગી સાધન પૂરું
-( ૨૦૧ )
=

Page #26

૨૦૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ અશાડ
પાડે છે. આ પ્રસ્તાવબોધ મોક્ષમાળા ખરેખર પ્રજ્ઞાને જાગૃત કરી મોક્ષની સન્મુખ બનાવે તેવી છે. ક્રાઉન સોળ પેજી આશરે ૪૦૦ પૃષ્ઠો પાકી કપડાંની સીલાઇ છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂ. ૨-૮-૦ અમારી સભામાંથી મળી શકશે.
૫. પાંચ પુપે (પુષ્પ નં. ૬ થી ૧૦ ) ધમધ-ગ્રંથમાળાને આ બીજો ગુચ્છક છે, જેમાં સુધર્મનું સ્વરૂપ, સમ્યજ્ઞાનનું સ્વરૂપ, સમ્મચારિત્રનું. સ્વરૂપ, સમ્યગુર્શનનું સ્વરૂપ અને દાનધર્મનું સ્વરૂપ આધુનિક રેચક શૈલીએ અને સે કઈ સમજી શકે તેવી હળવી ભાષામાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે. ખાસ કરીને પાઠશાળાના શિક્ષકોએ પાઠશાળાના બાળ વચ્ચે વાંચવા જેવી આ પુસ્તિકાઓ છે. વચ્ચે વચ્ચે પ્રાસંગિક કથાઓ આપી દરેક વિષયનો રસ જળવાઈ રહે તેવો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથમાળાના પ્રેરક પૂ. , મુનિરાજ શ્રી યશોવિજયજીને આ દિશાને પ્રયાસ રતુતિપાત્ર છે. મૂલ્ય દરેક પુસ્તિકના દસ આના.
૬. સામાયિક યોગ-સંપાદક-મુનિરાજશ્રી કુંદકુંદવિજયજી મહારાજ, સામાયિકને લગતી વિધિ, સામાયિકને રહસ્યાર્થ, સામાયિકના આઠ પર્યાયવાચક નામો અને તે દરેક ઉપરની કથાઓ ઉપરાંત સજઝાય, ચાર શરણું વિગેરે ઉપયોગી સંગ્રહ છે. સંપાદકશ્રીને પ્રયાસ સારે છે. પૂર આશરે દેઢસો, પ્રકાશક શાહ દેવજી જેઠાભાઈ, કરીયા બીલ્ડીંગ, મુંબઈ. નં. ૨૮ તરફથી ખપીજીવને ભેટ મોકલવામાં આવે છે.
૭. જૈન બાળ ગ્રંથાવલી (શ્રેણી ત્રીજી ) સંપાદક—શ્રી જયભિખ્ખ, પ્રકાશકગુજર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય-અમદાવાદ. પ્રથમની બે શ્રેણીની માફક આ ત્રીજી શ્રેણી ૫ણું લોકપ્રિય નીવડી છે. ભગવાન શાંતિનાથ, શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી, મહામુનિ હરિકેશી, ખેમા દેદરાણું, મહામંત્રી ઉદયન, ધન્ય અહિંસા, સત્યને જય, વિગેરે રોચક ૧૬ સ્થાની પુસ્તિકાને આ સંગ્રહ છે. મૂય રૂ. ત્રણે.
૮. ગશાસ્ત્ર–સંપાદક શ્રી ગોપાલદાસ જીવાભાઈ પટેલ, પ્રકાશક-ગુજરાત વિદ્યાપીઠ અમદાવાદ. શ્રી પંજભાઈ ગ્રંથમાળાને આ પંદરમે મણકે છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યકત યોગશાસ્ત્ર ઉપર વિશા દષ્ટિથી વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. દશ પ્રકરણોમાં યોગ, ધ્યાન, દિનચર્યા, આતચાર, આત્મજ્ઞાનનાં સાધન વિગેરે વિષ પર તલસ્પર્શી વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. ટિપણે અને પૂતિ આપી મંથને સમૃદ્ધ બનાવ્યો છે. મૂલ્ય રૂપિયા અઢી, આવૃત્તિ બીજી.
૯. સન્મતિ પ્રકરણસંપાદક પંડિત સુખલાલજી સંઘવી તથા પંડિત બેચરદાસ દેશી. પ્રકાશક ગુજરાત વિદ્યાપીઠ-અમદાવાદ. મહાતાર્કિક આચાર્ય શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરકૃત આ તત્વજ્ઞાનના પ્રકરણને સુબોધ અને સરળ રીતે અનુવાદ કરવામાં આવેલ છે. પ્રસંગેપાત્ત વિવેચન દ્વારા આ કઠિન વિષયને સમજાવવાનો પ્રયાસ પણ કરવામાં આવ્યો છે, સંપાદકશ્રીને પ્રયાસ પ્રશંસાપાત્ર છે. આવૃત્તિ બીજી, મૂલ્ય રૂપિયા ચાર.
--
-
-

Page #27

પ્રગટ થયો છે.
અપ્રાપ્ય ગ્રંથ ( શ્રીગિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર-ભાષાંતર
આવૃત્તિ છટ્રી [ પર્વ. ૧-૨ ] મૂલ્ય રૂપિયા છ છે મિ છેલલાં પાંચેક વર્ષથી આ ગ્રંથ મળતો ન હતો તેની છઠ્ઠી આવૃત્તિ અમાએ આ છપાવીને હાલમાં બહાર પાડી છે. ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્રને માટે આ વિશેષ શું લખવાનું હોય ? કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજીની આ કૃતિ
સર્વોત્તમ છે. આપણા જેત-સાહિત્યમાં સુવર્ણ કળશ સમાન છે. તમારી નકલ આજે જ મંગાવી લેશે પાકું વ્હાલકäથ બાઇડીંગ, ક્રાઉન આઠ પેજી ૪૦૦ પૃષ્ઠ, ઊંચા હોલંડના કાગળ
| મૂલ્ય રૂપિયા છે લખે-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર,
}
$
,,
અવશ્ય વાંચવા લાયક
| સમજીને જીવનમાં ઉતારવા લાયક સાદી ને સરલ ભાષામાં લખાયેલા
પાંચ ટેકો ૧ ધર્મામૃત ( સુધ મ ) ૦-૧૦૦૦ ૩ જ્ઞાનપાસના (જ્ઞાન) ૦-૧૦-૦ ૨ શ્રદ્ધા અને શક્તિ (દશન) •૧૦.૦ ૪ ચારિત્રવિચાર (ચારિત્ર) ૦-૧૦૯૦
૫ દેતાં શિખ (દાન ) ૦-૧૦૦૦
લખા–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર,
Je Se % 9ઃe we wછદ્ધ
તાજેતરમાં જ બહાર પડ્યું છે પ્રજ્ઞાવબોધ મોક્ષમાળા
કર્તા. ડૉ ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. B, B. s. | મુમુક્ષુ એને માટે આ પુસ્તક સારું માર્ગદર્શક છે એ ક સ શિક્ષાપાઠો આપી તેમાં વિવિધ વિષયો તેમ જ ગુણાનું સુંદર આલેખન કર્યું છે. છેલ્લે હિતાથી પ્રોત્તરો આપી સામાન્ય વાચક પણ સમજી શકે તેવી શશીએ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. વાંચવા યોગ્ય છે. ક્રાઉન સોળ પેજી ૪૦૦ પૃષ્ઠ, પાકું હાલ કર્લોથ બાઈડીંગ, મૂલ્ય રૂપિયા અઢી, પોટેજ જુદું.
લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, విలంగా గానంగాణ

Page #28
Reg. No. B. 156 શ્રી આનંદઘનજી-ચાવીશી [ અર્થ, ભાવાર્થ અને વિવેચન સહિત ] જેની ઘણા જ સમયથી માંગ હતી તે શ્રી આનંદધનજી ચાવીશી અર્થ તથા વિસ્તાસાથે સાથે હાલમાં જ છપાવીને બહાર પાડવામાં આવી છે. શ્રી આનંદધનજીના રહસ્યમય ભાવાર્થને સમજવા માટે તેમજ આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધવા માટે આ ચેવીશી મુમુક્ષુજનાને અત્યંત ઉપયોગી છે. પાકુ કપઢાનું બાઈડીંગ છતાં પ્રચારાર્થે મૂલ્ય માત્ર રૂા. 1-12-0 પટેજ અલગ. સ્વાધ્યાય કરવા જેવું પુસ્તક છે. સ્વાધ્યાય રત્નાવલિ શ્રી ભરફેસરની સજઝાય માં આવતાં મહાન પુરુષોના જીવનને સંક્ષિપ્ત રીતે છતાં રોચક ભાષામાં વણી લેતી અને સાથોસાથ તે દરેક મહાપુરુષના જીવનને વર્ણવતી સજઝાય યુક્ત આ ગ્રંથ અનોખી જ ભાત પાડે છે. અભ્યાસ તેમજ સામાયિકમાં વાંચન બંને માટે આ ગ્રુધ ઉપયોગી છે. છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂા 1-4-0 પટેજ અલગ. | લખાશ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, દેવવંદનમાળા (વિધિ સહિત ) આ પુસ્તકમાં દીવાળી, જ્ઞાનપંચમી, માન એકાદશી, ચૈત્રી પુનમ, માસી, અગિયાર ગણધર વિગેરેના જુદાં જુદાં કર્તાના દેવવંદને આપવામાં આવ્યા છે. સ્તુતિઓ, ચૈત્યવંદન, સ્તવને વિધિ સહિત આપવામાં આવેલ હોવાથી આ પુસ્તક અત્યંત ઉપયોગી થઈ પડેલ છે. પાકું બાઈડીંગ અને અઢીસો લગભગ પૃષ્ઠ હોવા છતાં મૂલ્ય રૂા. 2-4-0.. લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, XXXNLXLXLXXLXAXXXay જ્ઞાનસાર ( બીજી આવૃત્તિ ) . ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાર્ય શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયવિરચિત આ રે અપૂર્વ ગ્રંથ ઘણા વખતથી અપ્રાપ્ય હતા, તે તાજેતરમાં નવીન આવૃત્તિરૂપે જ પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. ગ્રંથ નામ પ્રમાણે જ્ઞાનામૃતના સારરૂપ છે. ઉપાધ્યાયજીએ પિતાની જ્ઞાનશક્તિના નીચેડરૂપ આ ગ્રંથ રમ્યા છે અને જે તેથી જ તે સર્વ કેઈની પ્રશંસાને પાત્ર બન્યા છે. અઢી સો લગભગ પૃષ્ઠ હિં હોવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા બે, પાસ્ટેજ અલગ. લખા-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, રોગ, મુદ્રકઃ શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ-શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only