________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગુજરાતી સાહિત્યના બ્રહ્મા
૧૭
સમયમાં રચેલ “રૂષભચરિત્રમાં” અપભ્રંશ વિદ્વાનોએ આઠમી સદીથી બારમી સદી કવિતાને ભાગ છે. ઈ. સ. ૧૧૯૯ માં લક્ષમણ સુધી અપભ્રંશ ભાષામાં રચાયેલાં અનેક ગ્રંથોનું ગણિએ રચેલ “પ્રાકૃત સુપાસના ચરિય”માં પ્રકાશન કરવું જોઈએ. કેટલાંક ગ્રંથો સર્વ પણ અપભ્રંશ કાળે આવ્યાં છે. આ સમયે જનતાને ઉપગી છે. કેટલાંક જેનેની ધાર્મિક સંસ્કૃત અને અપભ્રંશ બંને ભાષાઓને જૈન શ્રદ્ધાને માટે છે. કેટલાક હમણુના જમાનાની કવિઓએ ઉપગ કર્યો છે. આ સમયના સંસ્કૃતિને સહાયક નથી, પરંતુ ભાષાષ્ટિએ જેનોના ગૃહસ્થવર્ગમાં એકેય લેખક કે તેના સર્વે અન્વેષણ કરવા યોગ્ય જરૂર છે. અલબત પુસ્તકે મલ્યાં નથી. બધી સાધુમહારાજેની આજના ચશ્માથી તે સમયના ગ્રંથોની પરીક્ષા કૃતિઓ જ હતી. એટલે જૈન સંઘનો ગૃહસ્થ કરી શકાય નહિ. તે સમયના દેશ, કાળ અને અંગ તે સમયે પણ વિદ્યાની ઉપાસનામાં ઉદા- વસ્તુની આપણે સમગ્રભાવે તુલના કરવાની છે. સીન હતો એમ લાગે છે.
તેમ તે સમયે વિદ્વત્તા, વાંચન, વિચાર અને - અપભ્રંશનો ઉપયોગ આ શતકમાં જેની સમીક્ષા બહુ પરિમિત ક્ષેત્રમાં વિસ્તરેલા હતા. સાધુઓએ સારા પ્રમાણમાં કર્યો છે, પરંતુ ખાસ જૈન દૃષ્ટિથી જેન સાધુઓ માટે જ લખાલેઓની સામાન્ય ભાષા અને વિદ્વાનોની કતિ યલાં હતાં. જૈન સાધુઓની બહાર જૈન સંઘ એની ભાષામાં જરૂર ફરક રહેતો હોવો જોઈએ. પણ આ સુંદર પ્રસાદીને ભોક્તા નહતો. આ શતકમાં માણિકય પ્રસ્તારિકા પ્રતિબદ્ધ રાસ, આ સાધુઓની કતિઓ સુકી ધાર્મિક નહતી. સંદેશરાસ વગેરે રચાયાં છે. એ જ સમયમાં પરંતુ એમના લેખ ધાર્મિક પટ નીચે રસિક જિનદત્તસૂરિએ ચર્ચરી, ઉપદેશરસાયનરાસ વિગત પૂરી પાડતાં હતાં. પ્રવાસ, વ્યાકરણ, અને કાલસ્વરૂપ કુલક રચેલ છે. કાળસ્વરૂપ અલંકાર, ઉપમા અને નવે રસોનું વર્ણન કુલકની પ્રત સંવત ૧૧૯૧ માં ઉતારેલી છે. એમના પુસ્તકમાં આવતાં હતાં. ઘણાંખરાં
જૈન ગ્રંથમાં સતીઓના શીલનું વર્ણન પુસ્તકે, તાડપત્રો, ભેજપત્ર ઉપર લખાતા હતા. ઘણું સારું આવે છે, પરંતુ આપણાં ગુજરાતી એ માટે જૈન સાધુઓ સારાં લહીઓ રાખતા સાહિત્યમાં એ જેન સતીઓને લગભગ વિસારી હતા. સરસ્વતીની ઉપાસના માટે એમને સર્વે દેવામાં આવી છે. તેનો દોષ જેના પ્રમાદ સાધને જૈન સંઘ પૂરાં પાડતું હતું. ચાતુર્માસ ઉપર છે. શ્રી નેમિનાથના પત્નીથી બીજી મોટી સિવાય જૈન સાધુઓ ક્યાંય એક સ્થળે વસી સતી મળબ મુશ્કેલ છે. એવી જેન સતીઓ શકતા નહોતા. એટલે એમને પુસ્તકો જીવ ઘણી થઈ છે. ઘાહિલના અપભ્રંશ કાવ્ય પ્રમાણે સાચવી સાથે રાખવા પડતા હતા. “પઉમસિરિ ચરિત્ર”માં સતીના શબનું શ્રેષ્ઠ પુસ્તકે વિષે એમને અત્યંત શ્રદ્ધા અને પૂજ્યવર્ણન છે. આ જ સમયમાં થયેલા વાદિદેવસૂરિએ બુદ્ધિ હતા. પિતાના ગુરુ મુનિચંદ્રસૂરિ ઉપર સ્તવન રચ્યું
[ કમશ: ] છે, પરંતુ જેનેતર માટે એની ઉપગિતા નથી.
For Private And Personal Use Only
