________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
આતમ-દર્શન
| [ પ ] પ્રાણુ હોય ત્યાંસુધી બુદ્ધિ, મન, વાણી અને શરીર મૃત્યુ થતા શરીર અને તેની બાહ્ય ઇદ્રિ જેમની દ્વારા આવા અને બીજા અભૂત અનેકવિધ કામ તેમ રહેવા છતાં મન, વચન, કાયાની સર્વ ક્રિયા કરનાર મનુષ્ય મરણને શરણ થતા, તેના શરીર આપોઆપ બંધ પડે છે. મન, વચન, કાયાનો ચાલતો માંથી આત્મા–ચતન્ય-પ્રાણ ચાલ્યો જતા, તે કાંઈ વ્યાપાર જેમ મનુષ્ય જીવનમાં રહેલા આત્માને કારણે કરી શકતા નથી, શરીર ઉપરથી માખી સરખી સિદ્ધ થાય છે તેમ અન્ય સૂમ, બાદર, સ્થાવર, ઉડાડી શકતું નથી, એક તણખલું પણ તેડી શકતા ત્રસ, સર્વ જાતિના છ વિષે તેમજ ઓછી વધુ નથી, તેના તમામ મને રથ, વિચાર, પ્રવૃત્તિ એકાએક ઇદિની પ્રાપ્તિ અને મનોબળના વિકાસ અનુસાર બંધ પડે છે. જે શરીરવડે, જે શરીરના સુખ- સમજવું. બીજા જીવો કરતા મનુષ્યને સર્વ ઈદ્રિવૃદ્ધિ અને ઈચ્છાપ્તિ માટે કુદરતી બળો, પદાર્થો ની પ્રાપ્તિ તથા મનોબળનો વિકાસ સર્વથી અધિક અને પ્રાણીઓ ઉપર તેણે આધિપત્ય મેળવ્યું હતું હોવાથી તેની જ્ઞાનાદિક શક્તિ પણ બીજા સર્વ તે સર્વ છોડી દેવું પડે છે. બાકીમાં બુદ્ધિ મન, જીવો કરતાં વધારે હોય છે. વાણી અને શરીરના કોઇપણ પ્રયોગ-ક્રિયા વગરનું એટલું સમજાયું હશે કે મનુષ્ય જે કાંઈ મન, શરારનું પદગલિક ખાલી ખોખું રહે છે. તે પણ વચન, કાયાનો વ્યાપાર ચલાવે છે, જ્ઞાન મેળવે છે, થોડા વખતમાં જીર્ણશીણું થઈ માટી અને રાખના બુદ્ધિબળ દેડાવે છે, અન્ય પ્રાણીઓ તથા પૌઢગલાને મળી જાય છે. મનુષ્ય જીવનમાં આ એક ગલિક પદાર્થો વિષે શેખેળ કરી જે કાંઈ પ્રગતિ, અતિ કરણ પણ હંમેશની ઘટનાને વિષય છે. વિજય અથવા નિયંત્રણ સાધે છે તે સર્વ આત્મ
અત્યારની વૈજ્ઞાનિક શોધખોળાથી માનવ બુદ્ધિએ શકિતના પ્રભાવે છે. આ દુનિઆ ઉપર છેલ્લા કેટજ કાંઇ પ્રગતિ સાધી છે તે મનુષ્યમાં રહેલ કથા લાક સૈકાઓમાં વિશિષ્ટ જ્ઞાનીઓના અભાવે તથા તવ પ્રભાવ છે એ ખાસ વિચારવા જેવું છે. એ કાળના પ્રભાવથી પ્રવર્તેલા અજ્ઞાન અને અંધકારથી તે જાણીતી વાત છે કે મનુષ્ય મૃત્યુબાદ કંઈ પણ મનુષ્ય પોતાની શક્તિનું ભાન ભૂલી ગયો છે, અને વિચાર કરતો નથી, બુદ્ધિબળ દોડાવતો નથી, બોલતા વર્તમાન કાળમાં હાથ લાગેલી શોધખોળ તેને ઘણી નથી, તેની ઇન્દ્રિયની તમામ હીલચાલ અને શ્વાસોશ્વાસ અદ્ભુત અને આશ્ચર્યજનક લાગી છે. આ ક્રિયા પણ બંધ પડે છે. મૃત્યુ સાથે મન, વચન, દુનિઆ ઉપર જુદા જુદા પ્રાણીઓ અને પદાર્થો કાયાના તમામ વ્યાપાર-ક્રિયા તુરતમાં જ બંધ પડે વિષે અગાઉ નહોતાં તેવું ઘણું જ્ઞાન અને પ્રગતિ છે તેવી જ રીતે મનુષ્યમાં આત્મા, ચેતન્ય અથવા મનુષ્ય સંપાદન કર્યા છે એમ તેને કાંઈક અભિમાનપ્રાણ હોય ત્યાં સુધી મન, વચન, કાયાના વ્યાપાર પર્વક સમજાય છે, પણ અત્યારના સમર્થ વૈજ્ઞાનિક ચાલુ રહે છે. તે ઇચ્છિત વરતુ માટે નિત્ય નવા પોતે જ કહે છે કે તેમણે આ દુનિઆના થોડા વિચાર કરે છે, બુધબળ વાપરે છે, વાક્પટુતા જીવો અને પદાર્થોનું જે કાંઈ જ્ઞાન સંપાદન કર્યું કળવે છે, અનેકવિધ પ્રવૃતિ અને દોડધામ કરે છે તે આ બ્રહ્માંડ વિશ્વમાં આ પૃથ્વીથી નાના મોટા છે, જે સર્વ મૃત્યુ થતા એકાએક બંધ પડે છે. એ બીજા અસંખ્યાત ગળા અને તેમાં રહેલા અનંબતાવે છે કે જીવંત મનુષ્યમાં એક એવું તત્ત્વ તાનંત જીવો અને પદાર્થો વિષેના મેળવવા જોઈતા રહેલું છે કે જેને લઈને મનુષ્ય સર્વ પ્રકારની પ્રવૃતિ જ્ઞાનના મુકાબલે અતિ અલ્પ છે--અનંતમો ભાગ કરી શકે છે તે મનુષ્યમાં આત્મ તત્ત્વ અથવા છે. કોઈ પણ એક જીવનું, કોઈ પણ પરમાણુ પુદ્ગળ ચિંતન્ય રહેલું છે એની પ્રતીતિ કરાવે છે. તે જ્યાં સુધી સ્કંધનું સર્વ પર્યાયે સાથે તેને સંપૂર્ણ જ્ઞાન થયું હોય ત્યાંસુધી જ મનુષ્ય કાંઈ પણ ક્રિયા કરી શકે નથી. ફક્ત આ શોધાએલી દુનિઆના થેડા જીવોનું, છે. તે ચાલ્યું જતાં અર્થાત ચાલુ ભાષામાં કહીએ તો ઘેડ પુદગળ-પદાર્થોનું, છેડા પર્યાયે સાથે અ૫
For Private And Personal Use Only
