Atmanand Prakash Pustak 047 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

શ્રી અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથજી તીર્ષ.
૧૮૭
પ્રતિમા પવિત્રિત જલથી સ્નાન કરવાથી વંગિલ (ઇંગોલિ) નગરના શ્રીપાળરાજાને કોઢ રેગ ગયાની, અધિષ્ઠાયક દેવે કહેલી વિધિ પ્રમાણે તે સમયની અપેક્ષાએ ભાવિતીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા ગાડામાં લાવ્યાની, રસ્તામાં રાજાએ પાછું વાળીને જોતાં મૂર્તિ અદ્ધર રહી ગયાની, પછી ત્યાં શ્રીપુર નગર વસાવીને મંદિર બંધાવ્યા વગેરેની એની એ જ હકીકત આમાં પણ છે. મહત્વનો ભેદ એ છે કે-શ્રી જિનપ્રભસૂરિજીએ અંબા દેવી અને ક્ષેત્રપાલ સંબંધી જે હકીકત આપી છે, તે આ ઉપદેશસપ્તતિમાં બીલકુલ નથી. તેમજ બીજા કોઈ લખાણમાં પણ જોવામાં આવતી નથી. ઉપદેશસસતિમાને સંસ્કૃત ભાગ લેખને અંતે આપવામાં આવશે.
કવિશ્રી લાવણ્યસમય મુનિવિરચિત શ્રી અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ છંદ.
આ પછી શ્રી લાવણ્યસમયજીએ વિ. સં. ૧૫૮૫ ની અક્ષયતૃતીયાને દિવસે ગુજરાતી ભાષામાં રચેલા ૫૪, કડીના શ્રી અંતરિક્ષપાશ્વનાથ છંદનું કાલાનુક્રમે સ્થાન આવે છે. આમાં તીર્થની સ્થાપના આદિના સંબંધમાં વર્ણનાત્મક તેમજ અલંકારાત્મક ભાગ ઘણે છે, પરંતુ શ્રી જિનપ્રભસૂરિજી અને શ્રી સોમધર્મણીજીએ વર્ણ વેલા વૃત્તાંતથી આમાં કેટલીક મહત્વની ભિન્નતા નજરે પડે છે. જિનપ્રભસૂરિજી અને શ્રી સેમધર્મગણીએ જ્યાં રાવણના સેવક માલ અને સુમાલિનું નામ આપ્યું છે ત્યાં લાવણ્યસમયજીએ રાવણના બનેવી ખરદૂષણ રાજાનું નામ આપ્યું છે. (લાવણ્યસમયજીના છંદ પછી રચાયેલાં બીજાં તમામ લખાણોમાં પણ ખરદૂષણ રાજાનું જ નામ જોવામાં આવે છે. ).
બી એક ખાસ મહત્વને ભેદ એ છે કે–અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમાના અધિષ્ઠાયક દેવે વિંગઉલી (ઇગોલિ) નગરના શ્રીપાલ રાજાને “ભાવિતીર્થકર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની આ પ્રતિમા છે' એમ કહીને ખાબોચિયામાંથી પ્રતિમા કાઢવાનું જણાવ્યાની જે હકીકત શ્રી જિનપ્રભસૂરિજી તથા શ્રી સેમધર્મગણુજીએ આપી છે, તેના બદલે લાવણ્યસમયજીએ એલચપુરના એલચદે [] રાજાનું નામ આપ્યું છે. અને “ભાવિતીર્થકર ” એવો ઉલ્લેખ નથી. એલચપુર નગર વાડ(વિદર્ભ) દેશમાં ૨૧/૮ ઉત્તર અક્ષાંશ તથા ૭૭/૩૩ પૂર્વ રેખાંશ ઉપર આવેલું છે. વરાડના ઐતિહાસિકાની પરંપરાનુસારી માન્યતા પ્રમાણે, દઢ (આને જ ૪ર તથા ઘા પણ કહે છે ) નામને જૈન રાજા વિ. સં. ૧૧૧૫ માં એલચપુરની રાજગાદી ઉપર આવ્યા હતા. આ જોતાં આ તીર્થની સ્થાપના શ્રી પાર્શ્વનાથ
આ જોતાં એમ સ્પષ્ટ લાગે છે કે સોમધમંગણીજીએ અંતરિક્ષ સંબંધી વૃત્તાંત અંતરિક્ષતીર્થનાં સ્વયં દર્શન કરીને લખ્યો નથી, પણ કાનપરંપરાએ સાંભળીને કિંવા પહેલાંના લખાણને આધારે જ લખે છે, અધિક સંભવ તે એ છે કે–તેમણે જિનપ્રભસૂરિજીને અનુસરીને અંતરિક્ષને વૃતાંત લખ્યો છે.
ક, એલચપુર સંબંધી ઐતિહાસિક ચર્ચા આવતા અંકમાં વિસ્તારથી આવશે. એલિયપુરથી અંતરિક્ષછ લગભગ ૧૦૦ માઈલ દૂર છે.