________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ
૫
ણ
૫
જ્ઞાન થયું હતું તે માટે કલ્યાણક દિન તરીકે તેમજ આગળની અમાવાસ્યાની પાછલી રાત્રિમાં ભગવાન મહાવીર મુક્તિ પામ્યા ત્યારથી વીર સંવત્સર પ્રત્યે તેને પ્રથમ દિવસ પણ આ હેવાથી અને બીજું કારણ તે શ્રી વિક્રમ સંવત્સરની શરૂઆત પણ આ દિનથી થતી હોવાથી સુપ્રસિદ્ધ છે. આ આનંદના દિન તરીકે ઉજવાય છે. મનુષ્ય પવિત્ર થઈ દેવદર્શન કરવા સારુ સવારમાં વેળાસર નિકળી પડે છે. પરસ્પર જયજિક, નમસ્કાર વા સાલ મુબારક કરે છે અને ખાસ કરી ગુરુ પાસે જઈ શ્રી ગૌતમસ્વામીને રાસ યા છંદ શ્રવણ કરે છે.
૨. ભાતૃબીજ–ભાવનબીજ (કા. શુ. ૨ ). શ્રી મહાવીરદેવના કાળધર્મ પામ્યાથી તેમના વડિલભ્રાતા નંદિવર્ધનને શેક થયે હતે જે તેમની ભગિની સુદર્શન નાએ આ દિને પોતાને ત્યાં જમવા આમંત્રી મુકાવ્યા ત્યારથી આ પર્વ પ્રવત્યું. આ પણ આનંદ-પ્રમોદને દિન છે.
૩. સાભાગ્ય પંચમી યાને જ્ઞાનપંચમી (કા. શુ. ૫). ખાસ કરી આ દિવસ જ્ઞાન-આરાધના અર્થો પસંદ કરવામાં આવ્યો છે. મુખ્ય હેતુ તે એમાં એ પણ છે કે ચોમાસું પસાર થયું હોવાથી ભંડારેમાં સાચવી રાખેલ પ્રત-પુસ્તકને સૂર્યના પ્રકાશમાં ગોઠવવા કે જેથી ભેજ હવા આદિ ઊડી જાય તેમજ આત્માને જે મુખ્ય ગુણ જ્ઞાન તેની ખીલવણી થાય. એની પૂજા પ્રભાવના કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય
કમ તેડવાની શુભ ભાવના પણ આ પર્વની ઉજવણીમાં સમાયેલી છે. આ દિને દરેક વ્યક્તિએ યથાશક્તિ તપ કરી મતિ આદિ પાંચે જ્ઞાનની આરાધના માટે સારોયે દિવસ દ્રવ્ય-ભાવ-પૂજન ઉપરાંત કાય
સર્ગ અને નવકારવાળી દ્વારા જાપમાં વ્યતીત કરવાને છે. ચાલુ સમયે આ દિને દરેકે દરેક ઉપાશ્રયમાં જ્ઞાનના સાધને ઠવણીચંદ્રવાદિની સામગ્રી સહિત ગોઠવવામાં આવે છે. લોકે તે સન્મુખ ધૂપ-દીપ ધરે છે, નૈવેદ્ય-કુળ હેકે છે અને અક્ષત વધાવે છે તેમજ વાસક્ષેપ-પુષ્પવડે તેની પૂજા કરે છે. વળી ખાસ કરી કાગળના ભુંગળા ને બરાના ટુકડા મૂકે છે. આ પ્રથા અસલની રહસ્યમય પ્રણાલિકાનું લીટારૂપ આચરણમાત્ર છે.
દેશ-કાળ પર લક્ષ દોડાવી આજે જ્ઞાનપૂજનને વિસ્તાર જુદી રીતે કરવો જોઈએ. છાપવાની શોધ પછી ગ્રંથ પ્રગટ કરવામાં ઘણું સરલતા થઈ છે. એટલે હવે માત્ર જ્ઞાન ભંડારમાં બંધ કરી રાખવાને બદલે પાશ્ચિમાત્ય દેશની પદ્ધતિ પ્રમાણે વિશાળ લાયબ્રેરી યાને પુસ્તકાલય તરિકે સુંદર મકાનની પસંદગી કરી સારા કબાટામાં રાખવું ઘટે અને એ મૂકવા લેવા માટે તેમજ સર્વ કઈ જિજ્ઞાસુ તેને છૂટથી ને સરળતાથી લાભ લઈ શકે તે ઉચિત પ્રબંધ કર જોઈએ. જ્ઞાનપંચમી ભલે મુખ્ય પર્વ રહે, બાકી આત્માના પ્રધાન ગુણરૂપ જે જ્ઞાન એની પૂજાઆરાધના સતત થાય એ હેતુથી ઠેર ઠેર
For Private And Personal Use Only
