________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
66
प्रमादमीमांसा
35
www.kobatirth.org
લેખક : આ૦ શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
થાય છે અર્થાત્ પ્રમાદ એટલે ભૂલ. જે ભૂલે છે તે પ્રમાદી કહેવાય છે. સંસારમાં જે જીવા આ લેાક અને પરલેાક સંબ ંધી દુઃખ વેઠી રહ્યા છે અને આપત્તિ-વિપત્તિ ભગવી રહ્યા છે તે બધુંય ભૂલનું જ પરિણામ છે. ચિંતા, શાક, આધિ-વ્યાધિ, દરિદ્રતા, ક્લેશ, જન્મ, જરા, મરણ વિગેરે જે કાંઇ જીવા અનુભવે છે તેનું મુખ્ય કારણ પેાતાની ભૂલ જ છે. જ્યારે માનવી કેઇપણ પ્રકારના લાભને ઉદ્દેશીને કાંઈપણ પ્રવૃત્તિ કરે છે અને નિષ્ફળતા મેળવે છે ત્યારે કહેનાર કહે છે કે-તમે ભૂલ્યા. આમ નહીં પણ આમ કર્યું. હાત તા તમને ધાર્યા લાભ મળત કોઇ મેડા પર જવા દાદર ચઢતાં હેઠો પડે તે કહેશે કે તમે પગથિયુ ભૂલ્યા; કોઇ ગામ જવા નિકળે અને દિશા બદલાતાં કાઈ મુસાફરને ગામનુ અંતર પૂછે તેા કહેશે કે તમે મા ભૂલ્યા; વેપાર કરતાં ખેાટ આવી તા વેપાર દીધા તા ગણતાં ભૂલ્યા; કાઇને ગાળ દીધી ને કરતાં ભૂલ્યા; કાઇને પૈસા આપતાં વધારે આપી તમાચા ખાધા તો ભૂલ્યા. આવી ભૂલેને કેટલાક પ્રમાદ થયા એમ પણ કહે છે. આ પ્રમાણે માહ્ય વ્યવહારમાં જ્યાં જ્યાં આપત્તિ-વિપત્તિ ઉપસ્થિત જાય છે ત્યાં ભૂલ-પ્રમાદને કારણ અથવા તેા પ્રતિકૂળતા અનુભવવાના પ્રસ ંગે અતાવવામાં આવે છે; પણ જ્યાં સુખ-સંપત્તિ અને અનુકૂળતા અનુભવાય છે ત્યાં ભૂલ કહે
વાતી નથી.
શ્રી ગૈાતમસ્વામી અષ્ટાપદ જઈ આવ્યા પછી પ્રભુશ્રીએ કહ્યું કે—
' समयं गोयम मा पमायए ।
'
ત્રિવિધ તાપથી દુ:ખી સ*સારવાસી જીવાને પ્રભુશ્રી પાતાના પ્રવચનમાં પ્રમાદથી સાવધ રહેવાને વારંવાર ઉપદેશે છે. સ`સારવાસી જીવાને અન તા દેહ ધારણ કરાવી અસહ્ય અન તુ દુઃખ આપનાર પ્રમાદ જ છે, છતાં સજાતિય અન્ય આત્માઓ ઉપર પેાતાને દુ:ખી કરવાના આરોપ મૂકીને પોતાના શત્રુ તરીકે લેખવા તે એક અજ્ઞાનતાથી પ્રભુના વચનના અનાદર કરવા જેવું છે; કારણ કે પ્રભુશ્રીએ ખાર વર્ષ સુધી અપ્રમત્ત રહીને કેવળશ્રી મેળવી દુઃખાના
અંત લાવ્યા પછી સ્વાનુભવથી જ જગતવાસી
જીવાને જણાવ્યું છે કે-દુરત, દુ:ખદાયી તમારા અંગત શત્રુ પ્રમાદ જ છે માટે તેને એક સમય પણ અવકાશ આપશે નહીં.
શાસ્ત્રોમાં મદ્ય, કષાય, વિષય, વિકથા અને નિદ્રા આદિ અનેક પ્રકારના સંકેતાથી પ્રમાદને ઓળખાવ્યા છે, છતાં અનાદિકાળના અભ્યાસને લઇને માનવજાતિ સંપૂર્ણ પણે સાચી રીતે ઓળખી શકતી નથી. કેટલાક તેા કેવળ નિદ્રાને જ પ્રમાદ તરીકે ઓળખે છે. જો કે નિદ્રામાં પ્રમાદનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ આવી જાય છે પણ જનતા જે નિદ્રાને ઉદ્દેશીને પ્રમાદ તરીકે ઓળખે છે તે નિદ્રાનુ અપૂર્ણ સ્વરૂપ હેાવાથી પ્રમાદ સાચી રીતે એળખાતા નથી. માનવજાત સમજી શકે તેવી પ્રમાદની સાદી વ્યાખ્યા ભૂલ
તે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેમ કૃત્રિમ જીવનની ખાધક અને ઘાતક
For Private And Personal Use Only
