________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
સમય એક જ જાતિના જ્ઞાનનો હોય છે, અર્થાત્ છસ્થને ઉપગરૂપ જ્ઞાનચેતનાનું જે સમયે સ. દષ્ટિને કઈ ઈન્દ્રિય ઉપયોગ અનિત્યત્વ લબ્ધિરૂપ જ્ઞાનચેતનાનું નિકિંવા અન્ય કેઈ શ્રુતજ્ઞાને પગ હોય છે તે ત્યત્વ-સ્વાનુભૂતિની સાથે સભ્યત્વની વિષમસમયે શુદ્ધ આત્મા પ્રતિ ઉપયોગાત્મક જ્ઞાન- વ્યાપ્તિમાં કારણ એ પણ છે કે-છદ્રસ્થ સત્ર ચેતના હોતી નથી, તથાપિ લબ્ધિરૂપ જ્ઞાન- દષ્ટિને ઉપયોગાત્મક જ્ઞાન અનિત્ય છે, તથા તના અવશ્ય હોય છે. એ કારણથી જે સમયે કેવળીને ઉપગાત્મક જ્ઞાન નિત્ય છે. એથી સમ્યગદષ્ટિને ઉપગાત્મક જ્ઞાનચેતના નથી કરીને ઉપયોગાત્મક સ્વાનુભૂતિની સાથે સમ્યહતી તે સમયે ઉપગાત્મક જ્ઞાનચેતનાના કૃત્વની વિષમ વ્યાપ્તિ છે અને જ્યાં સુધી છદ્મસ્થ અભાવમાં લબ્ધિરૂપ જ્ઞાનચેતના નથી હોતી સ૦ દષ્ટિને સમ્યકત્વ રહે છે ત્યાં સુધી સ્વાનએમ કહી શકાતું નથી. કારણ કે લબ્ધિ અને ભૂલ્યાવરણ કર્મને ક્ષયપશમ અવશ્ય રહે છે. ઉપગ એ બનેમાં સમવ્યાપ્તિ નથી એથી એ અપેક્ષાએ છદ્મસ્થ સ. દષ્ટિઓને લબ્ધિરૂપ ઉપગાત્મક જ્ઞાનચેતનાનો અભાવ લબ્ધિરૂપ સ્વાનુભૂતિ પણ નિત્ય કહેવાય છે. અત: લબ્દિરૂપ જ્ઞાનચેતનાના નાશનું કારણ હોઈ શકતું નથી. સ્વાનુભૂતિની સાથે સભ્યત્વની સમવ્યાપ્તિ છે.
. સ્વાનુભૂતિ લબ્ધિના અભાવમાં ઉપયોગને
મતિકૃતજ્ઞાન અપેક્ષાએ પ્રત્યક્ષ સભ્ય
દષ્ટિને અંશે આત્મપ્રત્યક્ષ-મતિજ્ઞાનાવરપણ અભાવ હોય છે, કિન્તુ ઉપગના અભા- બાદ વમાં લબ્ધિને અભાવ હોવાનો નિયમ નથી.
Cી ણના ક્ષયોપશમથી થવાવાળું આત્માના ઉપ
ગને ભાવમન કહે છે. તથા એ ભાવમનને પણ અત: સ્વાનુભૂતિવાળી લબ્ધિ અને ઉપયોગમાં વિષમથાપ્તિ છે. જેવી રીતે સમ્યક્ત્વની ઉત્પ
ભાવ ઈન્દ્રિયોની સમાન લબ્ધિ અને ઉપયોગ
રૂપથી બે ભેદ હોય છે. વર્યાન્તરાય સહિત ત્તિની સાથે સ્વાનુભૂલ્યાવરણ કર્મના ક્ષાપશમ- મનમતિજ્ઞાનાવરણના ક્ષપશમથી જે વિશુદ્ધિ જન્ય જ્ઞાનચેતના લબ્ધિની ઉત્પત્તિને સહ
થાય છે તેને લબ્ધિરૂપ મન કહે છે. તથા એ ભાવી નિયમ છે, તેવી રીતે સમ્યક્ત્વની ઉત્પ- ૧
લબ્ધિપૂર્વક ય સન્મુખ હોવાવાળા મનને ઉપત્તિની સાથે સદા સમ્યગ્દષ્ટિને શુદ્ધ આત્મા છે
ગરૂપ મન કહે છે. પ્રતિ જ ઉપયોગ રહે છે એવો નિયમ નથી. એ કારણથી સમ્યકત્વની સાથે સ્વાનુભૂલ્યાવરણ સ્પશન, રસના, ઘાણ, ચક્ષુ અને શ્રોત એ કર્મના ક્ષપશમથી ઉત્પન્ન થવાવાળી જ્ઞાન- પાંચ ઈન્દ્રિયો કેવળ મૂર્તિક પદાર્થને જ અવગ્રહ, ચેતના લબ્ધિનો સહભાવી અવિનાભાવ છે. અને ઈહા, અવાય તથા ધારણારૂપથી વિષય કરવાવાળી તે સહભાવી અવિનાભાવનું કારણ જ્ઞાનચેતનાની છે. અને મને મૂર્ત તથા અમૂર્ત બે પ્રકારના લબ્ધિ અને સમ્યક્ત્વની સમવ્યાપ્તિ છે. કિન્ત પદાથોને વિષય કરવાવાળું છે. સમ્યક્ત્વ હોય છતે જ્ઞાનચેતનાને ઉપગ જે સમયે સદષ્ટિ સ્વાનુભૂતિ કરે છે તે હોય એવો નિયમ નથી. પણ જે જ્ઞાનચેતનાને સમયે તેની પાંચે ઈન્દ્રિયોને ઉપગ હોત ઉપયોગ હોય તે તે સમ્યક્ત્વ હોય છતે જ નથી, કિતુ એક ભાવમનનો જ ઉપયોગ હોય હોય; અન્યથા નહિ એવો નિયમ છે. એ પ્રમાણે છે. મન દ્રવ્યમન અને ભાવમન બે પ્રકારનું અગ્નિ અને ધૂમની સમાન સમ્યક્ત્વ અને જ્ઞાન માન્યું છે. તાત્પર્ય એ કે-સ્વાનુભૂતિના સમયે ચેતનના ઉપયોગમાં વિષમ વ્યાપ્તિ છે. ઈન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાન સમ્યગદષ્ટિને હેતું નથી.
For Private And Personal Use Only
