Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પુસ્તક ૪ર સુ અક૧ લા.
ના આત્માનંદ પ્રક
I
www.kobatirth.org
YRYRY
I
દર્શન
»
सम्यग
શ્રીજૈન
ज्ञान:
मोक्षमार्गः આત્માનંદ
ભાવનગર
चारि
IR
"
સભા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવણ : ભાગ
પ્રકાશક—
– શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર :
For Private And Personal Use Only
સવત ૨૦૦૦
I
હ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ
અ ક માં
૧. આ સભા તથા આત્માનંદ પ્રકાશ ૬. ગુજરાતી સાહિત્યના બ્રહ્માએ ... ૧૫
માટે અભિનંદન ... ... ૧ ૭. અહિંસાનો આદર્શ ... ... ૧૮ ૨. નૂતન વર્ષાભિનંદન ... ... ૨ ૮. વર્તમાન સમાચાર બીકાનેર સંબધી. ૩. નૂતનવર્ષનું મંગલમય વિધાન ... ૩ અમારા માનવતા પેટ્રન સાહેબ ૪. પ્રમાશિમાંસા ... ... ૧૦ એક દાનવીર જૈન નરરત્નના ૫. સમ્યગદર્શન વિષે પ્રકીર્ણ ય ... ૧૩ સ્વર્ગવાસ ...
નવા થયેલા માનવંતા સભાસદો ૧. શ્રીમતી કમળાબહેન રતનચંદ સુતરીયા એમ. એ. લાઈફ મેમ્બર અમદાવાદ, ૨. શેઠ સવાઈલાલ કેશવલાલ
મુંબઈ, ૩ શા મણિલાલ મૂળજીભાઇ
ભાવનગર, ૪. પારેખ ત્રિભુવનદાસ દુલભદાસ
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકના ગ્રાહુકાને ભેટની બુકો. અમારા માનવતા જે જે ગ્રાહકોએ ૪૧-૪ર મા વર્ષનું લવાજમ મેકલવા વી. પી. સ્વીકારી લીધી છે તેમના આભાર માનીયે છીયે પરંતુ બાર માસ ગ્રાહકે રહી લવાજમ વસુલ કરવા વી. પી. પાછું વાળી અને પત્રદ્વારા હવે પછી અમાનંદ પ્રકાશ નહિ માલવા જણાવનાર જે જે ગ્રાહકો એ વી. પી નકામું પાછું વાળી જ્ઞાન ખાતાને અયોગ્ય રીતે નુકશાન કયુ” છે; જેથી કાંતા લવાજમ મનીઓર્ડરથી મોકલી આપવું અથવા વી. પી. કરી મેકલવા અમોને જણાવવુ. સિવાય જ્ઞાનખાતાના દેવાદાર તે ગ્રાહકો એ રહેવું યોગ્ય નથી,
1 શ્રીમાન દેવભદ્રાચાર્ય કૃતતિયાર છે ! | શ્રી ચાર રોSિ (ારવા જશો) તૈયાર છે ! ! - આ 4 કથા રત્ન કોષ ?? ગ્રંથ પ્રાકૃત ભાષામાં શ્રી દેવભદ્રાચાર્ય જેવા વિદ્વાન આચાર્ય મહારાજે સંવત ૧૧૫૮ માં તાડપત્ર ઉપર શ્લોક ૧૧૫૦ ૦ પ્રમાણમાં રચેલો છે; તે તાડપત્રની પ્રાયઃ જી" થયેલ પ્રત શ્રી ખંભાતના પ્રાચીન જૈન ભંડામાં માત્ર એક ૦૪ હતી, આવી ઘણી જ પ્રાચીન તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી ઘણા જ પરિશ્રમે સાક્ષરવર્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરી તયાર કરેલ છે, જે જૈન સમાજ ઉપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે. અત્યાર સુધી જે સત્યનું નામ પશુ સાંભળવામાં આવેલ નથી એવા મહા મ્યવાજુદા જુદા પ૦ . જૈનધર્મના તવ જ્ઞાન ને બીજા જાણવા લાયક વિષય ઉપર અનેક અનુપમ કથારૂપી રન ભ'ડાર આ ગ્રંથમાં ભરેલ છે; શ્રી મુનિ મહારાજાએાને વ્યાખ્યાન માટે તા ખાસ ઉપયોગી છે તેમ પુરવાર થયેલ છે. અંદર આવેલા વિષય અને કથાઓ તદન નવીન, અને ઘણી તા બોલકુલ નહીં પ્રગટ થયેલી, ફેમ ૬ ૬ પાના ૮૦૦ આઠસંહ ઉંચા લેઝર પેપર, અને ઉંચા ટકાઉ ગ્લેઈઝ પેપર ઉપર શાસ્ત્રી સુદર ટાઈપથી પ્રતાકારે છપાવવામાં આવેલ છે. કાગળના આજે આઠ ગણા ભાવ વધેલા હોવા છતાં ગયા અંકમાં જણાવેલી છે તે કરતાં ઓછી કિંમત મ્યું લેઝર પેપરની કાપીના રૂા. ૧૦-૦-૦ અને ઉંચા ટકાઉ ગ્લેઈઝ પેપરની કિંમત રૂા. ૮-૮-૦ | એ છી–મધ્યમ કરેલી છે. પોસ્ટેજ અલગ. આ ગ્રંથનું ગુજરાતી ભાષાંતર છપાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ondicie U1519
T
પુસ્તક:૪૨ મું : અંક : ૧ લા :
આમ સં. ૪૮ વીર સં. ર૪૭૦
વિક્રમ સં. ૨૦૦૦: શ્રાવણ: ઈ. સ. ૧૯૪૪ : ઑગસ્ટ :
= માતા
મારા
નામ
મામા
શ્રી આત્માનંદ સભા અને માસિક માટે તા. ૧૩-૭-૪૪ અભિ ન દન
આંબલી પોળ, ઝવેરીવાડ
અમદાવાદ, જૂનાગમાનુસારી અત્યુપયોગી જૈન સાહિત્યને પ્રકાશમાં લાવનાર તમારી સભા, તેમજ સત્સંસ્કાર અને જિનેશ્વરના સાધને દરેક માનવહૃદયમાં પ્રકાશ આપનાર આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક પત્રિકા ૪૨ માં વર્ષમાં પ્રવેશ કરી જગતમાં ફેલાએલ જડતા, ક્રૂરતા હઠાવવા પ્રયત્ન કરે, નવીન મતપંથની વિષમ વાળાને સમાવવા સુધા સમી દરેક જૈનને મદદરૂપ બને. યુગપ્રધાન મહાન આચાર્ય પ્રવર વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી (આત્મારામજી) મહાપુરુષે તે કાળમાં જૈનધર્મની, જેન સિદ્ધાંતોની તેમજ આચાર્યોની શુદ્ધ પરંપરાની શ્રદ્ધાપૂર્ણ રક્ષા કરી છે. કુમતવાદ, જડવાદ હઠાવવા પ્રખર સામને વાગીદ્વારા તેમજ લેખન દ્વારા યે હતો. મર્તિપૂજા, જિનેશ્વરની ભક્તિ, સદગુરુની સાચી ઓળખાણ તથા આચાર્યોના ગ્રંથસંદર્ભની શ્રેષ્ઠતા વિગેરેને પોતાના નિર્મળ ચારિત્ર અને પ્રખર પાંડિત્યદ્વારા જગતમાં સિદ્ધ કરી બતાવ્યાં. ભવ્ય આત્માઓને જૈનધર્મમાં સુસ્થિર બનાવ્યા હતા. પંજાબમાં જૈનધર્મની મહાઉન્નતિ કરી હતી. તે મહાપુરુષે કરેલ શાસન-સેવાની સ્મૃતિરૂપે આત્માનંદ સભા અને આત્માનંદ પ્રકાશ હંમેશા દરેકના હૃદયમાં દિવ્ય પ્રકાશ પાડવા નિરંતર પ્રયત્નશીલ રહે. તમારા દરેકના (કાર્યકરોના) જીવન નિરંતર વીતરાગ તત્ત્વપૂર્ણ વિશુદ્ધ બને અને નિરંતર શુભ કાર્ય કરતા રહો. સર્વત્ર જિનેશ્વરેના તેમજ જૈનાચાર્યાને શુદ્ધ તને પ્રકાશ અને પ્રચાર કરવામાં નિમિત્તરૂપ બને. એજ ઝ શાંતિ:
લી. મુનિ શ્રી હેમેન્દ્રસાગરના ધર્મલાભ.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नूतनवर्षाभिनंदन
દેહરા– અહો ! ધન્ય દિન આજન, પ્રણમું શ્રી પરમેશ;
બેંતાળીશમા વર્ષમાં, પ્રેમ કરું પ્રવેશ. ૧ જિનશાસન સમૃદ્ધ હો, મુજ કાર્યોનું કેન્દ્ર આરાધું આરંભમાં, જય જય દેવ નિદ્ર. ૨
- હરિગીત છંદ. આશ્રય વિના શોભે નહીં, વનિતા, સ્વતા, કવિતા, સમા, એ ચારને આશ્રય મળેથી, પ્રૌઢ પામે છે. પ્રભા; વિદ્યારૂપી હું છઉં લતા, ગ્રાહકવડે રંગે રમું, યુવરાત્તિ આપ શ્રી પ્રભુ, આ વર્ષ વૈતાઢીરાનું ૧ મુજ બાળપણ વિતી ગયું, યૌવન ખીલ્યું છે અંગમાં, ગુણવંત મારા ગ્રાથી , નિત્ય નવલા રંગમાં લેખો લલિત વંચાવીને, વાચતણા હદયે ગમું, gવરાંતિ આપ શ્રી પ્રભુ, આ વર્ષ વૈતાઢીરાનું ૨ શિક્ષક મળ્યા રક્ષક સમા, શ્રી પ્રમુખ રોટેરીગો, વળી શુદ્ધ જ્ઞાન પ્રવાહ, મુનિવર-સંત-ભક્ત પ્રેરી; એ પૂજ્ય શાણું લેખકેના, ચરણમાં આજે નમું, સુવરાંતિ આપ શ્રી પ્રભુ, આ વર્ષ વૈતાઢીરાનું. ૩ ૪ ઘર મન્યા પરમાથીઓ, મહાશય મળ્યા છે કે,
એ સર્વની શુભ સાથી, વહેતો સદા અમૃત ઝરે; કર્મ ને સવર્મરૂપી, ભેજને ભાવે જમું, યુવરાતિ આપ શ્રી પ્રભુ, આ વર્ષ વૈતાજીરાયું. ૪ મહા જુલ્મ જેવી મોંઘવારી, ચેતરફ ફેલી રહી, લેખનતણ સૌ સાધનામાં, એ પીડા આપે સહી તે પણ ઢવાડમ નાણું, ખેટનો ભાર જ અમું, તુવરાંતિ આપો શ્રી પ્રભુ, આ વર્ષ વૈતાઢીરાનું ૫ ગ્રંથો નવા પ્રગટાવું છું, વિદ્વાનની વાણીતણા, ભાષાંતરો પણ ભવ્ય ગ્રંથનાં, રચવું છું ઘણાં; વળી જપ-તપ-તહેવાર ઉત્સવ, કાર્ય કરું છું કારમું,
ગુણશાંતિ આપ શ્રી પ્રભુ, આ વર્ષ તારાપું. ૬ દેહરા– સભારૂપી આ વૃક્ષની, ડાળે પુષ્પભરિત;
ફેલી દેશ-વિદેશમાં, સોરભવંતી નિત્ય. ૧ બેંતાળીસમું વર્ષ હો, અવિચ્છિન્ન આબાદ; યથાશક્તિ સેવા કરી, આપીશ નવલા સ્વાદ. ૨
લી. ગુણગ્રાહક–. રેવાશંકર વાલજી બધેકા
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
नूतन वर्षनुं मंगळमय विधान
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રવેશ
જે પવિત્ર માસમાં માલબ્રહ્મચારી શ્રી નેમિનાથજીની માંગલિક જન્મતિથિ છે તેમ જ વાર્ષિક ખમતખામણા માટે, ગૃહસ્થા અને સાધુજના માટે આરાધના નિમિત્તે પર્યુષણ પર્વોરાધનની શરૂઆત થાય છે તે શ્રાવણ માસની મંગલમય પ્રભાતે રાજનૈતિક, શારીરિક, માનસિક, આધ્યાત્મિક અને સામાજિક વાતાવરણવાળા સમગ્ર વિશ્વના ( Cosmos ) પરિવર્તનકાળે સિદ્ધપરમાત્માને નમન કરી, ગાતમાદિ મુનિ જના તથા જેમના પુણ્યનામ સાથે પ્રસ્તુત સભાનું નામ જોડાયલું છે તે શ્રી વિજયાન સૂરીશ્વરને વંદન કરી–ધો મંżિ ઉત્કૃષ્ટ મંગલમય ધર્મો-અહિંસા, સંયમ અને તપ પદને-નમસ્કાર કરી આત્માનદ પ્રકાશ ૪૨ મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. પ્રવેશ કરતાંની સાથે સ્વગત પ્રશ્ન પૂછે છે કે-વય વધતાંની સાથે મે મારું સ્થાન જૈન સૃષ્ટિમાં યથાસ્થિત જાળવી રાખ્યું છે કે કેમ ? વયજનિત અનુભવની વૃદ્ધિ સાથે મારા નામની સા કતા કરી છે? જૈન દષ્ટિએ પાંચ કારણેાથી નિષ્પન્ન થતા કાર્યમાં ઉદ્યમની મુખ્યતા કરી પ્રગતિ ( evolution ) કરવામાં યથાર્થ ભાગ ભજવ્યેા છે ? સૌંસારચક્રમાં ( Cycle of existenee ) જન્મ અને મૃત્યુ અનિવાર્ય અને સહજ છતાં આત્માના અનાદિ અન ંતપણા તરફ લક્ષ્ય રાખી
માર્ગ:-દર્શીન જ્ઞાન ચારિત્રરૂપ મુક્તિમાગ ની પ્રસ્થાનત્રયીને ચાગ્ય આત્માને તૈયાર કરી સ્વાવલ અનપૂર્વક ( self-reliance ) પુરુષાર્થ - પરાયણ કરવા પ્રેરણા કરી છે? આત્મજાગૃતિને લગતા આ અને આવા પ્રશ્નોથી સ્વય’સ્ફૂર્તિથી સમાધાન મેળવી લે છે કે ઉપરોક્ત આંખતામાંથી થાડે ઘણે અ ંશે મારાથી ખની શકયું છે તેથી સંતાષનું આશ્વાસન લઈ સ્વીકૃત કાર્ય વધારે વિશેષ ખળથી કરી શકાય અને ગત દિવસેાના શુભાશુભ કૃત્યાનુ તારણ કરી, નવી એલેન્સ મૂકી, વધઘટના હિસાબ નક્કી કરી નૂતન વર્ષમાં આત્માને માટે હિતકારક કઈ પદ્ધતિ શ્રેષ્ઠ છે? તે પ્રમાણે અમલમાં મૂકવા પ્રયત્ન કરાય એવી ધારણા સાથે પ્રસ્તુત પુત્ર
શુભ આરંભ કરે છે. સંજ્ઞા-એક પ્રેરણા—
૪૨ ની સ'જ્ઞા, એ જૈન દૃષ્ટિએ પુણ્યકર્મ ના ભેદાની સંખ્યા છે; પુણ્ય કર્મ આત્માને દેવત્વ, લક્ષ્મી, પુત્ર પરિવાર વગેરે ઇષ્ટ સુખા અપાવે છે; પરંતુ ખાસ કરીને પુણ્યાનુબ ંધી પુણ્ય એ એવી વસ્તુ છે કે જે પુણ્યના સાધના દ્વારાપ્રભુભક્તિ અને અન્ય ધર્મક્રિયાએ દ્વારાઆત્માને આનુષ ંગિક રીતે સાતાવેદનીય અને અન્ય ઇષ્ટ સુખા આપી સાધ્યબિંદુ (point of view) મુક્તિની પ્રાપ્તિ તરફ રાખી સિદ્ધિગમનની નજીક આત્માને મૂકી દે છે અને આત્મા
માનવ વાચકેાની શૅનમાનચારિત્રનિ મોક્ષ-પરિણામે ‘ શુભ ’ કાર્યો કરતા કરતા આત્મ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
બળની વૃદ્ધિ થતાં નિર્જરા કરતાં “શુદ્ધ” બની ને સરખી રીતે લાગુ પડે છે; સામુદાયિક જાય છે. ગણિતની દષ્ટિએ ૪+૨ ગણતાં વિશ્વવ્યાપક રીતે બાંધેલા કર્મો સર્વને સાથે ભેગવવાં પડે ષડૂ દ્રવ્યાનું, ૪–૨ વિચારતાં વ્યવહાર અને છે; કર્મના ફળ સામ્રાજ્યો અને તેની પ્રજા નિશ્ચય-એ ઉભયના અસ્તિત્વન. ૪૪ર ગણતાં ભેગવી રહી છે; કમની પરિપક પ્રમાણે રાષ્ટ્રી આત્મા સાથે અનાદિકાળથી પ્રવાહરૂપે રહેલા પ્રજાએ કર્મફળ ભેગવી રહ્યાં છે; પરંતુ આ અષ્ટકર્મોનું અને ૪૨ નું રહસ્ય તપાસતાં યુદ્ધમાંથી સાર ગ્રહણ કરી માનવસમૂહ પોતાની પ્રભુએ ઉપદેશેલા સર્વવિરતિ (સાધુ) અને ભૂતકાળની ભૂલો અને પાપને પશ્ચાત્તાપ ન દેશવિરતિ (ગૃહસ્થ, ધર્મનું સમરણ થાય છે. કરે અને પોતાના સંબંધો માનવહિતની ભૂમિકા સમગ્ર રીતે વિચારતાં સંજ્ઞા નિર્દેશ કરે છે ઉપર ન સ્થાપે તો આ સંહાર નિરર્થક બને, કે માનવ જન્મ પામી, હેય ય ઉપાદેયને પરંતુ વિશ્વની નાનામાં નાની ઘટના કાળ, વિવેક કરી, “દીર્ઘકાલિકી” સંજ્ઞાવાળો મનુષ્ય સ્વભાવ, નિયતિ, ઉદ્યમ અને કર્મના નિયમની ને જાગૃત ન થાય અને પશુ જીવન જીવી બહાર નથી; તે જ રાત્રિ પછી દિવસના ચક્રની અમૂલ્ય માનવ-જન્મ ગુમાવી દે તો તેનાથી જેમ સુખને દિવસ ઊગશે અને શાંતિનું બીજું દુર્ભાગ્ય કયું હોઈ શકે ?
સામ્રાજ્ય સ્થપાશે; ઘોર નિરાશા વચ્ચે પણ વિશ્વયુદ્ધ અને આંદલને–
આપણે આશાને વળગી રહીએ અને દુનીઆના વર્તમાનમાં લગભગ પાંચ વર્ષો થયાં ચાલી નવરચનાના સ્વપ્નને સાચું પાડવા પાછળ રહેલા યુદ્ધનો પ્રારંભ જર્મનીએ રશીઆને આપણાથી બને તેટલા પણ ફાળો વિચાર, વાણી અનુકૂળ બનાવીને ઇંગ્લેંડ, પૅલેંડ તથા ટ્રાન્સ અને વર્તન દ્વારા આપીએ. સામે લડાઈ જાહેર કરી ત્યારથી થયે; ત્યારપછી સંસ્મરણોઅનેક બનાવો બની ગયા; દુશમને મિત્ર બની ગયા; ફ્રાન્સ જર્મનીને શરણે થયું અને અનુકૂળ
ગત વર્ષમાં મહાત્મા ગાંધીજીને જેલબની ગયું; બીજી તરફ જર્મનીએ મિત્ર તરીકે
મુક્તિ મળી છે; કારોબારી સમિતિના મુખ્ય ગણાતાં છતાં રશીઓ ઉપર પીઠ પાછળનો ઘા જવાહરલાલ વગેરેને સરકારે છોડ્યા નથી. કર્યો; આ યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે ત્યાં તો હિંદીચીન, ગત વર્ષમાં લખન મુકામે મળેલી દિગંબર સીઆમ અને બ્રહ્મદેશ વગેરે પૂર્વ પ્રદેશ જૈન પરિષદમાં અખંડ જૈન સમાજના નિર્માણ ઉપર જાપાને આધિપત્ય જમાવ્યું; એટલું જ માટે પ્રમુખપદેથી શ્રી શાંતિપ્રસાદજીએ વિદ્વત્તાનહિં પરંતુ જર્મનીને પૂરેપૂરી મૂંઝવણમાં મૂકી ભર્યું વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું, કલકત્તાના પ્રસિદ્ધ દીધું છે, આ રીતે મનુષ્ય-સંહારલીલા ભયંકર ભારતીય મહાવિદ્યાલયમાં જૈનધર્મના અધ્યયબની છે; આ બધું વિશ્વની ઘટનામાં શા માટે ન એમણે પ્રારંભ કરાવેલ છે. તેમ જ જૈન બની રહ્યું છે? જૈન દર્શન તેને ખુલાસે કરે ધર્મ ઉપર વિદ્વાનો દ્વારા વ્યાખ્યાનો અપાય છે છે કે, વ્યક્તિમાં જેમ હોય છે તેમ સામ્રાજ્યમાં અને સાહિત્યપ્રકાશન પણ થાય છે; સ્વ. પૂ. અનંતાનુબંધી કષાયે કોઇ માન માયા લેભ ગનિઝ આ. શ્રી શાંતિસૂરિના સ્વર્ગવાસ સત્તામાં હતા તે વ્યક્ત થઈ ગયાં છે; આકાશની નિમિત્તે તેમની યાદગિરીમાં માંડલી મુકામે જેમ સામ્રાજ્યને અનંત તૃષ્ણ ઉઘડી છે; સવાલાખ રૂપીઆના ફાળાથી વિશ્વવિદ્યાલયકર્મના નિયમો વ્યક્તિ તેમ જ સમષ્ટિ સામ્રા- ( university )નો પાયો નાખવાની શરૂઆત
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नूतन वर्षनु मंगळमय विधान
થઈ હતી, જેન યુવકસંઘના સેક્રેટરી શ્રી મણિ એ વ્યવસ્થા ઊભી કરે તે ઉચિત છે આ લાલ મહેકમચંદને તેમની સાર્વજનિક સેવા દિશામાં ધર્મશાળાના આગેવાને તથા શ્રી જૈન બદલ રૂ. ૧૩૮૩૩ ની થેલી જેન યુવક સંઘ સંઘ વ્યવસ્થા કરવા ઉઘુક્ત થયેલ છે તે સંતેષતરફથી તેમના સન્માન સમારંભ નિમિત્તે અર્પણ જનક છે; ગત વર્ષમાં દેશભરમાં જુદા જુદા કરવામાં આવી હતી, મણિલાલભાઈએ પણ સમેલન દ્વારા વિક્રમ સંવતની દ્વિસહસ્ત્રાબ્દિ સદરહુ રકમમાં રૂ. ૧૧૦૦૦)નો ઉમેરો કરી યુવક ઉજવાઈ હતી એ નિમિત્તે વિક્રમરાજાનું અસ્તિત્વ સંઘની કાર્યવાહી સમિતિને પુસ્તકાલય વગેરે માટે તથા ઈતિહાસસિદ્ધ વ્યક્તિની જૈન તરીકેની સમર્પણ કર્યા છે; દિગંબર તીર્થ ગજપંથાજી સિદ્ધિ અનેક લેખો દ્વારા થઈ હતી. શ્રી પ્રભાઉપર સેલરોએ કરેલા અત્યાચાર સંબંધમાં વક ચરિત્ર વગેરે અનેક કથાનકમાં બે હજાર મૂર્તિઓ પાછી આવી ગઈ હતી અને એ કર- વર્ષથી સંવત્સર સાથે જેનું નામ સંકળાયેલું પણ કાર્ય કરનાર મુસ્લીમ હવાલદારને દેઢ છે તે વિકમરાજાની જોન તરીકેની સિદ્ધિ છે. વર્ષની સજા કરવામાં આવી હતી, બીકાનેર ગુજરાત સાહિત્ય પરિષદનું ૧૫ મું સમેલન ધારાસભામાં ચંપાલાલજી બડીઆ તરફથી વડોદરાખાતે લેડી વિદ્યાબહેનના પ્રમુખપદે વડેદરાની માફક બાલદીક્ષા પ્રતિબંધક બીલ થઈ ગયું; તેમાં જેનો તરફથી પણ થોડા રજૂ થયું છે, આ બાબતમાં જ્યાં સુધી મુનિ- નિબંધ વંચાયા હતા; ખાસ કરીને ગુજરાત સમેલનના ઠરાવનો અમલ સર્વ મુનિઓ તર. યુનિવર્સિટિ સ્થાપવાને ઠરાવ થયો હત; ઉજજેફથી નહિં થાય ત્યાં સુધી રાજ્યમાં આવા નમાં દેશવિરતિ ધર્મારાધક સભાનું ૮મું અધિપ્રતિબંધક બીલ રજૂ થવાના જૈન વેતાંબર વેશન નવપદજીની ઓળીના દિવસોમાં શેઠ મૂર્તિપૂજક કોન્ફરન્સને અખિલ હિદ સ્થાયી પુંજાભાઈ દીપચંદના પ્રમુખપદે થયું હતું; સમિતિનું અધિવેશન સુરતમાં મળી ગયું. જેમાં પ્રસ્તુત ધર્મક્રિયામાં ભાગ લેવા માટે અનેક સ્વમાન અને આત્મપ્રતિષ્ઠાના ભંગના ખ્યાલને મનુષ્ય એકઠા થયા હતા; લેક જીવનની હાડબાજુએ રાખી કોન્ફરન્સના કાર્યવાહકે એ મારીઓ, ચીજોની અછત તેમ જ મેંઘવારીને એક્યતા કેમ જલદી સ્થપાય તે દષ્ટિએ ઐક્ય લગતી મૂંઝવણે ગતવર્ષથી ખબ વધતી આવી સમિતિના બે ઠરાવો કે જેમાં જૈન સિદ્ધાંતથી છે, ગત વર્ષના પશ્ચાદર્ધમાં આપણી કલ્પનામાં વિપરીત નહિ લખવાના તેમ જ વડોદરાનો કદી ન આવે એવા ભૂખમરાએ બંગાલમાંથી બાલદીક્ષા કાયદે રદ કરાવવાના હતા એટલે હજારો માણસોના પ્રાણ લીધા છે અને સંખ્યાહવે બદલાયેલ વાતાવરણમાં સંગીન સુધારે બંધ માણસોને મેલેરીઆ ઈન્ફલ્યુએન્ઝા વગેરે થવાની આવશ્યક્તા રાખવામાં આવે છે શાસન વ્યાધિઓએ ભાગ લીધો છે. પ્રેમી પક્ષે હવે ઐક્ય માટે આગળ આવી જેન તિથિચર્ચાને પ્રશ્ન પંચ તરફથી ફેંસલો શાસનની છિન્નભિન્ન થયેલી એકતા સાધી લેવી આવતાં વધારે ઉગ્ર બન્યા છે તેથી અમારી જોઈએ; પાલીતાણાની ધર્મશાળાઓની વ્યવ- અંગત માન્યતા પ્રમાણે તિથિચર્ચાનો વિષય સ્થાને પ્રશ્ન રાયે નીમેલી સમિતિએ નિય- એ જૈન સમાજના સકળ સંઘની મીલકત છે; માવલિ બહાર પાડી રજૂ કર્યો હત; સત્તા કે જેથી એ નિર્ણય જેનેતર વ્યક્તિ કરતાં સાધુ કાયદાના જોરે રાજ્યની દખલગીરીથી વ્યવસ્થા સમેલનપૂર્વક ચતુર્વિધ સંઘ કરે ત્યારે જ કરવી પડે તે કરતાં શ્રી જૈન સંઘ એકત્રતાથી સર્વમાન્ય થઈ શકે; તા. ૧૪-૪-૪૪ મુંબઈમાં
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
GU)
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
ગત વર્ષમાં ભયંકર અગ્નિસ્ફોટ થયે; જેના નિવૃત્તિપરાયણતા સ્વીકારી પોતાના પુત્ર રમપરિણામે સંખ્યાબંધ કુટુંબ ઘરબાર વિનાના ણિકલાલભાઈને પિતાની જગ્યાએ મીલમેનેજર થઈ પડ્યા; ગઈકાલના લક્ષાધિપતિઓ ઘડી બે તરીકે નીમ્યા ત્યારે જાહેર મેળાવડો મહાલક્ષ્મી ઘડીમાં પહેરેલા કપડાંના માલીક જેવા બની મીલના ચોગાનમાં થયો હતો અને જાહેરમાં ગયા અને મીતનું તે ન માપી શકાય તેવું પિતાને ઔદ્યોગિક વારસો સ્વપુત્રને સંખ્યા નુકશાન થયું. તે પ્રસંગે મુંબઈની જુદી જુદી હત; એમણે ખુશાલી નિમિત્તે ચાર હજારની સંસ્થાઓએ વ્યવસ્થાપૂર્વક રાહતકેદ્રો ખોલી, રકમ સભાને આપી છે. અને પિતા-પુત્ર બને કમી ભેદભાવ ભૂલી જૈન સમાજના ગેરવમાં આ સભાના પેટ્રન થયા છે, ગત વર્ષમાં મ. વધારો કર્યો હતો; મુંબઈની જનતાએ પણ દ્રવ્યને ગાંધીજીના પત્ની કસ્તુરબાનું ખેદજનક અવસાન વરસાદ વરસાવ્યા હતા; ગતવર્ષમાં તાલધ્વજ જેલમાં થયું છે, તેમને માટે પંચોતેર લાખનું ગિરિમાં વિદ્યાથીગૃહનું ઉદ્દઘાટન દબદબાપૂર્વક ફંડ સ્મારકનિધિ તરીકે થવાનું છે, જેનો ઉપરા. મેહનલાલ તારાચંદના પ્રમુખપદે થયું ત્યાગ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં સ્ત્રીઓ માટે આધારહતું; મ0 શ્રી કૃષ્ણકુમારસિંહજી પણ પધાયો ગૃહો વગેરે ઉત્પન્ન કરવામાં થશે તેમ જાહેર હતા; મુંબઈમાં કન્યા છાત્રાલયનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું છે. શ્રી તાલધ્વજગિરિ જીથવાની શરૂઆત થઈ છે; લગભગ લાખ રૂપીઆ દ્વારનું ભવ્ય કાર્ય તથા બાવન:જિનાલયનું ઉપરાંત ફડ થયેલ છે; બીકાનેરમાં આ. શ્રી મંદિર કરવાનો નિર્ણય થયે છે; આ સંબંધમાં વલ્લભસૂરિજીના નેતૃત્વ નીચે દર્શન જ્ઞાન શેઠશ્રી ભેગીલાલ મગનલાલના પ્રમુખપણું ચારિત્રનાં અનેક પ્રભાવિક કાર્યો થયાં હતાં, નીચે વહેારા શ્રી ખાંતિલાલ અમરચંદ દેખતેમની જન્મ જયંતી પણ ઉજવાઈ હતી; આ૦ રેખપૂર્વક સારે રસ લઈ રહ્યા છે.
શ્રી વલભસૂરિજીના જીવનપ્રસંગોને ૧ લો દિલગીરી વિભાગ પુસ્તકાકારે બહાર પડી ચૂક્યા છે;
૫. મસુમતિવિજયજી, તપસ્વી મુ. શ્રી ગતવર્ષમાં શેઠ ભેગીલાલ મગનલાલ મીલ- વિવેકવિજયજી, ગનિષ્ઠ મુ. શ્રી શાંતિસૂરિજી, વાળાને મુખ્ય દિવાન સાહેબ અનંતરાયભાઈ
વિદ્વાન મુત્ર શ્રી દેવચંદ્રજી વગેરે મુનિરાજે પટ્ટણીના અધ્યક્ષપણું નીચે થી જેન આત્માનંદ
મન ગતવર્ષમાં સ્વર્ગવાસી થયા છે; આ સભાના સભામાં માનપત્ર આપવાને મેળાવડે કરવામાં
ના માનનીય સેક્રેટરી શેઠ હરજીવનદાસ દીપચંદ આવ્યો હતે; તેઓએ જનસમાજના ઉદ્ધાર કે જેમણે ચોત્રીશ વર્ષના લાંબા સમય સુધી માટે પિતાની, મીલમાં દવાખાનું, પ્રસૂતિગૃહ સેક્રેટરી તરીકે સેવા બજાવી હતી તેમ જ આ વિગેરે કાર્યો કરેલ છે. તેમ જ કલકત્તાના સભાના માનવંતા પેટ્રન બાબુ સાહેબ બહાભૂખમરા અને મરણની કરુણુકથા સાંભળી શિડળ સિંધી અને માનવંતા લાઈક મેમ્બરો બાર હજારની રકમ આપી ફંડની શરૂઆત કરો વાસ થા છે તેની નોંધ માસિકરી હતી તે પ્રસંગે મે. દિવાન સાહેબે કમાં લેવાય છે. તથા રા. વલ્લભદાસભાઈએ યથોચિત વિવેચન કર્યા હતાં અને મે. દિવાન સાહેબને હાથે લેખદર્શન– રૂપાનાં કાસ્કેટ સાથે માનપત્ર સમર્પણ થયું ગત વર્ષમાં કુલ ૮૮ મુખ્ય વિષયના ગદ્યહતું; ત્યાર પછી બીજી વખત જ્યારે તેઓએ પદ્ય લેખ આપવામાં આવ્યા છે, તેમાં ૩૦
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
',
www.kobatirth.org
नूतन वर्षनुं मंगलमय विधान
પદ્ય, ૧ અપદ્યાગદ્ય અને ૨ સંસ્કૃત મળી કુલ ૩૩ પદ્ય લેખા અને ૫૫ ગદ્ય લેખાના સમાવેશ થાય છે; સંસ્કૃતમાં આ॰ શ્રી વલ્રભસૂરિજીનુ સ્તુત્યષ્ટક શ્રી સાહિત્યસૂરિનુ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
の
અને સ્વદર્શનના તેમના તાત્ત્વિક અભ્યાસ સૂચવે છે; રા. અમરચંદ માવજીના ધર્મ વગેરે છ લેખા વાચકાની આત્મિક લાગણીએને જલ્દી સ્પર્શ કરે છે; જૈનેતર વિદ્વાન રા. ડુંગરશી ધરમશી સંપટે ‘ જૈન મુનિએ ગુજ
કવિ ન્હાનાલાલની શૈલીવાળું - ચિત્રપટનું ' અપદ્યાગદ્ય કાવ્ય શ્રી હેમેન્દ્રસાગરજીનુંરાતી સાહિત્યના આદ્ય દ્રષ્ટા છે ’ એ લેખદ્વારા છે; પદ્ય લેખામાં પ્રતિમા વગેરે નવ કાવ્યા શ્રી ઐતિહાસિક દષ્ટિ ( historical view ) થી હેમેન્દ્રસાગરજીના છે; શ્રી નેમનાથ સ્તવન, સિદ્ધ કર્યું છે; સંવિજ્ઞપાક્ષિક મુ॰ પુણ્યમહાવીર સ્તવન અને ગુરુ શ્રી વલ્લભસૂરિ વિજયજીએ જૈન સૃષ્ટિની મહત્તાના આઠ લેખા કાવ્યે અનુક્રમે મુ॰ દક્ષવિજયજી, યશેાભદ્રવિજ-સુંદર ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્વક રજૂ કર્યાં છે; રા. યજી અને વિનયવિજયજીના છે; ‘ પ્રભુ ભજન ’જીવરાજભાઇ દોશી જેમનું વાંચન ઊંડું અને તલસ્પશી છે તેમણે પરમાત્મતત્ત્વ વગેરે ચાર લેખાની સામગ્રી વિદ્વદ્ભાગ્ય વાંચન માટે રજૂ કરી છે; રા. ન્યાલચંદ લક્ષ્મીચંદે જીવનવિકાસ વગેરે લેખા વિવરણાત્મક ( critical )
C
સરલ ભાષામાં લખેલ છે જે સમાજની ઉન્નતિ
કાવ્ય સુયશનું, · દીવાળી સ્તવન ’ મુ॰ લક્ષ્મીસાગરજીનું, ‘ ભજનપદ ' સ્વ. પ્ર॰ કાંતિવિજયજી મહારાજનુ અને ‘ ખરેખરા વાંધે કાના છે' કાવ્ય આ॰ શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજીનુ છે; તદુપરાંત ‘મંગલદીપક 'સંઘવી કેશવલાલ નાગજીનુ, વિજયવલ્લભસૂરિ કાવ્ય રા. ઝવેરચંદ છગનલાલનું, જ્ઞાનની જ્યેાતિ પ્રકટાવા રા. મુમુક્ષુનુ, મ ંગલસ્તુતિ સ ંસ્કૃત સંગ્રાહક તરીકે આત્મવલ્લભનું, તથા ધાર્મિક અધ્યાપક શ્રી રેવાશંકરભાઇ કવિના સિંહ, મયૂર અને પૃથ્વીને સંબધનવાળા ત્રણ કાવ્યેા તથા નિયા પાંજલિ વગેરે પાંચ કાવ્યા છે, રા. અમરચઢતાથી માવજીના આત્માનંદ પ્રકાશ ' વગેરે ત્રણ કાવ્યા છે; આ તમામ કાવ્યે કવિસૃષ્ટિમાં અનેક અંશે નૂતનતા અપી રહ્યાં છે. તેમ જ ભિન્ન ભિન્ન રીતે આત્મજાગૃતિ આપી આત્મા વિવિધ સાધનાવડે વૈરાગ્યાદિમાં પ્રગતિ કરી શકે તેની પ્રેરણા ( acceleration) આપી રહ્યાં છે; ગદ્ય લેખામાં આ શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિના ‘ સાચા પ્રકાશ ’ વિગેરે તેર લેખા તત્ત્વજ્ઞાનના
માટેના સૂચક છે; મુ॰ હેમેદ્રસાગરજીના ‘ મહારાજા વિક્રમાદિત્ય ’ વિગેરે એ લેખા ઐતિહાસિક દષ્ટિએ વિક્રમરાન્તના જૈન તરીકેના અસ્તિત્વને સિદ્ધ કરે છે; રા. મેાહનલાલ ચેાકસીના ‘સમય’ મા પમાયે’ વગેરે લેખા કથાનુયાગની સરલ
લખાયા છે; મુ॰ લક્ષ્મીસાગરજી ક્ષમાના ભંડાર વગેરે લેખા જૈન દનનું ઉપયાગી તત્ત્વ પૂરું' પાડે છે. ' પ્રસન્નતાના ’ લેખ રા. અભ્યાસીના છે; ઉપરાંત વર્તમાન સમાચારના નવ લેખા, સન્માન સમારંભના લેખ અને નૂતનવર્ષનું મ ંગલમય વિધાના લેખ સભા તરફથી આપવામાં આવ્યા છે;–આ તમામ લેખાનુ અતિશયાક્તિભરેલું વિવેચન નહિ કરતાં તે તે લેખાના વાંચનનું પરિણામ વાંચ
ન્યાયવિજયજીના ‘ સાચા સુખના અર્થ ' લેખ વિદ્વત્તાભરેલા છે; ડૅા. ભગવાનદાસને ‘ સિદ્ધ સ્તાત્ર ’ના એ લેખા સ્વાપન્ન છે; અને અન્ય
મંથનમાંથી વિદ્વત્તાપૂર્ણ ઉદ્ભવેલા છે. મુ॰કાના પારિણામિક આદિ ભાવા ( states of souls )ને સમર્પણ કરીએ છીએ તેમ જ તેવા સુદર લેખા આવવાથી સમાજના સુંદર અભિપ્રાયેા પડેલા છે તે આનદના વિષય છે.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
અભિલાષા
અલગ નથી તેનું અમને ભાન છે; અમારું વર્ષો નવીન વર્ષમાં શુદ્ધ દેવગરધર્મની શ્રદ્ધા- થયાં રચનાત્મક (Constructive) કાર્યમય પૂર્વક આધ્યાત્મિક જીવનબળની પ્રગતિ થાય જીવન ચાલુ રહેલું છે અને રહેશે. તેવી સુંદર શૈલીથી લેખો આપવા ઈછા ઉપસંહાર-પ્રાર્થના રાખેલી છે; આ અને આગામી જન્મો માટે કવિસમ્રાટ શ્રી રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે પિતાના શુભ સંસ્કારો સમૃદ્ધ કરવા શ્રવણું મનન અને એક લેખમાં કહ્યું છે કે “આપણે અનંતના સંતાન નિદિધ્યાસનની જરૂર છે અને તે શાસ્ત્રાનુસારી છીએ એટલે લાંબા વખત સુધી આપણી આધ્યાલેખો દ્વારા સિદ્ધ થઈ શકે છે; ઉપરોક્ત હેતુને ત્મિક દુર્બળતા રહે છે; ડગલે ને પગલે આપણને સિદ્ધ કરનાર લેખો માટેની અમારી ભાવનાની દુઃખ પડે છે; કષ્ટ વેઠવાં પડે છે; આપણું પતન સફળતા સાક્ષર લેખકે ઉપર નિર્ભર છે; પ્રસ્તુત થાય છે પણ એ જ આપણું સૌભાગ્ય છે; એ જ પત્ર સાથે સહાનુભૂતિ ધરાવનાર પૂજ્ય મુનિશ્રી- આપણું ચિરંજીવનનું લક્ષણ છે; એ જ આપણને ઓને તેમ જ અન્ય સાક્ષર ગૃહસ્થ લેખકોને કહે છે કે હજી આપણી બુદ્ધિ અને વિકાસને આભાર માનીએ છીએ અને નવીન વર્ષમાં અંત આવી ગયો નથી.’ આ નિવેદન સાથે અમારી ભાવનાને સવિશેષ વેગ મળે તેવી રીતે શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચકના શ્રી વર્ધમાનસ્વામી સહાયભૂત થવા અન્ય સાક્ષર લેખકોને નિમ. પરત્વેના-માવિતમા મ g ”—અનેક ત્રીએ છીએ; ગતવર્ષમાં સીરીઝના ગ્રંથ તરીકે જન્મોમાં જેમના આત્માને વિકાસકમ (Law શ્રી આદિનાથચરિત્ર ભાષાંતર બહાર પડી of evolution) સધાયો હતો-ઉગારોનું ચૂક્યું છે; છપાતા ગુજરાતી ગ્રંથમાં શ્રી પાર્શ્વ સામ્ય સમજાશે ત્યારે દરેક વ્યક્તિનું ધાર્મિક નાથ પ્રભુનું જીવનચરિત્ર, સુમતિનાથ પ્રભુનું જીવન યોગના અસંખ્ય પ્રકારની જેમ અસંખ્ય જીવનચરિત્ર કથારત્નકેશ, ભગવાન મહા- ભેદોવાળું જણાશે પ્રાણીઓની ઈચ્છાઓ અનંતી વીરની મહાદેવીઓ અને સંઘપતિચરિત્ર- છે. પણ તે સર્વ ઈચ્છાઓને ધર્મ અર્થ કામ વગેરે છે, સંસ્કૃત ગ્રંથોમાં બ્રહકલપસૂત્ર ભાગ અને મોક્ષરૂપ ચાર વર્ગોમાં કેંદ્રિત કરવામાં છઠ્ઠો, પ્રાકૃત વ્યાકરણ તંદ્રિકા અને ત્રિષષ્ટિ આવેલી છે. પરંતુ તેમાં ધર્મવડે અર્થ અને શલાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ ૨-૬ સુધીના છે; કામ અવાંતર મળે છે જ્યારે મુક્તિરૂપ સાધ્ય ખાસ કરીને સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ગ્રંથની પ્રસિદ્ધિ અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય છે, તેમાં પણ શ્રીમાન્ હરિમાટે સ્વ. પૂ૦ પ્ર શ્રી કાંતિવિજયજી મહારા- ભદ્રસૂરિના ધર્મબિંદુનાં કથન મુજબ વિચારધર્મ જના વિદ્વાન શિષ્યરત્ન મુ. પુણ્યવિજયજીને અને અનુષ્ઠાનધર્મથી આગળ વધી સ્વરૂપ અપૂર્વ પ્રયત્ન અને કિંમતી ફળે છે, હજી (આમ પરિણતિ ) ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે પણ અપૂર્વ પ્રાચીન સાહિત્યનું સંશોધન અને જ મુક્તિ નજીક આવે છે; પાંચ કારણોમાં પ્રકાશન શરૂ છે તેથી સભા તેમની અતિ વાણી ખાસ કરીને નિગદથી મનુષ્ય જીવન પર્યંત છે. ભેટના ગ્રંથને ગતવર્ષ માટેના સમ્યક્ત્વ- ભવિતવ્યતાની મુખ્યતા હોય છે. અને મનુષ્યસ્વરૂપ વગેરે ચાર મુકરર કરેલ છે; અમારી જીવનમાં માર્ગોનુસારપણું પ્રાપ્ત કર્યા પછી ઉદ્યઅપૂર્ણતા પણ અમારા ખ્યાલ બહાર નથી; મની મુખ્યતા હોય છે, અકામનિર્જરામાં આત્માને મનુષ્ય માત્ર ઉત્થાન અને પતનથી જ પ્રગતિ દુ:ખ સહનશક્તિરૂપ આત્મવીર્યથી ગણપણે કરી શકે છે તેમ અમો પણ કુદરતના નિયમથી પ્રગતિ કરવાની હોય છે; રાગ દ્વેષ, સુખ દુઃખ,
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नूतन वर्षy मंगलमय विधान
ઉત્થાન, પતન વગેરે ઢંઢોથી ભરેલી આ સૃષ્ટિમાં ગયા છે અને ભેદભાવ નષ્ટ થયો છે”—આત્મા જૈન દર્શન ને અનેકાંતવાદ અનેક નિરાશાવાદની અને તેના ગુણોની એકતારૂપ અથવા આત્મા વચ્ચે આશાવાદ પૂરે છે અને આધ્યાત્મિક અને પરમાત્માની એકતારૂપ, “જિનવરપૂજા રે ગૂંચવણો (complications) ને તિ: તે નિજ પૂજના રે” એ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીના સ્તંભ(light house) બને છે; તાત્વિક શ્રદ્ધા કવનનું સપ્રસંગ સ્મરણ કરી શ્રી જિનેશ્વર એ બીજના ચંદ્રનો ઉદય છે--સમ્યક્ત્વ છે-અંત. પ્રભુએ નિવેદન કરેલા અસંખ્ય શુભ ગોરાત્મપણું છે; એ અવશ્ય પૂર્ણિમાના ચંદ્રરૂપ માંથી ગમે તે દ્વારા પ્રસ્તુત પત્રના વાચકેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવશે જ. આ સમ્યકત્વનો કેનો આત્મા પરમાત્મસ્વરૂપ મેળવવાની
ધ્વજન્મમાં ઉદભવ થાય તો તે સંસ્કારે કળા પ્રાપ્ત કરી આત્માને અભૂતપૂર્વ આનંદ દઢ થતાં અન્ય જન્મમાં શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્ય પ્રાપ્ત કરે એવી ઈચ્છા સાથે બાહ્ય જગતમાં યોગશાસ્ત્રમાં કહે છે તેમ આત્મા નજ્ઞાન- પ્રકટી રહેલ યુદ્ધ દાવાનલ-નરમેઘ યજ્ઞ પ્રસ્તુત
ત્રિા થવા તૈ–આત્મા એ જ દર્શન જ્ઞાન વર્ષમાં જ શાંત થઈ જાય, સંસારનાં ઝેર અને ચારિત્રરૂપ બની જાય છે અને ભેદભાવ વેર દોષ નિર્મૂલ બને તેવા આંદોલનમાં નષ્ટ થાય છે; એ પ્રયત્ન કરનાર ક્રમે ક્રમે જન્મ ( environments ) સમગ્ર વિશ્વ પ્રેરાય. મ. મૃત્યુ પર્યાય ઉપર કાબૂ મેળવતો જાય છે; આ ગાંધીજીના નેતૃત્વ નીચે હિંદુસ્તાનને સંપૂર્ણ બાબતના અનુસંધાનમાં બાબુ ક્ષિતિમોહનસેનના સ્વરાજ્યની પ્રાપ્તિ થાય અને સર્વત્ર શાંતિની વાગ્યે વિચારવા ઠીક થઈ પડશે; “અનંત- પ્રતિષ્ઠા થાય તેમ શ્રી જૈનશાસનના અધિષ્ઠાયક પદને યાત્રાળુ મારે ત્યાં મહેમાન થઈને આવ્યો દેવપ્રતિ નૂતન વર્ષના પ્રારંભમાં પ્રાર્થના કરી છે; તેની આગળ મંગલ વરતુઓથી ભરેલે શ્રી બહાંતિની મંગલમય ત્રિપદી સાદર કરી થાળ ધરું? મારા ઘરના આંગણાની કદર થઈ વિરમીએ છીએ. છે અને મારે રસ્તે ફૂલેથી આચ્છાદિત થયે શ્રીરાધviનાં તિર્મવતુ છે; જન્મ અને મરણવાળી સંસારમાં તમે શ્રીમુઠ્ઠા રાતિર્મવતુ તમારે પગ મૂક્યો છે; તમારી હે શી સેવા श्रीब्रह्मलोकस्य शांतिर्भवतु ॥ કરું ? માગ મુસાફર અને ઘર એક જ બની
ૐ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ
pད་ngnyསྤnu།upirz་པ་དང་ས་དང་པIང་གངས་ngཡguiz་བྱས་ཀྱང་གསང་སྤྱazjiyསྤpjp સાધુ મહારાજ, વિદ્વાને તથા પુસ્તકાલય માટે રૂા. ૦-૧૦૦ પેસ્ટેજ
મેકલવાથી નીચે મુજબ પુસ્તક ભેટ મળશે. ગપ્રદીપ, બ્રહધારણાયંત્ર, પ્રાકૃત લક્ષણમ્, સુદર્શન પંડિત પ્રત્યુત્તરમ્, વીરધર્મ પટ્ટાવલી.
શ્રી ગુજરાતી જૈન શ્વેતામ્બર તપાગચ્છ સંઘ, D
નં. ૯૬, કેનીંગ સ્ટ્રીટ, કલકત્તા,
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
66
प्रमादमीमांसा
35
www.kobatirth.org
લેખક : આ૦ શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
થાય છે અર્થાત્ પ્રમાદ એટલે ભૂલ. જે ભૂલે છે તે પ્રમાદી કહેવાય છે. સંસારમાં જે જીવા આ લેાક અને પરલેાક સંબ ંધી દુઃખ વેઠી રહ્યા છે અને આપત્તિ-વિપત્તિ ભગવી રહ્યા છે તે બધુંય ભૂલનું જ પરિણામ છે. ચિંતા, શાક, આધિ-વ્યાધિ, દરિદ્રતા, ક્લેશ, જન્મ, જરા, મરણ વિગેરે જે કાંઇ જીવા અનુભવે છે તેનું મુખ્ય કારણ પેાતાની ભૂલ જ છે. જ્યારે માનવી કેઇપણ પ્રકારના લાભને ઉદ્દેશીને કાંઈપણ પ્રવૃત્તિ કરે છે અને નિષ્ફળતા મેળવે છે ત્યારે કહેનાર કહે છે કે-તમે ભૂલ્યા. આમ નહીં પણ આમ કર્યું. હાત તા તમને ધાર્યા લાભ મળત કોઇ મેડા પર જવા દાદર ચઢતાં હેઠો પડે તે કહેશે કે તમે પગથિયુ ભૂલ્યા; કોઇ ગામ જવા નિકળે અને દિશા બદલાતાં કાઈ મુસાફરને ગામનુ અંતર પૂછે તેા કહેશે કે તમે મા ભૂલ્યા; વેપાર કરતાં ખેાટ આવી તા વેપાર દીધા તા ગણતાં ભૂલ્યા; કાઇને ગાળ દીધી ને કરતાં ભૂલ્યા; કાઇને પૈસા આપતાં વધારે આપી તમાચા ખાધા તો ભૂલ્યા. આવી ભૂલેને કેટલાક પ્રમાદ થયા એમ પણ કહે છે. આ પ્રમાણે માહ્ય વ્યવહારમાં જ્યાં જ્યાં આપત્તિ-વિપત્તિ ઉપસ્થિત જાય છે ત્યાં ભૂલ-પ્રમાદને કારણ અથવા તેા પ્રતિકૂળતા અનુભવવાના પ્રસ ંગે અતાવવામાં આવે છે; પણ જ્યાં સુખ-સંપત્તિ અને અનુકૂળતા અનુભવાય છે ત્યાં ભૂલ કહે
વાતી નથી.
શ્રી ગૈાતમસ્વામી અષ્ટાપદ જઈ આવ્યા પછી પ્રભુશ્રીએ કહ્યું કે—
' समयं गोयम मा पमायए ।
'
ત્રિવિધ તાપથી દુ:ખી સ*સારવાસી જીવાને પ્રભુશ્રી પાતાના પ્રવચનમાં પ્રમાદથી સાવધ રહેવાને વારંવાર ઉપદેશે છે. સ`સારવાસી જીવાને અન તા દેહ ધારણ કરાવી અસહ્ય અન તુ દુઃખ આપનાર પ્રમાદ જ છે, છતાં સજાતિય અન્ય આત્માઓ ઉપર પેાતાને દુ:ખી કરવાના આરોપ મૂકીને પોતાના શત્રુ તરીકે લેખવા તે એક અજ્ઞાનતાથી પ્રભુના વચનના અનાદર કરવા જેવું છે; કારણ કે પ્રભુશ્રીએ ખાર વર્ષ સુધી અપ્રમત્ત રહીને કેવળશ્રી મેળવી દુઃખાના
અંત લાવ્યા પછી સ્વાનુભવથી જ જગતવાસી
જીવાને જણાવ્યું છે કે-દુરત, દુ:ખદાયી તમારા અંગત શત્રુ પ્રમાદ જ છે માટે તેને એક સમય પણ અવકાશ આપશે નહીં.
શાસ્ત્રોમાં મદ્ય, કષાય, વિષય, વિકથા અને નિદ્રા આદિ અનેક પ્રકારના સંકેતાથી પ્રમાદને ઓળખાવ્યા છે, છતાં અનાદિકાળના અભ્યાસને લઇને માનવજાતિ સંપૂર્ણ પણે સાચી રીતે ઓળખી શકતી નથી. કેટલાક તેા કેવળ નિદ્રાને જ પ્રમાદ તરીકે ઓળખે છે. જો કે નિદ્રામાં પ્રમાદનું સંપૂર્ણ સ્વરૂપ આવી જાય છે પણ જનતા જે નિદ્રાને ઉદ્દેશીને પ્રમાદ તરીકે ઓળખે છે તે નિદ્રાનુ અપૂર્ણ સ્વરૂપ હેાવાથી પ્રમાદ સાચી રીતે એળખાતા નથી. માનવજાત સમજી શકે તેવી પ્રમાદની સાદી વ્યાખ્યા ભૂલ
તે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેમ કૃત્રિમ જીવનની ખાધક અને ઘાતક
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रमादमीमांसा।
પ્રવૃત્તિ તથા માન્યતાઓ ભૂલ-પ્રમાદ તરીકે અનંતગણુ ભૂલ કરે છે. કારણ કે સેમલને ઓળખાય છે તેમ નૈસર્ગિક જીવનની પણ સાકર માની ઉપયોગ કરનાર કરાવનાર બંને ઘાતક અને બાધક પ્રવૃત્તિ તથા માન્યતાઓને માત્ર દેહને છોડે છે, ત્યારે જડ ધર્મમાં આનંદ સર્વાના સિદ્ધાંતમાં પ્રમાદ તરીકે ઓળખાવી છે, માનનાર મનાવનાર જ્ઞાનદર્શનાદિ પિતાની સાચી અને તે અનાદિકાળની જીવની એક પ્રકારની ભૂલ સંપત્તિ ખાઈને અનંતા જન્મ-મરણ કરે છે. છે, તેનું મૂળ કારણ મિથ્યાજ્ઞાન-મિથ્યાત્વ છે. જ્યાં પ્રમાદ છે ત્યાં ધર્મ નથી અને જ્યાં મદ્ય-વિષય આદિ પ્રમાદના સહાયક-ઉત્પાદક- ધર્મ છે ત્યાં પ્રમાદ નથી. જે આત્મા પિતાને પ્રવર્તક છે, જીવ ભૂલતો આવ્યો છે તેની ભૂલના ભૂલે છે તે પ્રમાદી કહેવાય છે અને જે ઓળખે પિોષક છે. માનવામાં અને વર્તવામાં જે નિરંતર છે તે અપ્રમાદી કહેવાય છે. અને તે જ ધમી ભૂલ કરે છે તેને દુનિયા મૂઢ કહે છે. તેમ કહેવાય છે, કારણ કે અપ્રમત્ત દશામાં વાસ્ત માનવામાં અને વર્તવામાં અનાદિ કાળથી ભૂલ વિક ધર્મ છે. અલપઝ જીએ માની લીધેલા કરનાર જીવો સર્વજ્ઞની દ્રષ્ટિમાં મિથ્યાષ્ટિ- સુખ-આનંદ પિતાને ભૂલ્યા સિવાય મળી શકતાં અજ્ઞાની તરીકે ઓળખાયા છે. અને તેઓ નિરંતર નથી; કારણ કે પૌગલિક સુખ–આનંદ ભૂલનું નૈસર્ગિક જીવન સુખ, આનંદ વિગેરે પિતાની પરિણામ છે, અને એટલા માટે જ અંતમાં સાચી સંપત્તિ ખાઈ રહ્યા છે તેમજ અનેક આપત્તિ-વિપત્તિના રૂપમાં પરિણત થઈ જાય પ્રકારની આપત્તિ-વિપત્તિ તથા દુઃખને સહન છે, જેને લઈને જ જન્મ-મરણનાં દુઃખ કરી રહ્યા છે.
ભેગવે છે. ઇંદ્રિયો સાથે અનુકૂળ પુગલના પીતળને સોનું માની ઘરેણાં ઘડાવનારને સંયોગમાં સુખ માનવું અને પ્રતિકૂળ સંગમાં જાણ પુરુષો ભૂલવાનું બતાવે છે તેમ દુખને દુ:ખ માનવું અર્થાત્ ઇદ્રિય અને પદાર્થ બંને સુખ માની તેને મેળવવા પ્રયાસ કરનારની જડના સંચાગ-વિયાગમાં સુખ-દુઃખની શ્રદ્ધા જ્ઞાની પુરુષો ભૂલ જ કાઢે છે અર્થાત પિતાના રાખવી તે પ્રમાદ-ભૂલ નહીં તો બીજું શું હોઈ સંકેતમાં પ્રમાદી કહે છે. પિતાના ધર્મોને શકે ? આવી ભૂલો કરનાર આત્મા પોતાના છોડી દઈને જડના ધર્મોનો આદર કરનાર સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણેનો વિકાસ કરી શકતો નથી. મોટી ભૂલ કરે છે. જડના ધર્મને આનંદ તથા પુન્ય કર્મ કે જે શુભ આશ્રવ કહેવાય છે તેને સુખ સ્વરૂપ માનવા તે સૌથી મોટી ભૂલ-પ્રમાદ પૌગલિક સુખની દષ્ટિથી ઉપાદેય માનનાર કહેવાય. જે પ્રમાદી છે તેના આત્મા ઉપર બહુ જ ભૂલે છે, કારણ કે જ્યાં સુધી જડ શબ્દાદિ જડના ધર્મોની ઘણું જ અસર થયા વસ્તુમાં ઉપાદેય બુદ્ધિ છે ત્યાં સુધી ચિતન્ય કરે છે; કારણ કે તેની માન્યતા જ ભૂલભરેલી ધર્મમાં હેય બુદ્ધિ રહેવાની જ. જડના ધર્મને છે. આંખ તથા કાનના વિષયમાં આસક્ત પ્રમાદી અત્યંત આદર તે જ કરે છે કે જે પિતાના આનંદ અને સુખ મેળવવા આત્મગુણઘાતક ધર્મને ભૂલે છે. જે પોતાને ભૂલે છે તે દરેક પ્રવૃત્તિમાં અન્ય અણજાણુને ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ પ્રવૃત્તિમાં ભૂલવાને જ. આવી મેટી ભૂલ કરબતાવી પ્રેરનાર મહાપ્રમાદી છે અને તે સમ- નાર મહાપ્રમાદી જ્ઞાનીની પંક્તિમાં ભળી શકતો લને સાકર માની તેનાથી મધુરું મિષ્ટાન્ન બને નથી. વીતરાગના વચનથી જેટલું વિરુદ્ધ માનવું છે એમ બીજાને સમજાવી મિષ્ટાન્ન બનાવવા અને વર્તવું છે તેટલું ભૂલભરેલું છે. જે પ્રેરણા કરનાર જેટલી ભૂલ કરે છે તેના કરતા પ્રવૃત્તિ અને પરિણામ વિષયના પોષક હાઈને
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=
૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ;
મનગમતાં હોય તો પણ પ્રભુની આજ્ઞાનાવિધી આરોપ કરે છે અને ગિલિક વસ્તુઓના હોવાથી પ્રમાદનું ફળ આપનારા છે. જ્ઞાની ત્યાગ સ્વરૂપ આત્મિક સુખમાં દુ:ખને આરોપ ભૂલે નહીં. ભૂલવું તે અજ્ઞાનનું પરિણામ છે, કરે છે. જેમકે વિષયમાં સુખ માને છે અને માટે જ્ઞાનીના વચન તથા વિચારોથી દરેક બ્રહ્મચર્યમાં દુઃખ માને છે, આવી રીતે વસ્તુને આત્માને સાચે લાભ જ મળે છે, પણ વૈર- જાણવામાં અને માનવામાં ભાવ નિદ્રાવાળો ભૂલે વિરોધ, શેક, સંતાપ, અશાંતિ અને કલેશ કે છે. જીવ અનાદિ કાળથી ભાવ નિદ્રમાં પડેલો જે પ્રમાદના અંગ ગણાય છે તેમાંનું કશુંયે હોવાથી ભૂલમાં જ છે, તે જાગૃતિમાં આવ્યા હેતું નથી. જેથી કરી આત્મિક ગુણની હાનિ સિવાય પોતાની ભૂલ સુધારી શકતો નથી. જાગૃતિ, ન થતાં વિકાસ જ થાય છે. પ્રભુને માર્ગ છોડી અપ્રમત્તદશા, ભૂલ સુધારવી ત્રણે એક જ આત્મ પોતાની મતિથી ચાલનાર ભૂલ્યા સિવાય રહેતો સ્વરૂપને ઓળખાવનારા સંકેતો છે. સંસારમાં નથી છતાં તે માનની શિખવાથી માને છે કે આત્માઓ અનેક વિકૃતિ સ્વરૂપવાળા જણાય હું ભૂલતો જ નથી. આવી ભૂલ કરનાર અણજાણે છે તે બધુંયે ભાવ નિદ્રાનું પરિણામ છે. જાગ્યા મુમક્ષને પણ આ પ્રભુનો માર્ગ છે એમ સમજાવી સિવાય આત્માને શેધવાની પ્રતિજ્ઞા લઈને પિતાની ભૂલના માર્ગ તરફ દોરે છે, કારણ કે નિકળેલા ઘણુ જીવો માર્ગ ભૂલીને જડ જગતમાં તે મિયાજ્ઞાનને લઈને પ્રમાદ સ્વરૂપ માન– ભટકી રહ્યા છે અને આત્મસ્વરૂપની દિશાથી મેટાઈ તથા ક્ષુદ્ર વાસનાને કામી હોય છે કે વિમુખ થઈ રહ્યા છે, કારણ કે અનાદિકાળની જેને અણજાણુ મુમુક્ષઓ પાસેથી મેળવી શકે ભૂલ સુધારી નિરંતરના માર્ગની દિશા બદલ્યા છે. પ્રભુના માર્ગમાં વિચરનાર અપ્રમાદીને સિવાય આત્માને મળી શકાતું નથી. અને જ્ઞાનઆનંદનો ટોટો નથી અને સુખની ઉણપ નથી. ચક્ષુ ઉઘાડી જોયા સિવાય આત્મા ઓળખી અક્ષય-અખટ સુખ, આનંદ તથા જીવનના ભંડાર- શકાતો નથી. જે જીવો અનાદિ કાળથી જાણેલી, ની ચાવી તેમની પાસે જ હોય છે. પિતે અપ્રમાદી- માનેલા અને ચાલેલા માર્ગને જ સાચો માની ભૂલ મુક્ત હોવાથી ક્ષણવિનશ્વર સુખતથા આને અભ્યાસની પ્રબળતાથી છોડી શકતા નથી તેમને દથી ઠગાતા નથી તેમજ પગલિક વસ્તુઓમાં આત્મદર્શન થવા દુર્લભ છે. જેમ ઊંઘતો સારા નરસાની ભાવના ભુંસાઈ જવાથી સંક૯પ- દરિદ્રી માણસ સ્વપ્નમાં રાજ્ય મેળવી પોતાને વિકલ્પરૂપ માનસિક અથડામણથી મુક્ત હોય છે. સુખ સંપત્તિવાળો માને છે અને એક શાસનભાવથી સૂતેલે જે કાંઈ કરે છે તે પણ
કર્તા તરીકે પોતાને લેખે છે પણ પરિણામે બધુંયે ભૂલભરેલું જ હોય છે, કારણ કે ભાવ
તેમાંનું કશુયે હોતું નથી તેમ સાચી સંપત્તિનો નિદ્રાવાળો અણુજાણ જ હોય છે એટલે સાચું
કંગાળ ભાવ નિદ્રામાં સૂતેલો બહારથી દેખાવમાં ન જાણવાથી બધીયે પ્રવૃત્તિમાં ભૂલે છે. નિદ્રા
બધુંયે છેડી દઈને આડકતરી રીતે રૂપાંતરથી એટલે ભૂલવું–પ્રમાદ, જેમ દ્રવ્યથી સૂતેલાને
છેડેલી વસ્તુઓનો ઉપભોગ કરીને પોતાને ભલે કાંઈ ભાન હોતું નથી તેમ ભાવથી સૂતેલ વસ્તુને
ઉચ્ચ ગુણસ્થાનોમાં માને તેથી કાંઈ વિકાસની સાચી રીતે ઓળખી શકતો નથી. જે વસ્તુ
પંક્તિમાં ભળી શકતો નથી; કારણ કે જાગ્યા જેવી હોય તેનાથી અવળી રીતે જાણે છે, એટલે
સિવાય-ભૂલ સુધાર્યા સિવાય અનાદિકાળથી સમાં અસત્ અને અસમાં સહુનો આરોપ
' ચાલેલા માર્ગની દિશા બદલાતી નથી અને તે કરે છે. પદ્ગલિક વસ્તુઓમાં અછતા સુખને લગ
વગર તે બધુંયે નકામું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગદર્શન વિષે પ્રકીર્ણ શેયર
લેખક–મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજી (સંવિજ્ઞ પાક્ષિક)
જ્ઞાન ચેતનાને નિયુક્તિ અર્થ– અજ્ઞાનાવરણ પ્રકૃતિને પણ અભાવ થઈ જાય સમ્યગદર્શનમાં જે જ્ઞાન ચેતનાને સદ્ભાવ છે. અત: ત્રણેય સમ્યકત્વની અવિનાભાવી જ્ઞાન માન્ય છે, તે જ્ઞાન ચેતનાને નિર્યુકિત અર્થ ચેતના અવશ્ય રહે છે. (પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ આ પ્રમાણે છે–શાર્જ વેરે બનવા” અર્થાત્ અને પ્રદેશ પિકી રસબંધ જ અગ્રભાગ ભજવે જ્ઞાન-શુદ્ધાત્મા જે ચેતના દ્વારા જાણી શકાય છે તેની જ વિશેષતા છે એટલે અત્ર એની વિવક્ષા તેને “જ્ઞાન ચેતના” કહે છે. જ્ઞાન ચેતનાની પ્રસ્તુત છે.) શદ્ધ આત્મામાં પ્રવૃત્તિ હોય છે. અથવા આત્મ- લધિરૂપ જ્ઞાનચેતનાને નિત્ય સંસ્વરૂપની ઉપલબ્ધિરૂપ સમ્યગજ્ઞાનને જ્ઞાન- બંધ-સમ્યગદર્શન અને સમ્યગજ્ઞાન એ ચેતના કહે છે.
બન્નેમાં ઉત્પત્તિને એક જ કાળ છે, તો પણ સમ્યગદષ્ટિમાં પ્રવાહરૂપ લબ્ધરૂપ બનેમાં કાર્ય-કારણુભાવ છે, કારણકે સમ્યગજ્ઞાને ચેતના-યદ્યપિ ત્રણ પ્રકારના સભ્યત્વમાં દર્શન હોય છતે જ જ્ઞાનમાં સભ્યપણું આવે છે. સાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ, અથવા ઉપશમ સમ્યગદષ્ટિની અત: જે સમયે મિથ્યાત્વ કર્મનો ઉપશમ, જ્ઞાન ચેતનામાં તરતમ ભાવની સંભાવના નથી, પશમ કે ક્ષય હોય છે તે સમયે મિથ્યાકિન્તુ ક્ષપશમ સમ્યક્ત્વને દેશઘાતિ પ્રકૃતિના ત્વના અભાવની સાથે જ સ્વાનુભૂલ્યાવરણ કર્મને ઉદયને લીધે ચલમલ આદિ દેષ ઉત્પન્ન થતાં વ્યય યુગપત્ થતો હોવાથી ઉક્ત બનેની હોવાથી જ્ઞાન ચેતનામાં તરતમભાવ હોય છે, ઉપલબ્ધિ પણ યુગપતું થાય છે. જ્યાં સુધી તથાપિ જ્ઞાન ચેતનાની ધારી અને પ્રવાહમાં સમ્યક્ત્વને સદ્ભાવ રહે છે, ત્યાંસુધી લબ્ધિબાધા થતી નથી, કારણ કે જ્યાંસુધી સમ્યક્ત્વ રૂપ જ્ઞાન ચેતના પણ અખંડ ધારાએ અર્થાત્ રહે છે ત્યાં સુધી લબ્ધિરૂપ જ્ઞાનચેતના અવશ્ય અવ્વચ્છિન્ન પ્રવાહ અવશ્ય હોય છે. એથી કરી રહે છે.
સમ્યકત્વની સાથે જ્ઞાનચેતનાને નિત્ય સંબંધ રસબંધની અપેક્ષાએ ત્રણેય સમ્ય કહ્યો છે. ત્વમાં એકત્વ—ત્રણ પ્રકારના સમ્યક્ત્વમાં સમ્યક્ત્વની સાથે લબ્ધિ અને ઉપસ્થિતિબંધકૃત અંતર છે, રસબંધકૃત અન્તર ચોગરૂપ જ્ઞાનચેતનામાં સમવ્યાપ્તિ ને નથી, કારણ કે ત્રણેય સમ્યકત્વની અવસ્થાઓમાં વિષમધ્યામિ–જેવી રીતે ભાવેન્દ્રિય અને મિથ્યાત્વને અનુદય છે. એથી કરી મિથ્યાત્વ ભાવમન એ બનને લબ્ધિ તથા ઉપગરૂપ કર્મના રસબંધના અભાવની દષ્ટિથી ત્રણેય હોય છે, તેવી રીતે સ્વાનુભૂલ્યાવરણ કર્મના ક્ષસમ્યક્ત્વ એક છે અને ત્રણે સમ્યફામાં પશમથી ઉત્પન્ન થવાવાળી જ્ઞાનચેતના પણ લબ્ધિ મિથ્યાત્વને અભાવ હોવાથી મિથ્યાત્વ કર્મની અને ઉપગરૂપ હોય છે. જો કે યુગપતુ નાના સાથે જ નષ્ટ હોવાવાળી સ્વાનુભૂલ્યાવરણ-મતિ જ્ઞાનની લબ્ધિ રહે છે, કિન્તુ ઉપયોગ એક
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
સમય એક જ જાતિના જ્ઞાનનો હોય છે, અર્થાત્ છસ્થને ઉપગરૂપ જ્ઞાનચેતનાનું જે સમયે સ. દષ્ટિને કઈ ઈન્દ્રિય ઉપયોગ અનિત્યત્વ લબ્ધિરૂપ જ્ઞાનચેતનાનું નિકિંવા અન્ય કેઈ શ્રુતજ્ઞાને પગ હોય છે તે ત્યત્વ-સ્વાનુભૂતિની સાથે સભ્યત્વની વિષમસમયે શુદ્ધ આત્મા પ્રતિ ઉપયોગાત્મક જ્ઞાન- વ્યાપ્તિમાં કારણ એ પણ છે કે-છદ્રસ્થ સત્ર ચેતના હોતી નથી, તથાપિ લબ્ધિરૂપ જ્ઞાન- દષ્ટિને ઉપયોગાત્મક જ્ઞાન અનિત્ય છે, તથા તના અવશ્ય હોય છે. એ કારણથી જે સમયે કેવળીને ઉપગાત્મક જ્ઞાન નિત્ય છે. એથી સમ્યગદષ્ટિને ઉપગાત્મક જ્ઞાનચેતના નથી કરીને ઉપયોગાત્મક સ્વાનુભૂતિની સાથે સમ્યહતી તે સમયે ઉપગાત્મક જ્ઞાનચેતનાના કૃત્વની વિષમ વ્યાપ્તિ છે અને જ્યાં સુધી છદ્મસ્થ અભાવમાં લબ્ધિરૂપ જ્ઞાનચેતના નથી હોતી સ૦ દષ્ટિને સમ્યકત્વ રહે છે ત્યાં સુધી સ્વાનએમ કહી શકાતું નથી. કારણ કે લબ્ધિ અને ભૂલ્યાવરણ કર્મને ક્ષયપશમ અવશ્ય રહે છે. ઉપગ એ બનેમાં સમવ્યાપ્તિ નથી એથી એ અપેક્ષાએ છદ્મસ્થ સ. દષ્ટિઓને લબ્ધિરૂપ ઉપગાત્મક જ્ઞાનચેતનાનો અભાવ લબ્ધિરૂપ સ્વાનુભૂતિ પણ નિત્ય કહેવાય છે. અત: લબ્દિરૂપ જ્ઞાનચેતનાના નાશનું કારણ હોઈ શકતું નથી. સ્વાનુભૂતિની સાથે સભ્યત્વની સમવ્યાપ્તિ છે.
. સ્વાનુભૂતિ લબ્ધિના અભાવમાં ઉપયોગને
મતિકૃતજ્ઞાન અપેક્ષાએ પ્રત્યક્ષ સભ્ય
દષ્ટિને અંશે આત્મપ્રત્યક્ષ-મતિજ્ઞાનાવરપણ અભાવ હોય છે, કિન્તુ ઉપગના અભા- બાદ વમાં લબ્ધિને અભાવ હોવાનો નિયમ નથી.
Cી ણના ક્ષયોપશમથી થવાવાળું આત્માના ઉપ
ગને ભાવમન કહે છે. તથા એ ભાવમનને પણ અત: સ્વાનુભૂતિવાળી લબ્ધિ અને ઉપયોગમાં વિષમથાપ્તિ છે. જેવી રીતે સમ્યક્ત્વની ઉત્પ
ભાવ ઈન્દ્રિયોની સમાન લબ્ધિ અને ઉપયોગ
રૂપથી બે ભેદ હોય છે. વર્યાન્તરાય સહિત ત્તિની સાથે સ્વાનુભૂલ્યાવરણ કર્મના ક્ષાપશમ- મનમતિજ્ઞાનાવરણના ક્ષપશમથી જે વિશુદ્ધિ જન્ય જ્ઞાનચેતના લબ્ધિની ઉત્પત્તિને સહ
થાય છે તેને લબ્ધિરૂપ મન કહે છે. તથા એ ભાવી નિયમ છે, તેવી રીતે સમ્યક્ત્વની ઉત્પ- ૧
લબ્ધિપૂર્વક ય સન્મુખ હોવાવાળા મનને ઉપત્તિની સાથે સદા સમ્યગ્દષ્ટિને શુદ્ધ આત્મા છે
ગરૂપ મન કહે છે. પ્રતિ જ ઉપયોગ રહે છે એવો નિયમ નથી. એ કારણથી સમ્યકત્વની સાથે સ્વાનુભૂલ્યાવરણ સ્પશન, રસના, ઘાણ, ચક્ષુ અને શ્રોત એ કર્મના ક્ષપશમથી ઉત્પન્ન થવાવાળી જ્ઞાન- પાંચ ઈન્દ્રિયો કેવળ મૂર્તિક પદાર્થને જ અવગ્રહ, ચેતના લબ્ધિનો સહભાવી અવિનાભાવ છે. અને ઈહા, અવાય તથા ધારણારૂપથી વિષય કરવાવાળી તે સહભાવી અવિનાભાવનું કારણ જ્ઞાનચેતનાની છે. અને મને મૂર્ત તથા અમૂર્ત બે પ્રકારના લબ્ધિ અને સમ્યક્ત્વની સમવ્યાપ્તિ છે. કિન્ત પદાથોને વિષય કરવાવાળું છે. સમ્યક્ત્વ હોય છતે જ્ઞાનચેતનાને ઉપગ જે સમયે સદષ્ટિ સ્વાનુભૂતિ કરે છે તે હોય એવો નિયમ નથી. પણ જે જ્ઞાનચેતનાને સમયે તેની પાંચે ઈન્દ્રિયોને ઉપગ હોત ઉપયોગ હોય તે તે સમ્યક્ત્વ હોય છતે જ નથી, કિતુ એક ભાવમનનો જ ઉપયોગ હોય હોય; અન્યથા નહિ એવો નિયમ છે. એ પ્રમાણે છે. મન દ્રવ્યમન અને ભાવમન બે પ્રકારનું અગ્નિ અને ધૂમની સમાન સમ્યક્ત્વ અને જ્ઞાન માન્યું છે. તાત્પર્ય એ કે-સ્વાનુભૂતિના સમયે ચેતનના ઉપયોગમાં વિષમ વ્યાપ્તિ છે. ઈન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાન સમ્યગદષ્ટિને હેતું નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ગુજરાતી સાહિત્યના બ્રહ્માએ જ શ્રીયુત ડુંગરશી ધરમશી સપટ
એમણે ગુજરાતી વેશ પહેર્ચો. મારવાડમાં મારવાડી અને હિંદના મધ્યભાગ ઉપર એ ભજનાએ હિંદી સ્વરૂપ લીધું. ગુજરાતી અપભ્રંશ સાહિત્ય દસમા અને અગીઆરમા સૈકા સુધીનુ મળ્યુ છે, પરંતુ હમણાં એ ટીકાની સહાય વગર સમજવું મુશ્કેલ છે. આ સિવાય વિદ્વાનોએ આ અપભ્રંશ સાહિત્યના અભ્યાસ તરફ સુરુચિ ખતાવી નથી. જૈન ભાઇઓએ ક્રિશ પાછળ કરોડો રૂપિયા ખર્ચ્યા છે તે
ગુજરાતી ભાષાની પહેલાં અપભ્રંશ સાહિત્ય માટા પ્રમાણમાં જૈન સાધુએરચિત મત્યુ છે. આ અપભ્રંશ ભાષા દેશ ભાષા હતી. ગુજરાત, મારવાડ, માલવા સુધી એક જ અપભ્રંશ ભાષા ઉચ્ચારભેદે વપરાતી હતી. ઇટાલીયન વિદ્વાન્ ટેસીટારીએ આ સર્વ પ્રાચીન ભાષાઓના મૂળતત્ત્વાના અતિ ઊંડા અભ્યાસ કરી એની સમાનતા દેખાડી દીધી છે. મીરાંબાઇના ભજનો મૂળ અપભ્રંશ ભાષામાં હતા. ગુજરાતમાં આવી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એથી કરીને સિદ્ધ થાય છે કે—સ્વાનુભૂતિના સમયે અતીન્દ્રિય આત્માને પ્રત્યક્ષ કરવાને કેવળ મન જ ઉપયોગી છે. તથા સ્વાનુભૂતિની તત્પરતાની વિશેષ અવસ્થામાં તે મન જ જ્ઞાન, જ્ઞાત ને જ્ઞેય વિકલ્પથી રહિત સ્વયં જ્ઞાનમય થઈ જાય છે. અત: જ્ઞાનદ્વારા સમ્યગદૃષ્ટિ જીવને અતીન્દ્રિય આત્માનું પ્રત્યક્ષ હાવું યુક્તિયુક્ત છે.
આત્મપ્રત્યક્ષ કરવાવાળુ કહ્યું છે. જેવી રીતે શ્રેણી ચઢતા સમયે જ્ઞાનની જે નિર્વિકલ્પ અ વસ્થા થાય છે તે નિવિકલ્પ અવસ્થામાં ધ્યાનની અવસ્થાપન્ન શ્રુતજ્ઞાન તથા એ શ્રુતજ્ઞાનપૂર્વનુ મતિજ્ઞાન અતીન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ હાય છે, તેવી રીતે જ સભ્યષ્ટિ જીવ ચેાથે ગુણસ્થાનકથી માંડી સાતમે ગુણસ્થાનકવી છે તેનું મન પણ મતિશ્રુતાત્મક ભાવમન પણ સ્વાનુભવના સમયે
તે કદાચિત્ એમ કહેવામાં આવે કે–મતિ-વિશેષ દશાપન્ન હાવાથી શ્રેણીના સમાન તે
શ્રુતાત્મક ભાવમન સ્વાનુભૂતિના સમયે પ્રત્યક્ષ થાય છે, તેા પછી સૂત્રમાં જે મતિજ્ઞાનને ઇન્દ્રિય અને અનિન્દ્રિયથી ઉત્પન્ન થતું હાવાથી તથા શ્રુતજ્ઞાનને મતિજ્ઞાનપૂર્વક ઉત્પન્ન થતું હાવાથી પરોક્ષ કહ્યું છે તે કથન અસિદ્ધ થશે તે! એમ
નહિ, કિન્તુ તે ભૂમિકાને યાગ્ય નિર્વિકલ્પ થઈ સ્વાનુભૂતિના સમયે પ્રત્યક્ષ માન્યું છે, કારણ જાય છે. એથી કરીને મતિશ્રુતાત્મક ભાવમન કે મતિ શ્રુત વિના કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ હેાતી કહેવું ઠીક નથી; કારણ કે મતિભ્રુતાત્મક તેમ નથી, કિન્તુ અવધિ, મન:પર્યંયના વિના હાય ભાવમનને સ્વાનુભૂતિના સમયે પ્રત્યક્ષ કહેવાના છે. આત્મસિદ્ધિને માટે મતિ અને શુભ શ્રુત એ જ અર્થ છે કે સ્વાનુભૂતિના સમયે તે મતિએ એ જ્ઞાન જ આવશ્યક જ્ઞાન છે. તેથી તિ શ્રુતજ્ઞાનાત્મક ભાવમન વિશેષ દશાપન્ન થતુ છે, તે ખરાખર છે. આત્મ પ્રત્યક્ષના આગે અને શ્રુતજ્ઞાનને સ્વાનુભવના સમયે પ્રત્યક્ષ કહ્યું હોવાથી અમૂર્ત થઇ જાય છે. એથી કરી એના કેવળજ્ઞાની અને છદ્મસ્થ સમ્યગ્દષ્ટિ વચ્ચે ફેર દ્વારા થવાવાળુ અમૂર્ત આત્માનુ અતીન્દ્રિય એટલે જ કે કેવળજ્ઞાની આત્માને સંપૂર્ણ પ્રત્યક્ષ જાણું છે, જ્યારે છદ્મસ્થ ભાવશ્રુતજ્ઞાનવડે પરેશતાત્પર્ય એ કેસ્વાત્મરસમાં મગ્ન હેાવાવાળુક્ષપણે જાણે છે અને અનુભવથી પ્રત્યક્ષ જાણે છે. ભાવમન જ સ્વયં અમૂર્ત થઇ સ્વાનુભૂતિના સમયે
પ્રત્યક્ષ શા માટે ન હેાય ? અવશ્ય હાય.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
યોગ્ય છે, પરંતુ તેને સમે ભાગ પણ અક્ષર- રક્ષણ કરવા કરતાં એને મુદ્રણાલયના પ્રકાશમાં મંદિરના જીર્ણોદ્ધાર પાછળ ખર્ચ જોઈએ. મૂકવું જોઈએ. જેન ધર્મ એ આંતરશુદ્ધિના પાટણ, જેસલમેર અને બીજા જૈન પુસ્તક- આચારનો ધર્મ છે. પરંતુ પાછળથી બાહ્ય શોચ ભંડારમાં હજી ઘણુ રને અણધાયેલાં ઉપર જૈન સંપ્રદાયમાં વિશેષ ભાર દેવાથી જૈન અંધકારમાં પડ્યા છે.
ધર્મ પરદેશમાં પાંગર્યો નથી. હિંદમાં પણ અપભ્રંશ સાહિત્ય બંગાળી, મરાઠી, હિંદી એક વખતને વ્યાપક આ ધર્મ પોતાની સંકુએ સર્વે સાહિત્યનું મૂળ છે. સંસ્કૃતથી પણ
ચિત સાંપ્રદાયિક્તાઓ અને વાડાઓને લીધે પ્રાકૃત વધારે પ્રાચીન હોવાની માન્યતા હવે માત્ર પંદર લાખ અનુયાયીઓમાં જ અટકયા છે. દઢ થતી જાય છે. આ સર્વે ભાષાઓ પ્રાકૃત- શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય અપભ્રંશ સાહિત્યના માંથી નીકળી હોવી જોઈએ. મોટા પ્રમાણમાં વાલ્મિકી નથી. એમની પહેલા અનેક જૈન સાધુઅપભ્રંશ સાહિત્ય મળ્યું છે. એ સર્વે જે ઓએ એ સાહિત્યને અપનાવ્યું છે. વિક્રમની સારી રીતે સટીક પ્રકાશમાં આવે તો જૈન આઠમી અને દસમી સદી વચ્ચે સ્વયંભૂદેવ પહેલા ધર્મ અને હિંદની ભાષાઓ સંબંધી એનાથી પણ જેને અપભ્રંશ સાહિત્ય અસ્તિત્વમાં હશે આપણું જ્ઞાનમાં ઘણો વધારો થાય એ નિસં- પણ તે સંબંધી શોધખોળ કરવી જરૂરી છે. શય છે. એવા પ્રયત્ન જરૂર થવા જોઈએ. અગાઉના લેખમાં સં. ૧૦૭૬ સુધીમાં રચાયેલા જેન સાધુઓ કઠીન તપસ્યા કરતા હતા.
સાહિત્યની સહેજ રૂપરેખા દેખાડી છે. તે પછી એમનું જીવન ત્યાગ વૈરાગ્યમય હતું. તેઓ
નીચે મુજબ સાહિત્ય મળ્યું છે પરંતુ આ લગભગ મોટે ભાગે વિદ્વાન હતા. અધ્યયન
ટીપ અધુરી છે. એનાથી ઘણું વિશાળ પ્રમાણમાં અને અભ્યાસ એ એમના પ્રિય વિષયો હતા.
અપભ્રંશ સાહિત્ય જૈન મુનિઓએ રચ્યું હતું. ઉપદેશ અને કથા એ એમના નિત્યકર્મોનાં બારમી સદીમાં “જયતિયણ” નામે કાવ્ય અંગો હતા. ગુરુપરંપરાથી વિદ્યા મેળવવાને સ્તોત્ર અભયદેવસૂરિએ રચ્યું છે. સં. ૧૧૨૩ માં એમને ચાલુ પ્રયત્ન રહેતો હતો. કોઈ વિદ્વાન વિલાસવઈ રચાઈ છે. આમાં કથા સાથે વર્ણન બ્રાહ્મણ મળે તો એમને વેતન આપી એની પણ સારું છે. જૈન મુનિઓ કાવ્યેની સાથે પાસે અભ્યાસ કરતાં જૈન સાધુઓને જરા પણ અલંકારો જાણતા હતા. જ્યારે કયારે સરસ સંકેચ થતો નહિ. એમણે વિદ્યા મેળવી, એનો વર્ણ લખે છે. અપભ્રંશ ભાષા હમણું અંધવિકાસ કર્યો, એનું રક્ષણ કર્યું. જેને સાધુઓએ કારમાં હોવાથી એમની કદર થતી નથી. નહિં બુદ્ધ સાધુઓની પેઠે દૂર દૂરના દેશમાં દેશાટન તો કાવ્ય તરીકે ઘણું પ્રસાદીવાળાં જરૂર છે. કરી વિદ્યાનો ફેલાવો કર્યો નહિ. જો એમણે કેટલાંક સામાન્ય ધાર્મિક વલણવાળા પણ છે. એ પ્રયત્ન કર્યો હોત તો જરૂર એમને યશ શ્રી દેવચંદ્રસૂરિ શ્રી હેમાચાર્યના ગુરુ હતા. મળત, પરંતુ શ્રી મહાવીરના સમય પછી જુદા -
એમના રચેલાં પ્રાકૃત ભાષાના કેટલાંક ગ્રંથ જુદા જૈન સંપ્રદાયના વિકાસ અને કઠીન
મળે છે. શ્રી સૂરિજીએ છ કડવામાં “સુલસાઆચારને લીધે જૈન સાહિત્ય પરદેશમાં
ખ્યાન” રચ્યું હતું. સંવત ૧૧૬૦ માં શાંતિનાથ વ્યાપક કરી શકાયું નથી.
ચરિત્રમાં પણ અપભ્રંશ ભાગ મળે છે. એ કાવ્ય હજી પણ આ સાહિત્ય અંધારામાં રાખી હેમસૂરિનું રચેલું છે. વર્ધમાનસૂરિએ ઉપલા જ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુજરાતી સાહિત્યના બ્રહ્મા
૧૭
સમયમાં રચેલ “રૂષભચરિત્રમાં” અપભ્રંશ વિદ્વાનોએ આઠમી સદીથી બારમી સદી કવિતાને ભાગ છે. ઈ. સ. ૧૧૯૯ માં લક્ષમણ સુધી અપભ્રંશ ભાષામાં રચાયેલાં અનેક ગ્રંથોનું ગણિએ રચેલ “પ્રાકૃત સુપાસના ચરિય”માં પ્રકાશન કરવું જોઈએ. કેટલાંક ગ્રંથો સર્વ પણ અપભ્રંશ કાળે આવ્યાં છે. આ સમયે જનતાને ઉપગી છે. કેટલાંક જેનેની ધાર્મિક સંસ્કૃત અને અપભ્રંશ બંને ભાષાઓને જૈન શ્રદ્ધાને માટે છે. કેટલાક હમણુના જમાનાની કવિઓએ ઉપગ કર્યો છે. આ સમયના સંસ્કૃતિને સહાયક નથી, પરંતુ ભાષાષ્ટિએ જેનોના ગૃહસ્થવર્ગમાં એકેય લેખક કે તેના સર્વે અન્વેષણ કરવા યોગ્ય જરૂર છે. અલબત પુસ્તકે મલ્યાં નથી. બધી સાધુમહારાજેની આજના ચશ્માથી તે સમયના ગ્રંથોની પરીક્ષા કૃતિઓ જ હતી. એટલે જૈન સંઘનો ગૃહસ્થ કરી શકાય નહિ. તે સમયના દેશ, કાળ અને અંગ તે સમયે પણ વિદ્યાની ઉપાસનામાં ઉદા- વસ્તુની આપણે સમગ્રભાવે તુલના કરવાની છે. સીન હતો એમ લાગે છે.
તેમ તે સમયે વિદ્વત્તા, વાંચન, વિચાર અને - અપભ્રંશનો ઉપયોગ આ શતકમાં જેની સમીક્ષા બહુ પરિમિત ક્ષેત્રમાં વિસ્તરેલા હતા. સાધુઓએ સારા પ્રમાણમાં કર્યો છે, પરંતુ ખાસ જૈન દૃષ્ટિથી જેન સાધુઓ માટે જ લખાલેઓની સામાન્ય ભાષા અને વિદ્વાનોની કતિ યલાં હતાં. જૈન સાધુઓની બહાર જૈન સંઘ એની ભાષામાં જરૂર ફરક રહેતો હોવો જોઈએ. પણ આ સુંદર પ્રસાદીને ભોક્તા નહતો. આ શતકમાં માણિકય પ્રસ્તારિકા પ્રતિબદ્ધ રાસ, આ સાધુઓની કતિઓ સુકી ધાર્મિક નહતી. સંદેશરાસ વગેરે રચાયાં છે. એ જ સમયમાં પરંતુ એમના લેખ ધાર્મિક પટ નીચે રસિક જિનદત્તસૂરિએ ચર્ચરી, ઉપદેશરસાયનરાસ વિગત પૂરી પાડતાં હતાં. પ્રવાસ, વ્યાકરણ, અને કાલસ્વરૂપ કુલક રચેલ છે. કાળસ્વરૂપ અલંકાર, ઉપમા અને નવે રસોનું વર્ણન કુલકની પ્રત સંવત ૧૧૯૧ માં ઉતારેલી છે. એમના પુસ્તકમાં આવતાં હતાં. ઘણાંખરાં
જૈન ગ્રંથમાં સતીઓના શીલનું વર્ણન પુસ્તકે, તાડપત્રો, ભેજપત્ર ઉપર લખાતા હતા. ઘણું સારું આવે છે, પરંતુ આપણાં ગુજરાતી એ માટે જૈન સાધુઓ સારાં લહીઓ રાખતા સાહિત્યમાં એ જેન સતીઓને લગભગ વિસારી હતા. સરસ્વતીની ઉપાસના માટે એમને સર્વે દેવામાં આવી છે. તેનો દોષ જેના પ્રમાદ સાધને જૈન સંઘ પૂરાં પાડતું હતું. ચાતુર્માસ ઉપર છે. શ્રી નેમિનાથના પત્નીથી બીજી મોટી સિવાય જૈન સાધુઓ ક્યાંય એક સ્થળે વસી સતી મળબ મુશ્કેલ છે. એવી જેન સતીઓ શકતા નહોતા. એટલે એમને પુસ્તકો જીવ ઘણી થઈ છે. ઘાહિલના અપભ્રંશ કાવ્ય પ્રમાણે સાચવી સાથે રાખવા પડતા હતા. “પઉમસિરિ ચરિત્ર”માં સતીના શબનું શ્રેષ્ઠ પુસ્તકે વિષે એમને અત્યંત શ્રદ્ધા અને પૂજ્યવર્ણન છે. આ જ સમયમાં થયેલા વાદિદેવસૂરિએ બુદ્ધિ હતા. પિતાના ગુરુ મુનિચંદ્રસૂરિ ઉપર સ્તવન રચ્યું
[ કમશ: ] છે, પરંતુ જેનેતર માટે એની ઉપગિતા નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અહિંસાને આદર્શ
લેખકઃ મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ (ત્રિપુટી)
આપણે, પયુંષણ મહાપર્વ આવે છે હોય છે. “મિત્તિ મે સબ્ધ ભૂસુ” કહેવા અને પર્યુષણ મહાપર્વનાં કર્તવ્ય યાદ કરીએ છતાં ચે મૈત્રી નથી જણાતી. અહિંસાનો સાચા છીએ. પર્યુષણ પર્વનાં મુખ્ય કર્તવ્ય દર વર્ષે આદર્શ એ જ કહેવાય કે સંસારના પ્રાણી આપણે સાંભળીએ છીએ પરંતુ એ મહાપર્વનાં પ્રતિ પ્રેમ સ્નેહ અને મૈત્રી આપણુ રૂવાંડેધર્મકાર્યો કરવા છતાં યે જે અંતરની શુદ્ધિ રૂવાડે ભરી હોય. થવી જોઈએ, હદયનો મેલ જવો જોઈએ, એ નથી જતો એ એાછા આશ્વર્યની વાત નથી. પર્યુષણ મહાપર્વમાં આપણે “અમારી ખાસ કરીને ૧ ચિત્યપરિપાટી, ૨ સમસ્ત સાધુ- પડહ”ની ઉદ્ઘોષણા કરાવવાની છે. “અમારી ” વંદન, ૩ સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ,૪ પરસ્પર સ્વામિ
નું યથાર્થ સ્વરૂપ આપણે સમજીયે અને ભાઈઓ સાથે ક્ષમાપના અને પ અમનો તપ. જીવનમાં ઉતારીએ તો જ આપણે “અમારી આ સાથે જ પવિત્ર શ્રીકલપસૂત્રનું શ્રવણ પડહ” ની ઉપણું સુંદર રીતે કરાવી શકીયે. આદિ ધર્મક્રિયાઓ યથાશક્તિ જરૂર કરીએ
બીજા જીવોને બચાવીએ છીએ, માછલાં છીએ, પરંતુ ક્ષમાપનામાં આપણે જેવી રીતે છોડાવીયે, પક્ષીઓ અને પશુઓને છોડાવીયે. લક્ષ આપવું જોઈએ તે નથી આપતા.
ગરીબોને દાન આપીએ આવું ઘણું કરીએ
છીએ પરંતુ આપણે પોતે અહિંસક નથી આપણે અહિંસા પરમે ધર્મને માનીએ થતાં. આપણા હદયમાં રહેલો કીધ-વૈર અને છીએ પરંતુ સાચી અહિંસા હજી આપણા ઈર્ષાનો અગ્નિ આપણે શાંત નથી કરતાં. એક જીવનમાં ઉતરી નથી. સાચી અહિંસક રાગ બાજી સંઘ સમક્ષ ખમાવીએ છીએ; સવી જીવ અને દ્વેષને વશીભૂત થઈને પણ કોઈ પણ જીવને કરું શાસનરીનું પદ પ્રેમ અને ભક્તિથી દુ:ખી ન કરે, તેની સાથે વેર કે વિરોધ ન લલકારીએ છીએ; અહિસા પળાવીએ છીએ રાખે, સંવત્સરી પ્રતિકમણ કરી, સર્વ જીવોને ત્યારે બીજી બાજુ વૈર અને વિરોધની ભઠ્ઠી 'ખમાવતાં.
આપણું હૃદયમાં જલતી રાખીએ છીએ. આ વામિ સાિવે, સશે નવા મંત્ત છે. વિરોધાભાસ આપણે કયાં સુધી નભાવીશું મોર મે વર મૂng, વેર અન્ન ન દેજર ” એ તો વિચાર ?
આવું ઉચ્ચારીએ છીએ કિન્તુ આપણું યાદ રાખજે એક બાજુ પુણ્યના પંજ હદયમાં ક્ષમા, મિત્રી, પ્રેમ કે નેહ નથી જણાતાં. અમાવીશું અને બીજી બાજુ રાગ અને દ્વેષને વિરોધી પ્રતિ પણ આપણે મૈત્રીભાવ રાખવાનો વશીભૂત થઈ ક્રોધ દ્વેષ ઈષ્ય અને અસુયાની
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અહિંસાના આદર્શ
ઉપાસના કરતા રહીશું તે આ દ્વેષાગ્નિ-વેરાગ્નિ આપણા પુણ્યપુંજને બાળીને ભસ્મ કરતાં વાર નહિ લગાડે.
આપણે જેમ દ્રવ્ય અહિંસા પાળીએ છીએ; જેમ દ્રવ્ય ક્ષમાપના કરીએ છીએ તેમ ભાવઅહિંસા, ભાવ ક્ષમાપના, ભાવ ઉપશમની પુરે પુરી જરૂર છે. દ્રવ્ય એ ભાવનુ સાધન જરૂર છે. પરન્તુ આપણી અજ્ઞાનતા, અહંતા આપણને એ ઉચ્ચમાર્ગે જતાં અચકાવે છે. આપણે જગતને અહિંસાને સ ંદેશ । જ પહોંચાડી શકીએ કે આપણે સાચા અહિંસક બનીએ. સાચા અહિંસક બનનારે સંસારના પ્રાણીમાત્ર પ્રતિના વેર ને વિરેાધ છેડવા જ પડશે.
??
“ ઢસા તિષ્ઠાયાં વૈલ્યા: 'જ્યારે યથાર્થ અહિંસાના આપણે પાલક થઇશુ, આપણને કોઇ પ્રતિ વિરાધ કે વેર નહિ રહે, એટલું જ નહિ પરંતુ અન્યાન્ય પ્રાણીઓ પણ આપણી સમક્ષ અવેરી બની જશે. પરન્તુ આપણા દીલમાં ચાર પેઠા છે, અંદર શત્રુ બેઠા છે જેથી આપણે વૈર-વિરોધ નથી ત્યજી શકતા, નથી ત્યજાવી શકતા.
સાચા અહિંસકમાં આ ભાવના પ્રગટે છે: सर्वेऽपिसन्तु सुविनः सर्वे सन्तु निरामया । સર્વે મળિ પચન્તુ મા પિશ્ચત્ પાવમાચરેત્
॥
કેવી ઉદાત્ત અને ઉદાર ભાવના છે?
જે જૈનધર્મ પ્રાણીમાત્રનુ કલ્યાણ ઇચ્છે, પ્રાણીમાત્રની કલ્યાણકામના કરાવાનુ શીખવે એ જ ધર્મના આપણે અનુયાયી વૈર, વિરેાધ,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯
દ્વેષ, ઇર્ષ્યા, અસૂયા અને કલર્ડને કેમ રાખી શકીએ ?
ખરેખર અહિંસાના આદર્શ એ જ છે કે પ્રાણીમાત્ર પ્રતિ આપણામાં મૈત્રી, પ્રમાદ, કારૂણ્ય અને માધ્યસ્થ ભાવના જાગે. નીચેના શ્લેાકેામાં એ જ વસ્તુ કહી છે—
મૈત્રી સજસવેપુ, પ્રમોટો ગુળરારિપુ । માધ્યસ્થવનેનેપુ, દળા સર્વ ટેટિવુ ॥ ૨ ॥ ધર્મવનુમત્સ્યેતા મૂળ મેત્રાદ્રિ માયના । ચૅને જ્ઞાતા ન ચામ્યતા:, સતેવામતિવ્રુદ્ધમાં રા
ભાવા—સર્વ જીવાની સાથે પ્રેમ-સ્નેહ રાખવા તે મૈત્રીભાવના છે.
દરેક ગુણી જીવાને જોઇ આનદ હર્ષ પામવા તે પ્રમાદભાવના છે.
કોઇપણ અમૃત કરનારા જીવાને જોઇ તેની ઉપેક્ષા કરવી તે માધ્યસ્થભાવના છે.
અને સર્વ પ્રાણીએ ઉપર દયા રાખવી .તે કરૂણાભાવના છે. આ મૈત્રી આદિ ભાવનાએ ધર્મરૂપી કલ્પવૃક્ષનું મૂલ છે. આ ભાવનાએ જે જીવે જાણી નથી, જે જીવેાએ આ ભાવના એ અભ્યાસ કર્યો નથી ( આચરણમાં નથી ઉતારી ) તેને ધર્મરૂપી કલ્પવૃક્ષની પ્રાપ્તિ થવી દુર્લભ છે.
સર્વ જીવા સુખી થાઓ, સર્વ જીવા રાગરહિત ( દ્રવ્ય ને ભાવથી ) સર્વ જીવે। કલ્યાણ
પામે; અને કાઇ પણ જીવ પાપ ન આચરા.ઉતારીએ તે આ લાક અને પરલેાકમાં આપણું કલ્યાણ થાય. ખસ સર્વ જીવેા આ વસ્તુ પામી દ્રવ્ય અને ભાવથી અહિંસક બને; અહિંસાના આદ` શીખે એ શુભેચ્છાપૂર્વક વિરમું છું. ૐ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ ।
મહાનુભાવે ! આપણે પર્યું પણા મહાપર્વ ના આ સંદેશ, આ અહિંસાના આદર્શ જીવનમાં
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
વર્તમાન સમાચાર
બીકાનેરને આંગણે યુગવીર આચાર્ય દેવનું ચાતુર્માસ.
પૂજ્યા વિશ્વવિભૂતિ યુગવી આચાર્ય દેવ શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મ. તથા પૂજ્યપાદ્ પ્રખરશિક્ષા પ્રચારક આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયલલિતસૂરિજી મ. અને પૂજપપાદ્ આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયવિદ્યાસૂરિજી મ. આદિ ઠાણા ૧૪ તું તથા વયોવૃદ્ધ પ્રવી`ણી સાધ્વીજી શ્રી દેવશ્રીજી મ. આદિ દાણા ૧૫નું ચાતુર્માસ બીકાનેર શહેરમાં નિશ્રિત થયુ' છે. જ્યારથી આ યુગવીર આચાર્યદેવના પગલા થયા છે ત્યારથી અનેક ધર્માંન્નતિના શુભ કાર્ય થઇ રહ્યા છે. આજસુધી શ્રી નવપદ એલી મહાત્સવ, દીક્ષા મહાત્સવ, પ્રતિષ્ટા મહેાત્સાદિ કાર્યો એવા ઉત્સાહ અને સમારેાહપૂર્વક થયા છે કે બિકાનેરના ઇતિહાસમાં ચિરસ્મરણીય રહેશે.
શ્રી જૈન છે. આયંબિલ ખાતુઃ—આટલા મોટા શહેરમાં જૈનીની બહુસારી વસ્તી હોવા છતાં આયંબિલ ખાતા જેવી એકે સંસ્થા અહીં નહાતી હવે પૂજ્યપાદ્ આચાર્ય દેવના સદુપદેશથી જૈન શ્વે. આયંબિલ ખાતાની શરૂઆત થઇ છે. જેમાં પ્રતિદિવસ અનેક ભવ્યાત્માએ આયંબિલ કરી કર્યાનો નિરા કરે છે.
ધર્મ પવિત્ર શ્રીમદ્ ભગવતીજી સૂત્રની વાચના,
અહીંના સકલ સંધ તથા ખાસ કરીને અહીંના
કરાડાધિપતિ રામપુરીઆ શેઠના અત્યંત આગ્રહથી શ્રાવણ વિદ્ છ થી વ્યાખ્યાનમાં પંચમાંગ શ્રીમદ્ ભગવતી સૂત્રની શરૂઆત થઇ છે અને ભાવનાધિકારે શ્રીચંદ્રદેવલીચરિત્ર વહેંચાય છે. શ્રાવણ વદ ૬ ના દિવસે રામપુરીયા શેઠ સભારાહ પૂર્ણાંક શ્રીમદ્ ભગવતી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂત્રને પોતાના ઘેર લઈ જઈ રાત્રિજાગરણ પ્રભાવના કરી હતી. વિંદ ૭ ના દિવસે સકલ સંધ સાથે સમારેહ પૂર્વક લાવી સાચા મેાતીઓના સાથીએ કરી સેનામેહરાથી જ્ઞાન પૂજન કરી શ્રી આચાર્યદેવને
વાહરાવ્યું હતું અને વાસક્ષેપ નંખાવ્યા હતા.
શ્રી ગુરૂદેવની અમૃતમય દેશનાના લાભ શ્રોતાવ સારી સંખ્યામાં લઇ રહ્યા છે. તે દિવસે શ્રીફળની પ્રભાવના રામપુરીયા સેઠા તરફથી થઇ હતી.
શ્રી સંક્રાંતિ મહાત્સવઃ—શ્રાવણ વદ ૧૧ નું સક્રાતિ મહાત્સવ હોવાથી પંજાબના અનેક ગ્રામ નગરાથી ભાવિક સજ્જતા સારી સંખ્યામાં દસમના દિવસે આવી પહોંચ્યા હતા. એકાદસિના સુપ્રભાતે ૭ વાગતાં સભામ’ડપ જનતાથી ચિકાર ભરાઇ ગયે હતા અને પૂજ્યપાદ્ આચાર્યદેવ પોતાના શિષ્યમંડળ સહિત પધારી વ્યાખ્યાન વેદિકા ઉપર બિરાજમાન થયા હતા. પ ંજાબી ભાઇએાના દેવગુરૂ સ્તુતિરૂપ ભજા થયા બાદ પૂજ્યપાદ્ શ્રી આચાર્ય દેવે મહા શ્રીમંગલકારી પ્રત્યક્ષ પ્રભાવી અનેક સ્તોત્રા સભળાવી આજ `દૈવ મિથુન રાશિમાંથી સંક્રમણ કરી ક રાશિમાં આવ્યા છે તેથી શ્રાવણ માસ આજથી શરૂ થયા છે અને આ માસમાં જે તિર્થંકર ભગવાનેાના જે જે કલ્યાણુકા થયા છે તેના નામેા સંભળાવી તેની આરાધના માટે ઉપદેશ આપ્યા તે. અને ખાસ કરી આ માસમાં શ્રાવણ સુદિ ૫ ના દિવસે બાલહ્મચારી શ્રી નેમિનાથ ભગવાનનું જન્મ કલ્યાણુક હોવાથી શ્રીસ ંઘને આ માસમાં ચતુર્થાંત (બ્રહ્મ
વ્રત ) પાળવા ઉપદેશ આપ્યો હતો. અનેક શ્રાવકામ્બેરાપુ માસમાં તથા તિચિના દિવસે બ્રહ્મચર્ય વ્રત પાલગુ કરવાના નિયમ લીધા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર.
~
~
~
શહેરમાં આ માસમાં દશ ઉપવાસ, નૌ, અઠ્ઠાઈ, પણ આવ્યા હતા. તદુપરાંત મુંબઈ, અમદાવાદ, સાત, પાંચ, ચાર, અમ, છઠ્ઠ આદિની તપશ્ચર્યા સારી પાટણ, મીયાગામ, પાટણ, જબુસર, કપડવંજ, થઈ છે. એક સાધ્વીજી મહારાજને ચૌદ ઉપવાસ છે. બડદા, જોધપુર, સાદડી, દેસુરી, ખુડાલા, બરલુટ,
દર્શનાર્થે –પૂજ્યપાદ આચાર્ય દેવના દર્શનાર્થે આકેલા આદિ કેટલાક ગ્રામ-નગરોના ભાવિક જેઠ સુદિમાં અમદાવાદના ઝવેરી શાહ ભોગીલાલ સજજને આજસુધી આવી ગયા છે તથા પંજાબી તારાચંદ લસણીઆના કુટુંબીજનો લગભગ ૩૦ ની ભાઈઓ તે દર મહિને આવે છે અને દેવગુરુની સંખ્યામાં આવ્યા હતા. તથા સાંભરના જ્યુડિશલ ભક્તિને લાભ લઈ જાય છે. સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ શ્રીમાન મગરૂપચંદજી સા. ભંડારી
સાભાર સ્વીકાર
છે
નીચેના ગ્રંથે આ સભાની કી લાઈબ્રેરી માટે શ્રી ચિત્યવંદનભાષ્યનો છંદોબદ્ધ ભાષાનુવાદ નીચેના મહાશયો તરફથી ભેટ મળ્યા છે તે આભાર ટિપ્પણુ સહિત. રચયિતા મુનિરાજ શ્રી સુશીલસાથે સ્વીકારવામાં આવે છે.
વિજયજી તરફથી. ૧ વન્ય જીવન–શ્રીયુત સોમચંદ ડી. શાહ ધર્મ મંગળ-વ્યાખ્યાનકાર ઉપાધ્યાય શ્રી દેવમાનદ મંત્રી. શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર, કિંમત રૂ. ચંદ્રજી મહારાજ તરફથી સંપાદક શ્રીયુત સુશીલ. ૧-૩-૦ લેખક મુનિરાજ શ્રી કનકવિજયજી મહારાજ. એક અર્વાચીન સંત-(શ્રી બુદ્ધિસાગરજી
૨ પ્રથમ કર્મગ્રંથ-પદ્યમય અનુવાદ-વિવેચન સરિ)ની સાહિત્યસેવાને નિબંધ તૈયાર કરનાર દીપન કેદકાદિ વિભૂષિતઃ વિવેચન કર્તા મુનિરાજશ્રી મણિલાલ મેહનલાલ પાદરાકાર તરફથી. દક્ષવિજયજી મહારાજ. કિંમત છ આના.
યુગવીર આચાર્ય–(શ્રીમાન આચાર્ય મહા૩ તસ્વાર્થ સૂત્ર–ગુજરાતી વ્યાખ્યા સહિત. રાજ શ્રી વિજ્યવલ્લભસૂરીશ્વરનું જીવન ચરિત્ર. વિવેચક પંડિત સુખલાલજી. પ્રકાશક શ્રી જૈન લેખક: શાહ ફૂલચંદ હરિચંદ, સુપ્રી. શ્રી યશો. જેના સાહિત્ય પ્રકાશન સમિતિ, C/o ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, ગુરૂકુલ, પાલીતાણા તરફથી (પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ અમદાવાદ કિંમત રૂ. ૧-૮-૦
જૈન સભા મુંબઈ ) મૂલ્ય રૂા. ૨-૦-૦. ૪ શ્રી ઉજમબાઈ જૈન કન્યાશાળાનો સં. શ્રી વિજયાનંદ વાર્ષિક અંક પ્રકાશક શ્રી
નો રિપોર્ટ તેની કમીટી તરફથી. આત્માનંદ જૈન સભા મુંબઈ તરફથી.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ;
કલકત્તાના અગ્રગણ્ય દાનવીર કરોડપતિનું દુઃખદ અવસાન.
કલકત્તા ખાતે તા. ૭ મી જુલાઈના રોજ બપોરના સાહિત્યપ્રેમને પુરો પાડવા માટે તથા જૈન સમાજને બે વાગ્યાના સુમારે દાનવીર બાબુસાહેબ શ્રી બહા- મદદરૂપ થવા માટે એ મહાન ગર્ભશ્રીમંત પ્રખર દુરસિંહજી સીંધીસાહેબનું ૧૯ વર્ષની. અતિશય દાનવીર મહાશય (૧) જૈન પુસ્તક પ્રચારક મંડળ, ખેદજનક અવસાન થવાથી જૈન સમાજમાં ઘણો જ આગરા (૨) શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુલ, પાલીખેદ પ્રસર્યો છે. જેને એકલી જ નહિ પરંતુ સારૂં તાણું. (૩) જૈન વિદ્યાભવન, ઉદયપુર. (૪)
જેનભુવન, કલકત્તા. (૫) જૈન ધર્મ પ્રચારક સભા, માનભુમ. (૬) છયાગંજ, લન્ડન મિશન હેપ્પીતાલ (૭) બનારસ હિંદુ વિશ્વવિદ્યાલય આદિ અનેક સંસ્થાઓને કુલ રૂા. ૫૦૦૦૦) થી પણ વધારે દાન આપી ચુકયા છે.
વળી પિતાના સ્વર્ગીયપિતાશ્રી શ્રીયુત ડાલચંદજી સીંઘીના ઘનીષ્ટ પરિચય વાળા તેમજ બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીના અધ્યાપક પંડિત સુખલાલજી જોડે એમને ઘણો જ પરિચય હતો, તેટલામાં તો કવિવર શ્રી રવીન્દ્રનાથ ટાગેરે તેમને મળ્યા ને પિતાને શાંતિનીકેતનમાં જે શિક્ષા માટે એક વિભાગ ખેલવાની પિતાની ઈચ્છા બાબુ સાહેબને જણાવી. તરત જ કવિવરનું વચન મંજુર કરી પોતાના સ્વર્ગીય પિતાની યાદગીરી માટે તેમને ત્રણ વર્ષને ખર્ચ ઉપાડી લઈ હજારો રૂપીઆનું દાન કરી કવિવરની ઈચ્છા પૂર્ણ કરીને જૈન સંસ્કૃતિ તેમાં હંમેશ માટે દાખલ કરાવી આપી. આપણું જેનેને એક અભિમાન કરવા જેવી વાત છે
કે જે ધનથી પણ જેન ધર્મને પ્રચાર કરવા હિંદુસ્તાન એક મહાન અણમૂલું રત્ન ગુમાવી બેઠી હમેશાં તત્પર જ હતા. છે. ધાર્મિક પ્રેમ સાથે સમાજપ્રેમ તેમની નસેનસમાં સાહિત્ય તથા સંસ્કૃતિના મહાન પ્રેમી બાબુ હતો. અને દયારૂપી નદી તેમના હૃદયમાં હરહંમેશ
સાહેબે વિદ્વાન મુનિશ્રી જિનવિજ્યજીની અધ્યક્ષતા અમૃતઝરણાની પેઠે ચાલ્યા જ કરતી હતી. જીવનની ટૂંકી રૂપરેખા
નીચે સીધી જૈન ગ્રંથમાળા સ્થાપિત કરી જેને માટે તેઓશ્રીને જન્મ . સ. ૧૮૮૫ માં અજીમાં. તેઓશ્રી રૂા. ૫૦,૦૦૦) લગભગ ખર્ચ કરી ચુક્યા જમાં અગ્રગણ્ય ગણતા સીંધી પરિવારમાં થો હતાછે, જેના ફળસ્વરૂપ તે ગ્રંથમાળામાં અમૂલ્ય ગ્રંથો
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર.
છપાઈ ચુક્યા છે જેમાં પંડિત વીન્ટરનીઝ જેવા સન ૧૯૪૧ માં પિતાના બગીચામાં “ સીંથી વિદ્વાનોએ પ્રશંસા પણ કરી છે.
પાઠશાળા ” નામનો એક આકર્ષક શો કરીને અનેક ઉપરાંત એમને પ્રાચીન કળા સંરકૃતિને ઘણે
સજજન ગૃહસ્થ, પ્રસિદ્ધ ઓફીસરે, બંગાળના
ગવર્નર સર જેને આથર હરબર્ટ તથા શ્રીમતી જ શોખ હતો. પોતાના મકાનમાં પ્રાચીન કળા
હરબર્ટ અને આજના વાઈસરોય લોર્ડ વીસકાઉન્ટ કૌશલથી ભરેલી અનેક મૂતિઓ, હસ્તલેખિત જુના
વાલને પણ આમંત્રણ આપેલ હતું. જે મેળામાં પુસ્તકે, તામ્રપત્ર તથા ભારતવર્ષના જુના સિક્કાઓનો
રૂા. ૪૫૦૦૦) જમા થતાં તે રકમ ઉપરાંત રા. પણ સંગ્રહ કરેલ છે. તેમજ ગમે તે પરદર્શનને
૧૧૦૦૦, પોતે આપી તે બધાય યુદ્ધકેષમાં આપી બાબુસાહેબ તે બધું સારી રીતે બતાવતા હતા. આવા
( પિતાની કીર્તિ ઉજાળી હતી; તે ઉપરાંત રેડક્રોસમાં ઉત્તમ ગુણોથી આકર્ષાઈને સન ૧૯૩૧ માં હિંદી
પણું રૂા. ૧૦૦ ૦૦) આપીને અનેક પીડિતોને મદદરૂપ સાહિત્ય સંમેલન મારફત બાબુસાહેબને સોના ચાંદ
બન્યા હતા. મુશદાબાદ, માલદા ૨૪ પરગણું વગેપણ મળ્યા હતા. તદુપરાંત તેઓ સાહેબ રોયલ સોસા
રેના ફંડમાં રૂ ૧૦,૦૦૦) આપી અનેક આત્માઓને થટી ઑફ આર્ટસ લંડનના ફેલા હતા. તથા બંગાળની
મદદરૂપ બન્યા છે. રયલ એશીઆટીક સોસાયટી, બંગાળ સાહિત્ય પરિષદ, ધી ઈન્ડીયન રીસર્ચ ઇન્સ્ટીટયુટ વગેરે કેટલાય તીથોધિરાજ શ્રી રાવુંજયના મુંડકાને પ્રશ્ન જ્યારે સભાના સભાસદો થઈ તન, મન અને ધનથી સેવા
સમાજમાં કટોકટીને બન્યો હતો ત્યારે તેની વિચાકરી છે. ઉપરાંત “ભારતીય વિદ્યાભવન, મુંબઈ7 રણ માટે ૧૯૨૬ ના જુલાઈ માસમાં મુંબઈ ખાતે ના ઉત્કૃષ્ટ સભ્યોમાંના તેઓશ્રી એક હતા. જ્યાં
કોન્ફરન્સનું ખાસ અધિવેશન મળેલ. આ સમયે આપશ્રીએ રૂા. ૧૦૦૦૦૦) થી પણ વધારે ખર્ચા દિલ જૈન સમાજના માટે ભાગ એકત્ર થયેલ હતું. આ સાહિત્યને ઉત્સાહ આપે વધાયો છે.
અધિવેશનનું કાર્ય સુંદર રીતે પાર પાડવામાં તેઓ
સાહેબે તેના પ્રમુખ તરીકે સેવા બજાવી છે. તેમજ ફેબ્રુઆરી ૧૯૩૫ માં કલકત્તામાં “ ભારતીય શત્રુંજય તીર્થના પ્રકરણ ઉપર જે સુંદર પ્રવચન કલા કૌશલ તથા ઉચ્ચ કલા તથા શિ૯પકળાના કર્યું હતું તે કદી ન ભૂલાય તેવું હતું. અખિલ ભારતવર્ષીય પ્રદર્શનના કાર્યવાહક દળ”
અનુકંપાદાન, માં એક પ્રમુખ નેતા હતા. તેમ જ મુંબઈ ઇ. સ. ૧૯૨૬ માં ભરાયેલ જૈન “વેતાંબર સંમેલનના આ ઉપરાંત મહાન ઉપકાર લખતા ઘણે જ તેઓ સાહેબ સભાપતિ હતા. આ સિવાય બીજી કેટલીય આનંદ થાય છે કે, જેન કુળને શોભાવવા અને અનમહાન સભાઓમાં સભાપતિ બની અનેક વાર માન- કંપાદાન નામને જેનોનો જે સિદ્ધાંત છે તેને યથાર્થ મરતબો પામી કૃતકૃત્ય થઈ ગયા છે. જૈન સમાજના રીત અપનાવવા ઉપરાંત અનેક પામર મનુષ્યોને એક સાચા પ્રમુખ હેવા તરીકે હિંદી સાહિત્ય પરિ ઉપકારી બનવા માટે, ગઈ સાલ ૧૯૪૩ નો દુષ્કાળમાં પદમાં રૂા. ૧૨૫૦૦) પિતાની તે વિષય પ્રત્યેની જ્યારે રૂા. ૨૪)ના મણને ચોખાનો ભાવ હતા ત્યારે ભાવનાઓ પ્રદર્શિત કરી છે તે મહાત્મા ગાંધીજી જીયાગંજ, અજીમગંજ, જાગ્રા, ખંડકેલીયારી આદિ જ્યારે તેઓશ્રીની પાસે ચીતરંજન સેવાસદન માટે સ્થળોએ રૂા. ૮) ના મણના ભાવે ચોખા આપી પધાર્યા ત્યારે પણ વિના વિલંબે આપશ્રીએ રૂા. તેમ જ ગરીબોને મફત ચોખા આપી અનેકને જીવાડ્યા ૧૦૦૦૦) આપી એ હિંદભરમાં પુજનિક મહાત્માના હતા. અને ખરેખર દાનવીર દયાવારીધિ થયા હતા. વચનને યથાર્થ માન આપ્યું હતું.
તેમાં તેઓશ્રીને રૂ. ૩,૨૦૦૦૦) ની ખોટ સહન
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
२४
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
કરવી પડી હતી તે પણ તેઓશ્રી શાંત થયા ન રૂ. સાડાસાત હજાર સ્કુલ કરવા અને આ સભાની હતા. પરંતુ તેમના ગૃહસ્થ મિત્રો જેવા શિવજીભાઈ વિનતિને માન આપી આમંત્રણથી ભાવનગર પધારી વગેરેને કહેતા હતા કે જે મને ચોખા ખરીદવાની કાર્યવાહી જઈ રૂા. ૫૦૦) આપી પેટન સાહેબ થયાં પરમીટ મળે તે હજી બીજા ૩-૪ લાખ રૂા. ખર્ચ હતા એટલે આ સભાને એક મહાન જૈન નરરત્ન કરું ને બંગાળમાં દુકાળ નિવારવા બનતા પ્રયત્ન ઉત્તમ પુરૂષની ખેટ પડી છે જે ન પુરાય તેવું છે. કરું. આ ભાવના આટલી હદે પહોંચેલી હોવાથી પોતે સર્વ જીવોને ખમાવી અરિહંત પ્રભુના ધ્યાનમાં બહુ જ થોડા વીરલા જ ઉત્તમ પુરૂષ હોઈ શકે. પંચત્વ પામ્યા જેથી હિંદભરને એક ઉત્તમ હીરાની
ખોટ પડી છે જે માટે અમે દિલગીર છીએ. ઉપરાંત મારવાડી હોસ્પીટલ કલકત્તામાં રૂા. ૧૦,૦૦૦) તેમ જ શ્રો જૈન દેરાસરછ કલકત્તાને તેઓશ્રી પાછળ ત્રણ ઉત્તમ પુત્ર, તેમને લાંબો મુશદાબાદમાં રૂા. ૧૧,૦૦૦) આપી મહાન લલા પરિવાર, તેમ જ તેમના અનેક સગાસંબંધી મિત્ર લીધે છે. રૂ. ૨૫૦૦૦) મુર્શીદાબાદનાં ગરીબોના વગેરેને શોકમાં મુકી પતે સ્વર્ગીય બન્યા છે જે ભેજન માટે તથા કાપડ માટે ખરચ કરવા છેવટે અતિશય દુઃખદ છે. પ્રભુ! એ આત્માને ચિરકાળ આપ્યા હતા વળી શ્રી યશોવિજય જૈન ગુરૂકુળને શાંતિ આપે એ જ ઈચ્છા ને અભિલાષા.
શ્રી દામોદરદાસ ત્રિવનદાસનો સ્વર્ગવાસ, સુમારે ઓગણપચાસ વર્ષની ઉમર ગયા અશાડ વદી ૧૩ ના રોજ ભાઈ દામોદરદાર પંચત્વ પામ્યા છે. શેઠ ત્રિભુવનદાસ ભાણજી સુપુત્ર છે કે જૈન સમાજમાં સખાવતો વગેરે સુપ્રસિદ્ધના નબીરા હતા.
વારસામાં ઉતરેલ અનુકંપથી સસ્તા અનાજની દુકાન આવી સખ્ત માંઘવારીના વખતમાં ગરીબોને રાહત આપવા સસ્તા અનાજની દુકાન ખેલી હતી. કેળવણીના હિમાયતી હોવાથી તેઓશ્રી પિતાના નામથી ચાલતી જેન કન્યા શાળામાં હાલમાં સહાયાથે રૂપીયા પંદર હજાર હારની મદદ કરી હતી. આ સભાના લાઈફ મેમ્બર હોવાથી સભાને પણ એક પ્રતિષ્ઠીત સભ્યની ઓટ જણાશે, તેઓના પવિત્ર આત્માને અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
શેઠ નગીનદાસ જીવણજીને સ્વર્ગવાસ. શ્રીયુત નગીનદાસભાઈ નવસારીના પ્રતિષ્ઠિત શહેરી અને શ્રીમંત જેન હતા. થોડા દિવસ પહેલા તેમના થોડા દિવસની બિમારી ભોગવી પંચત્વ પામ્યા છે તેઓ માયાળુ, મિલનસાર દેવ, ગુરૂ ધર્મના પૂર્ણ શ્રદ્ધાળુ હતા. તેઓ આ સભાના લાઈફ મેમ્બર હોવાથી એક અનુભવી અને સુજ્ઞ સભ્યની ખોટ પડી છે, તેમના પવિત્ર આત્માને અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ પ્રાર્થીએ છીએ,
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ.
ચિત્રો અને વિસ્તારયુક્ત અર્થ સહિત, એમ તો શ્રીપાળ રાજાના રાસની ઘણી આવૃત્તિઓ આજ સુધીમાં જુદા જુદા પ્રકાશકાએ બહાર પાડી છે. એ છતાં અમારા તરફથી બહાર પડેલ રાસને શા માટે શ્રેષ્ટ સ્થાન મળ્યું’ છે તે તમે જાણો છો ? આ રાસમાં નવપદજી મહારાજનું યંત્ર ખુબ શોધ કરીને રજુ કરવામાં આવ્યું છે સાથે. આ રાસમાં વાંચકાની સરળતા માટે તેમજ આકર્ષણ માટે ખાસ નવા ચીત્રા તૈયાર કરાવી મુકવામાં આવેલ છે. ટકાઉ કાગળા ઉપર રાસની ઢાળા દૂહા મેટા ટાઈમાં તેનો અર્થ સુંદર ટાઈપમાં છપાયેલ છે. છેવટમાં નવપદજી મહારાજની પૂજા, દાહ, નવપઢજીની ઓળીની સંપૂર્ણ વિધિ, વિધિ વિધાન ઉપચાગી સ ગ્રહ ૫ણુ સ્મામાં રજુ કરવામાં આવ્યા છે. એટલે નવપદજી મહારાજની એાળીના આરાધન સમયે આ એક જ રાસ દરેક જાતની સગવડતા પૂરી પાડે છે.
શુદ્ધ અને સારા રાસ વસાવવાની ઈચ્છાવાળા દરે ક કટબામાં અમારા રાસને પ્રથમ સ્થાન મળેલ છે.' તમાએ આજ સુધીમાં જે રાસ ન વસાવ્યા હોય તો આજે જ મંગાવે. મીન રાસ કરતાં આ રાસમાં ધણી મહત્તા છે, આકર્ષ ક છે મૂલ્ય પણ તેના પ્રમાણમાં નામનું જ છે. મગાવી ખાત્રી કરે. પાકું રેશમી પડું રૂા. ૨-૮-૦, પાકું ચાલુ પઠું રૂા.૨-૦-૦ પ્રભાવના કરનારને જ ઓછી કિંમતે આપવામાં આવશે.
આવતા આસો માસમાં શાશ્વતી એડળીના પવિત્ર દિવસે પાસે આવે છે તેમાં શ્રીપાળ રાસ અને શ્રી નવપદજીની પૂજા વિધિમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન ભોગવે છે માટે નીચેના ગ્રંથ પણ અગાઉથી જ મંગાવો.
શ્રી નવપદની પૂજા (વિસ્તારયુક્ત વિધિ વિધાન અર્થ સહિત.) પ્રભુ ભકિતમાં તલીન થઈ ઈષ્ટસિદ્ધિ જલદી પ્રાપ્ત કરવા માટે પૂર્વાચાર્ય પ્રણીત પૂજાઓ એક વિશિષ્ટ કારણ છે. એવા હેતુથી જે શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી મહારાજ કૃત નવપદની પૂજા અમાએ તેના ભાવાર્થ. વિશાળ અને નાટ સાથે તૈયાર કરી પ્રગટ કરેલ છે. સાથે શ્રી નવપદજીન' મ'ડલે તે તે પદેના વર્ગ-રંગ અને તેની સાથે વિવિધ પાંચ રંગ અને સાચી સોનેરી શાહીની વેલ વગેરેથી સુશોભિત બનાવેલું છે તથા શ્રી નવપદના યંત્ર શુદ્ધ કરાવી મહાટી છબી કે જે આયંબિલ-એાળી કરનારને પૂજા કરવા માટે ઉપયોગી છે. તે બને છમ્મીએ ઉંચા માટે પેપર પર માટે ખર્ચ કરી ઘણી સુંદર સુશોભીત અને મનોહર બનાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. કે જે અત્યાર સુધીમાં કેાઈએ પ્રગટ કરેલ નથી. આ સાથે શ્રી સીદ્ધચક્રજી મહારાજનું આરાધન કેમ થાય તેની સંપૂણ ક્રિયા વિધિ ચૈત્યવંદન, સ્તવન સ્તુતિ અને સાથે શ્રીમાન પદ્મવિજયજી મહારાજ અને શ્રીમાન આત્મારામજી મહારાજ કૃત નવપદજીની પૂજાએ દાખલ કરેલ છે ઉંચા ઍ'ટીક પેપર પર ગુજરાતી સુંદર જુદા જુદા ટાઈપાથી છપાવી ઉંચા રેશમી કપડાના પાકા બાઈડીગથી અલંકૃત કરેલ છે. કિ મત ઉપર દૃષ્ટિ નહી રાખતા ગ્રંથની અધિકતા ઉપયોગી વસ્તુની વિવિધતા સર્વ સુંદરતાના - ખ્યાલ નજરે જોવાથી ખરીદ કરી મુકાબલો કરવાથી જણાય છે. અમારી સુંદર સાહિત્યના પ્રકાશન દૃષ્ટિએ તેની કીંમત યોગ્ય રાખેલ છે. કિંમત રૂા. ૧-૪-૦ પટેજ અલગ, પાના ૨૦ ૦.
શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (છાંયા ભાષાંતર વગેરે સહિત ) આ બુક નિર્ણય સાગર પ્રેસમાં મુંબઈ ઉંચા કાગળા ઉપર શાસ્ત્રી અક્ષરથી સુંદર કપડાના પાકા બાઈડીંગથી અલંકૃત કરે છે. ઘણી જ થોડી નકલે સીલીકે છે. કિંમત રૂા. ૩-૦-૦, બધા ગ્રંથનું પરટેજ જુદુ'.
લખેઃ—શ્રી જૈન આરમાનંદ સભા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 431 0-12-0 સત્ત્વશાળી અને આદર્શ પુરુષચરિત્ર. 1. સુમુખનું પાદિ ધમપ્રભાવક્રની કથા છે. શ્રી કર્માશાહુ ચરિત્ર શ્રી શત્રુ જયતે - ( ચરિત્ર ) 1-0-0 સેાળા ઉદ્ધાર ... 6-4-0 2. જૈન નરરત્ન ભામાશાહ ... ર-૦-૦ 6. કલિ"ગનું યુદ્ધ યાને જૈન મહારાજા 8. પૃથ્વી કુમાર ચરિત્ર ... ... 1-0-0 - ખારવેલ ... 4. સમરસિહ ચરિત્ર ( સમાશાહ ) શ્રી 7. શ્રી સુરસુંદરી ચરિત્ર. શત્રુ જયના પંદરમે ઉદાર 0 0--0 e ખાસ વાંચવા લાયક છે. 1--0 8. શ્રી વિજયાનંદસૂરિ . . 7-8-0 દેવાધિદેવ શ્રી તીર્થકર ભગવાનના સુંદર સચિત્રા સહિત વિસ્તાર પૂર્વક ગ્રંથા. 1 શ્રી આદિનાથ ચરિત્ર... રૂા. 5-0-0 5 શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર ... રૂા. 2-82 શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર ... ... રૂ. 1--9 6 શ્રી મહાવીર ચરિત્ર . રૂા. 3-0-0 8 શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (બીજોભાગ) રૂા. 2-4-0 7 શ્રી ચાવીશ તીર્થકર ભગવાનના 4 શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ... રૂા. 1-12-0 ટુંકા ચરિત્રે મુખપાર્ક કરવા લાયક રૂા. 0-10... 6 શ્રી તીર્થકર નામ કમ ઉપાર્જન કરવાનું અમૂલ્ય સાધન, e શ્રી વીશ સ્થાનકે ત૫ પૂજા (અથ સાથે ) Re ( વિસ્તાર પૂર્વક વિવેચન તથા મંડળ સહિત ) - વિસ્તાર પૂર્વક વિધી વિધાન, નાટ ચૈત્યવંદન, સ્તવન, મંડળ વિગેરે અને સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં અર્થ સહિત અમાએ પ્રગટ કરેલ છે. વીશ સ્થાનક તપ એ તીથ કર નામ કમ ઉપાર્જન કરાવનાર, મહાન તપુ છે તેનું આરાધન કરનાર વ્હન થા બંધુઓ માટે આ ગ્રંથ અતી મહત્વના છે. અને ઉપયોગી પણ છે. શ્રી વીશ સ્થાનક તપનું મંડળ છે, તેમ કોઈ અત્યાર સુધી જાણુનું પણ નહાતું છતાં અમાએ ધુણી શાખાળ કરી, પ્રાચીન ઘણીજ જીની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી મેટા ખર્ચ” કરી ફાટા, બ્લોક, કરાવી તે મડળ પણ છપાવી આ ક્રમાં દાખલ કરેલ છે. તે ખાસ દર્શનીય છે. આ એક અમુલ્ય ( મંડળ ) નવીન વસ્તુ જીનાલય, ઉપાશ્રય, જ્ઞાન ભંડાર, લાઈબ્રેરી અને ઘરમાં રાખી પ્રાતઃકાળમાં દાન કરવા લાયક સુંદર ચીજ છે. ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવી સુશોભીત બાઈડીંગથી અલ'કૃત કરવામાં આવેલ છે. પાના 200 છતાં કીંમત 100=0 રાખવામાં આવેલી છે. પોસ્ટેજ જુદુ', શ્રી પ્રભાચ દસૂરિવિરચિતશ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર (ભાષાંતર ) ઐતિહાસિક ગ્રંથ, આ એક ઐતિહાસિક કથા-સાહિત્યના શ્રયમાં વર્તમાનકાળના બાવીશ પ્રભાવક આચાર્ય મહારાજના જીવન ઉપર કર્તા મહાપુરુષે સારે પ્રકાશ પાડ્યો છે. જે જે મહાન આચાર્યનો પરિચય આપ્યો છે, તેમાં તે સમયની સામાજિક, ધાર્મિક, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ આપી સુંદર (ભાષાંતર) પ્રમાણિક ઐતિહાસિક ગ્રંથ બનાવ્યેા છે. 50 શ્રી ક૯યાણુવિજયજી મહારાજે એતિહાસિક દૃષ્ટિએ સુંદર પર્યાલચના લખી તે ગ્રંથની રચનામાં સુંદરતા વધારી પ્રમાણૂિક જૈન કથાસાહિત્યમાં ઉમેરો કર્યો છે. એવી સુંદર અને સરળતાપૂર્વક રચના કરેલ હાઈને આ ગ્રંથને અમુક અમુક જૈન શિક્ષણશાળાએાના ધાર્મિક અભ્યાસક્રમમાં સ્થાન મળેલ છે. આ ઉપયોગી સાહિત્ય ગ્રંથ હોવાથી વાંચતા પણ ખાસ આનંદ ઉત્પન્ન કરે તેવા છે. કિંમત રૂા. 2-80 પોસ્ટેજ અલગ. મુદ્રક : શાહ ગુલાબચ' લલ્લુભાઈ : મી મહાદય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ : દાણાપીઠ-માવનગર For Private And Personal Use Only