Atmanand Prakash Pustak 037 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531430/1

Page #1

નક નામ -
કાકા કાકા
જાતક કકક દામા
કાકી
P
.
શી રાદ06 હોરી.
આત્મ સંવત : ૪-૪૫ વીર સંવત : ૨૪૬૫-૬૬ વિક્રમ સંવત : ૧૯૯૫-૯૬ પુસ્તક : ૩9
હતું ? શ્રી જૈ આત્માનંદ સભા નારગઈસ, Itવનમર - ૩૬૪૦૦૧
કાકા
કા કા કા કા કા
કર,
જે કર
કર કે
કાકા
કા કા કા કામ
ન

Page #2

૩૦ ૩૭ મુ.
USIC 33
સવત ૧૯૯૫
ભગવાન વાસુપૂજ્યાસીની નિર્વાણભૂમિ શ્રી ચ’પાપુરીજી તી,
સા
<%
પ્રકાશ
પ્રકાશક :
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર.
અંક ૧ લે.
1010101010101010
ક્રિ. શ્રાવણ

Page #3

વિષવ-પોરગવ
૮ પૂજન : એક મહત્ત્વની ક્રિયા
૯ પ્રવાહના પ્રશ્નો
૧૦ વમાન સમાચાર
૧૧ સ્વીકાર અને સમાલેાચના
...
૧ નૂતન વર્ષાભિનંદન
૧
( રેવાશ`કર વાલજી બધેકા ) ( માસિક કમિટી )
૩
૨ નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન ૩ શ્રી શ્રુતજ્ઞાન
૧૧
૧૪
( પન્યાસશ્રી ધર્મવિજયજી ગણિ મહારાજ ) ૪ તીર્થંયાત્રા એ પ્રભાવનાનુ ઉત્તમાત્તમ અંગ શી રીતે ? ( સ’પાદક: ગાંધી ) ૫ શ્રી જિનેશ્વરનાં વચનામાં આદર કરે ( ૫. શ્રી સમુદ્રવિજયજી મહારાજ ) ૧૭ ( આચાર્યશ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ ) રા ( ચતુર્ભુજ જયચંદ શાહ B,A,LL.B. ) ૨૨ ( ચેાકસી ) ૨૮
૬ એધ–લહરી
૭ આત્મ-દર્શન
૩૦
૩ર
૩૪
x
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગરની લાઇબ્રેરીના સભ્યાને નમ્ર સૂચના.
કેટલાક સભાદો તથા ડીપોઝીટ વગેરેથી બુઢ્ઢા લઇ જનાર વાચાને વિનંતિ છે કે ઘણા લાંબા સમયથી લાઇબ્રેરીના કેટલ કે વાચકો પાસે પુસ્તકા બાકી છે. તેઓએ પુસ્તકા સભાએ આપી જવા અથવા તેના પૈસા મેાકલી આપવા વિનંતિ છે. આ બાબતની સૂચના જેવી પાસે બુઢ્ઢા છે. તેને આપવામાં આવેલ છે અને જેએને સૂચના ન મળી હેાય તેઓએ આ જાહેર સૂચનાને ધ્યાનમાં રાખી બુઢ્ઢા પાછી મેાકલી અન્ય વાંચકાને સરળતા કરી આપવા વિનંતિ છે.
સુધારે
અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ શ્રી મહાવીર ચરિત્રમાં પૃષ્ઠ ૧૬૭ પર ૩૨ મી લીટીમાં અષાડ માસ પ્રેસદોષથી છપાયેલ છે જેથી અશાડને બદલે આશ્વિન માસ જાવા.

Page #4

C Codeo
D
Posted
દાનવીર
નરરત્નો.
o
રાવસાહેબ શેઠ શ્રી કાતિલાલભાઈ ઈશ્વરલાલ જે.પી. શેઠ શ્રી માણેકલાલભાઈ ચુનીલાલ જે. પી.
પુણ્યોદય થતાં સુકતની લમી મળતાં તેને સદવ્યય-આત્મકલ્યાણ માટે સખાવતા કરવી, દાન કરવું તે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય સિવાય બનતું નથી. લક્ષમી પ્રાપ્ત થતાં કેટલીક વખત મનુષ્ય વભવી, અભિમાની, દુગુણી બને છે, જ્યારે ખરેખર પુણ્યશાળી મનુષ્ય ઉદાર, નમ્ર, સુશીલ, સરળ અને નિરભિમાની બને છે. ઉપરોક્ત આ બંને પુણ્યશાળી બધુઓ તેવા સદ્ગુણી બનતા અને મળેલ લક્ષ્મીની ચંચળતા સમજી આત્મકલ્યાણ માટે અનેક ધામિક ખાતાઓમાં લક્ષ્મીનો સદુવ્યય કરી સમાજમાં ઉદાર નરરત્ન તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા છે. વારંવાર તેઓની નવા નવા ખાતાઓમાં થતી સખાવતા પેપરદ્વારા પ્રસિદ્ધ થતાં સર્વ કેઈ આલાદ પામે છે. આજે બને પુણ્યાત્મા જૈન કેમમાં અનુકરણીય થયા છે. આ બંને બધુએ નિરભિમાનપણે અને કીતિની અભિલાષા વગર સખાવત કરે છે. આવી ઉદારતાથી પ્રસિદ્ધ થયેલ આવા અને બંધુઓને નામદાર બ્રિટિશ સરકારે કદર કરી હાલમાં જે. પી. ના ઇલ્કાબ આપેલ છે, એ માટે આ સભા આનંદ જાહેર કરે છે. તે અને અધુએ દીર્ધાયુ થઇ, અનેક સખાવતો કરી જૈન અને જૈનેતર પ્રજામાં વિશેષ વિશેષ યશ પ્રાપ્ત કરે તેવી પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
s
0005900000,
090
00000
ooooooooo
Pop
guese

Page #5

પુસ્તક : ૩૭ મું: અંક : ૧ લે :
આત્મ સં. ૪૪: આ. શ, સં. ૩ઃ
વીર સં. ૨૪૬૫ : દ્વિ. શ્રાવણ: વિક્રમ સં. ૧૯૯૫: સપ્ટેમ્બર :
UFરકર શ્રી નૂતન વર્ષાભિનંદન
TYS
(“શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ”ના અંતર્ગત મનોર)
દોહરા જય જિનેન્દ્ર જય જય પ્રભુ, મહદ મંગળાકારક વષર હર્ષથી, વંદુ વારંવાર. ગુણવંતા ગ્રાફક સુણે, મુજ અંતરની વાત આત્માનંદ પ્રકાશ છે, આપવડે રળિઆત.
રળિ
@ જને કહે કીરગીત છે
૧
શાણુ જેને કહે છે ખરું, નહીં વાડ વિણ વેલે ચડે, આશ્રય વિના આગળ જતાં, અડચણ થતાં અટકી પડે; સે ગ્રાહકના હદયરંગે, રમ્ય રૂપે હું રમું, બેઠું મને આજે બરાબર, વર્ષ સાવત્રીશકું. સંકલ્પ શુદ્ધ કર્યો હતે, સધ્ધર્મને વિકસાવવા, જ્ઞાનામૃતથી ફલિત સુંદર, આગ્ર આંગણુ વાવે; વિદ્યાવિવર્ધક ધર્મબોધક, લેખ લખી સૌને ગમું, બેડું બરાબર આજ મુજને, વર્ષ કારત્રીશકું.
૨

Page #6

[૨]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સશાસ્ત્ર સતે સાધુઓનાં, હદયઝરણું ઝીલવાં, શ્રી જૈન શાસન સંઘકેરાં, હૃદય-કમળ ખીલવાં; ગુરુઓતણા આદેશ ગ્રહી, દુષ્કર્મ બાળે કારમું, એ સિધ્ધ કરી દેખાડશે, આ વર્ષ સામું ૩ નિજ આત્મકેરી એક્યતા, પરમાત્મા સાથે જોડવી, ષડશત્રુરૂપી શૃંખલા તે, શાસ્ત્રશસ્ત્ર તોડવી; પંડિત કવિવર જ્ઞાનીજનનાં, જ્ઞાનભંજન હું જમું, સધ્ધર્મની સેવા વિષે, આ વર્ષ સાડત્રોરાણું ૪ સંસારનાં બંધન તૂટે, નહીં પાપચાર કરી લૂંટે, નહીં જ્ઞાનભંડાર ખૂટે, ને ગર્ભવાસ સદા છૂટે; પ્રત્યેક શ્વાસોશ્વાસમાં હું એ જ ધમણ હદ મું, કર્તવ્ય પૂર્ણ બજાવશે, આ વર્ષ સાપુત્રીરામે પણ માનવ-જનમ મુસાફરી સે, રીતથી સફળ કરું,
શ્રી જૈન ધર્મતણી જ રહે, સત્ય વાણી ઉચ્ચ વિસ્તૃત જેન વિભાગમાં હું, ભૂમવિનાશક થઈ ભમ્, હા! ધર્મધ્વસની વાતને, ક્ષણ એક પણ હું ના ખમું. ૬ ઇશ્વરકૃપા આરોગ્ય રહું, મમ ગ્રાહક આરોગ્ય છે, નીતિ દયા ને ન્યાયનાં, વહુને સદા અંતર વહે; જય જય થવાને જેનને, પ્રભુ પાદપંકજમાં નમું, વિજયી ધ્વજ ફરકાવશે, આ વર્ષ સારીશકું. ૭ સધ્ધર્મ ને સત્કર્મમાં, ગ્રાહકતણ વૃત્તિ રહે, આ પત્રને સુપવિત્ર ગણી, ચિત્તથી સર્વે હો; હો ધર્મલાભ સદા ય એ, છેલ્લું વચન કહીને શમું, પૂરણ પ્રતાપ પ્રકાશ પામે, વર્ષ નારંગીશકું. ૮
દેહરા સ્પષ્ટ હૃદયના ભાવથી, અષ્ટક રચીયું આજ; આત્માનંદ પ્રકાશને, સુખમય રહો સમાજ. ૧.
લી. ધર્મોપદેશક, ભાવનગર )
રેવાશંકર વાલજી બધેકા પ્ર. શ્રાવણ પૂર્ણિમા ) નિવૃત્ત એવુડ ઈન્સ્પે. ભાવનગર

Page #7

या
नूतन वर्षतुं मंगलमय विधान
પ્રવેશ
ભૂમિકાની તૈયારી ઉપર અવલંબે છે. શ્રેયઃ અને પ્રેય
એ ઉભય વસ્તુઓમાં કલ્યાણકારી પ્રવૃત્તિ કરવી એ આજના સુરમ્ય પ્રભાતે “આત્માનંદ
કે મારું લક્ષ્યબિંદુ (Standpoint of view) પ્રકાશ” ૩૭મા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. આત્મજાગૃતિમાં
અવિચ્છિન્નપણે ચાલતું આવ્યું છે; પરંતુ પ્રેયઃ વસ્તુ સાવધાન રહેનાર પ્રસ્તુત પત્ર પ્રત્યેક વર્ષની પૂર્વપ્રણા
જગતમાં ભિન્ન ભિન્ન રુચિ પ્રમાણે વ્યક્તિ પરત્વેની લિકા પ્રમાણે તુરત જ સ્વગત પ્રશ્ન કરે છે કે જે
જુદી જુદી હોય છે. આત્મકલ્યાણકારી માર્ગમાં મંગલમય કાર્ય માટે મારું અસ્તિત્વ (Existence)
મારું પ્રેયઃ વસ્તુ જૈન દર્શનના પ્રેરક શ્રી જિનેશ્વર નિર્માણ થયું છે તે માટે મારાથી યથાશક્તિ ગત
ભગવાનની શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએ સ્તવેલી દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, વર્ષમાં ધીમી પણ મક્કમ પ્રગતિ થઈ છે? આટલા
કાલ ને ભાવરૂપ રાજનીતિને અનુસરવાનું છે એ વર્ષોની સમાજસેવા કરતાં કરતાં મારા લેખના ધૂલ
આધ્યાત્મિક રાજનીતિને અનુસરીને તમામ લેખનો અક્ષરોએ જુદી જુદી ભૂમિકાવાળા આત્માઓમાં
જન્મ છે. લેખો વિચારભૂમિકામાંથી પ્રકટે છે, વિચારો સંસ્કાર-બીજો આપ્યાં છે? તે તે સંસ્કાર-બીજેથી
માનસિક ભૂમિકાનું ઉત્પાદન છે; માનસિક ભૂમિકા ભરેલાં અમુક આત્માઓની આધ્યાત્મિક જ્યોતિઓ
આત્માના ક્ષયોપશમ ઉપર નિર્ભર છે. વિચારે પ્રજાજવલ થઈ છે ? વય વધતાંની સાથે જૈન સૃષ્ટિમાં પ્રતિમા સ્વરૂપે બહાર આવવા અને લેખનપદ્ધતિમાં મેં મારું યથાર્થ સ્થાને જાળવી રાખ્યું છે વય મુકાવા એ મતિ-શ્રુતજ્ઞાનનો વિષય છે;- ઉપરોક્ત પ્રશ્નજનિત અનુભવની સાથે મેં મારા નામની સાર્થક્તા પરંપરા વડે જે યથાશક્તિ ગત વર્ષમાં સ્વીકૃત કરી છે? સંસારચક્રમાં જન્મ અને મૃત્યુ અનિવાર્ય કાર્યની સફળતા મેળવી છે તેથી સંતોષનું આશ્વાસન અને સહજ છતાં આત્માના અનાદિ અનંતપણા તરફ લઈ જૈન શૈલીથી કાંઈ સમજફેર લેખનપદ્ધતિ થઈ લય રાખી, ભાવવાચકોની આત્મભૂમિકાને તૈયાર હોય તેના માટે શિક્ષા સુત દઈ પ્રસ્તુત પત્ર નવીન કરી સ્વાવલંબનપૂર્વક પુરષાર્થપરાયણ કરવા પ્રેરણા વર્ષો શભ આરંભ કરે છે. આપી છે? 1 –આંતરવિચાર કરતાં યોગદ્વારા ફલિત થાય છે શીકે અવશ્ય સુંદર પરિણામ આવ્યું છે. જગતમાં ૩૭ ની સંજ્ઞા એ જૈન દષ્ટિએ ત્રણ અને સાતનું પ્રત્યેક સ્થળ વસ્તુઓ સ્વનિમિત્તવડે આત્માને જોડાણ છે. દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રય જગાડે છે. જે આત્મા ગુણગ્રાહી હોય તે, તે કે જે વ્યવહારદષ્ટિએ મુક્તિમાર્ગનું અમોઘ દષ્ટિએ પ્રભુભૂતિ અને શાસ્ત્રો પુછાલંબન હોવાથી સાધન છે અને જે નિશ્ચય દષ્ટિએ આત્માના પિતાના આત્મજાગૃતિ અર્પે તેમાં આશ્ચર્ય નથી. લેખ એ જ ગુણો છે તે સાત થી સિદ્ધ કરીને સંપૂર્ણપણે શાસ્ત્રમાં નિઝરણુઓ હોવાથી આત્માને અંતરાવલોકન પ્રકટ કરવામાં આવે તે આત્માનો આનંદ પૂર્ણ (Introspection) માટે સહાયભૂત થાય એ સ્વતઃ સ્વરૂપમાં પ્રકટ થાય, એવંભૂત નયથી પૂર્વોક્ત રત્નસિદ્ધ છે; પરંતુ આ પરિસ્થિતિ વાચકોની આત્મ- ત્રયનો વિકાસ થાય તે ખાતર તમામ ઉચિત શુભ

Page #8

.
.
[૪]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સાધનોની આત્માને આવશ્યક્તા છે. જેમ ક્ષીરથી હકો માટેની લડતને અંગે નિષ્ફળ ગયા છે. હૈદ્રા. થતી તૃમિ અનભવવા માટે અગ્નિ. કોલસા, દૂધ, બાદને આર્ય સત્યાગ્રહ અમુક અંશે અનેક ભોગે ચોખા વિગેરે વિગેરે સાધનોની જરૂરીઆત પડે છે અને યાતનાઓ પછી વિજયી થયા છે. મહામાં તે પ્રમાણે રત્નત્રયના સંપૂર્ણ પ્રકટીકરણ માટે જ્ઞાન ગાંધીજીને પણ પરિસ્થિતિ તપાસીને “રૂકજાઓ” ને અને ક્રિયા ઉ નાની આવશ્યકતા છે. જે જે આદેશ આપ પડ્યો છે. રાષ્ટ્રીય વર્તુળમાં પણ નદ્વારા આત્મવિકાસ વધતો જાય તેને નયોનું સત્તા, વાર્થ અને નેતાગીરીના કલહો નજરે પડે અનકમે અવલંબન લઈ સામે સિદ્ધ કરતાં જવાનું છે. કેમવાદ અને પ્રાંતવાદના ઝઘડાઓ સર્વત્ર નજરે હોય છે જેના દર્શનનો આ અનેકાંતવાદ છે. અનાદિ પડે છે. પ્રતિષ્ઠિત મહાસભામાં કેટલીક અશુદ્ધિઓકાળનું આ ! ધન પ્રકટ કરવા માટે પરમાત્માની વાળાં કુટકળ બળો યુસી ગયાં છે. હિંદ બહાર મૂર્તિ પાસેથી તથા સદગુરુ અને શાસ્ત્રના વચનામૃત જડવાદી પશ્ચિમના દિલમાંથી મનુષ્યત્વ ઓસરી ગયું માંથી છવા પ્રેરણાઓ (Living motives ) છે. બુદ્ધ ધર્મનુયાયી ચીન અને જાપાન બે બે વરસે પ્રાપ્ત કરવાની છે અને એ રીતે જૈન દર્શનના થયાં પુષ્કળ માનવસંહારવાળા ભયંકર સંગ્રામમાં અનેકાંતવાદને અનુસરતાં કર્મ ઉપર વિજય મેળવવાનું જોડાઈ રહ્યાં છે. યુરોપ પણ નવા રણસંગ્રામની સામર્થ્ય વધારી દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રમાં સત નો આગાહીઓથી ધ્રુજી રહ્યું છે. હિંદુસ્તાનમાં બેકારી સમાવેશ કરવાની કળા ક્રિયાત્મક (Active ) થતાં અને ભૂખમરાથી લેકે ત્રાસી ગયા છે અધૂરામાં અંતરાત્મ અવસ્થામાંથી પરમાત્મ અવસ્થા પ્રકટ પૂરું દુષ્કાળ પણ કચ્છ-કાઠિયાવાડ, ગુજરાત, મારવાડ, કરવા નવીન વર્ષ ૩૭ ની સંજ્ઞા પ્રેરણા આપે છે. સિંધ વિગેરે અનેક સ્થળોએ ડોકિયું કરી રહ્યો છે. કાળ અનાદિ અનંત છે. આત્માનું અસ્તિત્વ પણ સમગ્ર રીતે દેશને મામલો કટોકટીભર્યો હોઈ જૈનઅનાદિ અનંત છે. શ્રી રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના કથન જનતા પણ વ્યાપક સંક્રાંતિકાળમાં પસાર થઈ રહી છે. મુજબ “ જન્મ અને મૃત્યુ એક સિકના બે પાસા. આ સંક્રાતિ કાળમાંથી વહેલી તકે અખિલ છે.” જન્મ અને મૃત્યુરૂપ કાળપર્યાયમાં આત્માના
માનવસમાજ પસાર થઈ રાજ્ય અને પ્રજા વર્ગનાં વિભાવિક પર્યાયોને અનેક વખત અનુભવવા છતાં ઈર્ષા, કુસંપ, વૈમનસ્ય અને અન્ય ભૌતિક તેમજ આત્માનું અમરપણે જૈન દર્શન અને ભગવદ માનસિક દુઃખો દૂર કરવા સાથે તેમજ ધર્મપૂર્વક ગીતા પણ વર્ણવે છે. આત્માના સ્વાભાવિક પર્યાયે પુરુષાર્થે પરાયણ બની અર્થ અને કાળની સાધના દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર છે. આત્મા આ રીતે અમર માટે સ્વતંત્ર ભાવના અને આત્મબળથી ઓતપ્રોત હોવાથી જે તે માવિત્તમા અag એ નવયુગની શાંતિ-ઉષા પ્રકટાવવા શાસનના શ્રી તત્ત્વાર્થ ભાષ્યના વાક્યાનુસાર અનેક જન્મોઠારા અધિષ્ઠાયક દેવ પ્રતિ અભ્યર્થને છે. શુભ સંસ્કાર મેળવ્યા કરે છે તો તેના પરિપાકરૂપે સંસ્મરણોઆનંદ ૫ પ્રકાશ પિતામાંથી પ્રકટાવી શકે છે અને ગત વર્ષમાં ગુજરાતના પ્રાચીન પાટનગર હંમેશને માટે નિશ્ચય અને વ્યવહાર અને દષ્ટિબિંદુથી પાટણમાં શ્રી હમસારસ્વત સત્ર કૅન્ફરન્સ જેવા અજર-અમર બને છે; આ વસ્તુસ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા દબદબાપૂર્વક, સાક્ષરોની હાજરીમાં ઉજવાઈ' માટે જ શ્રી તીર્થકરોની વાણીનો પ્રયાસ છે. ગ. તે પ્રસંગે જન સાહિત્ય પરિષદ
મુંબઈ સરકારના રાષ્ટ્રીય ગૃહમંત્રી માનનીય શ્રી. સંક્રાંતિ કાળ–
કનૈયાલાલ મુનશીના પ્રમુખસ્થાને ભરાઈ હતી; રાજસ્થાની લડને ઉગ્ર મંડાણ પછી પ્રત્યેક અને તેમના હસ્તક શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જ્ઞાનમંદિરનું સ્થળે અસાધારણ નિરાશા વ્યાપી રહી છે. મહાત્મા ઉદ્દઘાટન થયું હતું. આ શુભ પ્રસંગે વિ. સં. બારમા ગાંધીજીના ઉપવાસ પણ રાજકોટમાં પ્રજાકીય અને તેમાં સકાને ઈતિહાસ સજીવન કરવામાં આવ્યો

Page #9

નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન
[૫]
હતો. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કે જેઓ પાનું નિરૂપણ તથા Gujarat & its literature ગુજરાતની અસ્મિતાના આઘદ્રષ્ટા હતા તેમને અર્થ વિગેરેમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના કયાશ્રય મહાકાવ્ય આપી માનવમેદની કૃતાર્થ થઈ હતી. હિંસા અને વિગેરેને અંગે જે જે સ્વકલ્પિત હલકા અભિપ્રાયો દાને પોતાના રાજ્યમાંથી દેશવટે આપી અમારિ આપેલ છે તેને માટે તેમના અધ્યક્ષપણું નીચે પડહ વજાડનાર કુમારપાળ રાજાનો અને શ્રી હેમ- ઊજવાયેલા શ્રી હંમસારસ્વત સત્રે એમની ભૂતકાલીન ચંદ્રાચાર્યને પ્રસંગ જુદા જુદા સાક્ષર વક્તાઓ કલ્પનામ્ય કારકીદનું સંશોધન કર્યું છે અથવા તરફથી ઐતિહાસિક તેમજ સાહિત્યદષ્ટિએ રજૂ કર- બીજી દષ્ટિએ સ્વયમેવ એમની ભૂલનું પ્રાયશ્ચિત્ત થયું વામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગ ાં વિરાજતા વયોવૃદ્ધ છે. જે તેમના પ્રમુખસ્થાનેથી બેલાયેલા નીચેના પૂ. .મુ. કાંતિવિજયજી મહારાજની હાજરીમાં બન્યો ઉદ્ગાર દર્શાવે છે. હતો. આ મુનિરાજશ્રીની જીવનવ્યાપી મૃતભક્તિ અને શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય એટલે પ્રખર વિદ્વાન, કવિ, પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રતોના સંશોધક અને સંગ્રાહક ઇતિહાસકાર, વૈયાકરણી અને કેશકાર; ગુજરાતના તરીકે અત્યાર સુધીની સેવા ભારતના સાહિત્ય અને કલિકાલસર્વજ્ઞ અને ગુજરાતની એકતા અને મહત્તાઈતિહાસ સંશોધનની તવારીખમાં અમર રહે તેવી ને પિતાની કલ્પનાવડે મૂર્ત કરતા વિશ્વકર્મા.” છે. સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ અને પ્રાચીન ગુજરાતી
(હેમ્બર્ગ) જર્મન યુનિવર્સિટીના પ્રો. શુછીંગ ભાષાના સેંકડો ગ્રંથને એમણે વિનાશના મુખમાંથી જૈન સાહિત્ય તથા જૈન હસ્તલિખિત પ્રતિઓ તેમજ બચાવી લીધા હતા. પાટણ અને લીંબડીના પ્રાચીન
સાહિત્યનું લીસ્ટ તૈયાર કરી રહ્યા છે અને ડો. જૈન પુસ્તકોના ભંડારને ઉદ્ધાર કરવામાં તેમણે તથા જેન્સનને વિષ િશલાકા પણ ચરિત્ર પર્વ ૪-૫ તેમના બે સાક્ષર શિષ્યો મુ. શ્રી ચતુરવિજયજી મહી- નું અંગ્રેજી ભાષાંતર નામદાર ગાયકવાડ સરકાર રાજ તથા મુ. શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે મહત્ત્વને તરફથી ચાલતી વડેદરા ગાયકવાડ ઓરીએંટલ ભાગ ભજવ્યો છે. અનેક હિંદી વિદ્વાન, પ્રો. જેકેબી, ઇન્સ્ટીટયુટ છપાવી રહેલ છે, તેમજ બર્લીન યુનિવીટરનીસ, સીલ્વર લેવી, નર્મન અને બ્રાઉન જેવા વર્સિટીના પ્રો. એસફેડ વસુદેવહિંડીનું જર્મની પાશ્ચાત્ય સંશોધકોને પણ એમણે અનેક પ્રકારે સહાય ભાષામાં ભાષાંતર કરી રહ્યા છે. કરેલી છે. આ મુનિરાજ કે જેમની સાહિત્ય જગતમાં ગત વર્ષમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જયંતી ઉત્સવ અણમૂલ કીંમત છે, તેમની હાજરીમાં પ્રસ્તુત પ્રસંગ અમદાવાદમાં પણ ધામધુમપૂર્વક ઉજવાઈ ગયો. ઊજવાયો. જેથી તેમનું લગભગ પાંત્રીસ વર્ષનું કલિકાલસર્વજ્ઞનું વાસ્તવિક બિરુદ ધરાવનાર એક સ્વપ્ન ઉપરોક્ત સત્રદ્વારા તેમજ જ્ઞાનમંદિરના ઉદ્- ગુર્જર સંસ્કારસ્વામીના ગુણગાનમાં સૌ કોઈ ગુજરાતી ઘાટનઠારા ફલિભૂત થયેલું જોઈ લગભગ બાસી પ્રશસ્ત અભિમાન છે અને જૈન ધર્મ અને જેને વર્ષની ઉમ્મરે એમને પ્રશરત હર્ષ થાય તે સ્વાભાવિક સંસ્કૃતિને અનુરાગી અહોભાગ્ય સમજે એમાં આશ્ચર્ય છે. આ સભા તરફથી સેક્રેટરી ભાઈ વલ્લભદાસ નથી. સ્વાગત સમિતિના પ્રમુખ શ્રી કરતૂરભાઈ તથા ભાઈશ્રી ફતેહચંદભાઈ વિગેરે તે પ્રસંગે ગયા લાલભાઈ તથા જયંતી સમારંભના પ્રમુખ મુંબઈ હતા અને સેક્રેટરી તરફથી નિબંધ પણ વાંચવામાં રાષ્ટ્રીય સરકારના અર્થસચિવ શ્રીમાન લદ્દે હતા. ઉભય આવ્યો હતો. આ રીતે ગત વર્ષનું ઐતિહાસિક ચિર- મહાશયે પ્રસંગે પાત, ઉચિત રીતે એતિહાસિક, સ્મરણીય કાર્ય કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યને સામાજિક, ધાર્મિક અને સાહિત્યિક દૃષ્ટિએ અંજલિ અર્થ આપવારૂપે પ્રકાશિત થયું છે. પ્રસંગોપાત સમર્પ કૃતાર્થ થયા હતા. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ગ્રંથમાળાની જન પણ રચાણી હાલમાં કેટલોક વખત થયાં પં. શ્રી પ્રીતિ છે. રા. મુનશીએ પિતાનાં પુરત, ઐતિહાસિક વિજયજી ગણિવર કે જેઓ બાલબ્રહ્મચારી, સ્વ શ્રી

Page #10

[૬]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
વિજ્યકમલસૂરિના શિષ્ય શ્રી વિજયહિનસુરિને વાગતાધ્યક્ષ તથા જનરલ સેક્રેટરીઓ અને અન્ય શિષ્ય છે. તેઓ હાલમાં મુંબઈમાં બિરાજમાન છે. સમિતિઓની પણ તે માટે નીમણુક થઈ હતી. તેઓશ્રી ગોડીજીના ઉપાશ્રયમાં ભગવતીસૂત્રનું વાંચન બાલદીક્ષા વિવાદાત્મક પ્રશ્ન કે જે સમાજને બે કરે છે. તેઓને પ્રયત્નવડે અનેક ધાર્મિક કાર્યો થઈ પક્ષમાં વહેંચી નાંખવાને કારણભૂત થયેલો છે તેનું રહ્યા છે. તેમના હસ્તક સ્વ. કપૂરવિજયજી સ્મારક નિરાકરણ તે સાધુ સમેલન તરફથી થએલું છે, ફંડ સમિતિ રથપાણી છે અને તે સમિતિદ્વારા મુ. પરંતુ દેવદ્રવ્ય અને વિધવાવિવાહના પ્રશ્નો સમાજ શ્રી કપૂરવિજયજીના લેખોનું પ્રકાશન થઈ રહ્યું છે. પાસે આવવાને ભય ઊભો થવાથી કેન્ફરન્સને અંગે
પૂ. આ. શ્રી વિજય મોહનસૂરીશ્વરજી મહારાજની બે પક્ષમાં સંપ-સમાધાન નહિ હોવાથી ભાવનગર પ્રેરણાથી પાલીતાણામાં તૈયાર થયેલા જૈન સાહિ- ખાતે મુલતવી રહેલ છે. ત્યમંદિરનું ઉદ્ઘાટન ગત વર્ષના વૈશાક શુદિ ઉમે પુરાતન સરાક (શ્રાવક) જાતિના ઉદ્ધારનું મહાપાલીતાણાના નામદાર ઠાકોર સાહેબની હાજરીમાં કાર્ય માનભ્રમ જિલ્લા(બંગાલ-બિહાર-ઓરિસા) માં દબદબાપૂર્વક થયું હતું. અહીં હજારો પ્રતે અને ઉ૦ શ્રી મંગલવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી ચાલુ ગ્રંથ વિગેરે સાહિત્યનું સંગ્રહાલય થશે, તેને છે
થરી, ને છે. જૈન ધર્મ પ્રચારક સભા કલકત્તા તરફથી છેલ્લાં એક ભવિષ્યમાં એક સારી કમીટી રથાપી સુવ્યવસ્થિત બે વર્ષ થયાં સરાકાતિ કે જે ત્રણ લાખ જેટલી કરવા માટે નમ્ર વિનંતિ કરીએ છીએ.
સંખ્યામાં છે તેમને જૈન બનાવી શિક્ષણશાળાઓ ખોલશેઠ શ્રી કાંતિલાલ ઇશ્વરદાસને બ્રિટીશ સરકાર વાનું, ધર્મસાહિત્ય પ્રચારવાનું, અને સામાન્ય રીતે તરફથી રાવસાહેબનો તથા મુંબઈ સરકાર તરફથી જે. બીજી મદદ પહોંચાડવાનું કાર્ય ચાલુ છે. જૈન સમાજને પી.ને તથા શેઠ શ્રી માણેકલાલભાઈ ચુનીલાલને જે.પી. શુદ્ધિને આ મહાન કાર્યને વિશેષ સહાનુભૂતિપૂર્વક ને ખીતાબ અર્પણ થવા માટે અભિનંદન આપીએ આર્થિક સહાય કરવા અમો સૂચવીએ છીએ. છીએ, અને ઉભય વ્યક્તિઓ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રાદિ
પ્રધાન મંડળે મુંબઈ તથા મુંબઈ ઇલાકામાં દારુકાર્યોમાં લક્ષ્મીને સવ્યય કરી અધિકાધિક પ્રગતિ
નિષેધનું અસાધારણ પગલું કાયદેસર સરકારી હુકમ કરે તેમ ઈચ્છીએ છીએ.
મારફત શરૂ કર્યું છે. પાટણ હમસારસ્વત સત્ર પ્રસંગે બડૌતમાં પૂ. આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહા
શ્રી મુનશીજીએ કહ્યું હતું કે “ જે આચાર્યશ્રી રાજ તથા લગભગ અઢી હજાર અગ્રવાલોને વે. મૂ.
મારફત પ્રજાજીવને સમૃદ્ધ થયું હતું તે શ્રી હેમચંદ્રાપૂ. જૈન બનાવનાર દર્શનવિજયજી આદિ ત્રિપુટી મુનિ
ચાર્યના સમયમાં રાજસત્તાને યુગ મધ્યાહ્ન હો, રાજે પધાર્યા હતા. ત્યાં આત્મવલ્લભનગરમાં મોટે મેળે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યની આજ્ઞાથી કુમારપાળે જેને દર્શનને ભરાયો હતો. સાત દિવસો સુધી વ્યાખ્યાનો, પૂજા , અભિપ્રેત મધનિષેધને કાયદો કર્યો હતો. નવકારસી વિગેરે સમારંભે સાથે પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. તેને
* સીય મીત થઈ હતી. તેને જ મળતું વર્તમાન રાષ્ટ્રીય સરકારનું આ પંજાબમાં પણ આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિની પ્રેરણા
* માત્ર એક અનુકરણ છે.” આ મનિષેધ જૈન થી જૈનશાસનની પ્રભાવના વિવિધ રીતે થઈ હતી. સંસ્કૃતિનું એક અંગ છે, જેનોએ સાત વ્યસનોમાં મુજફરનગર જિલ્લામાં પૂર્વોકત મુ. શ્રી દર્શનવિજ્યજી
1 મધને નરકનું દ્વાર ગણેલું છે, જેથી સમસ્ત મહારાજ વિ. ત્રિપુટીએ જૈન શાસનને ધ્વજ ફર નોએ ખાસ કરીને આ પ્રવૃત્તિને ઉત્તેજન આપવું કાવવા સાથે તેમના ઉપદેશથી હજારોની સંખ્યામાં જોઇએ. આ મદ્યનિધિનું પગલું વર્તમાન વિલાસી અન્ય દર્શનીઓ જે દર્શનાનુયાયી થયા છે. જમાનામાં દારૂની બદીવાળા મનુષ્યને માટે ભવિષ્ય
જૈન કોન્ફરન્સનું ૧૫મું અધિવેશન ગત વર્ષ કાળને આશીર્વાદરૂપ છે. એકંદરે આ પરિ માં ભાવનગર ખાતે ભરવાનું નિર્ણત થયું હતું. સ્થિતિ આઠે પ્રાંતોમાં ચાલુ થાય અને દારૂની બદી

Page #11

નૂતનવર્ષનું મંગલમય વિધાન
[ 9 ]
ક્રમે ક્રમે રાજરથોમાંથી પણ નાબૂદ થાય તેવી ફારે મોજુદ છે-એ શ્રીયુત ગોપાલદાસે બારીકાઈથી જૈન સમાજ સફળતા ઇચ્છે છે.
તપાસી લેવાની જરૂર હતી. આ બાબતમાં તેમને
શાસ્ત્રીય પ્રમાણપૂર્વક ખુલાસારૂપે શ્રી સાગરાનંદશેઠ મુગાલાલ ગોએન્કા-એક જૈનેતરના-ઔદાર્ય સૂરિ, શ્રી લાવણ્યસુરિ, શ્રી વિદ્યાવિજયજી તથા ગુણવંડ મોટી સખાવતથી મુંબઈમાં ભારતીય શ્રી ધુરંધરવિજયજીએ ટ્રેકટો બહાર પાડેલાં છે. વળી વિદ્યાભવન ગત વર્ષને કારતક સુદિ ૧૫ મે થી લગભગ ત્રણ વર્ષ અગાઉ જૈન પ્રકાશમાં રેવતી હેમચંદ્રાચાર્યને જન્મ–જયંતીદિને સ્થપાયું છે; દાન સમાલોચનાવાળા પ્રકરણમાં શ્રી રત્નચંદ્રજી મેળાવડો રા. રા. શ્રી મુનશી સાહેબના પ્રમુખપણું સ્થાનકવાસી સાક્ષર મુનિએ પણ સંસ્કૃતમાં માંસાદિ નીચે થયો હતો. આ સંસ્કૃતિ વિષયક સંસ્થામાં શબ્દોના અર્થો વનરપતિ રૂપે બતાવેલ છે. શ્રી ગોપાશ્રી હેમચંદ્રાચાર્યને સુમિ અને આંતરભાવને પ્રકુળદાસ જે તે પ્રમાણિક વિચારવાળા અને લ્લિત બનાવે તેવી વ્યાજના માટે ભાષણે થયાં હતાં. ન્યાયબુદ્ધિમાં માનતા હોય તે સત્વર પિતાની ભૂલ અન્ય વૈદિક વિગેરે સંસ્કૃતિ સાથે જૈન ધર્મ અને સુધારી જાહેર રીતે સમાજ સમક્ષ મૂકે એ અમારી જનસંસ્કૃતિ વિષ વ્યાખ્યાનેને પ્રબંધ માસિક પત્રિકા તેમને સમચિત સલાહ છે. દ્વારા અથવા પુસ્તકરૂપે પ્રકટ કરવામાં આવે તે તેનો લાભ મુંબઈ શહેરની બહાર વસતી પ્રજા પણું
થી માંગરોળ જૈન કન્યાશાળા ખાસ કરીને મેળવી શકે તે માટે સંચાલકોને પ્રબંધ કરવા મુંબઈમાં એક સારું ભવિષ્ય અર્પતી સુંદર સંસ્થા સૂચન કરીએ છીએ. શારીરિક અને માનસિક છે. તેનું સંચાલ શેઠ કાંતિલાલ ઇશ્વરદાસ, શેઠ વિકાસ સાધી શકવાના અને કુરૂઢીઓને નિર્ભેળ માણેકલાલ ચુનીલાલ તથા શ્રીયુત રતીલાલ વાડીકરવાના આશય સાથે મુંબઈમાં જન મહિલા સંઘની લાલ તથા શેઠ કાંતિલાલ બોરદાસ વિગેરે મુખ્ય સ્થાપના થઈ છે. કૃત્રિમ જલસાઓને લઈને આપણે છે. લગભગ સવાલાખ રૂપીઆની સખાવત ગર્લ્સ સ્ત્રી સમાજ નિપ્રાણ જે છે તે સમયે આ હાઈસ્કૂલ કરવા માટે તથા અન્ય ઉત્તેજન માટે મહિલા સંધ, અંધકારમય જીવન વિતાવનારી બહેનો. રાવસાહેબ શ્રીયુત શેઠ કાંતિલાલ ઈશ્વરદાસ તરફથી ને શારીરિક કસરત અને અક્ષરજ્ઞાન દ્વારા સ્વાવ- થયેલી છે. તેનો સુવર્ણ મહોત્સવ થવાના નજીકમાં લંબી બનાવી ધાર્મિક સંસ્કારો સાથે શક્તિસંપન્ન સંભવો છે. સ્ત્રી શિક્ષણ, ગર્લ્સ હાઈસ્કૂલ, ઉદ્યોગશાળા બનાવે તેમ ઇચ્છીએ છીએ. શ્રીયુત ગોપાળદાસ અને લાઈબ્રેરીને વિકાસ તે માટે ચાલુ છે. પ્રસ્તુત જીવાભાઈ પટેલે શ્રી ભગવતી સૂત્રના સારનું પુસ્તક સંસ્થા સવિશેષ પ્રગતિ કરે તેમ ઈચ્છીએ છીએ. બહાર પાડી તેના લેખના ઉતારારૂપે પ્રસ્થાન માસિકમાં “મહાવીર અને માંસાહાર'ની હકીકત
કેન્ફરન્સ તરફથી કેળવણી પ્રચાર દ્રસ્થ રજૂ કરી જૈન સમાજમાં ઉહાપોહ મચાવી મૂકે
આ
સામત તે
સમિતિ તરફથી સન ૧૯૩૮ના કાર્યને અહેવાલ હતો, ગુગમવિહીન એકલી બુદ્ધિ આસપાસના
બહાર પડેલો છે તે ઉપરથી જણાય છે કે કેળવણી શબ્દરચનાનો સંદર્ભમાં વિચાર્યા વિના માત્ર શબ્દાર્થ છે
તથા ઉદ્યોગ પ્રચારનું કાર્ય ઠીક ઠીક રચનાત્મક ધન કરવા બેસે છે ત્યારે વનસ્પતિના નામે પણ
(Constructive ) પ્રગતિ સાધી રહ્યું છે. માંસાહારનો ભ્રમ ઉપજાવે છે. ભગવાન મહાવીર સ્થાનકવાસી કેન્ફરન્સનું ૧૦મું અધિવેશન પરમ અહિંસાના જ પ્રરૂપક હતા તો તેઓ શું મુંબઈ ખાતે આગામી ડીસેમ્બરના છેલ્લા અઠવામાંસાહારની હકીકત રજૂ કરે ? શાસ્ત્રમાં પગ અને ડીઆમાં ભરાવાનું નકકી થયેલું છે; આ ઉપરથી સિંધવ વિગેરે શબ્દોના અર્થોના વ્યાકરણ દષ્ટિએ આપણી કેફિરન્સના આગેવાનોને સંગઠન માટે
ધાન્ય અને બકરા તેમજ મીઠું અને ડે' ફેર- જલદી સાવચેત થવા પુનઃ પુનઃ સૂચવીએ છીએ.

Page #12

શ્રી આત્માનă પ્રકાશ
[<]
લેખદર્શન-
પ્રસ્તુત માસિક ગતવમાં ગદ્ય અ પદ્ય લેખા મળીને લગભગ ૧૦૮ લેખા આપેલા છે; જેમાં ૩૩ પદ્ય લેખા અને ૭૫ ગદ્ય લેખા છે. પદ્યલેખામાં પૂ. પ્ર . શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજા શ્રી હેમચંદ્રસુરિને પધારવા વિનંતિરૂપે કાવ્યના હૃદયોદ્ગારા ઘડીભર પાટણમાં હૈમસારરવત પ્રસંગે શ્રી હેમચંદ્રસરના આત્માનું સૂક્ષ્મ આહ્વાન કરતા હોય તેમ લાગે છે. પૂ. આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિની કલિ કાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ સ્તુતિ, પં. શ્રી સમુદ્રવિજયજીની શ્રી હેમચંદ્રાચાય સ્તવના, શ્રી હેમેન્દ્રસાગરના ગદ્યાત્મક કાવ્યરૂપે આ. શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ તથા . શ્રી યશોવિજયજીને સાહિત્યાંજલિ, શ્રી લક્ષ્મીસાગરના વીર પ્રભુ સ્તુતિ વિગેરે કાવ્યા, શ્રી વિજયકરતૂરસૂરિના ‘ નથી મૃત્યુ વીસરવાનું ’વિગેરે એ કાવ્યા–એ તમામ શાંતરસપ્રધાન હાઇ ચિ ંતનપ્રધાન કૃતિઓ ભાવનાવાહી છે.એક દરે સાહિત્યસૃષ્ટિમાં ગત વર્ષમાં સાધુમહાત્માઓએ પદ્ય તથા ગદ્ય લેખાતા કાળા સારી રીતે આપેલ છે. પદ્ય લેખેાના લગભગ આઠ લેખા રેવાશંકર વાલજી અધેકા કે જે સ. ભાવનગરના કેળવણીખાતામાં ૩૦ વર્ષોં ભારતર તરીકે સારી રીતે સેવા કરી નિવૃત્ત થયેલ જૈન ધર્મના પ્રશંસક એક પ્રસિદ્ધ કવિ છે, જેનાં છાંદા, ખેાધક કાવ્યા-દીપદર્શનમાં આત્મદન તેમજ મહાવીરસ્વામી અને ચંદન વૃક્ષ વિગેરે પ્રતિબિંબિત થાય છે. ડૉ. ભગવાનદાસ મહેતાના
ધર્માંશમાંભ્યુદય કાવ્યનો અનુવાદ તથા અન્ય પાંચ કાવ્યામાં સંસ્કૃત ભાષા ઉપર તેમના સુંદર કાબૂ
તથા અલંકાર અને છંદશાસ્ત્રમાં પ્રવીણતા સૂચવે છે. રા. પાપટલાલ પુંજાભાઇનું ‘ વીર સ્તુતિ કાવ્ય ’
છે.
વીરતાભર્યું કવિત્વ વ્યકત ( realise ) કરે ગદ્યલેખામાં વ. સન્મિત્ર શ્રી કપૂરવિજયના સાનેરી સુવાકયેાવાળા લેખ હજી પણ સદ્ગતની અખંડ લેખનશૈલીનું સ્મરણ કરાવે છે.
આ. શ્રી વિજયકસ્તુરસુરિજી મહારાજનાં ‘ સુખની શોધમાં ’વિગેરે સાત લેખે! વિદ્વત્તાપૂર્ણ અને આત્માન્નતિ કરાવનાર છે; તેમજ ૫. ધર્મવિજયજી મહારાજ
મુ.
કે જેમના શ્રુતજ્ઞાનના ચાર લેખ છે, જ્ઞાનના તેએ સતત અભ્યાસી અને પ્રકરણા વિ. તું સારું જ્ઞાન ધરાવનાર અને એક સારા વ્યાખ્યાનકાર છે. મુ. હુસ વિમલને વિશ્વસ ંદેશ, મુ. લક્ષ્મીસાગરના જિનરાજના દ્રવ્યભાવ પૂજનની જરૂર વિગેરે લેખા, ૫. સમુદ્રવિજયજીના હસ્તનાપુરમાં વતષનું પારણું વિગેરે ત્રણ લેખા, મુ. ન્યાયવિજયજીના કલ્યાણકારી ધભા` વિગેરે ત્રણ લેખા, મુ. દર્શોનવિજયજીના ‘ હાટડીવાળા ’ લેખ, મુ. ચતુવિજયજીના હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચિત સાહિત્ય રેખા તથા ભાનુચંદ્ર ગણુિના જીવનવાળા ઐતિહાસિક લેખા, મુ. જયંતવિજયજીને સં. ૧૭૪૬ના જિનમંદિરાવાળા લેખ, મુ. વનવિજયજીના દુ:ખની ભ્રાંતિ, પુણ્યવિજયજીના મહાન આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ વિગેરે લખા એકંદરે તત્ત્વજ્ઞાનવાળા, ઐતિહાસિક શોધખાળથી સમન્વિત, ઉત્તમ પ્રતિભાવાળા, પ્રેરક અને ગુર્જર ભાષા ઉપર સયમભરી પ્રોઢિવાળા છે. રા. મેાહનલાલ દીપચંદ ચોકસીના કમ સ્વરૂપો વિગેરે છ લેખા, રા. રાજપાળ મગનલાલ વારાના નિયમિત બના વિગેરે પાંચ લેખા તથા શ્રી વિઠલદાસ મૂળચંદ શાહ ખી. એ. ( અભ્યાસી બી. એ. ) જેએ આ સભાના સેક્રેટરી છે તેમના પાંચ સકાર તથા અધ્યાત્મ શકિતના લાભ એ એ ચાલુ સપૂર્ણ લેખા તેમજ આત્માા અને પ્રયત્ન વિગેરે લેખા મનનીય છે. બેરીસ્ટર ચંપતરાય નીના Key of Knowledgeના સમ્યાનની ચીરૂપે ચાલુ
અનુવાદ; રા. ચત્રભુજ જેચંદભાઇ ખી. અ, એલ.
એલ. બી. ના ઉન્નતિના ઉપાયનો લેખ, રા. પાપ
ટલાલ પુંજાભાઇના ‘ ગાલ મહાવીર ’વિગેરે એ
લેખા, નાગકુમાર મકાતીના : તીર્થની મહત્ત્વતા વિગેરે એ લેખા, મીસ પાર્વતી બી. એ.ના Lord Mahavirનો લેખ, કાકા કાલેલકરના ‘ ભારત વના ધર્માં ” તથા • જૈન સમાજ સાથેના મારા પરિચય ' વિગેરે એ ગહન વિદ્વત્તાવાળા લેખા; રા. ગાંધીના લાભ વિગેરે એ લેખા-આ તમામ લેખામાં કેટલાક અનુવાદવાળા, કેટલાક લાક્ષણિકભાવ
'

Page #13

નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન
સર્જકતા( Creative )વાળા, કેટલાક અંતઃ– ખાસ લક્ષ્ય આપવામાં આવેલું છે. ગત વર્ષમાં કુરિત (Intative ) રચનાકૌશલયવાળા, અને આંતર શરીરનું સૌંદર્ય પણ સુંદર લેખોથી અલંકૃત કેટલાક તત્ત્વજ્ઞાનરૂપ દરાવડે વાચ્ય અને લક્ષ્ય થયેલું છે; તે માટે પૂજ્ય મુનિશ્રીઓ તથા સાક્ષર ઉભયનું સંધાન કરવાવાળા સંક્ષિપ્તમાં છે એમ અને ગૃહસ્થ લેખકનો પ્રરતુત પત્ર પ્રતિ સહાનુભૂતિ ધરાલાગ્યા છે. તદુપરાંત રવામી રામતીર્થ, કિશોરલાલ વનાર તરીકે આભાર માનીએ છીએ, તેમજ નુતન મશરૂવાળા, આનંદશંકર બા. ધ્રુવ વિગેરે સાક્ષરોનાં વર્ષમાં અમારી ભાવનાને સવિશેષ બળ મળે તેવી પ્રસંગોચિત અવતરણ, વર્તમાન સમાચારના વિચારપ્રણાલિકાને લંબાવી જૈન સમાજને સવિશેષ ૧૧ લેખ તથા સમાચનાના ૮ લેખ આ સભાના ઉપયોગી લેખ લખવા સાદર નિમંત્રીએ છીએ. સેક્રેટરી તરફથી પ્રેરિત છે અને નૂતનવર્ષનું મંગલમય વિધાન જે પ્રથમ અંકમાં આપવામાં આવેલ છે તે દેવગુરુની કૃપાથી સભા પ્રતિવર્ષ સાહિત્યસમૃદ્ધિ, માસિક કમિટી તરફથી આપવામાં આવેલ છે ને તેના પેટ્રને, સીરીઝ અને મેંબરોથી બલવત્તર બનતી જાય લેખક માસિક કમિટીના સભ્ય બંધુશ્રી ફતેહચંદ છે. છે અને તે માટેની હકીકત દર મહિને “આત્માનંદ દિલગીરી
પ્રકાશ' માસિકમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે. તે હેતુને ગત વર્ષમાં આ. શ્રી વિજયનેમિસૂરિના શિષ્ય
ધ્યાનમાં રાખીને લગભગ સભાની સ્થાપનાને ૪૩ બાલબ્રહ્મચારી ૫. શ્રી ગીર્વાણવિજયજી ભાવનગરમાં જ
વર્ષો થઈ ગયા છતાં–રીય મહેસવ ઉજવવાને કાલધર્મ પામ્યા હતા. તેમને અંતિમ નિર્વાણ ઉત્સવ
સભાએ ઠરાવ કરેલ હોવા છતાં પાંચ કારણોની ભાવનગર સંઘે ભકિતપૂર્વક કર્યો હતો. તદુપરાંત
એકત્રતાની પ્રતિકૂળતાને અંગે રીપ્ય મહોત્સવ લાઈફ મેમ્બરો ફોટોગ્રાફર પરભુદાસ રામચંદ કે જેઓ
ઉજવી શકાયો નથી તો હવે પ્રભુકૃપાથી સુવર્ણ મહાઆ સભા તરફ સહાનુભૂતિ ધરાવનાર જૂના સભાસદ સવ ઉજવવાનો સમય નજીક આવ્યો છે તે પરત્વે હતા, ર. વોરા નાનચંદ ખેડીદાસ, રા. અમીચંદ
સભાના કાર્યવાહકોને આ હકીકતનું પુનઃ સ્મરણ તાજું દીપચંદ ધ્રુવ, રા. નેમચંદ કુંવરજી, રા. ગુલાબચંદ
કરી વહેલી તકે લક્ષ્યમાં લેવા સૂચવીએ છીએ. વીલદાસ તથા શા ગિરધરલાલ હરજીવનદાસ અને સાહિત્યદ્વારા આપણે દૂર દૂરના ભૂતકાળના અકાળ મૃત્યુને વશ થનાર રા. પરતદાસ જગ જમાનાનું જીવન આપણું ક૯૫ના સમક્ષ ખડું કરી જીવનદાસ, તેમજ આ સભાના જૂના કલાર્ક ભાઈ શકીએ છીએ અને તેને વર્તમાનકાળમાં સરખાવીને રતિલાલ મેઘછના થએલા ખેદજનક અવસાનની
માનવ જાતની પ્રગતિનું માપ કાઢી શકીએ છીએ. નોંધ લઇ તેમના આત્માને શાંતિ ઇચ્છીએ છીએ. સાહિત્ય એટલે એના વિશાલ અર્થમાં મહાપુરુષોના જૈન સાહિત્યદ્વાર અને ભાવના– ચિત્ત ઉપર બાહ્ય અને આંતરષ્ટિએ જે કલ્પના
પ્રસ્તુત નવીન વર્ષમાં ધાર્મિક જીવનમાં પ્રગતિ (Cognis) સંસ્કારો પાડયા હોય અને એ સંસ્કાર થાય તેવી સુંદર શૈલીથી લેખ આપવા ઈચ્છા ઉપર એ મહાપુરુષોએ સ્વાનુભવ પ્રાપ્ત કરેલ હોય રાખેલી છે. પ્રસ્તુત પત્રનું બાહ્ય શરીર ગતવર્ષથી તેની નોંધ હોય છે. જૈનદર્શનનું સાહિત્ય એ સર્વસાએ વિવિધરંગી અને આકર્ષક બનાવાયું છે. પ્રત્યેક પિતાના જ્ઞાનમાં પ્રતિબિંબિત કરેલી અલૌકિક વસ્તુ માસિકનું મુખપત્ર તીર્થાદિ ચિત્રો (Illustrations) છે જે પ્રત્યેક આભાને આ મલક્ષી દર્શન કરાવવાનું વાળું ભિન્ન ભિન્ન રીતે બંધક બનેલું છે. મહા અને મંગલ કાર્ય કરે છે. આ ધ્યેયને આગળ કરીને શભચિત્રો (Designs & decorations) ઉપર આ સભાનું મુખ્ય કાર્ય સાહિત્યદ્વારનું પ્રથમથી જ

Page #14

[ ૧૦ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
રહેલું છે. ગત વર્ષમાં બારમા સૈકાનું પ્રાચીન મહાન સાથે સાક્ષર શ્રી લક્ષ્મણ રઘુનાથ ભીડે કહે છે વિર ચરિત્ર, આમકાંતિ પ્રકાશ તથા કલિંગનું કે “જૈનધર્મ સિવાય બીજે મોક્ષ ધર્મ નથી, પરંતુ યુદ્ધ, વસુદેવ હિંડી કે જે કથાનુગને પ્રાચીનતમ બધી સામગ્રી હોવા છતાં પાછળ રખડતે તેને જે ઇતિહાસ ગ્રંથ છે તેના બે વિભાગો પ્રકાશિત થઈ કઈ સમાજ નથી. જેમાં ચારિત્ર, શીલ, કૌશલ્ય અને ગયા છે,બૃહકલ્પસૂત્ર (છેદસૂત્રોના પાંચ વિભાગનું પ્રકા- બુદ્ધિ, સંપત્તિ અને આત્મબળ છે. જૈન સિદ્ધાંત જેવું શન થયું છે અને છટ્ટાના પ્રકાશનની તૈયારી થઈ ગઈ તત્ત્વજ્ઞાન કેઈ ઠેકાણે નથી, પરંતુ સંગઠનને અભાવે છે. પંચમ અને પૂર્ણ કર્મગ્રંથ અને ધર્માલ્યુદય મહા- એ બધું સામર્થ્ય એળે જાય છે.” આ રીતે જિનકાવ્ય યાને સંધપતિ ચરિત્ર તેમજ ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ દર્શન સ્યાદ્વાદમય તમામ તત્તને સંગ્રહી રહ્યું છે. ચરિત્ર પર્વ ૨ જુ તૈયાર થવા આવ્યું છે. તેમજ પુરુષાર્થ સિધુપાયમાં શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યે જૈન ધનપાળ પંડિતવિરચિત તિલકમંજરી વિ. ગ્રંથોની નીતિને “છાશ લેવતી ગોપાંગનાની દેરી’ સરખી યોજના ઉપરાંત સ્ત્રી ઉપયોગી સીરીઝ ચાલુ છે. કહેલી છે. આ ગૌણ મુખ્ય સ્યાદ્વાદ દષ્ટિએ વિશ્વને આ તમામ સાહિત્ય દ્વાર ગત વર્ષમાં થવા માટે અમારે સકલ તો સમન્વય (Compromise કરી મહાપ્રશરત આનંદ વ્યકત કરીએ છીએ અને હકલ્પ માઓએ પુરુષાર્થથી આમિક આનંદ પ્રગટ કરેલ અને વસુદેવહિંડી જેવા અનુપમ ગહન ગ્રંથને છે. સ્વામી રામતીર્થને શબ્દોમાં “મૃત્યુ મારા સંશોધન કાર્ય માટે વિદ્વાન મુનિરાજ શ્રીચતુરવિજયને ઉપર વણાટકામ આ દોઢું મચાવી રહ્યું છે, છતાં, તથા મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજીને અંતઃકરણપૂર્વક હું તો અમર છું. આ શ્વાસોચ્છવાસ સૃષ્ટિમાં આભાર માનીએ છીએ.
આ અખંડ જાગૃત મહાસાગરના તરંગોની સંખ્યામાં ચાલુ વર્ષમાં બે તીર્થકર ભગવાનના ચરિત્ર, સતી. હું જભ્ય છું, છતાં વારતવમાં હું આજન્મ શિરોમણિ દમયંતી ચરિત્ર તથા સંધપતિ ચરિત્ર છું ”—આવા પ્રકારના અનેકાંતિક ભાનથી વિશ્વ તેમજ સ્ત્રીઉપયોગી સતી ચરિત્રના ગ્રંથો પ્રગટ કરે. અને પ્રાણી પદાર્થો ઉપર જે મહાત્માઓની વાની યોજના આ સભા તરફથી ચાલુ છે. દષ્ટિ ફેરવાઈ ગઈ છે, જેને માટે શ્રીમદ્
આનંદઘનજી જેવા અધ્યાત્મયોગીએ “મુકિત સંસાર અંતિમ પ્રાર્થના
બેહુ સમ ગણે” ના ઉદ્ગારે વ્યા છે. આ પરિસિદ્ધાત્માઓનાં આત્મ દ્રવ્યો અને જ્ઞાન ગુણ સ્થિતિમાત્ર તર્કવાદ કે બુદ્ધિજન્ય (Rational) નથી અખંડ ( ધ્રુવ ) હોવા છતાં ત્રિકાળના પરંતુ અંતઃકુરિત છે, જેથી આત્માને કોઈપણ સ્થળે જગતના ભાવે પ્રતિબિંબિત થતાં (પર્યાયરૂપે) ઉત્પાત- વિષમતા ભાસતી નથી. શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્યને વ્યય થઈ રહ્યો છે-એ કલા પરિણતીનું શબ્દોમાં આ આત્માને ઉન્મની ભાવ છે, પ્રત્યેક સામ્રાજ્ય ગણી શકાય. આ જૈન દર્શનનું નિત્યા- આત્માને આવું તર્કવાદની પાર રહેતું ઉચ્ચ નિય અનેકાંત સ્વરૂપનું રહસ્ય છે. તત્ત્વચિંતક ભાન પ્રકટવા માટે જૈન દર્શનાનુસાર આત્માનંદ કાકા કાલેલકર પણ કહે છે કે “જૈનદર્શન એક જીવન પ્રકાશને સ્તુત્ય પ્રયાસ છે. એ પ્રયાસ વ્યાપી સાર્વભૌમ દર્શન છે, સ્યાદ્વાદની ભૂમિકા માટે નૂતનવર્ષમાં વધારે દઢતા, સંસ્કાર પ્રાપ્ત કરવા ઉપર અહિંસા અને તપના સાધન વડે આખી દુનિયા માટે અને સમગૂ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રમાં અને નું સ્વરૂપ ફેરવવાની શકિત જૈનદર્શનમાં છે.” તે વિશેષ પ્રગતિ કરવા માટે શાસનના શ્રી અધિષ્ઠાયક

Page #15

શ્રી શ્રુત જ્ઞાન
લેખક: શાસનપ્રભાવક શ્રીમદ્ વિજય મેહનસૂરીશ્વરજી પ્રશિષ્ય પં. શ્રી ધર્મવિજયજી ગણિ–
[ ગત વર્ષના પૃષ્ઠ ૨૯૬ થી શરૂ] હવે જે સમ્યક્ત્વવડે પરિગ્રહીત શ્રત કુત્વ છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના તથાવિધ ઉદયને સમ્યકશ્રુત ગણાય છે.તે સમ્યક્ત્વનું શું નિમિત્ત અંગે ધર્માસ્તિકાય, પરમાણુ વિગેરે સૂક્ષ્મ તત્ત્વમાં છે? અર્થાત્ એ ક્ય હતુ છે કે જે હેતુવડે સ્વબુદ્ધિને પ્રવેશ ન થાય અને વસ્તુતત્વ સમઆત્માને સમ્યક્ત્વવાળો ગણી શકાય? તે સ્વરૂપ જવાની ઈચ્છા છતાં સમાજમાં ન આવી શકે કહેવામાં આવે છે. મતિજ્ઞાનના અવગ્રહ, ઈહા, તેવા પ્રસંગે પૂવોક્ત નિશ્ચય જે હોય તે તે અપાય વિગેરે જે ભેદ છે તે ભેદે પૈકી સમ્યક્ત્વ ગણી શકાય છે. મતિજ્ઞાનના અપાય” ‘અપાય” નામને જે ભેદ છે તે જ સમ્યકત્વને નામના ભેદને અર્થ સામાન્ય રીતે “નિશ્ચય' હેતુ છે. સમ્યકત્વની સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા એટલી એવો થાય છે. જ્યાં સુધી આત્મા મિથ્યાત્વજ છે કે– રિહિં પન્નવં તમે નિરર્સ મેહનીયના ઉદયવાળો હતો ત્યાં સુધી તેને
ચં” “રાગ-દ્વેષ-મોહ રહિત જિનેશ્વર મહા- મતિજ્ઞાન સંબંધી અપાયાંશ યદ્યપિ અમુક પ્રકારરાજાઓએ જે વસ્તુ ધર્મનું જે પ્રમાણે ના નિર્ણયવાળે તે હતો જ પરંતુ તે તેને નિરૂપણ કર્યું છે તે વસ્તુ-ધર્મ તે પ્રમાણે જ નિર્ણય યથાવસ્થિત ન હતું, પરંતુ જ્યારે મિથ્યાછે ” એવા પ્રકારને જે નિશ્ચય તે જ સમ્ય- ત્વમેહનીયને ઉપશમ-ક્ષપશમ થયો ત્યારે
A તે જ આત્માનો મતિજ્ઞાન સંબંધી અપાયાંશ દેવને સહાય કરવા પ્રાર્થના કરી, ગત વર્ષમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું સૂક્ષ્મ ગ
યથાવસ્થિત વસ્તુતત્વના નિર્ણયવાળે છે, દ્વારા સત્ર પ્રસંગે આવાહન કરવામાં આવ્યું હતું
અને તેનું જ નામ આપણે સમ્યક્ત્વ અથવા તેમણે ગશાસ્ત્રમાં સ્વાનુભવરૂપે અંતિમ પ્રકાશમાં
સમ્યગદર્શન આપ્યું. આવું અપાયનિમિત્તક આલેખેલે આત્મિક આનંદને વ્યક્ત કરતો મંગલમય
સમગ્રદર્શન યાવત્ મનઃપયયજ્ઞાની સુધી સમ
જવું, કારણ કે કેવલીભગવંતેને મતિજ્ઞાનના લેક સાદર કરી મહાપુરુષને સાહિત્યાંજલિ અર્પ
અભાવે અપાયાંશ હેય નહિં, અને અપાયાંશ વિરમીએ છીએ.
ન હોવાથી તેઓ સમ્યગદર્શની ન કહેવાય, मोक्षोऽस्तु वा माऽस्तु, . પરંતુ કેવલજ્ઞાનના બલથી લેકાલકના સર્વ
परमानंदस्तु वेद्यते स खलु । ભાવેને યથાવસ્થિત પ્રત્યક્ષપણે તેઓ જનારા यस्मिन्निखिलसुखानि,
હોવાથી સમ્યગદષ્ટિ ગણાય. આ જ વસ્તુ શ્રી પ્રતિમાને ન વિવિ II બૃહકલ્પમાં આ પ્રમાણે જણાવેલ છે – સંપૂર્ણ મુકિત ગમે ત્યારે થાઓ, પરંતુ તેની સામળિોમવાર્થ, વર્થાત તળાજા સમસ્ત વાનકી રૂપી આત્મિક આનંદ જે અહિં અનુભવાય વા મળv==વના, સમરી ૩ વઢળા | છે તેને અંગે પૌલિક તમામ સુખો કશી બીસા
[ ભાવાર્થ સ્પષ્ટ છે. ] તમાં નથી.”
શ્રી તત્ત્વાર્થ ભાગ્યકારે આ બાબતમાં ઘણી જ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ સ્પષ્ટતા કરેલ છે. અહિં ઉપર જણાવ્યા મુજબ

Page #16

શ્રી આત્માન’ટ્ટ પ્રકાશ
[ ૧૨ ]
પરપરા
સમ્યગ્રદર્શની અને સમ્યગૂઢષ્ટિ એવા એ ભેદ તેઓએ પાડેલા છે. જેએને દર્શનમેહનીયના ઉપશમ અથવા ક્ષયાપશમ થવાપૂર્વક મતિજ્ઞાન સબધી સમ્યગ્ર અપાયાંશ વખ્તતા હોય તેએને સમ્યગ્દર્શની કહેવા. અને જેઓને દર્શનમૈાહુનીયને ક્ષય થવાપૂર્વક મતિજ્ઞાન સંબધી સમ્યગ્ અપાયાંશ વર્જાતા હોય તે (શ્રેણિકાદિ) તેમજ જેઓને દર્શનમેહનીયના ક્ષય થવા સાથે છાજ્ઞસ્થિક મતિજ્ઞાનાદિને નાશ થયે હાય અને કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઇ હાય તેવા કેવલી મહા રાજાદિ પણ સમ્યગ્રષ્ટિ કહેવાય છે. ફક્ત અહિ એટલું ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે કે શ્રેણિકાકિન સમ્યગ્દષ્ટિપણુ છે તે અપાય સહચારી હોવાથી સાદિસાન્ત છે અથાત્ જ્યારે દર્શનમેહનીયના ક્ષય થયા ત્યારે સમ્યગદષ્ટિપણાની આદિ
દર્શનમેહનીયના ઉપશમ-ક્ષચેાપશમ અથવા ક્ષય એ તો સમ્યક્ત્વનું પર પરાકારણ છે. કર્મપ્રકૃતિકર્મગ્રન્થકારાદ્ધિ મહર્ષિ આએ એ (કારણના કારણ)ને મુખ્યતા આપી સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિમાં સીધે સીધા દર્શનમેહના ઉપશમક્ષાપÑમ અથવા ક્ષયને જ પ્રધાનપદ આપ્યુ છે, અને વિચારાય તે તે માખત લેશ શુ અનુચિત નથી; કારણ કે ભલે અપાય સદ્રબ્ય અથવા કેવલી પણુ એ જ સમ્યગ્દર્શન અથવા સમ્યગ્દષ્ટિપણુ યથાસ ખ્ય પ્રમાણે કહેવાતું હોય, પરંતુ તે અપાય સદ્રવ્યતા તેમજ કેવલિપણું દર્શનમેહના ઉપશમ-ક્ષયપશમ અથવા ક્ષય સિવાય યથાસભવ કાલાન્તરે પણ્ થવું અસભાવત છે. જ્ઞાન અને દર્શન અને ગુણુના અભેદની અપેક્ષાએ તત્ત્વાકારનુ
ઉપર જણાવ્યા
હવે એ સમ્યક્ત્વના કેટલા પ્રકાર છે
તે
થઇ અને જ્યારે ઘાતિકર્મના ક્ષય સાથે જ મતિ-કથન ખરાખર છે, જ્યારે ભેદની અપેક્ષાએ કર્મજ્ઞાન સંબંધી અપાયાંશના નાશ થશે ત્યારે ગ્રન્થકારાદિનુ કથન યથાર્થ છે. અપાયસહચારી સમ્યગ્દષ્ટિપણાના અંત થશે, તેમજ કેવલીભગવતનું જે સમ્યગ્દષ્ટિપણું છે આદિઅનંત છે. જે અવસરે કેવલજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થાય તે અવસરે સમ્યગ્દાષ્ટપણાની દિ સમજવી, કેવલજ્ઞાન અન ́ત હાવાથી સમ્યગ્દષ્ટિપણું પણ અનંતા કાળ સુધી રહેવાનું અપેક્ષાએ સાદિઅનત સ્થિતિ કહી શકાય.
તેમજ તે તે પ્રકારો આત્મામાં કયારે કયારે ઘટે તે વસ્તુ જણાવાય છે
સમ્યકૃત્વ પાંચ પ્રકારનું છે. તે આ પ્રમાણેઃઆપમિક ૧, સાસ્વાદન ૨, ક્ષાર્યાપમિક ૩, એવેક ૪ અને ક્ષાયિક પ. અહિં જે આપશ મિકાદિના ક્રમ જણાવ્યે છે તે પ્રાસક્રમની અપેક્ષાએ સમજવે, અર્થાત્ આપશામિક સવથી પ્રથમ (સામાન્યતઃ) પ્રાપ્ત થતું હોવાથી સર્વથી
એકંદર દષ્ટિએ ઉપરનું કથન વિચારાય તે એ સ્પષ્ટ જણાય છે કે તત્ત્વાર્થં કાર, બૃહત્કલ્પસૂત્રકારાદ્વિપ્રથમ ત, સિધ્ધાન્તકારના મતે) ઉપશમવાળા મહર્ષિ આ સમ્યક્ત્વને જ્ઞાનસ્વરૂપ જ માને છે. અવશ્ય સાસ્વાદને જતા હોવાથી ખીજુ સાસ્યાદન, ત્યારપછી પામનારા લાપશમ પામતા હાઇ "મમ્પટિÍિનિયા, સારિસર્ચયનાના સાવિત્રીજી ક્ષયાપશમ, ક્ષયે પશમમાંથી ક્ષાયિક પામपर्यवसाना च । सादिसपर्यवसानमेव सम्यग्दर्शनम् । નારા વૈદક પામ્યા પછી જ ક્ષાયિક પામતે [ સરચાર્જમાવ્યÇ ] ઋણ્ય પ્રતીય ટીા-તત્ર યાઽવાય-હોવાથી ચેાથું વેઢક અને સર્વોત્તમ તેમ જ સર્વથી સદ્દવ્યયત્તિની શ્રેળિજારીમાં સચ્ચાવશે ધ મતિ છેલ્લુ' પ્રાપ્ત થતુ હોવાથી પાંચમુ ક્ષાયિક સમ્યअपायसहचारिणी सा सादिसपर्यवसाना, यस्मिन्काले કત્વ કહેવામાં આવ્યું છે. श्रेणिकादिभिर्दर्शन मोह सप्तकं क्षपयित्वा रुचिरामा स आदिस्तस्याः यदा ચયાયઃ- આમિનિયોત્રિમ"તું भविष्यति केवलज्ञाने उत्पन्ने सोऽन्तोऽस्याः सम्यग्दृष्टेः ॥
હવે અનાદિ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવ સર્વથી પ્રથમ આપમિક સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત કરે તે પ્રણાલિકા જણાવાય છે:

Page #17

શ્રી શ્રુતજ્ઞાન
[ ૧૩ ]
સમ્યક્ત્વ કર્મના ક્ષયથી, ઉપશમથી તેમજ સ્થાનામાં ફક્ત એક (શાતા) વેદનીયના જ અંધ ક્ષયે પશમથી થાય છે, યક્ષયાપશમ તથા થાય છે અને ચાદમા અયાગી ગુણસ્થાનકે મિથ્યાઉપશમ એ અશ્વ કર્મના જ હાઇ શકે છે, પરંતુ ત્વાદિક કર્મબન્ધના હેતુને આત્યાન્તક ક્ષય નહિ' ખધાયેલા કર્મના હોઇ શકતા નથી, એ થયેલા હાવાથી આત્મા સર્વથા અમન્યક છે. કારણથી કર્મના સ્થિતિબંધનુ જઘન્ય તથા મિથ્યાષ્ટિથી પ્રારંભી ઉપશાન્ત મેાહ સુધી આઠે ઉત્કૃષ્ટ પ્રમાણ જાણવું એ સ્વાભાવિક રીતે મૂલપ્રકૃતિએ અક્ષીણુ છે અર્થાત્ ક્ષીણ થઇ જરૂરી ગણાતું હોઇ સંક્ષેપમાં તે અહિં જણાવ નથી, ક્ષીણુમેહ નામના ખારમા ગુણસ્થાનકે વામાં આવે છે. જે આ પ્રમાણે, (દશમા ગુણસ્થાનકને અંતે મેહનીયના ક્ષય જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, વેદનીય તથા થઇ ગયેલા હૈાવાથી) સાત પ્રકૃતિએ અક્ષીણ છે. અન્તરાય–એ ચાર કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થતિ ત્રીશ તેમજ સયેાગી અયેગી કેવલી ગુણુસ્થાનકે કોડાકોડી સાગરોપમપ્રમાણ છે,મેહનીયની સીત્તેર (ાતિકર્મના ક્ષય થઇ ગયા હૈાવાથી) ચાર કાડાકેાડી સાગરપ્રમાણુ, નામ--ગાત્ર કર્મની વીશ અઘાતિ ક અક્ષીણ છે. અહિં પ્રાસંગિક કથા કાડાકોડી સાગરોપમપ્રમાણ અને આયુષ્યની તેત્રીશ કર્મના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમધમાં કથા કર્મના નિશ્ચસાગરાપમપ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છે. તેમજ વેદની યથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિષ'ધ થાય અને કા યની જઘન્યની સ્થિતિ ૧૨ મુહૂત્ત, નામ અને ગેાત્ર કર્મના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધની ભજના હાય ? તે કર્મની આઠ મુહુર્ત્ત તથા ખાકીના બધા ય કર્મની પણું સક્ષિપ્તપણે જણાવાય છે. મેાહનીય કર્મના અન્તર્મુહૂ પ્રમાણ જઘન્ય સ્થિતિ છે. અહિં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધમાં આયુષ્ય સિવાય બાકીના પ્રાસંગિક સર્વકર્મની સત્તા કયા જીવને કયાં સર્વ કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ અવશ્ય બધાય જ, સુધી હોય છે ? તે પણ જણાવવું ઉચિત લાગ પર’તુમેહનીય સિવાય જ્ઞાનાવરણીયાદિ કોઇપણુ વાથી સક્ષિપ્તપણે કહેવામાં આવે છે. મિશ્રાદ્રષ્ટિ કર્મના ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ પ્રસંગે માહનીય સાસ્વાદન—મિશ્ર—અવિરતસમ્યષ્ટિ-દેશવિરત-તેમજ અન્ય કર્મ પ્રકૃતિને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમ ધ પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત—અપૂર્વકરણ—અનિવૃત્તિમાદર- હાય અથવા ન પણ હોય અર્થાત્ ભજના જાણવી. જ્યાં સુધી આત્મસત્તામાં ઉપર જણાવેલ ઉત્કૃષ્ટ કર્મસ્થિતિ વર્તાતી હોય છે ત્યાં સુધી આત્મામાં સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણેની પ્રાપ્તિ તે નથી થતી, પરંતુ એ સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણેાની પ્રાપ્તિમાં સાધનભૂત યથાપ્રવૃત્ત, અપૂર્વકરણ, અનિવૃત્તિ
હદે પણ આત્મા આવી શકતા નથી. આયુષ્ય સિવાય જ્ઞાનાવરણીયાદિ સાતે કમેની સ્થિતિસત્તા ઘટતાં ઘટતાં એક કાડાકાડી સાગરપમમાં પણ પધ્યેાપમના અસ ધ્યેય ભાગ જેટલી ન્યૂન થાય ત્યારે જ ભવ્યાત્મા સભ્ય શનાદિ ગુણાને પ્રાપ્ત કરવા માટે અધિકારી થાય છે.
( ચાલુ )
સૂક્ષ્મસ પરાય-ઉપશાન્ત મેહ-આટલા ગુણુસ્થાનકોમાં આઠે મૂલપ્રકૃતિની સત્તા હોય છે, ક્ષીણુ મેહ ગુણસ્થાનકમાં મેહનીય સિવાય સાત કર્મની સત્તા હોય છે, અને સયાગી તેમજ અયેગી કેવલી ગુણસ્થાનકમાં વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગાત્ર એ ચાર કની સત્તા હોય છે. મિથ્યાટષ્ટિકરણની ગુણસ્થાનકથી અપ્રમત્ત ગુણુસ્થાનક પર્યંત જ્ઞાનાવરણીયાદિ સાત અથવા (આયુષ્ય સહિત) આડ કર્મનો અધ થાય છે. આઠમા અને નવમા ગુણસ્થાનકે આયુષ્ય કર્મ સિવાય સાત કર્મને અંધ થાય છે, દશમા સૂક્ષ્મસ’પરાય ગુણસ્થાનકે આયુષ્ય તથા મેાહનીય સિવાય છ કર્મના અધ થાય છે, અગીઆર, માર અને તેર એ ત્રણ ગુણ

Page #18

Cle
Sતી થે યા ત્રા એ પ્ર ભા વ ના નું ઉ ર મ ર મ ને
અંગ શી રીતે છે ?
સ. ગાંધી પ્રભાવના ધર્મ—
ત્માએ આગમમાં ફરમાવ્યા મુજબ કરવી જોઈતી અલોકિક, તીર્થકરભાષિત. સ્વર્ગ અને મોક્ષ- કિયા વિધિ અનુકમે કહેવાય છે. વિવેકી, ઉચ્ચ લક્ષ્મીરૂપી સામ્રાજ્યવધુ (સ્ત્રી)ના સ્વયંવર મંડપ નેત્રવાળા, રાજમાન્ય, ન્યાયસંપન્ન સંપત્તિવાળા, તુલ્ય, ક્ષુદ્ર પ્રાણીઓ વડે મુશ્કેલીથી આચરવા દાના, જનપ્રિય, ગુરુજનની પૂજા કરવામાં તત્પર, લાયક, તીર્થકરપણાની પ્રાપ્તિના અનન્ય કારણભૂત જન્મ, જીવિત ને દ્રવ્યને ઉત્કૃષ્ટ ફળની ચાહનાઆ પ્રભાવનારૂપી ધર્મ પાપરૂપી અંધકારનો નાશ વાળા, શુધ્ધ શ્રદ્ધાવાળા ને પવિત્ર બુદ્ધિવાળા થવાથી ઉત્તમ શોભાને ધારણ કરે છે. જે પાપને પુરુષે પર્વતિથિએ ગુરુમહારાજ સમક્ષ જઈને નાશ કરવામાં બીજા પ્રાયશ્ચિતે અસમર્થ નીવડે છે વિનંતિ કરવી કે- હે ભગવન્! તીર્થયાત્રા કરતે કઠિન પાપનો નાશ આ પ્રભાવના ધર્મ કરે છે. વાવડે કરીને દુર્લભ મનુષ્ય જન્મ, ઉચ્ચ કુળ ને ભાવનાથી પિતાનું કલ્યાણ સધાય છે જ્યારે પ્રભા- સાધન-સામગ્રીને હું સફળ કરવા ઈચ્છું છું.” વના સ્વપરહિતસાધક બને છે. આ કારણથી જ ત્યારે ગુરુમહારાજ પ્રત્સાહન આપતાં જણાવે ભાવના કરતાં પ્રભાવના ઉત્તમ છે. જો કે આઠ કે-“ તીર્થકરને પણ પૂજનિક શ્રી સંઘ તારે પ્રકારના પ્રભાવકે (પ્રવચનિક, ધર્મકથી, વાદી, સ્વામી થાય તે તું ખરેખર ધન્ય છે, કારણ નૈમિત્તિક, તપસ્વી, વિદ્યાવાન, સિધ્ધ અને કવિ છે કે તે સંઘ સેનાપતિની માફક તને સંઘપતિની પ્રસિદ્ધ છે તે પણ અન્ય સિધ્ધાંતમાં જણાવાયેલા
લક્ષ્મી અર્પશે. હે ભદ્ર ! જગતનું કલ્યાણ કરનાર અદ્દભુત શક્તિશાળી બીજા પ્રભાવકે પણ કહ્યા
તીર્થકરપણાની માફક સંઘપતિપણું પણ પ્રાણીછે. પ્રખર બુદ્ધિમાન રાજાઓથી માન્ય (પ્રણામ)
એને આ સંસારમાં પ્રાપ્ત થવું મુશ્કેલ છે. જેણે કરાયેલ સમર્થ પુરુષો તીર્થકર શાસનની પ્રભાવના
ઉત્કૃષ્ટ પુણ્ય ઉપાર્યું હોય, જેનું ભવિષ્યમાં કરે છે. શ્રધ્ધાયુક્ત વિધિપુરઃસર તીર્થયાત્રા કરવી
કલ્યાણ થવાનું છે એવા પુરુષની બુધ્ધિ જ તીર્થતેને જ ઉત્તમ મુનિવરોએ પ્રભાવનાનું વખાણવા અપાયેલ અને ઉત્સાહ પમાડાયેલે તે પુરુષ
યાત્રા માટે ઉત્સાહિત બને છે. આ પ્રમાણે આદર ગ્ય અંગે કહ્યું છે. (૧) અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ, (૨) રથયાત્રા અને (૩) તીર્થયાત્રા એમ ત્રણ દિવસ નક્કી કરાવે. પછી બહુમાનપૂર્વક સાધમી
- પ્રસન્ન ચિત્તવાળા ગુરુ પાસે તીર્થયાત્રા માટે પ્રકારની પ્રભાવના કહી છે. જો કે આ ત્રણે પ્રકા- ભાઈઓને યાત્રા નિમિત્તે પધારવા અંતરંગ પ્રેમરની પ્રભાવના સંતપુરુષની લક્ષ્મીને વિસ્તારે છે ?
વાળા લેખે-કકત્રીઓ મોકલે. ત્યારબાદ વિશાળ તો પણ તીર્થયાત્રા અખૂટ સુખ આપનારી બને
વાહન, તંબૂઓ, ખજાને તેમજ પાયદળના સંગ્ર. છે. દાન, શીલ, તપ, ભાવ ને પ્રભાવથી પ્રગટેલે
- હવાળ; ગાડા, રથ તથા તેના કારીગરોના સમૂપુણ્યસમૂહ પૃથ્વીતળમાં ચોતરફ વિસ્તરે છે.
હવાળા પાણીના સાધને, છત્રવાહક તથા મશાસંઘ સહિત તીર્થયાત્રા વિધિ લધારીઓથી પરવરેલ; રઈઆઔષધ, અનાજ હવે તીર્થયાત્રા કરવાની ઇચ્છાવાળા ભવ્યા- અને વેદ્ય સહિત જિનમંદિર, તીર્થ તથા સંઘ

Page #19

તીર્થયાત્રા : પ્રભાવનાનું ઉત્તમોત્તમ અંગ
[ ૧૫ ]
પૂજાને યોગ્ય ચંદન, અગરૂ, કપૂર, કેશર તેમજ ખેંચી ગયેલા,ભાંગી ગયેલા તેમજ મુશ્કેલીમાં આવી ઉત્તમ વસ્ત્ર વિગેરે પદાર્થોથી હર્ષિત; અગાઉથી પડેલા ગાડા વિગેરે વાહનોને તે તે કાર્યના કુશળ નકકી કરેલ શુભ મુહુ ત્રિજગતાધિપતિનું સ્નાત્ર કારીગરો દ્વારા સમરાવી આપત; ભૂખ્યાને અન્નવડે, કરીને, અલેકિક આંગી-પૂજા રચીને જિનમૃતિ તરસ્યાને પાણીવડે, રોગીને વૈદ્ય તેમજ દવાવડે સમક્ષ બેઠેલા મંત્રેલા બલિ-બાકુળાવડે દશ અને થાકી ગયેલાને વાહનવડે શાંતિ પમાડતે; દિપાળને બળિદાન આપીને, ગુએ હર્ષથી જેને ધર્મ પુને થતાં સર્વ ઉપદ્રને નાશ કરતા, સંઘપતિ પદ આપ્યું છે એ તે ફૂલને સુગંધી જૈનધર્મની કીતિ ફેલાવો; બ્રહ્મચર્ય ને તપના દ્રવ્યોથી પૂજાયેલ મંત્રાધિષ્ઠિત રથમાં મોટા મહે- તેજથી આંતરિક અજ્ઞાનરૂપી અંધકારને શાંત
વપૂર્વક દેવાધિદેવને સ્થાપે. ત્યારબાદ ગુરૂમહા- કરતો; દેવ-ગુરુની સેવનાથી પવિત્ર મનને ધારણ રાજને આગળ કરીને શ્રી સંઘ સાથે ચેત્યવંદન કરતે; સાધમ ભાઈઓને શાંતિ પમાડીને, કરવાપૂર્વક કાઉસગ્ગ ધ્યાનથી કદી યક્ષ અને અનુક્રમે તીર્થક્ષેત્રમાં જઈને, ફલ ને સુગંધી અંબાજી વિગેરે દેવ-દેવીઓને સાનિધ્યમાં રાખે. વસ્તુઓથી વાસિત ઘડાએ તીથ જળથી ભરીને, વિનાને હરનાર મંત્ર ધ્યાનથી નિર્મળ આત્મા બાદ ફૂલ, કેશર, કપૂર અને બદામ વિગેરેથી શ્રી વાળા, આત્મકવચરૂપી શસ્ત્રોથી રક્ષાએલા ગુરુ
સંઘ તેમજ દેવનું પૂજન કરીને, અતિ અદ્ભુત
દેવવિમાન જેવા ઐશ્વર્યવડે તીર્થકર મહારાજના સહિત, ઉછળતા “જય જય” ના શબ્દોથી
જન્મ તેમજ સ્નાત્ર મહોત્સવના જે વૈભવ રચતા મનોહર, ન રોકી શકાય તેવા વાજિંત્રના નાદ- પ્રપ્રશ્ન મનવાળા તેણે ત્રિજગદીશ્વરનું સ્નાત્ર કરવું અવાજથી આકાશમંડળને ભરી દેતે, પુષ્કળ જોઈએ. ત્યારબાદ દૂધ વિગેરે પંચામૃત અને દાનથી ભિક્ષુકજનેની ઈચ્છાઓ પૂરતે તે નગરના કપૂર વિગેરે પદાર્થોથી કલ્યાણના કારણરૂપ પંચાબહારના સુંદર વિભાગમાં પડાવ નાખે.
મૃત સ્નાત્ર, સુખડ, કસ્તુરી અને કપૂર વિગેરેના ત્યારબાદ જુદા જુદા સ્થળોથી આવેલા પિતાના વિલેપનપૂર્વક સેનાના અલંકારે, ફૂલની માળાને સાધમ ભાઈઓનું સન્માન કરીને તેઓ સાથે વાવડે પૂજન, ઘનસાર, અગરુ વિગેરે સુધી પૃથ્વીને પ્રેમ ઉપજાવતે; સાથે રહેલા યાત્રિકગણ દ્રવ્યોથી ધૂપ, જેને જોવા લાયક નૃત્ય, અલૈકિક માંના ધનના અર્થને દ્રવ્ય, વાહનના ઈચ્છકને મહાધ્વજ, ઉછળતા ચામર અને ઝારીના પાણીની વાહન, નિરાધારને સહાય આપીને ખુશ કરતે ધારાથી રમણીય ફૂલવૃષ્ટિ યુક્ત કપૂરની આરતી, મહાત્મા પુરષની બિરૂદાવલી ગાનાર ભાટ-ચારણ દેવાધિદેવને નમન તેમજ પૂજારી વિગેરેનો યોગ્ય તેમજ ગાયક લોકોને વશક્તિ અનુસાર અશન- સત્કાર કરીને પછી તેણે ભેજન કરવું જોઈએ. ખાવાપીવાની વસ્તુઓ, વન-વસ્ત્ર ને દ્રવ્ય વિગે
પછી ગભારો ઉઘાડવાના સમયે, માળ પહેરેથી કૃતાર્થ કરે માર્ગમાં આવતા મંદિરોને
રવાના પ્રસંગે, ભંડાર ભરવા માટે દેવદ્રવ્યની પૂજતે; પડી ગયેલાને જોધ્ધાર કરતા, પ્રષ્ટિ કરીને, ગરીબવર્ગ પર અનુકંપા લાવીને, તેવું કાર્ય કરનારા ઉપર પ્રેમભાવ રાખતા; ગદગદ વાણીવડે નીચે પ્રમાણે પ્રભુની પ્રાર્થના અહર્નિશ તેની જ ચિંતા રાખતે ગરીબ કરીને વિદાયગીરી લેવી “જગતના મનોરથ પૂરવામાં સ્વધર્મી બંધુઓનું સન્માન કરે; દીન પુર- કલ્પવૃક્ષ સમાન હે પ્રભો ! આપના દર્શનને ફરી
ને દાન આપીને ખુશ કરતે ભયભીત થયે- વાર લાભ આપીને તમારામાં જ લયલીન બનેલ લાને શરણ આપતે કેદીઓને છોડાવતે કાદવમાં મારા પર દયાપૂર્વક પ્રસન્ન થાઓ.” પછી પ્રભુને

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પ્રણામ કરીને, સાથે આવેલ યાત્રિક સમુદાયને ચાર પ્રકારથી સારી રીતે આરાધવી જોઈએ. (૧) સત્કાર કરીને તીર્થનાં ધ્યાન વડે ધન્ય આત્માવાળે, બ્રહ્મચર્ય પાળવું. (૨) પરોપકાર કર. (3) કથાપાછો ફરેલો, પિતાને નગરે આવેલે, માંગલિક શક્તિ તપ કરે (૪) દીન--અનાથ જને પ્રત્યે મુર્તમાં મોટા મહેસવપૂર્વક રથયાત્રા કરીને દયા લાવવી. પુણ્યાનુબંધી પુણ્યને ઇચ્છતા સંઘજિનબિંબને પોતાના ઘરે લાવે. ત્યારબાદ સાધમી પતિવડે આ ચાર પ્રકારે સારી રીતે સેવાવા ભાઈ, મિત્ર, બંધુઓ, નાગરિક જન વિગેરેને જોઈએ. જે માણસ પવિત્ર મનથી ચાર પ્રકારના ભેજન આદિથી સંતોષ પમાડને શ્રીસંઘની લક્ષણવાળી તીર્થયાત્રા કરે છે તેને હર્ષ પામેલી પૂજા કરે. આ સંઘની પૂજા એ જ ખરેખર દાન સભાગ્યરૂપી સંઘપતિની લક્ષમી પિતાની મેળે છે. એ જ ખરેખર ભાવયજ્ઞ છે. એ જ લક્ષ્મીનું જ આપોઆપ વરે છે. મૂળ સ્થાન છે. તીર્થયાત્રાના વિધિવિધાનમાં શ્રાવકેએ આગમમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે વિધિ નીચેના * શ્રી ધર્માલ્યુદય મહાકાવ્યમાંથી ઉદ્ભૂત.
ઊઠે ! જાગૃત થાઓ અને તમારી અનંત સત્તા અનુભવે
ઓ રાજાધિરાજ ! સર્વ શરીરમાં કેન્દ્રસ્થ મુજ આત્મદેવ ! સચિદાનંદ સમ્રાટ ! અનંત સત્તાધીશ ! આશીર્વાદાત્મક તારૂપ ! ઓ પ્રિયતમ ! અજ્ઞાનના આવરણરૂપી સ્વધામાં દાસત્વ ન સ્વીકારે, જે વરતુઓ ધુમ્મસ અથવા ઝાકળની પેઠે ઊડી જનારી છે તેના પર શ્રદ્ધા ન રાખો. હે ભાનભૂલેલા સમય આત્મા ! હે વિશ્વ સાથે તાદામ્ય ધરાવનારા આત્મા ! તું તે વિદેહી ઈશ્વર છે. તું તે પ્રત્યેક વસ્તુને– સર્વ વસ્તુને આધાર છે. તું તો પ્રણવ સ્વરૂપ છે,
ઉઠે ! જાગૃત થાઓ ! અને તમારી પરમ સત્તા અનુભવે !! તમે ઈશ્વર છે, તમે ઇશ્વર છે, અન્ય કોઈ નથી “ તે અને હું એક જ છીએ.” કે શાંતિદાયક વિચાર ! કેવો સુંદર સુખકર આદર્શ ! તે વિચાર સર્વ દુઃખ દૂર કરે છે, આપણું સંસારભાર હલકા કરે છે. ભાઈઓ ! આત્મ કેન્દ્રનું વિસ્મરણ કરી બહાર ભ્રમણ ન કરો. આત્માને જ કેન્દ્ર બનાવે. સર્વોત્તમ એ જે આત્મા તેમાં જ શ્રદ્ધા રાખો.
–સ્વામી રામતીર્થ

Page #21

DARVIKMYANVANKLIKVANG C
શ્રી જિનેશ્વરદેવના વચનેમાં આદર કરો
(લેખક-આચાર્યવર્ય શ્રીમદ્વિજયવલભસૂરીશ્વરજી મના પ્રશિષ્ય પંન્યાસ
શ્રી સમુદ્રવિજયજી ગણું.) जइ इच्छह परमपयं प्रहवा कित्ति सुवित्थडे भुवणे।
ता तेलुकुद्धरणे जिणवयणे आयरं कुणह ॥ ( अजितशांति ) અનાદિ કાળથી ચાર ગતિ-રાશી લાખ નિગ્રહ આદિ કરવાનું હોય છે. જેન ધર્મમાં એવું એક છવાયેનિમાં પરિભ્રમણ કરતાં કરતાં આ જીવને પણ પર્વ નથી કે જેમાં મોજશોખ માણવાની આજ્ઞા ચિંતામણિ રત્ન, કામધેનુ ગાય, કલ્પવૃક્ષ, દક્ષિણાવર્ત હય, જૈન ધર્મ ત્યાગપ્રધાન ધર્મ હોવાથી એમાં શંખની પેઠે મહાન દુર્લભ મનુષ્ય દેહ મલ્યો છે. એ ત્યાગની જ વાતે હેય. મનુષ્ય દેહને વિષયવાસનામાં ગુલતાન થઈને નિષ્ફળ તીર્થોમાં શ્રી શત્રુંજયને તીર્થાધિરાજ, ભત્રામાં ન ખોતાં દીન-દુઃખીયોના ઉદ્ધારાદિ પરેપકાર કરીને, શ્રી નવકારને મંત્રાધિરાજ અને સૂત્રમાં શ્રી કલ્પસાધર્મિક ભાઈઓની સેવા વિગેરે શુભ ધાર્મિક સૂત્રને સૂત્રાધિરાજ કહેવામાં આવે છે એવી જ રીતે કાર્યો કરીને સફળ કરવો જોઇએ.
લોકોત્તર પમાં પણ શ્રી પર્યુષણ પર્વને પર્વાધિરાજ એ કયારે બની શકે? જ્યારે આપણે શ્રી જિનેશ્વર કહેવામાં આવે છે. દેવના વચનોમાં આદર કરીએ ત્યારે જ. એટલા માટે જ મનુષ્ય જન્મ, ઉત્તમ જાતિ, ઉત્તમ કુલ, સર્વ ગમહર્ષિ શ્રી નંદિષણે શ્રી અજિતશાંતિ સ્તવનમાં પૂર્ણ શરીર અને જૈન ધર્મ પામવો મુશ્કેલ છેકહ્યું છે કે હે ભવ્ય જનો ! જે તમો પરમપદ- દેહીલો છે તેમ પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણ પર્વનું આરાધન (મેક્ષ)ને ઈચ્છતા હે અથવા સ્વર્ગ, મૃત્યુ, પાતાલ કરવું એ પણ મુશ્કેલ છે. મહાન પુન્યોદય હોય ત્યારે આ ત્રણે લેકમાં પિતાની કીર્તિને-યશને વિરતારવા જ એ પર્વનું શાસ્ત્રાનુસાર નિર્વિધ્રપણે આરાધન (ફેલાવવા) માંગતા હે તે અઢાર દૂષણોથી થઈ શકે છે. પર્વાધિરાજનું આરાધન કરવું એ કાંઈ રહિત, ૧૨ ગુણે સહિત અને ચોત્રીશ અતિશય સહેલ વાત નથી, એ કાંઈ રમતગમત કે બાલક્રીડા તેમજ પાંત્રીશ વાણુના ગુણો વડે યુક્ત, ત્રણ લોકના નથી; એમાં શકિત અને ભકિત જોઈએ, એમાં મનના ઉદ્ધાર કરવામાં સમર્થ એવા શ્રી જિનેશ્વરદેવના મેલ ફગાવી દેવા જોઈએ, રાગદ્વેષ જીતવા જોઈએ, વચનોમાં આદર કરે. શ્રી જિનેશ્વર દેવના વચને અપાર સમતા અને શાંતિ જોઈએ, કષાયો કૃષ (એાછા) કરવા સંસારસમુદ્રને પાર કરવાને મોટા જહાજ સમાન છે. જોઈયે, ગંભીરતા ને સહિષ્ણુતા જોઈએ, શ્રધ્ધા અને
શ્રી જિનેશ્વરદેવે આત્માનું કલ્યાણ કરવા માટે, ભાવ જોઈએ, મમતા અને અહંભાવને દૂર ફેંકી દેવા આત્માને કર્મોના ભારથી હલકે કરવા માટે લોકો જોઈએ, કેવલ બાહ્યાડંબર કરવાથી કે ધકકામુકકી ઘર પર્વોનું આરાધન કરવા સારૂ ફરમાવ્યું છે, કેમકે કરીને પ્રભાવના લેવાથી કે આપવાથી તેમજ સાધલૌકિક પર્વેમાં ખાવાપીવા, હરવાફરવા, મોજ. મિંકે વાત્સલ્યને નિમિત્ત બે ચાર વખત લાડવા જમાશેખ માણવાનું હોય છે ત્યારે લેકેસર પર્વોમાં ડવાથી કે જમવાથી યા ચઢી ચઢીને બોલી બેલત્યાગ, વૈરાગ્ય, તપ, જપ, ધ્યાન, ઇન્દ્રિયનિગ્રહ, મન- વાથી કે શ્રીફળ વધેરવાથી શ્રી પર્વાધિરાજ શ્રી

Page #22

[ ૧૮ ].
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પર્યુષણ પર્વ આરાધવાની પરિસમાપ્તિ (ઈતિથી) હીરસૂરીશ્વરજી મહારાજ અને એએપથીના શિષ્યરત્ન થતી નથી; પણ શ્રી જિનેશ્વરદેવના વચનાનુસાર પાંચ એ સમ્રાટ અકબરને પ્રતિબંધીને એક વર્ષમાં છ મહિના કર્તવ્યોથી પર્વાધિરાજ શ્રીપર્યુષણ પર્વની આરાધના સુધી જીવદયા પળાવવાના તેમજ તીર્થરક્ષાને પટ્ટથઈ શકે છે. એ પાંચ કર્તવ્ય કયા એ વિષય ઉપર પ્રમાણપત્રે એમ ( અકબર બાદશાહ ) પાસેથી વિચાર કરી લઈએ.
મહાર-સહીસીકકા સાથે કરાવી લીધા હતા. ફકત ૧ અમારી પડહ, ૨ સાધર્મિક વાત્સલ્ય,
એમને જ સાચવીને ગવર્નમેન્ટ (સરકાર પાસે પુનઃ ૩ ૫રસ્પર ખમતખામણ, ૪ અમને તપ,
રજીસ્ટરી કરાવી લીધા હૈત તો આજે એકલા શ્રી શંત્રુ
જય તીર્થના નામે વાર્ષિક રૂ. ૬૦૦૦૦ સાઠ હજા૫ ચિત્યપરિપાટી.
રનો ચાંદલે કરીએ છીએ તે કરવો ન પડત અને ૧ અમારી પડહ-સર્વત્ર જીવદયા પળાવવા માટે સુખેથી અમારી પડહ વગડાવી શકત તેમજ તીર્થરક્ષા ઉઘોષણા કરવી અને કરાવવી જોઇએ-પરમાર્હત કરી લેવાત. અસ્તુ કુમાલપાલ ભૂપાલવત
૨ સાધર્મિક વાત્સલ્ય-સમાન ધાર્મિક બંધુઓ- સામાન્યતઃ દરેક પર્વોમાં દલન, ખલન, પ્રેપણુ, ની સેવા-ભકિત કરવી. શાસ્ત્રકારોએ સાધમ બંધુઓની વસ્ત્રદેવન, સીસેવન આદિ આરંભ-સમારંભના સેવા-ભકિતને કે સુંદર ઉલ્લેખ કર્યો છે. જુઓ ! કાર્યો કરવામાં નથી આવતા, પણ પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણું પર્વમાં ઉપરોક્ત કાર્યો સિવાય સર્વત્ર
न कयं दीणुद्धरणं न कयं साहम्मिश्राण वच्छल । જીવહિંસા બંધ કરવી-કરાવવી જોઈએ. મને લખતાં
न हिअमि वीयराओ, न धारिओहारिओ जम्मो१ ખદ થાય છે કે આપણે હજારો-લાખો રૂપીઆ તથ સંવ ધH, arrsH વ ત ઉપાછા જીવદયાને નામે ખર્ચતાં ખર્ચાવતાં છતાં સર્વત્ર
बुद्धि तुलाए तुलिया, दावि अतुल्लाई मणिपाई॥२॥ જીવદયા પળાવી શકતા નથી. મારે ભારપૂર્વક
સંધઃ સર્વે fમથક સર્વ-સંવં ઢધપૂર્વઃ |
साधर्मिकादि संबंध-लब्धारस्तु मिताः क्वचित्॥३॥ લખવું જોઈએ કે આપણું મહાન ધર્મધુરંધર સમર્થ જ્યોતિર્ધર (પૂર્વાચા )એ રાજા-મહારાજ- જેમણે દીન-દુઃખિયાના ઉદ્ધાર નથી કર્યા, જેમણ એને પ્રતિબધી જ દવા પળાવવાના અમરપટ્ટાઓ હદયમાં શ્રી વીતરાગદેવને ધારણ નથી કર્યા તેમણે લખાવી શ્રી સંઘને સોપેલા છે અને એ અમરપટ્ટાઓને દુર્લભ એવા આ મનુષ્ય જન્મને હારી દીધા-નિષ્ફળ માં લખ્યા પ્રમાણે દરેક ઠેકાણે સર્વત્ર જીવદયા કરી દીધું છે. જગતમાં સાધમ બંધુથી વિશેષ કાઈ પળાતી હતી. મારવાડ–મેવાડ-ભાળવા-ગુજરાત આદિ સગા-સંબંધી કે સ્નેહી નથી માટે જ કહેવામાં આવ્યું દેશમાં શ્રી પર્યુષણના આઠે દિવસમાં એટલે સુધી છે કે એક તરફ બીજા બધા ધર્મો અને એક તરફ હતું કે ભાંડભૂજા, કંદોઈ, કુંભાર આદિની ભઠ્ઠીઓ, સાધમાં બંધુની સેવા-ભકિત. આ કથનમાં અહાહા! ઘાંચીની ઘાણુઓ સુદ્ધાં બંધ રહેતી હતી (આજ- સાધમિક બંધુની સેવાભકિતનું કેટલું મહત્વ છે. તેના કાલ પણ કંઈક કાઈક સ્થળે બંધ રહે છે), તે રહસ્યને સમજ્યા વિના જ એક ટક કે બે ટંક લાડપછી કસાઈ આદિની દુકાને બંધ રહે એમાં નવાઈ શી? વાઓ જમાડી સાધમ બંધુની સેવા-ભકિતની પરિ
એ પ્રમાણપત્રો આપણે સાચવી રાખી શકયા સમાપ્તિ (ઇતિશ્રી ) માની બેસી જઈએ તે તે કયાં નથી અથવા જે સાચવી રાખ્યા છે તેમને અંગ્રેજ સુધી ઉચિત ગણાય? તેને વાચક સ્વયં વિચાર કરી લે, સરકારની પાસે રજીસ્ટર કરાવી શકયા નથી. જે જ્યારે એક દિવસ હજારે સાધમી બંધુઓને લાવા આપણુ આગેવાનેએ બુદ્ધિ વાપરી એ પ્રમાણપત્રો મિષ્ટાન્ન આદિ જમાડી સાધમની ભકિતને લહાવો રજીસ્ટર કરાવી લીધા હોત તો આજે જીવદયા માટે લઈ પિતાને કૃત્યકૃત્ય માને છે પણ બીજે દિવસે એમાંઆપણને ફાંફાં મારવાં ન પડત, જગદગર શ્રી વિજય થી કાઇ ગરીબ--નિરાધાર સાધમાં બંધુ રેટ

Page #23

શ્રી જિનેશ્વર દેવના વચનમાં આદર કરે [ ૧૮ ]. લાના કકડે માટે પોતાના આંગણે આવે છે અને આપણું પેટ ભરાય છે, જે પશુઓ દૂધ, દહીં, ઠોકર મરાય છે. એને તિરસ્કાર કરાય છે, એને છાશ, ઘી વગેરે આપીને આપણને પુષ્ટ કરે છે તે કોઈએ વિચાર કર્યો છે? ખરી વાત કહેવામાં આવે તો પશઓ આજે ઘાસ-પાણી વિના ટળવળને મરતાં આજકાલ ભરત મહારાજ,સમ્રાટ સંપ્રતિ, પરમહંત જાય છે એ આપણે કેમ દેખી શકીએ ? દરેક દરેક કુમારપાલ ભૂપાલવત સાધમ વાત્સલ્ય કરવાની માનવબંધુને ભારપૂર્વક જણાવું છું કે સાદાઈથી જરૂરત છે. જ્યાં સુધી સીદાતા સાધમ બંધુઓનો ખાતાં-પીતાં, ઓઢતાં-પહેરતાં અને સાદાઈથી ઉદ્ધાર નહીં થાય, એમને ધર્મમાં સ્થિર નહી કરાય કામ કરતાં જે કાંઈ બચત થાય તે આપણા ઉપએમના પેટનો સવાલ પર નહી થાય ત્યાં સુધી કારી પશુધનની રક્ષાર્થ આપી દે. કોઈ પણ હિસાબે જૈન ધર્મની એલબાલા કેવી રીતે થઈ શકશે? એમની રક્ષા કરે. એ હશે તો માનોને શકિત જૈન ધર્મની યશગાથાઓ કેવી રીતે ગવાઈ શકાશે? પુષ્ટિના સાધને મળશે. ખાસ કરીને જૈન બંધુઓ જયારે પશુઓની રક્ષા ખાતર હજારો-લાખો રૂપીયા આવતા પર્યુષણ પર્વમાં આવશ્યક કાર્યોને સાદાઈથી ખર્ચાને પાંજરાપોળે બાંધવામાં આવે છે. એમના કરીને બચતના રૂપીઆ સીદાતા ધાર્મિક બંધુઓની ઘાસચારાના પ્રબંધ કરવામાં આવે છે. ત્યારે શ સહાયતામાં તેમજ ગરીબ માનવબંધુઓ તથા પશુસીદાતા સાધમી બંધુ માટે સાધમ શાળાની જરૂર ધનના રક્ષણાર્થે ખચીને શ્રી પર્યુષણ પર્વને દીપાવે નથી? આથી રખે કેાઈ એમ ન સમજે કે હું '
' એ ઈચછવાજોગ છે. પ્રચલિત સાધર્મિક વાત્સલ્ય કે પાંજરાપોળેથી
૩. પરસ્પર ખામણા વિરુદ્ધ છું પણ સાથે સાથે સીદાતા સાધમ બંધુ
દીવાળીના દિવસોમાં વેપારી લોકે પરસ્પર ઓને દરેક પ્રકારે સહાય કરી એમનો ઉદ્ધાર કરવો, લેણદેણ ચુકવીને હિસાબની ચોખવટ કરે છે, નફાએમને ધર્મમાં સ્થિર કરવા, ધર્મથી પતિત થતા નુકસાનનું સરવૈયું કાઢીને આનંદ મનાવે છે તેમ પર્યું અટકાવવા એ દરેક જૈનનું પરમ કર્તવ્ય છે એમ .પણું પર્વમાં વર્ષભરમાં જેની સાથે વૈર, વિરોધ, કલેશ,
કંકાસ થયો હોય તેની સાથે ખમી-ખમાવીને ભારપૂર્વક જણાવું છું. જ્યારે ચારે તરફ દુષ્કાળરૂપી
આત્માના હિસાબની ચોખવટ કરી લેવી જોઈએ. ભયંકર રાક્ષસ પિતાને પંજાને ફેલાવી ગરીબ માણસે અને પશુઓને સંહાર કરી રહ્યો છે તેની સાથે
આત્માને કર્મોના ભારથી હળ કરી લેવો જોઈએ. જેઓ
ખમે છે ખમાવે છે તેઓ ચંદનબાળા ને મૃગાવતીની સાધુઓ અને ધનાઢ્ય ગૃહરોએ તેઓના પ્રાણોની રક્ષા કેવી રીતે કરવી? એમને કેવી રીતે બચાવવા?
જેમ આરાધક બને છે. ખમાવનાર ઉદયન એ સવાલ ઉપસ્થિત થયો છે. એમના માટે સભાઓ
રાજર્ષિવત આરાધક બને છે, ન ખમાવનાર ચંડકોભરાય છે, મોટા મોટા આર્ટીકલો છાપાઓમાં આવે છે તેવત વિરાધક બને છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવના ખમવાએ સાંભળી વાંચીને ક્યા સહદનું હદય ખળભળી
ખમાવવા, ઉપશમવા-ઉપશમાવવાના સિદ્ધાંતમાં કેવું
સુંદર તવ રહેલું છે ? એમાં કેટલું જ જબરજસ્ત રહસ્ય નથી ઊઠતું ?
ભરેલું છે? એમાં કેવી દિવ્ય વિચારણ અને વિશાળ આજે માણસ પાપી પેટની ખાતર આમતેમ ભાવના રહેલી છે એ જૈન સાધુઓ વિચારે, સમજે, રખડે છે, બેકાળની ભટ્ટીમાં બ" કરે છે, પિતાના અમલમાં મૂકે તો જૈન ધર્મમાં, જૈન સમાજમાં, દેવના ધર્મથી વિમુખ થઈ જાય છે, પિતાને કર્તવ્યને ભૂલી નામે, ગુના નામે, ગચ્છના નામે, મારા-તારાના નામે જાય છે. આવા સમયમાં ધનાઢ્ય જેનોનું શું જે ઝઘડાઓ નજરે પડે છે તે નિર્મૂળ થઈ જાય. કર્તવ્ય છે? આગેવાનોની શી ફરજ છે? એ પિતે જ શુદ્ધ અંતઃકરણથી ખમવા-ખમાવવાના બદલે સમજી લે, વિચારી લે અને કર્તવ્યપરાયણ ગાડરીયા પ્રવાહમાં તણાઈને સુલક-કુંભકારવત બને. જે પશુઓ વડે અનાજ પેદા થઈ બાહ્યથી ખમાવવામાં આવે છે-તે પણ પોતાના સગા

Page #24

[ ૨૯ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સંબંધીઓ,નેહીઓ,ઈષ્ટ મિત્રને જ; પરંતુ જેની સાથે જેઓ નિશિલ્ય થઈને અમને તપ કરશે તેઓ નાગકેવૈરવિધ હેય એમનો તો નહીં જ. દેશવિદેશમાં તુની પેઠે સુખસંપદાને પ્રાપ્ત કરશે. વ્યવહારમાં જેમ પણ સારૂ લગાડવા માટે રંગબેરંગી મોટી મોટી શાહુકાર લોકો પોતાનું કરજ એકી સાથે ચૂકવી દે છે કુંકુમ(ખામણા) પત્રિકાઓ લખાય છે, શાસનપ્રભા- યા કમજોર હોય તે થોડા થોડા હફતા કરીને પણ વિનાને ચીતાર ચિતરાય છે, હજારો-લાખો રૂપીઆ ચુકવી આપે છે તેમ અહીં પણ સમજી લેવું. ખમતખામણના નામે પોસ્ટ ખાતાની તીજોરીમાં નંખાય છે, પણ જેનું આજ સુધી કોઈ પરિણામ નથી આવ્યું. ૫ ચેત્યપરિપાટી નગરમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવના પણ જે જૈન બંધુઓ, શાસન સુભટો કે જૈન સર્વ મંદિરના દર્શન કરવા શ્રી સંધ સાથે ચેચશાસનમાં શાંતિ ઈચ્છનારાઓ જૈન શાસન ની વિ. પરિપટી કરવાથી ઘણે જ ઉલ્લાસ વધે છે અને સાનુદિવસ બમણું, ત્રિ ચારગુણી ઉન્નતિ ચાહનારાઓ, શાસનનો પણ મહિમા વધે છે, માટે સમુદાય સાથે પરસ્પર મેળ વાંછનારાઓ હદયને મેલ ફેકી દેઈ આ દિવસોમાં ચૈત્યપરિપાટી કરવી. નગરમાં ભેદ પરસ્પર શુદ્ધ અંતઃકરણથી ખમતખામણું કરી, શ્રી ભાવ વિના સર્વે ગુરૂદેવના દર્શન કરવા,એમને વાંદવા. વીતરાગ દેવના આ પરમોચ્ચ સિદ્ધાંતને વધાવી લે તો દેવ, ગુરુ, દર્શનનો મહિમા અને ખે જ છે. ખાસ પર્યુષણુપર્વનું આરાધન કર્યું ગણાય.
કરીને આ દિવસોમાં પ્રભુપૂજા, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ ૪ અઠ્ઠમ તપ-ત્રણ ઉપવાસ-તપ એ વસ્તુ આદિ ધર્મધ્યાન વિશેષ કરવું જોઈએ. એવી છે કે ઘોરાતિર કર્મને પણ બાળીને ભસ્મ કરી નાંખે છે, આત્માને નિર્મળ બનાવે છે
જૈન બંધુઓ હવે આપને વધુ સમય ન લેતાં જેવી રીતે દાવાનળ વનને બાળીને સાફસુફ કરી દે એટલું કહી વિરમીશ કે શ્રી જિનેશ્વરદેવના વચનોમાં છે. શ્રી તીર્થંકર દેવેએ પણ તપનું આરાધન કર્યું આદર કરો અને આ પાંચ કર્તવ્યનું શુદ્ધ અન્તઃછે. શ્રી પર્વાધિરાજ પર્યુષણ પર્વને આરાધવા માટે કરણપૂર્વક શ્રી પર્વાધિરાજની આરાધના કરે જેથી અમને તપ જરૂર કરવો જોઈએ. જે ભાવશાળી- આ લોકમાં અને પરલોકમાં ભલું થાય. આત્માનું એ એકી સાથે અઠ્ઠમ તપ ન કરી શકે તે કલ્યાણ થાય અને અંતમાં અખંડ શાનિત મળે
ટા થ્યા ત્રણ ઉપવાસ કરે. જેઓ ત્રણ ઉપ- એ જ શુભ ભાવના વાસ કરવાને શકિતમાન ન હોય તેઓ છ આયંબિલ શિવમહત્ત સર્વનાત, તિનિતા કરે. કદાચ આયંબિલ ન બની શકે તે નવ નીવી કરે. તે પણ ન બની શકે તે બાર એકાસણ
- મવા મૃતા ! શકે તે માર એકાસણ રોવા , ના, માત્ર ગુણી મલતુ નો ll કરે. તે પણ કરવાને સમર્થ ન હોય તો ચોવીશ બે- ૧ સણા કરીને પણ અઠમ તપ પૂરે કરે. કદાચ બેસણાં સબંઘ૪માં, સર્વશાળાના પણ ન કરી શકતા હોય તો છેવટે બાધાપારાની સાઠ gષાને સમrg, નૈનં ૪થત શાસનમ નવકારવાળી ગણીને-ફેરવીને અમને તપ પૂરા કરી
૪ શાંતિઃ શાંતિઃ શાંતિઃ શ્રી જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞાનું આરાધન કરે. અહાહા ! શ્રી જૈનશાસનમાં કેવી ઉદારતા ! કેવી સુંદર પ્રણાલી !
થોટ તા. ૨૩-૬-

Page #25

લેખક૦૦૦ આ. વિજયસ્વરસૂરીશ્વરજી મહારાજ
ભેદ નથી ત્યાં વેદ છે, વેદ વિના અજ્ઞાન; વેદ ભેદમાં વેદ છે, રજની દિવસ સમાન. ૧
મૃત્યુથી સધળા ડરે, જન્મથી ડરે ન કોઇ;
ભય રાખે જે જન્મને, નિશ્ચય જ્ઞાની સેઇ. ૨ મરણ વિકાર વિનાશ છે, જન્મ વિકાર વિકાસ; જન્મ ટળે આતમત, પ્રગટે જ્ઞાનવિલાસ. ૩
શેકી નાખ્યાં બીજને, જન્મ નહીં ફરી વાર;
મરણ થવાથી આતમાં, રખડે નહીં સંસાર. ૪ મરણ ખરૂં તે જણીયે, જ્યાં છે જન્મ વિનાસતે મરણું મરણું નથી, જન્મતણો જ્યાં વાસ. ૫
મરવાના અભ્યાસથી, મસ્તાં ઘણું કમોત;
કરણી કર એની હવે, થાય મતનું મેત. ૬ મરતાં શીખે માનવી, છોડી અવર જંજળ; તે જગમાં સુખીયા થયા, જેણે છ કાળ.
દાસપણું જડનું કરે, ડરે મેતથી બાળ;
જડની સેવા છોડી ને, શું કરશે પછી કાળ? ૮ અલખ ખલકમાં સહુ કહે, અલખ ન લખતુ કોય; જે પિતાને ઓળખે, લખે અલખને એચ. ૯
પરમેશ્વરને શોધવા, ઘર ધરણી તજી માલ;
નીકળ્યા પણ નથી જાણતા, રહે ક્યાં દીનદયાળ. ૧૦ રડે રાંક જડ નાશથી, નિજ નાશે નવિ શેક; જડ ચેતનને પારખે, તે જ્ઞાની કેક, ૧૧
કમ મહિષિ સમ નથી, ભડકી ભાગે દૂર;
ભેષ ભેદને જોઈને, માટે થાઓ શર૧૨ ભેષ પલટો સહેલ છે, વિના કષ્ટ પલટાય; દુષ્કર મન પલટયા વિના, કારજ સિદ્ધ ન થાય. ૧૩
છોડયો વદે સંસાર જે, ચાર ગતિ કરનાર; અમર મિથ્યા વદે વાર વાર મરનાર. ૧૪
ક્યાંથી આવ્યા ક્યાં જશે? હમણાં તું છે કે શું ? બેલ વિચાર્યું છે કદી ? ધારી ઘડી એક મૈન. ૧૫
યેગી ભેગી જનમથી, છે સધળો સંસાર;
યોગ ભેગના મર્મને, વિરલા જણનહાર. ૧૬ વેગ ભેગ જડ વસ્તુને, કરતા સઘળા જીવ; સમજી કરશે સ્વરૂપને, ત્યારે બનશે શિવ. ૧૭
ગી અગી થાય છે, ભોગી અગી ન થાય;
ને ભેગી થેગી બને, તે ભાવફેરા જચ. ૧૮ સર્વજ્ઞાની દૃષ્ટિમાં, આસ્તિક બને જરૂર; અલ્પ અજ્ઞાનિ, છે કહે નારિતક પૂર. ૧૯
વખત થયું છે, ખબર છે? પળ પળ મોંધી નય;
મહાકણે નર તન મળ્યું, સમજી કર વ્યવસાય. ૨૦ મન વચ્ચે કાયા એકથી, સંતતણે વ્યવહાર; ભેદ પાડી જે વતતા, કરતા તે વ્યભિચાર. ૨૧
પરનારી ભેગી કહ્યો, વ્યભિચાર જગ રીત;
વ્યભિચારી જ્ઞાની કહે, પર પરિણતિથી પ્રીત. ૨૨ સાચે જ્ઞાની તે ક્યો, જેને અનુભવ જ્ઞાન; પરજ્ઞાને જ્ઞાની બને, તે તો અંધ સમાન.
શાસ્ત્ર વાંચે ભાષા ભણી, કહે જગ પંડિતરાય;
અનુભવ જ્ઞાને જે વદે, તે જ્ઞાની કહેવાય. ૨૪ અંતર પંડિત જ્ઞાનીનું, ખજુવા ભાનુ સમાન; પંડિત થી કીટ છે, અમળ જ્ઞાની ભગવાન. ૨૫
અનુભવ જ્ઞાન વિના નહીં, નણે પ્રભુ સંકેત;
તલમાં તેલ રહ્યું છતાં, પંડિત પીલે રેત ૨૬ જણે પણ સમજે નહીં, પંડિત અનુભવહીન; જણે સમજે જ્ઞાની, અનુભવ રસમાં લીન. ૨૭
ભક્ષણ વિષ કરે મરે, જાણી ત્યાગે રે; જ્ઞાની તેને નણીયે, ખાય અજ્ઞાની તેહ. ૨૮

Page #26

ક
આત્મ-દ્દેશન
[ આત્મા અને પુદ્ગળ દ્રવ્યની વિચારણા ] લેખક: ચતુર્ભુજ જેચંદ શાહુ
જન ધર્મીમાં આત્માનું પ્રાધાન્ય છે. ધા સર્વ વિચાર તથા આચાર આત્માના દર્શન, વિકાસ તથા તેની સિધ્ધિ અર્થે છે. આત્માનું સોંપૂર્ણ વિકસિત શુધ્ધ સ્વરૂપ ફક્ત સિધ્ધ અવસ્થામાં અને અમુક અપેક્ષાએ કેવળી અવસ્થામાં જોવામાં આવે છે. તે સિવાય આત્મા આ સંસારમાં વરવરૂપે રહેલા છે અને જીવમાં આત્માનું સહચારિત્વ કાયમ હાવાથી તે જીવ નામે સામાન્ય રીતે ઓળખાય છે.
આ સંસારમાં જીવમાં આત્મ તત્ત્વ ઉપરાંત ખીજુ` એક અજીવ, જડ અથવા પુદ્ગલ તત્ત્વ રહેલું છે. તે આત્મામાં રહેલા નાન‘દિક સ્વાભાવિક ગુણાના સČથા અથવા એક્કે વધતે અંશે ધાત અથવા આવરણુ કરનાર હોવાથી તથા આત્માને
અનુભવ વિનં શ્રદ્ધા નહીં, શ્રદ્દા વિન નહીં જ્ઞાન; જ્ઞાન વિના મુક્તિ નહીં, ભાખે શ્રી ભગવાન.
૨૯
રાગ દ્વેષના ભાગને, કાઢી કર વ્યાપાર; સાચી લક્ષ્મી મેળવી, ખન સાચા સાહુકાર. ૩૦ મરવા માંડયુ' જન્મથી, ભય રાખે શુ થાય ? મૃત્યુનું મૃત્યુ અને, કર એવા વ્યવસાય,
૩૧
જીવ લક્ષ નવ મરણમાં, સ્વ-પરદાર નવિ ભેદ; માટે સ્ત્રીસંગ સથા, તો ધરી મન ભેદ. કર લીન રહે નિત બ્રહ્મમાં, બ્રહ્મચારી ભગવાન; અબ્રહ્મથી અળગા રહ્યા, વસ્તુ પ્રકાશ ન ભાન.
33
જડ-આતમ બંને મળ્યા, સ્વ સ્વ ધર્મ કરે ભેગ; વર્ણાદિ જડ ભેગને, આતમ નિજ ઉપયોગ. ૩૪ વેર ઝેર ઝરણુ` અરે, જડતાનું જ્યાં જોર; નામ ધમ પણ ત્યાં નથી, રહ્યું. અંધારું' ધાર.
૩૫
ડ વસ્તુ સુખ આપો, છેડા એવી આશ; કાળ અનતા વહી જરો, અંતે થશે। નિરાશ, ૩૬
TD~~~~~
બી. એ. એલએલ. બી.
આ સસારમાં જકડી રાખી, અનેક ભવભ્રમણ કરાવી જુદી જુદી ગતિ,જાતિ, શરીર વિગેરે પુદ્ ગલરૂપે પરિણમતુ હોવાથી તે અજીવ તત્ત્વ આ સૌંસારરૂપી વિષવૃક્ષનું ખીજ અથવા મૂળ ગણાય છે. તે જીવ અને અજીવ તત્ત્વની જૈન શાસ્ત્રોમાં ઘણી સૂક્ષ્મ અને વિસ્તૃત વિચારણા કરવામાં આવી છે તે દરેક મુમુક્ષુ જને અભ્યાસ કરવા યેાગ્ય છે.
આ લાક ષડ઼દ્રવ્યાને બનેલે છે. તેમાં જીવ અને પુદ્ગલ એ એ મુખ્ય દ્રવ્યો અથવા તવા છે. તે ષટ્રદ્રવ્યા પૈકી ધર્મારિતકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને કાળ એ ચાર ધ્યેાની અનુ ક્રમે ાંત, સ્થિતિ, અવકાશ અને સમય રૂપે ગુણુ. પરિણામની વિચારણા બાકીના એ જીવ અને પુદ્ગલ દ્રવ્યે ની અપેક્ષાએ ઉપયેગી છે. તેમજ
આતમ ધમ અનેક છે, પ્રગટે છેડે કષાય; એક જ ચાંપ દબાવતાં, અનેક દ્દિષ્ટક થાય,
મારું તારું જ્યાં રહ્યું, હું-તુ'નું જ્યાં ોર; ત્યાં આતમ ધન લૂંટતા, રાગ દ્વેષ એ ચાર. જડમાં જે વિશ્વાસ છે, તે ચૈતનમાં થાય; વિપદ ટલે સહુ સુખ મળે, ભવ ફેરા સહુ જાય,
૩૭
૩૮
32
હિંસા મનથી પણ તજે, દ્વેષ કરે સહુ દૂર; પ્રાણી શાંત અને સદા, વાઘ સિંહુ સમ કર. લાહુ તિોરીથી કદી, ધન રક્ષા નવ હોય; તિર્જારી કર પુન્યની, ધન હુરરો નહી' કાય. જેથી ચાહે માને, તેનું કર તું માન; થઇને ચાલજે, મૂકીને અભિમાન ૪૨ વસ્તુ ચાહે નવનવી, પાસે નથી . બદામ; કહે ક્રમ વસ્તુ મેળવે, આપ્યા વિન તે દામ ?
નમ્ર
૪.
૪૧
૪૩
પુન્ય દામ પાસે નથી, સુખ સંપત્તિ ચ્ડાય; મળે ન ક્રોડ ઉપાયથી, ઊલટુ દુ:ખ જ થાય, ૪૪

Page #27

આત્મ-દર્શન
[૨૩]
જૈન દર્શનમાં તાત્વિક વિચારણાને સ્થાન પામેલ શકીએ છીએ, જે કોઈ પણ જડ અથવા નિર્જીવ કે જીવ, અજીવ, પાપ, પુષ્ય, આવ, સંવર, નિરા, અજીવ પદાર્થમાં કદીપણું જોવામાં આવતી નથી. બંધ અને મોક્ષ એ નવ ત પંકી પાછળના પછી ભલેને જડ વરંતુ પરમાણુ પુલરૂપે સૂક્ષ્મ સાત તરોનો પ્રથમના બે તવોમાં સમાવેશ થાય હોય કે ગમે તેવા પર્વતાદિ વિરાટ પ્રચંડકાય છે. તે સાત તો પ્રથમના બે તત્વોનો વિરતાર, રકંધ-સમૂહ રૂપે હોય. સ્થાવર વનસ્પતિકાય જીવોમાં સ્વભાવ અને પરિણામ છે. તેના ઉપાદેય અથવા આહારાદિ સંજ્ઞા લાગણી હોય છે તેમ સદ્ગત આદરવા-ધારણ કરવા લાયક અને હેય અથવા વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી જગદીશચંદ્ર બોઝે “ રસેન ટ ત્યજવા લાયક ગુણોની યથાર્થ સમજણમાંથી રેકર્ડર ” નામના યંત્રના પ્રયોગ દ્વારા સિદ્ધ કરે નિષ્પન્ન થતો શુદ્ધ આચાર જે ધારણ કરવામાં આવ્યું છે. તે વાત હવે તે ઘણી પ્રસિદ્ધ છે, પણ આવે તો પ્રથમ જીવ તત્ત્વમાં રહેલા આત્મ તત્ત્વને વનસ્પતિમાંથી છવ અથવા આત્મતવ ચાહ્યું અંતિમ વિકાસ, તેના શુદ્ધ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ અથવા જતાં તેના ઉપર ગમે તેવા પ્રયોગ કરવામાં મોક્ષ જે દરેક ભવ્ય જીવની સર્વ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિનું આવે છતાં તે સંજ્ઞા અથવા લાગણીશૂન્ય અંતિમ સાધ્યબિંદુ છે તે સફળ બને છે. તેથી જડ દેખાય છે. પાન, પુષ્પ, ફળો વૃક્ષમાંથી જીવમાં રહેલા આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપ અથવા મોક્ષ- છૂટા પાડવામાં આવતા ગમે તેની સાચ પ્રાપ્તિ માટે આત્માના ગુણેનું યથાર્થ દર્શન વણી છતાં થોડા વખતમાં નિર્જીવ થઈ કરમાઈ જાય કરવું જરૂરી છે. જેમ કે વસ્તુનું સફળતા- છે, જ્યારે વૃક્ષ સાથે રહેલા પાન, પુષ્પ, ફળે કાંઇ પૂર્વક દર્શન કરવું હોય તો તે વસ્તુના ગુણો ખાસ પ્રયાસ વગર તેની આયુષ્ય મર્યાદા મુજબ અથવા સ્વભાવની યોગ્ય સમજણ મેળવી સજીવ હોય છે ત્યાં સુધી લીલાછમ, પ્રફલિત રહે જોઇએ તેમ આમદર્શન માટે આત્માના સ્વભાવ છે. મૂળમાંથી છૂટા પડેલ વૃક્ષનું મૂળ થડા વખતમાં અને ગુણાની એગ્ય સમજણ અને તેની પ્રાપ્તિ નિજીવ થતા ફરી તેની પણ ક્રિયા થઇ શકતી માટે માટે ટૂંકું વિવેચન કરવાનું આ લેખનું પ્રયી નથી, ગમે તે પ્રયાસ છતાં ફરી તે ઉગાડી શકાતું જન છે. વિષય ઘણો જ ગહન છે અને ઘણું ટૂંકું નથી નવપલ્લવિત યા પ્રકુલિત થતું નથી.-વનસ્પતિ લખવા પ્રયાસ કરવા છતાં માસિકના બે વિભાગમાં કાય વિગેરે સ્થાવર એકેન્દ્રિય જીવો કરતા બેકિવિસ્તાર પામે છે. લેખકના જ્ઞાનની અતિ ચાદિક સકાય છવાનું ચૈતન્ય અને તેની અહાઅલ્પતા, મતિદોષ અથવા પ્રમાદને કારણે કોઈ રાદિક સંજ્ઞા તથા હલનચલન શક્તિ વધુ સ્પષ્ટ છે. બાબત દોષયુકત અથવા વિપરીત સ્વરૂપે રજૂ થઈ
ઈલ,ડી, માડી, મછર, પશુ,પક્ષી વગેરે માં
જ્યાસુધી આત્મા અથવા ચૈતન્ય હોય ત્યાં સુધી જ હોય તે તે સુધારીને વાંચવા સુજ્ઞ ધર્મબંધુઓને
તે આહાર ગ્રહણ કરે છે અને ઈ.કય વિકાસ અનુવિનતિ છે.
સાર સુંઘવા, જેવા અને સાંભળવાનું કરે છે પણ આ સંસારમાં દરેક જીવમાં આત્મારૂપી ચૈતન્ય જીવનું મૃત્યુ થતાં અર્થાત શરીરમાંથી આત્મા ચાલ્યો તવ રહેલું છે તે શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ છે એટલું જ નહિ જતા તનાં બધી ક્રિયાઓ આપોઆપ તુરત બંધ પણ દરેક જીવના ઈકિયાદિક વિકાસના પ્રમાણમાં થઈ જાય છે અને અ.માં-ચંતન્ય રહિત મૃત દેહની તે સ્વાનુભવસિદ્ધ છે. આપણી ચર્મચક્ષુને અગોચર જુદા જુદા પૉલિક પદાર્થોના ઢગલાથી વિશેષ એવા સૂક્ષ્મ અને સ્થાવર જીવની આહાર ગ્રહણ ઉપયોગિતા રહેતી નથી. મૃત દેહમાં કદી કરવાની સત્તા એક બાજુ રાખીએ તો અન્ય બે પણ આત્મા, ચેતન્ય, પ્રાણનો પુનઃ સંચાર થઈ ઈકિયાદિક ત્રસકાયના જીવોની ઓછામાં ઓછી શકતો નથી. મૃત્યુ પામેલા ઇયલ વિગેરે જંતુઓ આહારાદિ સંજ્ઞા અને હલનચલન શક્તિ આપણે જોઈ અનાજ કેરી ખાતા નથી; કીડી,માડી, મરછર કર

Page #28

શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
[ ૨૪ ]
ડતા નથી; સપ મત્સ્ય વાદ્ય સિંહનો ભય રહેતા નથી; બકરી ગાય બળદ ઘેાડા હાથી વિગેરે ઉપ યેાગમાં લઈ શકાતા નથી, મૃત પામેલા સવ વાના શરીરે વિષે પેાતાને કે બીજા માટે એ જ સ્થિતિ ઉપયાગહીનતા–નિષ્ક્રિયતા રહેલી છે. સર્વ જીવાતું એક સામાન્ય લક્ષણુ જે ઉપયાગ નામે અથવા આહારાદિક સંજ્ઞા, એધરૂપ વ્યાપાર-પ્રવૃત્તિ તરીકે ઓળખાય છે તે જીવનમાં આત્મા હૈાય ત્યાં સુધી જ ચાલે છે. તે સર્વ જીવેામાં જોવામાં આવે છે. અને મૃત અવસ્થામાં તે સ જવામાંથી ચાલ્યું જાય છે. નિર્જીવ, અજીવ, જડ અથવા પૌદ્ગલાદિક ગમે તેવા સંચાગ આકારવાળા કાઇ પણ પદામાં જીવની આહારાદક કાંપણુ સંજ્ઞ, ઉપયોગ, વ્યાપર, પ્રવૃત્તિ હૈ।તા નથી. જીવ અને અજીવ વચ્ચે, આત્મા અને પુદ્ગળ વચ્ચે, ચૈતન્ય અને જડ વચ્ચે આ મુળ અને તાત્ત્વિક ભેદ છે.
આત્મયુક્ત વનમાં રહેલી ઉપયાગતા અને આત્મા ચાયા જતાં મૃત અવસ્થામાં આવતી જડતા અથવા નિષ્ક્રિયતાના જે વિચાર અન્ય વેને લાગુ પડે છે તે પાંચે ક્રિયા અને મનેાબળ સહિત મનુષ્યને વિશેષે કરીને સ્પષ્ટ અને સુગમપણે લાગુ થાય છે. બીજા કોઈ પણ જતના વેા કરતા મનુષ્યની ઇંદ્રિયા, મનોબળ, જ્ઞાન વિશેષે કરીને વિકસિત હૈાય છે, અને વિકસિત થઇ શકે છે. સામાન્ય રીતે મનુષ્ય ઘણું કરીને પોતાના દેહધારણ, રક્ષણ, સુખ-સગવડ, રવાપૂરતા વિચાર અને પ્રવૃત્તિ કરે છે. તે માટે સામાન્ય રીતે જોઇ શકાય છે કે મનુષ્ય પોતાથી નાના કે મોટા મનુષ્યા અને ખીન્ન પ્રાણીઓ ઉપર પેાતાના જ્ઞાન અને ઇંદ્રિયબળથી આધિપત્ય મેળવે છે. પાતાથી ઘણી વધારે શક્તિવાળા અને મેાટા વાધ, સિંહ, હાથી, ભસ્ય વિગેરેને યુક્તિથી પકડે છે. કબુતર કુતરા વાંદરા ગાય બળદ ઉંટ ઘોડા વિગેરે પશુ-પક્ષીને પોતાને વશ બનાવી ઉપયેાગમાં લે છે. પોતાને નુકશાનકારક નાના પ્રકારના અસ`ખ્ય જીવજંતુઓને જંતુનાશક દવાઓ અથવા યંત્રાથી, અથવા તે સામે તેથી
વિરુદ્ધ–પ્રકારના જીવજંતુઓના ઉત્પાદનની ગાઠવણુ કરી નાશ કરે છે. શારીરિક રાગેાના નિવારણ માટે આશ્ચર્ય જનક શાધેા અને શસ્ત્રક્રિયાઓ કરે છે. મનુષ્ય એમ ઘણી રીતે પેાતાના જીવનનિર્વાહ સુખપૂર્વક ચલાવવા મથે છે, ઉપરાંત મનુષ્ય પેાતાની પ્રવૃત્તિ વધારવા ગમે તેવા પહાડા ભેદીને, રણે। ઓળંગીને, જંગલો કાપીને, રેલ્વે રસ્તાઓ બાંધીને પેાતાના ભાગ સરળ બનાવે છે. વહાણુ અને સ્ટીમરા બાંધીને મહાસાગરને પણ જાણે કે વશ કરે છે અને હજારે। માઇલ દૂર ધારેલા સ્થળે પહાંચી જાય છે. એટલે ઊંચે અને જેટલી ઝડપે કુદરતી શક્તિ ધરાવનાર પક્ષીએ આકાશમાં ઊડી શકતા નથી તેથી વધારે ઊંચે અને કલાકના એકસેથી ચારસો માઇલની ઝડપે એરપ્લેનદ્વારા ઊડી શકે છે અને નીચે ઉતર્યા સિવાય ચેડા કલાકમાં એ ત્રણ હઝાર માઇલ આકાશપ્રદેશ ખુંદી વળે છે. ઊંચેથી પડતા પાણીના ધાધમાર પ્રવાહમાંથી વિજળી બળ ઉત્પન્ન કરી રાત્રે દિવસના જેવે પ્રકાશ ઉત્પન્ન કરે છે અને મેટા પ્રચંડકાય મંત્રા ચલાવે છે. થેડી મિનિટો અને સેકડામાં ટેલીગ્રામ અને રેડીઓ દ્વારા હજારો માઇલ દૂર સંદેશા મેાકલાવે છે, ભાષણા અને ગીતા સંભળાવે છે. મેાલતા-ચાલતા સિનેમાદ્રારા ભાષા, રમતગમત, નૃત્ય, લડાઇ વિગેરે જીવનના તમામ પ્રસંગાના સિનેમાના પડદા ઉપર પડછાયારૂપે ભાષા અને અવાજ સાથે તાદશ્ય ચિતાર રજૂ કરે છે. મારુસ ગ્રામેફેશનની પ્લેટ ઉપર પેાતાનું ગાયન અને ભાષણ ગ્રહણ કરાવી હારા માણુસેને સે'કડા વખત વગરખેલે કરી કરીને સંભળાવે છે. માઇક્રોટ્ટેશન દ્વારા ભાષણના ધીમા અવાજને માટા કરી એકી સાથે લાખા માણુસાને માઇલેા સુધી સંભળાવે છે. વિગેરે વિગેરે બીજા પ્રાણીઓ, કુદરતી બળે અને પૌલિક પદાર્થો ઉપર વિજ્ઞાનના બળે મનુષ્યે અદ્ભુત કાબૂ મેળવી પોતે માનેલા સુખ-વૃદ્ધિ અને ઇચ્છાવૃત્તિ માટે ધણું કર્યુ છે, અને હજી કંઇ ને ક ંઇ કરવાના મનારથા સેવે છે, વનમાં આત્મા, ચૈતન્ય અથવા

Page #29

આતમ-દર્શન
| [ પ ] પ્રાણુ હોય ત્યાંસુધી બુદ્ધિ, મન, વાણી અને શરીર મૃત્યુ થતા શરીર અને તેની બાહ્ય ઇદ્રિ જેમની દ્વારા આવા અને બીજા અભૂત અનેકવિધ કામ તેમ રહેવા છતાં મન, વચન, કાયાની સર્વ ક્રિયા કરનાર મનુષ્ય મરણને શરણ થતા, તેના શરીર આપોઆપ બંધ પડે છે. મન, વચન, કાયાનો ચાલતો માંથી આત્મા–ચતન્ય-પ્રાણ ચાલ્યો જતા, તે કાંઈ વ્યાપાર જેમ મનુષ્ય જીવનમાં રહેલા આત્માને કારણે કરી શકતા નથી, શરીર ઉપરથી માખી સરખી સિદ્ધ થાય છે તેમ અન્ય સૂમ, બાદર, સ્થાવર, ઉડાડી શકતું નથી, એક તણખલું પણ તેડી શકતા ત્રસ, સર્વ જાતિના છ વિષે તેમજ ઓછી વધુ નથી, તેના તમામ મને રથ, વિચાર, પ્રવૃત્તિ એકાએક ઇદિની પ્રાપ્તિ અને મનોબળના વિકાસ અનુસાર બંધ પડે છે. જે શરીરવડે, જે શરીરના સુખ- સમજવું. બીજા જીવો કરતા મનુષ્યને સર્વ ઈદ્રિવૃદ્ધિ અને ઈચ્છાપ્તિ માટે કુદરતી બળો, પદાર્થો ની પ્રાપ્તિ તથા મનોબળનો વિકાસ સર્વથી અધિક અને પ્રાણીઓ ઉપર તેણે આધિપત્ય મેળવ્યું હતું હોવાથી તેની જ્ઞાનાદિક શક્તિ પણ બીજા સર્વ તે સર્વ છોડી દેવું પડે છે. બાકીમાં બુદ્ધિ મન, જીવો કરતાં વધારે હોય છે. વાણી અને શરીરના કોઇપણ પ્રયોગ-ક્રિયા વગરનું એટલું સમજાયું હશે કે મનુષ્ય જે કાંઈ મન, શરારનું પદગલિક ખાલી ખોખું રહે છે. તે પણ વચન, કાયાનો વ્યાપાર ચલાવે છે, જ્ઞાન મેળવે છે, થોડા વખતમાં જીર્ણશીણું થઈ માટી અને રાખના બુદ્ધિબળ દેડાવે છે, અન્ય પ્રાણીઓ તથા પૌઢગલાને મળી જાય છે. મનુષ્ય જીવનમાં આ એક ગલિક પદાર્થો વિષે શેખેળ કરી જે કાંઈ પ્રગતિ, અતિ કરણ પણ હંમેશની ઘટનાને વિષય છે. વિજય અથવા નિયંત્રણ સાધે છે તે સર્વ આત્મ
અત્યારની વૈજ્ઞાનિક શોધખોળાથી માનવ બુદ્ધિએ શકિતના પ્રભાવે છે. આ દુનિઆ ઉપર છેલ્લા કેટજ કાંઇ પ્રગતિ સાધી છે તે મનુષ્યમાં રહેલ કથા લાક સૈકાઓમાં વિશિષ્ટ જ્ઞાનીઓના અભાવે તથા તવ પ્રભાવ છે એ ખાસ વિચારવા જેવું છે. એ કાળના પ્રભાવથી પ્રવર્તેલા અજ્ઞાન અને અંધકારથી તે જાણીતી વાત છે કે મનુષ્ય મૃત્યુબાદ કંઈ પણ મનુષ્ય પોતાની શક્તિનું ભાન ભૂલી ગયો છે, અને વિચાર કરતો નથી, બુદ્ધિબળ દોડાવતો નથી, બોલતા વર્તમાન કાળમાં હાથ લાગેલી શોધખોળ તેને ઘણી નથી, તેની ઇન્દ્રિયની તમામ હીલચાલ અને શ્વાસોશ્વાસ અદ્ભુત અને આશ્ચર્યજનક લાગી છે. આ ક્રિયા પણ બંધ પડે છે. મૃત્યુ સાથે મન, વચન, દુનિઆ ઉપર જુદા જુદા પ્રાણીઓ અને પદાર્થો કાયાના તમામ વ્યાપાર-ક્રિયા તુરતમાં જ બંધ પડે વિષે અગાઉ નહોતાં તેવું ઘણું જ્ઞાન અને પ્રગતિ છે તેવી જ રીતે મનુષ્યમાં આત્મા, ચેતન્ય અથવા મનુષ્ય સંપાદન કર્યા છે એમ તેને કાંઈક અભિમાનપ્રાણ હોય ત્યાં સુધી મન, વચન, કાયાના વ્યાપાર પર્વક સમજાય છે, પણ અત્યારના સમર્થ વૈજ્ઞાનિક ચાલુ રહે છે. તે ઇચ્છિત વરતુ માટે નિત્ય નવા પોતે જ કહે છે કે તેમણે આ દુનિઆના થોડા વિચાર કરે છે, બુધબળ વાપરે છે, વાક્પટુતા જીવો અને પદાર્થોનું જે કાંઈ જ્ઞાન સંપાદન કર્યું કળવે છે, અનેકવિધ પ્રવૃતિ અને દોડધામ કરે છે તે આ બ્રહ્માંડ વિશ્વમાં આ પૃથ્વીથી નાના મોટા છે, જે સર્વ મૃત્યુ થતા એકાએક બંધ પડે છે. એ બીજા અસંખ્યાત ગળા અને તેમાં રહેલા અનંબતાવે છે કે જીવંત મનુષ્યમાં એક એવું તત્ત્વ તાનંત જીવો અને પદાર્થો વિષેના મેળવવા જોઈતા રહેલું છે કે જેને લઈને મનુષ્ય સર્વ પ્રકારની પ્રવૃતિ જ્ઞાનના મુકાબલે અતિ અલ્પ છે--અનંતમો ભાગ કરી શકે છે તે મનુષ્યમાં આત્મ તત્ત્વ અથવા છે. કોઈ પણ એક જીવનું, કોઈ પણ પરમાણુ પુદ્ગળ ચિંતન્ય રહેલું છે એની પ્રતીતિ કરાવે છે. તે જ્યાં સુધી સ્કંધનું સર્વ પર્યાયે સાથે તેને સંપૂર્ણ જ્ઞાન થયું હોય ત્યાંસુધી જ મનુષ્ય કાંઈ પણ ક્રિયા કરી શકે નથી. ફક્ત આ શોધાએલી દુનિઆના થેડા જીવોનું, છે. તે ચાલ્યું જતાં અર્થાત ચાલુ ભાષામાં કહીએ તો ઘેડ પુદગળ-પદાર્થોનું, છેડા પર્યાયે સાથે અ૫

Page #30

[૨૬ ]
શ્રીઆમાનંદ પ્રકાશ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું છે એમ અત્યારના વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓ અને આહાર વિગેરે ક્રિયા દ્વારા ગ્રહણ કરાય છે, નમ્રપણે સત્યતાપૂર્વક સ્વીકારે છે. તેમાં મનુષ્યમાં તે શરીરના જુદા જુદા આકાર, સંધાત, વર્ણ, ગંધ, રહેલું આત્મતત્ત્વ ઘણાને હજુ સમજાયું નથી. રસ, સ્પ વિગેરે રૂપે પરિણમે છે. તે શરીર શાતા તે ઘણુંખરૂં mystery-ગુહ્ય રૂપે જ રહ્યું છે. તેમ અને અશાતા અથવા સુખ-દુઃખનું નિમિત્ત બંને છતાં મનુષ્યમાં રહેલ જ્ઞાનાદિક શક્તિને પ્રભાવ છે, તે જન્મસ્થાનની વિશેષતાને કારણે ઉચ્ચ જોતાં તેની પાછળ કોઈ ગુહ્ય તત્વ રહેલું છે અને નીચેના વ્યવહારને વિષય બને છે, આયુષ્ય હોય એ ગુહ્ય તવ શરીરથી ભિન્ન છતાં શરીરમાં રહેલે ત્યાં સુધી શરીરનું ગ્રહણ તથા ધારણું કરી શકાય આત્મા નામનો કેઈ ચર્મચક્ષુને અગોચર પદાર્થ છે અને મૃત્યુ સમયે તે છોડી જવું પડે છે. જીવના છે એમ ઘણા વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓને હવે કેટલેક શારીરિક પુદ્ગલોના આવા પરિણામ, ધર્મો અથવા અંશે સમજાવા લાગ્યું છે. વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી- ગુણ છે. ઓની શોધખોળને વિષય પીગલિક ભૌતિક રૂપી જીવમાં જેમ શારીરિક પુદ્ગલેના ગ્રહણ અને પદાર્થો હોવાથી અને આત્મા તેથી ભિન્ન અને અરૂપી ધારણ કરવાનો સતત ભાવ જોવામાં આવે છે તેમ હાવાથી આત્મા વિષેનું જ્ઞાન તેમને સંપાદન થાય તેથી પણ ધ
તેથી પણ ઘણું વધુ અગત્યને અને જીવના શરીર નહિ તે સમજાય તેવું છે; છતાં મનુષ્ય આ દુનિ
મા ન તથા સર્વ વ્યાપારના મૂળરૂપ એક જતના ભાવે આમાં જે કંઈ શોધખોળ કરી છે, પ્રગતિ સાધી છે, જીવમાં હમેશાં જોવામાં આવે છે. તેનું નામ જીવન તેમાં મનુષ્યમાં રહેલી કોઈ અદૃશ્ય શક્તિને પ્રભાવ રાગ દેવને પરિણામ છે. મનુષ્યના રાગ-જાણીતા છે અને તે શક્તિ વગર મનુષ્યનું શરીર કોઈ કરી છે. આધ્યાત્મિક વિકાસક્રમની ઉજત કાટીએ સાતશકતું નથી એમ કહી આત્મતત્વને વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી- માથી આગળના ગુણસ્થાનકે વિરાજતા મહાત્મા એએ અસ્પષ્ટ અને આડકતરે સ્વીકાર કર્યો છે. પુરષો સિવાય બીજા સર્વ મનુષ્યમાં આ દુનિઓને
મનુષ્ય તથા અન્ય દરેક પ્રાણીમાં આત્મા છે જુદા જુદા પદાર્થો અને પ્રાણીઓ વિષે રાગ અથવા અને જીવ માત્રમાં જે કાંઇ આહારાદિક સંજ્ઞા દેવ સહેજે જોઈ શકાય છે. મનુષ્યને શરીર ઉપર અને ઓછા વધુ જ્ઞાનાદિક ગુણ દેખાય છે અને મેહ જાણીતો છે. શરીરના સુખ, શાંતિ તથા રક્ષણ જે કાંઇ પ્રવૃત્તિ કરે છે તે દરેક જીવમાં રહેલ આત્મા માટે ઇચ્છિત પદાર્થો મેળવવા તે નિરંતર પ્રવૃત્તિ કરતે ની શકિતના પ્રભાવ છે એટલું સ્વીકાર્યા પછી જીવન રહે છે. તે માટે ખોરાક લે છે, વસ્ત્ર પહેરે છે, ઘર કે માં આત્માની સાથે બીજું જે એક અજીવ, જડ માળા બાંધે છે, જલપાન કરે છે, નાન, સ્નેહન, અથવા પુદ્ગલ તત્વ રહેલું છે તેને વિચાર કર વિલેપન, ઉદ્દીપન, ઔષધોપચાર વિગેરે ક્રિયા કરે છે. જરૂરી છે.
એ સર્વ શરીર પ્રત્યેના મોહ અથવા રાગને કારણે કરે આ સંસારમાં દરેક જીવને કાંઈ ને કાંઈ છે, એ વિચાર કરતા સમજાય તેવું જ છે. તેવી જ રીતે શરીર સાથે રહેલું છે જ. શરીર વગરને જીવ શરીરના સુખ, શાંતિ અને રક્ષણમાં વિનકારક પદાર્થો અથવા આત્માની કલ્પના આ સંસારને વિષે થઈ દૂર કરવાની અને તેથી દૂર રહેવાની તે શક્તી નથી. ચર્મ ચક્ષુથી અગોચર સૂક્ષ્મ અને સતત ચિંતા કરે છે. તેવા વિષ્નકારક પદાર્થો સ્થાવર નિગોદના જીવન પણ સૂક્ષ્મ શરીર અવસ્ય પ્રત્યે સહેજે તેને દ્વેષભાવ પ્રગટે છે. હોય છે. જે જીવના શરીરે નાના મોટા પ્રકારે આધ્યાત્મિક વિકાસ ક્રમના ઉન્નત માર્ગ પહોંચેલા સ્થૂલ હોય છે તે ચક્ષુ, મન અને બીજી ઈન્દ્રિયોથી થોડા મહાત્મા પુર સિવાય બીજ સર્વને વધુ સારી રીતે જાણું શકાય છે. જીવનું શરીર એક ઓછો રાગ-દ્વેષભાવ કાયમ હોય છે, એ સર્વના પૌદ્ગલિક પરિણામ છે. તે સમયે સમયે શ્વાસોશ્વાસ અનુભવની વાત છે. તે રાગ-દ્વેષમાંથી બીજા પણ

Page #31

આત્મ-દર્શન
[ ર૭ ] અનેક ફણગા ફૂટે છે, ક્રોધાદિક કષાયભાવ પ્રગટે હોય છે જ. વનસ્પતિના છે પણ કોધાદિક લાગણી છે. રાગજનિત ઈચ્છિત પદાર્થો મેળવવા અને તેને અનુભવે છે તેમ સગત જગદીશચંદ્ર બેઝ સિધ્ધ સંગ્રહ કરવાની વૃત્તિમાંથી લોભ અને માયા અથવા કરી આપ્યું છે. બીજા એકેન્દ્રિય જીવોના રાગ-દ્વેષ પ્રપંચનો જન્મ થાય છે. તે આગળ વધતાં પરિગ્રહ આપણી ચર્મચક્ષએ દેખી શકાય તેવા વ્યકત નથી. અથવા મૂચ્છ, ચોરી, જૂઠું બોલવું વિગેરે રૂપે હતા, પણ જ્ઞાની પુરુષોએ જ્ઞનબળથી જોઇને તે પરિણમે છે. મૈથુન ભાવ પણ એક જાતને રોગયુકત વિષે શાસ્ત્રમાં ઘણું લખ્યું છે, તે યુકિતપુલ્સર છે. પરિણામ છે મનપસંદ પદાર્થો પ્રત્યે જેમ રાગ પ્રગટે એકેન્દ્રિય જીવોના ફરી ફરીને જન્મ મરણ અથવા છે તેમ અણગમતા પદાર્થો પ્રત્યે દ્વેષ પ્રગટે છે. ભવધારણ બહુ થોડા સમયને અંતરે થયા કરે છે. તેમાંથી કામ ઉત્પન્ન થાય છે, પિતા વિષે માનબુધિ દરેક જીવને પોતાના શરીર અને જીવન વિષે અત્યંત અને બીજા પ્રત્યે તુરછ ભાવ પેદા થાય છે, ઉપરાંત રાગ હેવાથી મરણ જેવું મોટું દુઃખ નથી. એ રીતે ભર્યું અને દુગચ્છાનો ભાવ પણ તેમાંથી પ્રગટે છે. જોઈ શકાશે કે રાગ-દ્વેષ દરેક જીવને દુઃખ-પરંપરાનું ક્રોધાદિક ભાવ આગળ વધતા હિંસા વિગેરે રૂપે કારણ છે. રાગ પણ અંતે દ્વેષ, દુઃખ અને કલેશમાં પરિણમે છે. મનુષ્ય ઉપરાંત અન્ય સર્વ જીવોમાં પરિણમે છે. કોઈ જીવને રાગથી ઈચ્છિત વસ્તુ પ્રાપ્ત રાગ-દ્વેષનો ભાવ અને તેના પરિણામ રહેલા છે. થાય તો તે લાંબો વખત ટકતી નથી. તેમાં બીજાઓ પશુ-પક્ષી અને સર્વ નાના-મેટા હાલતાચાલતા તરફથી તથા કુદરતી અનેક વિ -અડચણ આવે છે. ત્રસકાયના જીવના શરીર ભયમાં મૂકાતા તેઓ આ દુનિઆને દરેક પુદગલ પદાર્થ નાશવંત અને નાસભાગ કરી મૂકે છે, સ્વબચાવ અર્થે તેમજ પરિણામશીલ છે. છાઓ અનેક છે અને સમયે દુશ્મનને મારી હઠાવવા શકિતને ઉપયોગ કરે છે, સમયે અનેકગણી વધે છે. તે કદી સંતોષાતી નથી. દરેક જીવ જોઈતા આહાર માટે નિત્ય શોધમાં રહે કદાચ કોઈને બધી રીતે સુખ હોય તેમ દેખાય છતાં છે. કીડી મંકોડી તે વળી રાકને સંગ્રહી રાખે આયુષ્ય પુરું થતા ભોગપભોગના તમામ સાધને છે, અને તે માર્ગમાં આડે આવનારને ચટકે-ડશ ઇછા નહિ હોવા છતાં છોડીને ચાલ્યા જવું પડે છે. મારી વભાવ વ્યકત કરે છે. સર્પાદિકના કીધ તથા એટલે આ નિઆના ભોગપભોગ અને પૌગલિક પરિગ્રહ મૂચ્છ પ્રસિધ્ધ છે. ઉંદર, બિલાડી, સર્પ,
સ, પદાર્થો પ્રત્યે જેમ વધુ રાગ-આસક્તિ કેળવ્યા હોય નળીઆના જાતિવૈર જાણીતા છે. જુદી જુદી કંદ, છે તેમ તે વધુ ષ, દુઃખ, કલેશના કારણ બને છે. ગામ યા શેરીના કૂતરા બહારના કૂતરાને પિતાની હદમાં
જીવ જે પગલાદિક પદાર્થોથી સુખ મેળવવા મથે આવવા દેતા નથી, આવે તેને તકરાર કરી ભસી, લડી કાઢી મૂકે છે. સર્પ, હરણનો સંગીત રાગ,
છે તેમાં મમત્વ રાગ-આસકિત રાખે છે તે સર્વ પતંગીઆને દીપક રાગ, શિકાર માટે શિઆળી આ અંતે દુઃખ અને કલેશરૂપ બને છે. બગલા ભયનું માયાવીપણું વિગેરે જુદા જુદા આ સંસારમાં દરેક જીવમાં રાગ દ્વેષ છે, અને પ્રાણીઓ પિતાના ખાસ પ્રકારના રાગ-દ્વેષના કારણે તે દુ:ખ અને કલેશનું કારણ છે એમ ઉપર જોવાઈ દૃષ્ટાંતરૂપ બન્યા છે. હાલતા ચાલતા જીવો માફક ગયું છે. હવે તેની આત્મા ઉપર શું અસર થાય સૂમ અને સ્થાવર એકેન્દ્રિય જીને પણ રાગ-દેવ છે તે જોવાનું રહે છે.
( ચાલુ )

Page #32

પૂ જ ન : એ ક મ હ 7 ની ક્રિયા
ધાર્મિક વિધિ-વિધાનના અનુસંધાનમાં ગાય દૂધ આપે ખરી? એવા ભસ્રોત્પાદક પ્રશ્ન ખાસ પ્રેરણાદાયી અધ્યાત્મ ગીતા સમા શ્રીમદ્ ખડા કરી જડ એવા પત્થરમાં પ્રભુપણાને આનંદઘનજી મહારાજના સ્તવન સંબંધી આરેપ કરે એ નરી મૂર્ખતા છે, અથવા વિચારણામાં અવગાહન કરીએ તે પૂર્વે એક તે પત્થર પૂજે શો દિ વળવાન છે એવા વાત નિશ્ચિત કરી લેવાની જરૂર છે અને તે ઉપદેશ અપાય ત્યારે સહજ સવાલ ઊઠે છે એ જ કે જૈન ધર્મની પ્રત્યેક આત્મકલ્યાણ કે આ માનવીઓ બુદ્ધિપૂર્વક તેલન કરી કારી કરણીમાં અરિહંત યાને તીર્થંકર પ્રભુની સત્યાસત્યની તારવણી કરી શકે છે કે કેવલ પૂજા મહત્વને ભાગ ભજવે છે, એટલે જે સંપ્રદાયના અંધારા કરવામાં બુડેલા છે? યુગમાં મૂર્તિપૂજા સામે ચેડા કાઢવામાં અથવા તો સ્વછંદતાની સરિતામાં તણાઈ આવતાં જોવાય છે કિંવા જૈન સમાજને એક રહેલાં છે? ભાગ જેનાથી હાથ ઘેઈ બેઠે છે એ વેળા જે કાગળનું ચિત્ર મૃત માતા કે પિયર
શ્રીમદ્ આનંદઘનજી મહારાજ જેવા પ્રખર ગયેલી પત્નીની સ્મૃતિ કરાવી શકતું હોય, ચગી ડિડિમનાદે મૂર્તિપૂજનનું મહત્વ જે પત્થરનું બાવલું અવસાન પામેલા નેતાના સ્વીકારે છે અને એના વિના જનતાના મોટા
ગુણોનું ભાન કરાવી શકતું હોય તે પછી ભાગને આત્મ-પથ તિમિરાચ્છાદિત છે એમ
પત્થરમાંથી તૈયાર કરાયેલી-વીતરાગ પ્રભુમાં ભાર મૂકી જણાવે છે.’ એ વાત ભૂલવા જે જાતના ગુણો અને લક્ષણે હતાં એના જેવી નથી.
ચિતાર રજૂ કરતી–ગ્ય રીતે પ્રતિષ્ઠિત વીતરાગની મૂર્તિ જેવું સુંદર અને ભાવ- થયેલી મૂર્તિ શા સારૂ લાભદાયી ન હોઈ શ્રેણવર્ધક સાધન ત્યજી દઈ જેઓ કેવળ શકે ? એની ઉપાસના કરવામાં કઈ દોષાપત્તિ નિરાલંબન ધ્યાનની વાત કરે છે તેઓ સાચે છે? એમાં આંધળી શ્રદ્ધા કેમ કહી શકાય? અંધારામાં અથડાય છે. કેવળ નામસમરણથી કયા કારણે સાધન સામે વંટોળ પિદા કરાય ધ્યાનની એકાગ્રતા જામી શકતી નથી. વર્તા છે અને તે પણ ઊગતા તરુણ તરફથી એ માન કાળના સંખ્યાબંધ પ્રસંગે માંથી એ નથી સમજાતું. વાતમાં રહેલ સત્ય અવધારી શકાય તેમ છે. જે જાતની પ્રાણ-પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી જે યુગ દેશનેતાના ફોટા સંગ્રહ છે, બાવલા હોય તે પ્રકારની ફળપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. ઊભા કરે છે, અભ્યાસના પુસ્તકોમાં ચિત્રોની માટીની મૂર્તિ બનાવી, એને ગુરુપદે સ્થાપી આવશ્યકતા સ્વીકારે છે અને હોંશભેર સગા- એકલવ્યે અમેઘ બાણકળા સાધી હતી એ વહાલાના ફેટા ખેંચાવે છે તે યુગના વાતથી કોણ અજાણ્યું છે? જે એકધારી માનવીઓમાંથી જ્યારે મૂર્તિની અગત્ય અડગ શ્રદ્ધાથી પથરની બનાવેલી મૂર્તિને સંબંધે શંકા ઉઠાવાય અગર તે પત્થરની ખરેખર અરિહંત દેવ માની ઉપાસના કરે

Page #33

પૂજન ; એક મહત્વની ક્રિયા
[ ૨૯ ] છે તે ઈસિત મેળવે છે, એમાં રંચમાત્ર એમાં ભરેલા અગાધ આત્મિક જ્ઞાનની શંકાને સ્થાન નથી. “જિનપ્રતિમા જિન- તરતમતાએ જોઈએ છીએ ત્યારે જાણે પહેલાં સારિખી, કહી સૂવ મઝાર” એ વચન ટુંકા કરતાં બીજામાં કેટલોયે પંથ કાપી આવ્યા શાલી છે. દઢ શ્રદ્ધાવંત એને પરચો ન હોય તેમ જણાય છે. એના જ્યારે પામે છે.
એકેડા મેળવીએ છીએ ત્યારે સહજ સમનિરાલંબન યાન અમુક ગુણસ્થાનક જાય છે કે યોગીરાજે આત્માને પ્રભુભક્તિમાં યા તે ધ્યાનની અમુક હદ પ્રાપ્ત કર્યા સિવાય જોડવા સારુ-વર્તમાન ચોવીશીના તીર્થકરને સંભવતું નથી. એટલે ત્યાં સુધી અવલંબનની નજર સામે રાખી-એવી કૃતિની રચના કરી અગત્ય રહેવાની જ; અને અવલંબનમાં વાત છે કે જે દ્વારા જ્ઞાનાવ સમા આગમજ્ઞાનનો રાગની મતિ સમું અન્ય એગ્ય સાધન મળે સચોટ ખ્યાલ આવે. આમાં વાદ-વિવાદ કે તેમ છે જ નહિ. એથી પ્રત્યેક આત્માઓ-દરેક આવતેડી ચર્ચામાં ન પડતાં સીધો પિતાના જૈન સંતાને મૂર્તિનું પૂજન ભાવપૂર્વક કરવું આંતરિક પ્રદેશમાં જવા માંડે. જ જોઈએ. બ્રાહ્મણ માટે જેમ સંધ્યાકર્મ એ આમ કરવામાં એ મહાત્માએ પ્રચલિત આવશ્યક ક્રિયારૂપ છે તેમ જૈન માટે દેવ- રાગોને ઉપયોગ કર્યો છે છતાં કેટલીક વાર પૂજા એ દરરોજના છ કાર્યોમાંનું એક-પહેલું આજના નાટકીયા રાગોનું અનુકરણ કરનારા, અને અગત્યનું કાર્ય છે.
મર્યાદા બહાર જઈ કઈ કઈ વાર અર્થશૂન્ય આ મહત્ત્વ ધ્યાનમાં લઈ અધ્યાત્મરસિક શૃંગારિક શબ્દ વાપરે છે અથવા તે પિતા યે ગી શ્રીમદ્ આનંદઘનજી મહારાજે ચાલુ માટે બેટે આડંબર સેવે છે તેવું થવા ચોવીશીના તીર્થકરોને આશ્રયી સ્તવનરચના દીધું નથી. સ્તુતિની કક્ષામાં કાયમ રહી, કરી છે. સાથો સાથ એમાં પિતે પચાવેલ ચર્ચાના વિષયને કે વાદ-વિવાદના પ્રશ્નને આગમ જ્ઞાન અને એ પરથી અધ્યાત્મદશાના છેડી, પા છે તેને યુક્તિ પુરસ્સર સમન્વય પુનિત પ્રદેશમાં કેવી રીતે પગલા માંડવા સાધી, પ્રાંત ભાગે આત્મભાન કરવા જ મૂળ એને ટૂંકમાં સુન્દર ચિતાર આપ્યો છે. મુદ્દો છે તે પર આવી જાય છે અને આનંપહેલી નજરે એકાદ તીર્થકરને ઉદ્દેશી ગવાતાં દઘન પ્રયોગમાં સાધ્ય સહ સાધકનો તવનમાં જેમ જેમ આત્મા ઊંડે ઉતરે છે સમાવેશ કરે છે. તેમ તેમ તત્વચર્ચા અને વિવિધ વિષયની
ચોવીશીમાં રૂષભ જિનેશ્વર પ્રીતમ વિચારણા જોર પકડે છે. એને અંતભાગ
માહા રે એ પ્રથમ સ્તવન છે એ તરફ આવતાં એમાંથી રહસ્ય તારવત અનુભવાય પિત કરીએ
દષ્ટિપાત કરીએ.
(ચાલુ) છે. આ રીતે શ્રી આદિનાથથી શ્રી અજિતપ્રભુનું સ્તવન ગણનામાં બીજું આવતાં હતાં જ્યારે
ચેકસી

Page #34

પ્રવર્ડિની
રૂપિયા ત્રણ હજારનું ઈનામ કઈ કઈ જિજ્ઞાસુએ વ્યકિતગત તપાસ કરી હશે, મેવાડના મદારનિવાસી શ્રી સુંદરમલ
| .. પરંતુ તેનું પરિણામ શૂન્ય છે અગર હજુ મેવાડના મેદાશાનવાસી શ્રી અરમલ અપ્રગટ છે. રાઠેડના નામે એક જાહેરાત જેન અખબારમાં
જે વિગત બહાર આવી છે તે પરથી હીરાપ્રગટ કરવામાં આવી છે, જેમાં તેઓએ જણાવ્યું હલની આર્થિક સ્થિતિ સારી છે. એટલે પૈસાના
પ્રભને આ માર્ગ તરફ તેઓ ખેંચાયા હોય હાલમાં ઉદેપુરમાં રહેતા એક જૈન ગૃહસ્થ તેમ માનવાને કારણું નથી, તેમ તેઓ કોઈ સારા શેઠ છગનલાલજીના પિતાના નાના પુત્ર હીરા- અભ્યાસી કે ધર્મ જિજ્ઞાસુ હોવાનું જાણમાં નથી. લાલજીને જે કઈ જૈન ધર્મમાં સ્થિર કરશે પ્રીસ્તી માનસિક નબળાઈ પણ કદાચ તેઓને આ માગે બનતે અટકાવશે તેને રૂપિયા ત્રણ હજારનું ઈનામ દોરી લઈ જતી હોય તે પણ ના ન કહેવાય. આપવામાં આવશે,
હીરાલાલના જીવન-પલટાને યથાર્થ ઈતિહાસ આ પ્રસંગને અંગે વાત એમ છે કે ભાઇ જ્યાં સુધી કઈ અનુભવી બહાર ન મૂકે ત્યાં સુધી હીરાલાલ છેલ્લા છ આઠ માસથી પિતાનું ઘર
આ એ પ્રકરણને અંગે સમાજની ફરજને વાસ્તવિક છેડી ચાલ્યો ગયો છે, અને તે ખ્રીસ્તી ધર્મમાં
ખ્યાલ ન આવી શકે, પરંતુ આ કિસ્સો આપવટલાઈ જશે એ ભય તેના પિતાને લાગે છે.
ણને એક વિચારણીય પ્રશ્ન તરફ દોરે છે. જે
વિચાર્યા વિના જેન-જગતને લાગુ પડેલ ક્ષયની હજુ જે કઈ જૈન વિદ્વાન, સાધુવર્ય કે અભ્યાસી યોગ્ય પ્રયાસ કરે તે કદાચ હીરાલાલ
બીમારીને નીચેડ અશકય છે. તે પ્રશ્ન છે આપણું જૈન ધર્મમાં સ્થિર રહે એવી આશા પણ છે.
ઘટતા જતા સંખ્યાબળને. બીજી વાત એ પણ છે કે હીરાલાલજી પિતે વટલાયે નથી, પરંતુ પિતાના હાથે તેમણે ૭૮
ધર્મપલટાનાં કારણે જેટલા જેનેને ખ્રીસ્તી બનાવ્યા છે અને એ ધર્મ પરિવર્તનના મુખ્ય બે કારણે આજે દિશામાં તેને પ્રયાસ ચાલુ જ છે.
આપણી સામે ઊભા છે. આ વર્તમાન બહાર આવ્યા પછી હજુ ભાઈ
(૧) આજીવિકાના પ્રશ્નને અંગે ધર્મપલટો. હીરાલાલને કઈ સમજાવી શકયા હોય તેમ જણાયું નથી, તેમ કોઈ સંસ્થાએ એ માટે વધુ
(૨) અલ્પ જ્ઞાનને અંગેનો ધર્મપલટ. તપાસ કરી તેને અંગે વધુ જાણવા જેવી વિગત ખ્રીસ્તી, ઈસ્લામ કે આર્ય સંપ્રદાયને ઈતિબહાર મૂકી નથી. અલબત્ત, હીરાલાલને સમજાવવા હાસ આપણને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં સમજાવે છે કે માટે આ પ્રકરણની વધુ વિગતો જાણવા માટે જ્યાં માનવ-જીવનની રેજની સમશ્યાઓને ઉકેલ

Page #35

પ્રવાહના પ્રશ્નો
[ ૩૧ ] થઈ શક્યો નથી ત્યાં એ સમશ્યાના ઊકેલના છે તો કેટલાકને માત્ર પિતાની જાતને જૈન પ્રલોભને વચ્ચે આજે અનેક માનવીઓએ ધર્મ કહેવરાવવા પૂરતું જ જ્ઞાન હોય છે. આવા વર્ગને પરિવર્તન કર્યાના અને એ રીતે ઈસાઈ આદિ જૈન દર્શનના વધારે અભ્યાસી બનાવવાનું તેમ જ સમાજની હજારો કે લાખોની સંખ્યા વધવા ધર્મને મર્મ સમજાવવા માટે તેમની સામે અવારપામી છે. ભૂખની પીડાથી રીબાતી જનતાના નવાર જ્ઞાનોપદેશ કે ધર્મની પ્રેરણા જાગૃત સાદ જ્યારે કોઈ સાંભળનાર મળતું નથી ત્યારે રહે તેવું વાતાવરણ જન્માવવાનું ચાલુ રહે તો મીશનના આવા પ્રલોભને વચ્ચે તેઓ જ તેઓ સમય જતાં ધર્મના મૂલ્ય સમજેપિતાના કુળધર્મને શ્રધ્ધાપૂર્વક વળગી રહેવાની શક્તિ ગુમાવતા જાય છે, અને ધીમે ધીમે એમનું
ધર્મસૂત્રને જીવન સાથે વણતા થાય. જીવન ધર્મ-પલટાથી રંગાય છે.
આ જાતની પ્રેરણા આપતું જાગૃત વાતાઅમુક લેભ-લાલચ કે સગવડ ખાતરના વરણ આપણે સ્થળે સ્થળે રાખી શકયા નથી. આવો ધર્મ પલટો સ્થિર રહી શકતો નથી તેમ પરિણામે, લાંબા કાળ સુધી ધર્મભાવનાની જ આ જાતની વટાળ પધ્ધતિથી પિતાના સમ- પ્રેરણાના અભાવે જનતાનું જ્ઞાન ઘસાતું ચાલ્યું દાયનું સંખ્યાબળ વધતા કેઈ “ધર્મ ” ની અને વધુ સમય જતાં તે સમાજ જૈન ધર્મના કીંમત વધી જાય છે એમ પણ નથી. આચાર વિચારની અજ્ઞાનતાને અંગે વટલા
ધર્મ ? એ કંઇ બજારુ વક્ત નથી. તે ચાલ્યા. મૂલ્ય કેવળ સંખ્યાબળ પર પણ ન અવ- યુ. પી. તરફ પલ્લીવાલ સમાજ, બંગાળ લ છે. તે તે “આત્મકલ્યાણ”ના તોથી બીહાર તરફને ત્રણ લાખની વિપુલ સંખ્યા આંકી શકાય. આ જાતનો ધમાતર જેટલે શોચન ધરાવતે સરાક સમાજ આપણને આ વસ્તુ નીય છે તેટલે દયાજનક છે.
બરાબર સમજાવે છે. તે લોકો એક વખત જેન પરંતુ સુગ્ય પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહનના જ હતા, જેન–ધર્મના વિધિવિધાનો અને અભાવે કેટલાક સ્થાને, સંયોગોવશાત પરાધીન જ્ઞાને પાસનામાં તેઓને રસ હતા, પરંતુ કાળપણે પણ ઘમાન્તર “અનિવાર્ય બનતા હાય બળે ત્યાં આપણા પૂજ્ય સાધુ-સમાજનો પગરવ ત્યાં વટલાતા માનવીને કંઈ રીતે જવાબદાર ગણ?
ઓછો થયે, ધમોપદેશકો પણ ત્યાં ન જઈ ત્યારે તે તેમની પ્રતિકૂળતા નિવારવાને માર્ગ
શક્યા અને એ રીતે મળતી ધાર્મિક પ્રેરણા સમાજે વિચારો જ રહ્યો, અને ત્યારે જ એ
બંધ થતાં તેઓ જૈન ધર્મથી વિમુખ થયા. ધમાક્તરની ઉપસ્થિત થતી દયાજનક સ્થિતિનો
આજે એ જ ભાઈઓને પોતાના પૂર્વ-સંસ્કારનો
ખ્યાલ આપવામાં આવે છે ત્યારે તેમને પોતાના અંત આવે.
પૂર્વ ધર્મનો ખ્યાલ આવે છે અને શ્રધ્ધા-ભક્તિધર્મપલટાનું બીજું કારણ અ૫ જ્ઞાનનું પૂર્વક આજે તેમના જાગૃત થએલ વર્ગ જેન મનાય છે.
ધર્મને પુનઃ રાગી બનતું આવ્યું છે. દરેક જેનધમી, જેન-દર્શનનો પૂર્ણ અભ્યાસી હેતું નથી. જેન તત્વથી–ધર્મથી સારું હૃદય વણાયું હોય તેવા અટલ અભ્યાસી બહુ જ અલ્પ
સમાજની ફરજ સંખ્યામાં આપણને મળી શકે.
હીરાલાલજીના પિતાએ તો પિતાની ધર્મકેટલાકને જેન-દર્શનનું સામાન્ય જ્ઞાન હોય શ્રધ્ધાને અગે, પોતાના પુત્રને જૈન ધર્મમાં

Page #36

પાકી
શ્રી રમણલાલ વ. દેસાઈ હિંદુ અને જૈન સંસ્કૃતિ એક જ આર્ય સંસ્કૃતિ
ની શાખાઓ છે. એ પરસ્પર સંકલાયેલી છે, અને જેન આત્માનંદ સભાની મુલાકાત એ બની સાંકળ સતા જોડાયેલી જ રહે એ અર્થે
વડેદરાના નાયક સુબા અને જાણીતા નવલ. જૈન સાહિત્ય અગર જૈનએ સંગ્રહેલું પ્રાચીન કથાકાર સાક્ષરરાન શ્રી રમણલાલ વસંતરાય દેસાઈ સાહિત્ય સહુનાં વાંચો અને મનનને પાત્ર છે. ગત તા. ૧૪ ૮-૩૯ના રોજ આ સભાની મુલાકાતે બન્ને સંસ્કૃતિનો ઈતિહાસ પણ એક જ પાયો આવ્યા હતા, જ્યારે સભાના પ્રકાશન, પ્રાચીન ઉપર રચાયેલા છે. એટલે જેને દષ્ટિબિંદુ સમજ્યા સાહિત્યભંડાર અને પુરાલય વગેરેનું નિરીક્ષણ વગર હિંદુઓને ચાલે એમ નથી. કરી તેઓશ્રીએ સંસ્થાની સાહિત્યસેવા માટે સંતોષ
જેન સંગ્રહોએ તો આપણું ઈતિહાસને અને વ્યકત કર્યો હતો અને નીચેના શબ્દોમાં પોતાના
- આપણું પ્રાચીન ભાષાને સાચવી રાખ્યાં છે. એની અભિપ્રાય આપ્યો હતો.
જેટલી કદર અને જેટલી કિંમત થાય એટલી ઓછી છે. ૪૩ વર્ષ જેટલી લાંબી સેવા બહુ ઓછી સંસ્થા- આવી એક દીર્ઘજીવી સંસ્થાની મુલાકાતનું મને ઓની હોય છે. આટલા લાંબા સમય સુધી એકધારું માન મળ્યું અને સંગ્રહ જેવા તેમજ પ્રકાશનો પ્રકાશન, સંગ્રહ અને સાચવણી થયા કરે એ કાર્યો પરિચય કરવાને અવસર મળ્યો એ માટે હું કર્તાઓનો અવિરત ઉત્સાહ અને ધ્યેયલક્ષીપણાનું મને પિતાને તે ભાગ્યશાળી જ માનું છું અને સુચિહ્ન છે.
કાર્યવાહકોનો આભાર માનું છું. સ્થિર કરવા માટે રૂા. ત્રણ હજારનું ઇનામ આપ- માટે તે નાના-નાના ગામડા અને અજાણ્યા વાની જાહેરાત કરી અને સમાજ એમનું દયા- પ્રદેશે ખાળવા ઘટે એ જ કરવા માટે સુખદજનક ચિત્ર જાણી શક્યો, પરંતુ આજે તે સહેલને બે ઘડી અળગી કરવી ઘટે. ત્યારે જ પેટની પીડાને કારણે કે ધર્મમાં સ્થિર રહેવાની આપણે બહાર કે બંગાળ, માળવા કે ઓરીસા, યોગ્ય સાધન-સામગ્રી કે પ્રેરણાના અભાવે. યુ. પી. કે પંજાબને પૂર્વની જેમ જનોથી ઉભહજારો હીરાલાલ સ્વધર્મથી વિમુખ બની ગયા રાતે જોઈ શકીશું. છે, બનતા જાય છે તેને સમાજે ગંભીરપણે જેન-જગતની આ એક અનિવાર્ય ઉકેલ વિચાર કર્યો છે?
માગતી સમશ્યાને અવાજ, નાના--મેટા મત| ગુજરાત, મુંબઈ કે મારવાડના અમુક જાણીતા ભેદમાં શક્તિ વેડફી રહેલ સમાજને કાને અથવિભાગમાં વસતા જેન-સમાજને આ દયાજનક ડાશે ખરો ? સ્થિતિને ખ્યાલ તરતમાં આવે તેમ નથી. એ

Page #37

વર્તમાન સમાચાર
સભાનાં પ્રકાશનના વધારે પ્રમાણમાં ઉપયાગ થાય, આપણા વિદ્વાના તે તરફ વધારે નજર કરતા થાય અને જે સંસ્કારગુથણીએ હિંદુ અને જૈન સંસ્કૃતિને ભેગી વણી છે તેનું નિરૂપણ કરવા પ્રવૃત્ત થાય તેટલું તે હુ જરૂર ચ્છુ જ.
હું આ સભાને ‘શત શરદ’ નહી પણ અનેક શન શરદનું જીવન ઈચ્છું છું.” તા. ૧૪-૮-૩૯ રમણલાલ વ. દેશાઇ પાસ્ટ ગ્રેજ્યુએટાને અર્ધમાગધી (પાકૃત) અભ્યાસ માટે વાદરામાં સગવડ પાલી વિગેરે અન્ય ભાષાઓને સ્થાન અને ઉત્તેજન મળવા છતાં, દેશી ભાષાઓ સાથે નિકટનેા સંબંધ ધરાવનારી અર્ધમાગધી (પ્રાકૃત) ભાષાને અરોડા કૅલેજમાં હજી સુધી સ્થાન મળ્યું નથી; તેમ છતાં એ જાણીને આનંદ થાય છે કે મુખઇ યુનિવસિટીએ ચાલુ વર્ષથી વડાદરા-પ્રાચ્યવિદ્યામંદિર(એરીએન્ટલ ઇન્સ્ટીટયુટ)ના જૈન પડિત લાલચ કે ભગયાન ગાંધીના પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએટીના અમાગધી અધ્યાપક તરીકે સ્વીકાર કરેલ હોવાથી વાદરામાં અભ્યાસ કરવા ઇચ્છતા તેવા ઉચ્ચ કક્ષાના અભ્યાસીઓ માટે ઉત્તમ સગવડ થઇ છે. એથી આ ચેાજનાના લાભ જૈન અને જૈનેતર સવ કાઇ પેસ્ટ ગ્રેજ્યુએટા સારી રીતે લઇ શકશે. આવી સુયેાગ્ય ચેાજના કરવા માટે મુંબઇ યુનિવર્સિટીનુ પેસ્ટ ગ્રેજ્યુએટ મેડ અને વડાદરા રાજ્યના એજ્યુકેશન
સૌરાષ્ટ્ર ઇતિહાસ દર્શન-ભાવનગર રાજ્યના સામાજિક અને આર્થિક પરિચય સહિત કર્યાં, ગે!રધનદાસ નાગરદાસ મહેતા. શાહાર. કિ`મત. રૂ. અઢી.
આ પુસ્તકમાં છે. સં. પૂર્વે ૧૫૦૦ માં શ્રી કૃષ્ણે સૌરાષ્ટ્રમાં દ્વારામતી વસાવી ત્યાંથી તે ઇ. સ. ૧૫૭૫ માં શ્રી વિસાજી ગ।હેલે શહેારમાં ગાદી સ્થાપી ત્યાં સુધી હિંદુ અને મુસલમાન રાજ તથા બ્રિટીશ સરકારના રાજ્યકાળનું વર્ણન પહેલા ખંડમાં આપવામાં આવેલુ છે. અને દ્વિતીય ખડમાં શ્રો વીશાજી ગે।હિલથી ભાવનગર રાજ્યને વસાવનાર મહારાજ ભાવસિંહજી સુધીના ઈતિહાસ તથા ત્યાંથી હાલના મહારાજા શ્રી કૃષ્ણકુમારસિંહજી સુધીનું ઐતિહાત્મિક વર્ગુન અનેક ઐતિહાસક શ્ર'થાના આધાર લ, તેમ ભાવનગર રાજ્યના ભુતકાળ
અધિકારીએ પ્રશંસાને પાત્ર છે. સાદડી ( મારવાડ )
[ 33 ]
આ વર્ષે સાદડીમાં આચાર્ય મ. શ્રીમદ્વિજય લલિતસૂરિજી મહારાજ આદિ છ મુનિરાજોનુ ચાતુર્માસ છે.
વ્યાખ્યાનમાં ભગવતી સૂત્ર અને ચંદ્ર કૈવલી ચરિત્ર વહેંચાય છે.
ઝરીયા
રગુન પાસેના આ શહેરમાં ગુજરાત, કાઠીયાવાડ ને મારવાડના જૈનેાની સારી વસ્તી છે અને ત્યાંના ઉત્સાહી કાર્યકર શ્રી અમૃતલાલ કામદાર વગેરેના સ્તુત્ય પ્રયત્નથી અત્રે શ્રી મહાવીર જૈન મેડી ́ગ હાઉસની સ્થાપના કરી છે. આ પ્રદેશમાં આવી સંસ્થા પ્રથમ હાવાથી તેના કાયમી નિભાવ અર્થે દાનવીરાએ ચેાગ્ય મદદ કરવા જરૂર છે. સ્વીકાર–સમાલાચના
આ વર્ષે મારવાડ વગેરે સ્થળેાએ વરસાદ ન હાવાથી ઘાસ–ચારાની ખૂબ તંગી છે તેથી આચાર્ય - શ્રૌના ઉપદેશથી એક સારૂ ક્ડ એકત્ર કરવામાં આવેલ છે. તે કુંડથી અત્રે ઢારને છુટથી ઘાસ આપવામાં આવે છે. આ કાર્યનું અનુકરણ જ્યાં વરસાદ ન હૈ। ત્યાં પણ્ પ્રસંગે આપણા સાધુમહારાજો કરશે એવી અમેાને આશા છે.
જાણનાર અનુભવીએ પાસેથી જાણીને આ ગ્રંથમાં પૂર્વીકત ઇતિહાસ રજૂ કર્યાં છે. ભાવનગરના ભૂતકાલીન અને અત્યારના ઉત્તરાત્તર છ મહારાજાઓના ફાટાએ પણ આપવામાં આવ્યા છે. સાથે ભાવનગરના ગેહેલ રાજકુળનું વંશવૃક્ષ આપીને આ ઇતિહાસની સ`કલના યાગ્ય રીતે ગેાઠવવામાં આવી છે. ઇતિહાસપ્રેમી મનુષ્યા માટે વાંચવા જેવા આ ઐતિહાસિક ગ્રંથ છે. લેખક શ્રી ગારધનદાસના આ પ્રયત્ન આવકારદાયક છે. છેવટે પિરશિામાં ભાવનગર રાજ્યનું ક્ષેત્રફળ, વસ્તી, ગામડાએ, આર્થિક સ્થિતિ, જવાબદારી, ઉદ્યોગ, ધંધા, વેપાર, અંદર, રેલ્વે-લાઇન, રાજયમાં આવેલી લોકેપકારક - સંસ્થાએ આપી આ ગ્રંથ પૂર્ણ કરવામાં આવ્યા છે. કર્તાને ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #38

z06/ ? અને સીમા લોક
Atman
વ્યાજ
( સાભાર-સ્વીકાર )
વાસ્તુસાર પ્રકરણ (પરમ જૈન ચંદ્રાંગજ કકુર સૂરિજી મહારાજની કેટલીક બાબતની સૂચનાથી આ ફેરુવિરચિત) ગુજરાતી ભાષાંતર અને ચિત્રા સહિત.ગ્રંથ તૈયાર થએલા હોવાથી તેની સત્યતા અને ઉપયાગીભાષાંતરકાર પ`ડિત ભગવાનદાસ જૈન, જયપુર. મકાન, મદિર અને મૂર્તિ સૌકાઇ મનુષ્ય પોતાના સુખ અને આત્મકલ્યાણ માટે બંધાવે છે. મંદિરમાં પરમાત્મા પધરાવવા માટે ત્રિબની પણ્ યેજના કરી પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવે છે, અને મકાનનુ વાસ્તુ કરી ગૃહ પ્રવેશ કરવામાં આવે છે. મકાન તૈયાર થયા પછી ગૃહસ્થ રહેવા જાય છે અને તે મકાનમાં સુખ મેળવવા ઇચ્છે છે, છતાં કેટલેક વખત તેથી એનશામ રહે છે. મંદિર બંધાવી, બિબ તૈયાર કરી, પ્રતિષ્ઠા કરી, પૂજા ભક્તિવડે મનુષ્ય આત્મકલ્યાણ ઇચ્છે છે, છતાં તે ગામને સમાજ કે પ્રજા સુખી-સમૃદ્ધિશાળી નથી બનતી કે રહેતી તેનું પણ કોઈ કારણ હોવું જોઇએ. તે નહિ સમજવાથી ઉપયુ કત વસ્તુની કિંમત ઓછા કરી નાખે છે. ખરી હુકીકત એ છે કે મકાન, મદિર, બિબ અને પ્રતિષ્ટા વિગેરે કાય કરવામાં તેના આધારભૂત શાસ્ત્રાને બાજુએ મૂકેલા હોય છે, માટે શિલ્પ અને જ્યેતિષ જૈન સાહિત્યમાં છે. તેના આધારે જે બધું થાય તે તે વિધિપૂર્વક અનાવનાર મનુષ્ય સુખી-સમૃદ્ધિશાળી થઈ આત્મકલ્યાણ સાધી શકે છે. જૈન દર્શન સાહિત્યમાં આવા શિલ્પ અને જ્યાતિષશાસ્ત્રના ગ્રંથે પણ ઘણા છે. અને તે પૈકીને આ વસ્તુસાર પ્રકરણ નામના ગ્રંથ છે. શિલ્પસાહિત્યને આ ગ્રંથ પ્રકટ થતાં અને તે પણ ભાઇ ભગવાનદાસ જેવા પ્રાકૃતસરકૃત ભાષાના નિષ્ણાતના હાથે તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર થતાં તેમજ આ. શ્રી વિજય નેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજના શિષ્ય આ. શ્રી વિજયાદય
શાસ્ત્ર
પણા માટે કઈ કહેવાનું હાય નહિ. શિલ્પ અને જ્યાતિષશાસ્ત્રના અનેક પ્રથાનેા આ ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં આધાર લીધેલા હેાવાથી તે મુજબ મકાન, માઁદિર, બિબ તૈયાર કરવામાં કે પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવે તે તેમાં વાસ કે પ્રતિષ્ઠા કરનાર કાઇ પણ મનુષ્ય સુખ અને આત્મકલ્યાણનો અનુભવ કર્યા સિવાય ન રહે.
આ ગ્રંથમાં મુખ્ય વિષય ગણિત છે અને તેથી તેમાં કેઠા, આકૃતિ તથા ૨૪ તીર્થંકર ભગવાન તથા યક્ષ, શાસનદેવી વિંગેનું સચિત્ર વર્ણન આપી બહુ જ ઉપયેાગી બનાવ્યા છે. ખાંત, વાસ્તુ, પ્રતિષ્ઠા, જિનમિત્ર તૈયાર કરવામાં તેનુ માપ વિગેરેની સમજ આ ગ્રંથમાં બહુ યે।ગ્ય રીતે આપી છે. મકાન, મંદિર અંધાવવામાં જમીનશુદ્ધિથી માંડી, ખાંતનુ કાણુ, આય, ગણુ, નક્ષત્ર, તારા, વ્યય અને કયું સ્થાન
કયે સ્થળે વાપરવા માટે બાંધવું તે વિગેરે હકીકત આપી આ ગ્રંથને ખાસ ઉપયેાગી અનાવ્યે છે.
આ ગ્રંથ મૂળકર્તાએ સ. ૧૩૭૨ની સાલમાં દિલ્હીમાં લખ્યા છે, તે આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં જણાવવામાં આવ્યુ છે. આ શિલ્પશાસ્ત્રને ગ્રંથ પ્રકાશિત કરી જૈન દર્શનના શિલ્પ સાહિત્યમાં એક સારા ઉમેરા કર્યાં ગણાય, કાઇ પણગૃહ કે લાબ્રેરી માટે ખાસ ઉપયાગી ગ્રંથ છે એમ અમે માનીએ છીએ, કિ`મત રૂપીયા પાંચ. મળવાનું ઠેકાણું:-૫. ભગવાનદાસ જૈન, મેતીસિંહ ભેમીયાને રસ્તે, જયપુર સીટી

Page #39

આ માસમાં થયેલા માનવંતા સભાસદા
( ૧ ) શાહ મણિલાલ વનમાળીદાસ, બી. એ. કુંડલા (હાલ મુંબઇ) લાઇક મેમ્બર
( ૨ ) શેડ હિંમતલાલ અમરચંદભાઇ
ભાવનગર
લાઇક્ મેમ્બર વાર્ષિક મેમ્બર
( ૩ ) શાહ જય'તિલાલ માનચંદ
ભાવનગર
૭૭૭૭
નવસ્મરણાદિ સ્તાત્ર સન્દેહ:
નિર'તર પ્રાતઃકાળમાં સ્મરણીય, નિર્વિઘ્નપણું પ્રાપ્ત કરાવનાર, નિત્ય પાઠ કરવા લાયક નવ સ્મરણા સાથે ખીજા પ્રાચીન ચમત્કારિક પૂર્વાચાય કૃત દશ સ્તેાત્ર, તથા રત્નાકર પચ્ચીશી, અને એ યા વિગેરેના સ`ગ્રહ આ ગ્રંથમાં આપેલ છે. ઊંચા કાગળ, જૈની સુંદર અક્ષરેથી નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાયેલ, સુશોભિત બાડીંગ અને શ્રી મહાવીરસ્વામી તથા ગૌતમસ્વામી અને એ પૂજ્ય · પાદ ગુરુ મહારાજાઓની સુંદર રંગીન છબીએ પણ ભકિત નિમિતે સાથે આપવામાં આવેલ છે. આટલો મેટા સ્તને સંગ્રહ, છતાં સર્વ ક્રાઇ લાભ લઇ શક્રે જે માટે મુદ્દલથી પણ એછી કિમત માત્ર રૂ।. ૦-૪— ચાર આના. પેટે રૂા. ૮૦–૧–૩ મળી મંગાવનારે રૂ. ૦-૫-૩ ની ટીકીટા એક બુક માટે મેકલવી.
લખાઃ – શ્રા જૈન આત્માનંદ સભા ભાવનગર.
3555
શ્રી પરમાત્માના ચરિત્રા.
(ગુજરાતી મષામાં) તૈયાર છે.
છપાતાં મૂળ
૨ ધર્માસ્યુણ્ય ( સંઘપતિ ત્રિ. ) ( મૂળ ) १३ श्री वसुदेवहिंडि त्रीजो भाग.
૧ શ્રી નેમનાથ ચરિત્ર ૨-૦-૦
૩ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચચરત્ર, બે ભાગમાં ૪-૮-૦
૫ શ્રો મહાવાર ચરિત્ર રૂા. ૩-૦-૦
૬ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર ( ચાવીશ જિનેશ્વરના સક્ષિપ્ત રસપૂર્વક ચરિત્ર ) જૈન પાઠશાળા કન્યાશાળામાં પડનપાઠન માટે ખાસ ઉપયોગી, રૂ।. ૦-૧૦-૦
५ श्री बृहत्कल्पसूत्र भाग ४-५
૨ શ્રી. વિમળનાથ ચરિત્ર ૧-૧૨-૦
૪ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર ૧-૧૨-૦
ગ્રંથા
२ श्री मलयगिरि व्याकरण. ४ पांचमोट्टो कर्मग्रन्थ.
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ” માસિકનુ વાર્ષિક લવાજમ, રૂા. ૧-૮–૦ પાસ્ટે જ ચાર આના અલગ
*

Page #40
Reg. No. B. 431, ગુજરાતી ભાષાંતરના ગ્રંથા. 1) 0 | ર), ( મળી શકતા ગ્રંથોનું લીસ્ટ ) શ્રી નવતત્વનો સુંદર બોધક ગોત્ર શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ 2 જ રા શ્રી જીવવિચાર વૃત્તિ હોદ શ્રી દાનપ્રદીપ 3), શ્રી દંડક વૃત્તિ વળી શ્રી નવપદજી પૂજા ( અર્થ સહિત ) લા શ્રી નય માર્ગદર્શક બાદ કાવ્યસુધાકર શ્રી હંસવિનોદ શ્રી આચારોપદેશ કુમાર વિહારશતક ધર્મ રને પ્રકરણ શ્રી જૈનધર્મ વિષયિક પ્રશ્નોત્તર શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણસૂત્ર (અર્થ સહિત શાસ્ત્રી)ના શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણુસૂત્ર અર્થ સહિત (ગુ.) ના શ્રી આત્મવલ્લભ જૈન સ્તવનાવલી શ્રી આત્મવિશુદ્ધિ 이구 શ્રી મોક્ષપદ સંપાન - કુમારપાળ પ્રતિબોધ કી ધર્મ બિન્દુ આવૃત્તિ બીજી જેન નરરત્ન " ભામાશાહે " શ્રી પ્રશ્નોત્તરપુષ્પમાળા ollla અંડમાનદ સભાની લારીનું અક્ષરાનુક્રમ શ્રી શ્રાવકકલ્પતરૂ | લીસ્ટ 0 || શ્રી આભપ્રાય | શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર 1aaaa . જૈન ગ્રંથ ગાઇડ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર શ્રી નવાણુ પ્રકારી પૂજા ( અર્થ સહિત )ળી શ્રી પૃથ્વીકુમાર ચરિત્ર શ્રી સમ્યફવસ્વરૂપ સ્તવ વ! ધર્મપરીક્ષા શ્રી ચંપક માળા ચરિત્ર મા શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર શ્રી સમ્યક્ત્વ કૌમુદી ભાષાંતર જૈનધમ શ્રી દેવસરાઈ પ્રતિક્રમણ અર્થ સહિત ગીર શ્રી પ્રકરણ પુષ્પમાળા ( દ્વિતીય પુ૫ ) || શ્રી સામાયિક સૂત્રાર્થ શ્રી અધ્યામમત પરીક્ષા શ્રીપાળરાજાના રાસ, સચિત્ર (અર્થી યુક્ત) 2) શ્રી ગુરૂગુણમાળા ' ' , રેશમી પુઠું રાાં શ્રી શત્રુ જય તીર્થ સ્તવનાવલી સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર શ્રી જ્ઞાનામૃત કાવ્યકું જ સવૈકુમ કંદલી શ્રી ઉપદેશસપ્તતિકા 1) શત્રુંજયનો પંદરમો ઉદ્ધારા શ્રી પંચપરમેછી ગુણરત્નમાળા 1 ,, સેળભે ઉદ્ધાર સુમુખનુ પાદિ ધર્મ પ્રભાવકેની કથા 1) શ્રી વીશસ્થાનક પા અર્થ સહિત શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર 2) શ્રી તીર્થ કર ચરિત્ર , શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. 1 લે 2) કલિંગનું યુદ્ધ યાને મહારાજા ખારવેલ આદર્શ જૈન સ્ત્રીરત્નો 1) શ્રી મહાવીર જીવનચરિત્ર લખો:-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર. ટ ટ ટ = આનદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only