Atmanand Prakash Pustak 036 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531418/1

Page #1

Yeas
૩૬
જિકુમ ટ્યરત્ર ૧૯૯a•← &૪ ૨૯૩૮-૩૯
#ી lભlsiદ પ્રકાશ

Page #2

10
પ્રકાશ
પુસ્તક ૩૬ મુ
અંક ૧ લા
܀
લવાજમ રૂા. ૧।।
પ્રકાશકશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર

Page #3

વિષય-પરિચયા
૧ શ્રી જૈન આત્માનંદ” નૂતન વર્ષાભિનંદન (છોટમ અ. ત્રિવેદી ) ૧ ૨ વર્ષારંભે માંગલિક પ્રભુ પ્રાથના
( રેવાશંકર વાલજી બધેકા) ૨ ક નૂતન વર્ષનું મંગલમય વિધાન
(માસિક કમિટી ) ૩ ૪ આપણે છીએ ક્યાં?
(પં. શ્રી સમુદ્રવિજયજી ) ૧૦ ૫ માનવ જીવનની મહત્વતા
( અચાર્ય શ્રી વિજયકટૂસૂરિજી ) ૧૧ ૬ કવિ અને રવિ
(ડૉ ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા ) ૧૨ ૭ આપણા પર્વો
(મોહનલાલ દી. ચોકસી) ૧૬ ૮ પાંચ સકાર
( અભ્યાસી B. A ) ૧ ૯ ભજન
(પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ ) ર૩ ૧૦ એક દાર્શનિક તીર્થસ્થાન
( રાજપાળ મ. હેરા.) ૫ ૧૧ સદ્દગત ગીર્વાણવિજયજીને નવાપાંજલી (રેવાશંકર વાલજી બધેકા) ૭ ૧૨ પ્રવાહના પ્રશ્નો ૧૩ સ્વીકાર અને સમાજના
ન વા મા ન વ તા . ભા એ દો ૧ શેઠ કાન્તિલાલ ભગવાનદાસ
લાઇફ મેમ્બર ૨ શેઠ હરિલાલ દેવચંદભાઈ
વાર્ષિક મેમ્બર ૩ દોશી જુઠાલાલ દામોદરદાસ ૪ મણવર બચુભાઈ વૃજલાલ ૫ શેઠ ભાઈચંદભાઈ દામજી વરલ
પરમાત્માના ચરિત્ર.
(ગુજરાતી ભાષામાં) તૈયાર છે. ૧ શ્રી નેમિનાથ ચરિત્ર ૨-૦-૦
૨ શ્રી વિમળનાથ ચરિત્ર ૧-૧૨-૦ ૩ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર, બે ભાગમાં ૪--૦
૪ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર ૧-૧૨-૦ . ૫ શ્રો ભડવીર ચરિત્ર રૂ. ૩-૦-૦ ૬ શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર (વીશ જિનેશ્વરના સંક્ષિપ્ત રસપૂર્વક ચરિત્ર) જૈન પાઠશાળા કન્યાશાળામાં પઠનપાઠન માટે ખાસ ઉપયોગી. રૂા. ૦-૧૦-૦
છપાતાં મૂળ ગ્રંથે. १ धर्माभ्युदय ( संघपति चरित्र.) २ श्री मलयगिरि व्याकरण. ३ श्री वसुदेवहिडि त्रीजो भाग. ४ पांचमो छट्ठो कर्मप्रन्य.
५ श्री बृहत्कल्प भाग ४
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર

Page #4

અમારા માનવંતા ગ્રાહકોનો આભાર અને નમ્ર સૂચના
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ” માસિક આ શ્રાવણ માસથી છત્રીશમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. આ નવા વર્ષના મંગળમય પ્રવેશના સમયે માસિકને વધુ વિકસાવવાની અમારી મંગળમય ભાવના આ અંક જોતા પાર પડી છે તેમ આપને લાગશે. માસિકને બાહ્ય પ્રદેશ કદ ( સાઈઝ ), મૃખપૃષ્ઠ વગેરે વિશેષ સંદર બનાવેલ છે. તથા તેની સાહિત્ય સામગ્રી તેટલી જ ( સુંદર લેખોવ ) મનનીય પીરસવાનો યત્ન પણ આ અંક જતાં શરૂ થએલ છે એમ આપને માલૂમ પડશે. તેથી તેમાં આપ સત્ત ગ્રાહક મહાશયને પણ સહકાર વિશેષ આવકારદાયક થશે. આપને સુવિદિત છે કે આ ભાસિક કઈ વ્યાપારી નફો પ્રાપ્ત કરવાની દૃષ્ટિથી ચાલતું નથી, પરંતુ આટલા વર્ષ થયા કેવળ સાહિત્ય સેવાની ઉમદા ભાવનાથી તે પાંત્રીસ વર્ષથી પ્રગટ થતું આવે છે અને આજ પર્યત તેણે એ રીતે સમાજની નિઃસ્વાર્થ સેવા બજાવી છે. એટલું જ નહિ પરંતુ દર વર્ષે મોટા ખર્ચ કરી ભેટની પણ વિવિધ સાહિત્યની સુંદર બુક આપેલ છે. ઉપરોક્ત સેવાની સિદ્ધિ અર્થે અમોએ આ માસિકને તેની અપાતી ભેટની બુકે સાથે દરેક રીતે સમૃદ્ધ-સુંદર બનાવવાની જે મંગળ ભાવના નવા વર્ષથી શરૂ કરી છે તેમાં પણ નફો કાઢવા કે વ્યાપારી દષ્ટિનો વિચાર બિલકુલ નહિ કરતાં વધારે સુંદર પ્રગટ કરતાં તેના અંગે ખર્ચ પણ વધારે થશે તેને જ માત્ર પહોંચી વળવા હાલ છે તેથી વાર્ષિક લવાજમમાં માત્ર ચાર આનાનો જ વધારે કરવાનો છે તે આપે અત્યાર સુધી ગ્રાહક રહી જે કદર કરી છે. ઉત્તેજન આપ્યું છે તેને માટે સર્વ ગ્રાહક બંધુઓનો ઉપકાર માનીએ છીએ અને હવે પછી તે જ રીતે ગ્રાહક રહેવા અને આપની એાળખાણવાળા, આપના નિવાસસ્થાનમાં રહેતા અન્ય જૈન બંધુઓને નવા ગ્રાહક બનાવી તે રીતે ઉત્તેજન આપવા નમ્ર સૂચના છે.
આપશ્રીએ નીચે મુજબ લવાજમ મનીઓર્ડરથી મોકલી આપવા કૃપા કરવી. ૧-૪-૦ આત્માનંદ પ્રકાશ પુ. ૩૫ મું. સં. ૧૯૯૩ ના શ્રાવણથી સં. ૧૯૯૪ ના અશાડ
માસ સુધીનું ચડેલું લવાજમ. ૧-૦-૦ આત્માનંદ પ્રકાશ પુ. ૩૬ મું સં. ૧૯૯૪ ના શ્રાવણથી સં. ૧૯૯૫ ના અશાડ
માસ સુધીનું લવાજમ. ૨૦-૩૦ ભેટની બુક “ મહારાજા ખારવેલ યાને કલિંગનું યુદ્ધ” લેખક ૨. સુશીલ
કૃત ભેટ મોકલવાના પોસ્ટેજ ચાજના ૨-૫-૭ ઉપર મુજબ બે રૂપીયા પંદર આના આપના તરફથી મનીઓર્ડરથી મળ્યા બાદ ભેટની બુક પિસ્ટ દ્વારા મોકલવામાં આવશે. અને આપના તરફથી મનીઓર્ડર કે પત્ર નહીં આવે તો રજીસ્ટર્ડ પિસ્ટેજ ચાર્જના રૂા. ૮-૩-૦ મળી ૩-૨--૦ નું વી. પી. કરવામાં આવશે જે સ્વીકારી આભારી કરશે.
ભેટની બુક ખરેખર ચિત્તાકર્ષક સાથે મનરંજન કરે તેવી થશે. આ બુકથી જૈન ઇતિહાસનું એક વધુ પાનું ખુલ્લું થાય છે. આવી ભેટની બુકને લાભ લેવા ન ચૂકશે !
- શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા આનંદ પ્રેસ, ભાવનગર
ભાવનગર

Page #5

Page #6

*
*
SIR
(
*
N
ને
IIII.
કt
ews
RURA
ગજો
પુસ્તક : ૩૬ મું : અંક: ૧ લે :
આત્મ સં. ૪૩: આ. શિ. સં. ૨:
વીર સં. ૨૦૬૪ : વિક્રમ સં. ૧૯૯૪:
શ્રાવણ : ઑગસ્ટ :
જ “શ્રી જૈન આત્માનંદ” નૂતન વર્ષાભિનંદન છે
[ રાગ : ગઝલ, તાલ : લાવણી ] શ્રી દેવ મહાવીરની કૃપાથી, દિન શુભ આજ ગણાય છે; ૌન માસિક આત્માનંદતણું, વર્ષ શુભ છત્રીશ ગણાય છે. માનંદ આજે જ્યાં જુઓ ત્યાં, પ્રિય જેનમાં દેખાય છે; તન મન અને ધનથકી, આનંદ આ ઉજવાય છે. માનુષી દેહ આ જગતમાં, ક્ષણભંગુર જે મનાય છે; નં સિદ્ધાર્થ સ્મરણથકી, આ દેહ કૃતાર્થ થાય છે. સમા અમારી આજની, શી રમણીય હે! દેખાય છે; વિકાર આજે હર્ષાનાં, શાં, શાં, સભામાં થાય છે. રંજન દિવસ છે આજન, આનંદ-હાણ લેવાય છે; fકનેશ્વર પ્રભુના સ્મરણથકી, નષ્ટ દેહ (!) મેક્ષ પમાય છે. ઘજે શિરે સહ જેન બંધુ, કંઈ પ્રાર્થના કરાય છે; દાસુખમય વર્ષ છત્રીશકું, જે આજ આત્માનંદમાં ઉજવાય છે. * શ્રી જેન આત્માનંદ સભામાં. શ્રાવણ શુદિ ૧
છોટમ” અ. ત્રિવેદી ગુરુપ્રભાત : ભાવનગર,
monume - e non
Onnurings

Page #7

વર્ષારં મે માં ગ લિક પ્રભુ પ્રાર્થના
ઇ
H,
A
AI
>
દેહરા. જય જય જય મંગળકરણ, હરકત-હરણ હરે શરમાનં સભા વદે, અરજ આજ ધરી ટેક. ૧. જીવન હારું જશભર્યું, વર્ષ વીત્યાં પાંત્રીશ; શરૂ આજ છત્રીસમું, પ્રથમ જપું જગદીશ. ૨.
હરિગીત છંદ. જય જય જગત સુખકાર, ભવતારણ પ્રભુ ભગવંત છે, આજે અમારા હૃદયમાં, દેદીય પ્રભુ અરિહંત છો; પ્રભુ તુજ ચરિત્ર વિચિત્ર પૂર્ણ, પવિત્ર અમ હૃદયે ગમે, આ વર્ષ હત્કર્ષ આપે, બેસતા છત્રીશમે. આપે વિજય સર્વત્ર, પ્રામાનં પત્ર ઘwrશને, શ્રી જૈનશાસનને ઉદય હે, પામી વિવિધ વિકાસને ચાહક સદા ચાહક રહે, વધતા જયે જ અનુકમે, આ વર્ષ હત્કર્ષ આપે, શ્રી પ્રભુ! છત્રીશમે. ૨. શ્રાવક અને શુભ શ્રાવિકાઓ, સાધુ ને સાધ્વીજીઓ, એ ચતુર્વિધથી સંધ ધર્મામૃત સદા પાઓ-પીએ; ગુણવાન થાહકને મળે, સદુધ શ્રી જેનાગને, ફરકે વિજયને વાવટે, આ પત્રને છત્રીશમે. દુર્ગણ બધાના દૂર કરીને, નૂર નવલું આપજે, સ્વર્ગસ્થ પ્રતિભાવંતકોનાં, સ્મરણ હૃદયે સ્થાપ; ગુણીયલ અમારા ગ્રાહકને, સુખી કરે પ્રભુ ! સૈ સામે, બહુ રંગ રૂડે જમજે, આ પત્રને છત્રીશમે. ૪. સદ્ધર્મની સેવા સજે, અરિહંત દેવ ઉરે ભજે, માનવજીવન ફરજ બજે, ને તુચ્છ સૈ ટેવે તજે; લાયક લખાણું લેખ એવા, ગ્રાહકે ઉરમાં ગમે,
જ્યવંત છે, જશવંત હે, આ પત્ર શુભ છત્રીશમે. પ, ઘરથ કારમાનંદના, જીવન જેવી આ સભા, સજન સુવાહક સાહ્યથી, પ્રગટી રહી ઐતી પ્રભા સ અને સે કાર્યવાહક, લાઈફ મેબર આ સામે, પ્રેમે કરે છે પ્રાર્થના, શુભ વર્ષ આ છત્રીશમે.
દાહરા. બાલ્યપણું વીતી ગયું, પામી વન આજ બહુવિધ બળ રેડયા કરે, સભ્યતણે સમાજ, સપ સન્મતિ સંસ્કૃતિ, દયા-ધર્મ ઔદાર્ય,
ગુણવંતા ગ્રાહક લહે, ઉત્તમ ગુણ એ આર્ય. ૨. શ્રાવણ
લેખક:
રેવાશંકર વાલજી બધેકા શુકલપક્ષ
ઈ નિવૃત્ત એજ્યુ ઇન્સ્પેકટર અને ધર્મોપદેશક–ભાવનગર

Page #8

1000
તન વર્ષ નું મં ગ લ મ ચ
પ્રવેશ,
k
“ ઉત્પાત્મ્યચપ્રોબ્યામ સત્ ′′—એ જૈન દર્શનના સ્યાદ્વાદમય સૂત્રને અનુસારે સૃષ્ટિના ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રુવમય નિયમેાને આધીન “ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ આજના નૂતન વર્ષના મગલમય પ્રભાતે છત્રીશમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. વ્યવહારદષ્ટિએ ( relative standpoint) છત્રીશ વર્ષોં પહેલાંની ઉત્પત્તિ અને ત્યારપછીના વર્ષોંના પર્યાયરૂપે વ્યય થવા છતાં આત્માનદ પ્રકાશ ધ્રુવપણે અચળ રહેલું છે; નિશ્ચયદૃષ્ટિએ ( absolute standpoint ) આત્માની બાલ્યાવસ્થા અને યુવાવસ્થાના ઉત્પાદ, વ્યયે। થતાં પ્રૌઢાવસ્થામાં પણ આત્માનરૂપે અચળ અમર પ્રકાશ ધ્રુવપણે પ્રત્યેક આત્મામાં રહેલા છે. સૃષ્ટિ પરના પ્રત્યેક પદાર્થી આ નિયમેને આધીન હૈ।વા છતાં મૂળ વસ્તુ તરીકે કાયમ રહે છે. સ્વભાવસિદ્ધ આ નિયમ હાઇને અન્યના વનું આરેપણુ કલ્પવાની જરૂર રહેતી નથી એ જિનસિાંત છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવરૂપ રાજનીતિમય જિનાજ્ઞાને અમલ વગરભયે જડ ચેતન તમામને કરવા પડે છે; અન્ય પરિભાષામાં કહીએ તે જિનવચનાનુસાર દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવરૂપ કાય કારણને આધીન આત્મા અને અન્ય તમામ વસ્તુઓ પ્રવર્તે છે. કારણને અંગે કાઇ પણ નિમિત્તવાળુ' પ્રેરકખળ (motive power ) અવશ્ય હેાય છે; તનુસાર આત્માનંદ પ્રકાશ સ્વગત (intutional) પ્રશ્ન પૂછે છે કે "દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવાનુસાર મેં ગત વર્ષમાં યથાશિકત કર્તવ્ય બજાવ્યું છે કે કેમ ? ઉત્તર ‘હા* કારમાં મળવાથી અંતરમાં આનંદ અનુભવે છે; કેમ કે જગમાં પ્રત્યેક મનુષ્ય કે જડ વસ્તુઓને પાતપેાતાનું કાર્ય હાય છે જ; તે કબ્યુને આધીન થઇ મનુષ્ય નિષ્કામ કર્તવ્ય બજાવ્યે જવું એ માનવ જન્મને સાર છે. “આત્માનંદ પ્રકાશ” પત્ર જડ હેાવા છતાં લેખેાદ્વારા દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ આત્મિક ગુણો વિકસાવનાર હેાવાથી કાય કારણની અપેક્ષાએ જિનમૂર્તિની મા સચેતનવત્ છે; કેમ કે તે જિનાજ્ઞાનું પાલક હોવાના દાવા કરે છે તેમ જ જિનવચનની પ્રતિભા પાડનાર હોવાથી વાચકાના જડવત્ સુપ્ત થયેલા આત્માને જગાડે છે અને પ્રેરણા આપી ઉન્નત કરે છે, ખુદ શ્રી તીર્થંકર મહારાજા પેાતાનુ અને શાઓનુ કામ પણ પ્રેરણા આપવાનુ જ હાય છે, શ્રી તીથંકર ભગવાન પણ પેાતાના સ્થૂલ હતથી પોતાની પાસેથી ‘ મુકિત * કાંઇ આપી શકતા નથી, પરંતુ પ્રાણીઓ જો તેમના જીવનમાંથી તેમ જ વચનમાંથી પ્રેરણા મેળવે તા સ્વતંત્ર રીતે કર્માંથી મુકત થઇ શકે છે; આ રીતે આત્માનંદ પ્રકાશ ગત વર્ષમાં પેાતાના અસ્તિત્વનુ કા યથાશકિત જાળવી રાખવાને અંગે ક્ષણભર પ્રશસ્ત ગૌરવ અનુભવી આધ્યાત્મિક આન ંદપૂર્વક સતાષ માને છે.
સજ્ઞા
19
વિધા ન
પ્રસ્તુત ૩૬ની સ'ના જે મહાત્માના પ્રેરણામળ નીચે આ આત્માનંદ પ્રકાશ સતત ગતિ કરી રહ્યું છે તે પ્રાત:સ્મરણીય સ્વ. પૂજય શ્રી વિજયાનંદસૂરિજીના આચાય તરીકે ગુણોની સંજ્ઞા સૂચવે છે. શ્રી વીર પ્રભુના હસ્તદીક્ષિત અને ઉપદેશમાલા ગ્રંથના કર્તા શ્રી ધ દાસણિએ આચાય ના

Page #9

૪. નૂતન વર્ષનું પાણી મંગલમય વિધાન છત્રીશ ગુણ વર્ણવેલા છે. તેમાંથી છત્રીશ છત્રીશીરૂપે જૈન દર્શનમાં વિસ્તરેલ છે. તે રીતે વિચારતાં જેમના પવિત્ર નામદ્વારા પત્ર તરીકેનું નામ પ્રકટ થયેલું છે તે આત્માનંદ પ્રકાશનું છત્રીસમું વર્ષ નૂતન વર્ષમાં સવિશેષ પ્રેરણાદાયી બનવાની આગાહી સૂચવે છે. સંસ્મરણે.
ગત વર્ષમાં જૈન સમાજમાં દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ આત્મિક અરૂપી ગુણાના પ્રતીકરૂપે સ્કૂલ સત્ર સુંદર પ્રમાણમાં થયાં છે, તેમ જ જૈન સમાજના ઉદ્ધારનું કાર્ય પણ થયું છે તે જાણી દરેક જૈન સાત્વિક આનંદ અનુભવશે. તેની સંક્ષિપ્ત નેંધ લેવી અસ્થાને નથી. દર્શન-સત્રના કાર્યમાં ગત વર્ષમાં શ્રી શત્રુંજય તીર્થને છ “રી' પાળતો સંધ જામનગરનિવાસી શેઠ પોપટલાલ ધારશીભાઇ વિગેરે તરફથી કાઢવામાં આવેલ હતું, જેમાં આચાર્યશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી, શ્રી સાગરાનંદસૂરિ તથા શ્રી વિજય મોહનસૂરિ મુખ્ય હતા. લગભગ ત્રણસો સાધુસાધ્વીઓ હતા. આ સંઘ
જામનગરથી પ્રયાણ કરી શાસનપ્રભાવના અને સાર્વજનિક ખાતાઓમાં પણ સદ્વ્યય કરતાં કરતાં - તેમ જ રાજ્યો અને અન્ય સંઘ તરફથી અભિનંદન સ્વીકારતાં સ્વીકારતાં લગભગ બે મહિનાની લાંબી મજલ છતાં નિર્વિધને શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રમાં આવ્યા હતા. ગત વર્ષનું આ દર્શન-શાસન-પ્રભાવના સત્ર કહી શકાય. આ સાથે તેમના તરફથી સિદ્ધક્ષેત્રમાં એક સેનેટેરીઅમની પણ શરૂઆત થઈ છે.
શ્રીકદંબગિરિ તીર્થના ઉદ્ધારક પૂ. શ્રી વિજયનેમિસૂરિના નેતૃત્વ નીચે ગત વૈશાક શુકલ ૧મીએ અંજનશલાકા તથા પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ નિર્વિદને પૂર્ણ થયાં હતાં. લગભગ એક હજાર પ્રતિમાજીની અંજનશલાકા તથા પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. આ રીતે દર્શન-તીર્થ–પ્રતિષ્ઠાનું સત્ર ગતવર્ષમાં પૂર્ણ થયું છે.
આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજીના પ્રયત્નના પ્રતાપે અંબાલા(પંજાબ)માં જૈન કોલેજની ઉદ્દઘાટન ક્રિયા મહાન સમારોહ સાથે થઈ ચૂકી છે. જૈન સમાજમાં આ પ્રથમ જ સંસ્થા છે. જૈન સમાજ કોલેજ ચલાવી શકે તેવી સ્થિતિમાં છે કે નહિં એ શંકાસ્પદ પ્રશ્ન હતું તે વખતે પંજાબના સંઘે એક અતિ વિકટ કાર્યનું બીડું ઝડપ્યું છે. ખરી રીતે ગુજરાતના જૈનેની જ એ જવાબદારી હતી પરંતુ અંદર અંદરના તીવ્ર મતભેદ અને નજીવા કલેશને અંગે ગુજરાત એ જવાબદારી અદા કરી શક્યું નથી એ ખેદજનક છે. આ કોલેજના આશ્રયે જૈન સંસ્કૃતિ( culture)ને અનુરૂપ બીજા પણ અનેક વૃક્ષ અને વેલાઓ ખીલી નીકળશે એમ કહેવું અસ્થાને નથી. આ. શ્રી વિજયવલ્લભસુરીશ્વરજી મહારાજ વૃદ્ધાવસ્થા છતાં લાં વિહાર કરી અંબાલા જઈ પહોંચ્યા; પંજાબના સંઘે દિવસ ધન્ય માન્ય; અમદાવાદથી શેઠ કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈ, મુંબઈથી શેઠ કાંતિલાલ ઈશ્વરદાસ, શેઠ સાકરચંદ મોતીલાલ તથા રતિલાલ વાડીલાલ વિગેરે આવેલા ગૃહસ્થો મુખ્ય હતા. માણસેના સમૂહ વચ્ચે કોલેજનું ઉદ્દઘાટન થયું. તે સાથે લાયબ્રેરી અને વ્યાયામશાળા ૫ણું ખોલવામાં આવી. આ સર્વને પ્રેરક આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ છે. કેળવણીની મુખ્યતા એ તેમના જીવનમાં વણાઈ ગયેલું તવ છે. જૈન દર્શનને અન્ય દર્શનના તુલનાત્મક (comparative) સિદ્ધાંતોના અભ્યાસ સાથે જૈન કૉલેજ સ્થાપવાનું જે સ્વપ્ન તેઓ વર્ષો થયાં સેવી રહ્યા તેની સત્યતા તેમના જ મુખ્યપણું નીચે સિદ્ધ થઈ તેને માટે તેમને કેવો હર્ષ થયે હશે તે તેમનું હૃદય જ જાણતું હેય ! પ્રસ્તુત કોલેજને વિશેષપણે સ્થાયી કરવા માટે તેમના ઉપદેશને અમલ પંજાબના સંધે અને

Page #10

ર્ ત ન વ
તું
પ્રકાશ
મ' ગ લ મ ય વિ ધા ન.
૫
સભગ્ર જૈન સમાજે જલ્દી ગ્રહણ કરવાનો છે. જ્ઞાનસત્રનું આ મુખ્ય કાર્ય ગણી શકાય. એ રીતે અનેક સ્થળે શ્રાવક શ્રાવિકાક્ષેત્રની ઉન્નતિ માટે ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણીની અનેક સંસ્થા શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના ઉપદેશ અને પ્રયત્નવડે સ્થાપન થઇ છે, જેને જૈન સમાજ ઉપર અવર્ણનીય ઉપકાર છે.
મુનિશ્રી દનવિજયજી, જ્ઞાનવિજયજી અને ન્યાયવિજયજીની ત્રિપુટી, વાયવ્યપ્રાંત, U. P.ના છઠ્ઠાએમાં ધર્મપ્રચારનું કાર્ય અનેક કષ્ટો સહન કરી રહી છે. અનેક અજૈનાને જૈને અનાવ્યા છે અને હજી પણ જૈન દર્શનના સુંદર પ્રચાર કરી અનેક મનુષ્યાને જૈન બનાવે છે. નૂતન જૈનેાની શ્રદ્ધા ટકી રહે તે માટે તે તે સ્થળે નવાં દેરાસરા, લાઇબ્રેરી તથા ઉપાશ્રય વિગેરે ઉપદેશદ્વારા કરાવવાના પ્રાધ ચાલુ છે. એ રીતે જૈનધર્મના પુનરુદ્ધારને માટે તેમને ધન્યવાદ ધટે છે.
કેળવણી અને બેકારીના પ્રશ્નો આજે દરેક કામેાની માકક જૈન કામને પણ મુંઝવી રહ્યા છે. તેવા પ્રસંગે રાધનપુરમાં જૈન ઓર્ડીંગની ઉદ્ઘાટન ક્રિયા લગભગ બે લાખ રૂપિયાની સખાવતથી પેાતાના પિતાશ્રીનું મુખ્ય નામ જોડીને શેઠ કાંતિલાલ ઇશ્વરદાસ તરફથી પૂ. શ્રી. વિજયવલ્લુભસૂરીશ્વરજી મહારાજના મુખ્યપણા નીચે મહાન ઉત્સવના સમારભપૂર્વક નવાબસાહેબને હાથે કરવામાં આવી હતી. આ ઉમદા સખાવતને માટે નવયુગના ખળને પીછાણનાર તથા ટૂંકી મુદતમાં લાખા રૂપીયાની કેળવણીમાં સખાવત કરનાર શેઠ શ્રી કાંતિલાલ ઇશ્વરદાસ તેમજ તેઓશ્રીને પ્રેરણા આપનાર તેઓના ધર્મ પત્ની શ્રીમતી શકુંતલા વ્હેનને ધન્યવાદ ધટે છે. આવી ટૂંકી મુદતમાં નાના ઉલ્હાર માટે આટલી મેટી સખાવત કરનાર શેઠશ્રી કાંતિલાલભાઈને માટે જૈન સમાજ હ પામે તે સ્વાભાવિક છે. ગત વર્ષમાં ઉદ્ભવેલું આ બીજું જ્ઞાનસત્ર છે.
પ્રત્યેક વર્ષે જ્યેષ્ઠ શુદિ ૮મે સ્વ. શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયંતી આ સભા તરફથી શ્રી સિદ્ધાચળજી ઉપર ઊજવાય છે, જેમાં પ્રભુની અંગરચના તથા પૂજા ભણાવવા વિગેરેથી દેવ-ગુરુભક્તિ સાથે લઘુ સ્વામીવાત્સલ્ય થાય છે, તે લાભ કાયમને માટે લેવાની ભાવના થતાં પૂ. વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજની પ્રેરણાથી શેઠ સકરચંદ મેાતીલાલ તરફથી ત્રણ હજારની રકમ સભાને આપવા નક્કી થયેલ છે, જેના વ્યાજમાંથી દરવર્ષે જ્યેષ્ઠ સુદિ ૮ મે દેવગુરુભક્તિ કરવામાં આવશે. આ સભા શેઠ શ્રી મે।તીલાલભાઇ મૂળજીભાઇ ને તે ઉદરતા માટે મુમ્બારકબાદી આપે છે. સ્વર્ગવાસી શેઠ મેાતીલાલભાઇ મૂળજી દેવગુરુધના પરમ આરાધક હતા. તેઓએ પેાતાના જીવનમાં સાનિક અને જૈન સમાજની સેવા માટે અનેક ખાતાએ ખાલી જૈન સમુદાયને રાહત આપી છે. તેઓના પગલે ચાલી તેમના પિતૃભકત સુપુત્ર શેઠ સકરચંદભાઇ પણ તેવી જ સખાવતા અત્યારે પણ કરી રહ્યા છે અને દેવગુરુધર્મની ભક્તિ તેઓશ્રીએ પિતાએ આપેલા લક્ષ્મીના વારસાની સાથે લીધી છે અને તે રીતે તેઓ મનુષ્ય જન્મનું સાČક કરી રહ્યા છે. શેઠ હેમચંદભાઇ મેાતીચન્દ્વ ઝવેરીએ પાટણમાં પૂ. પ્રવર્તક મહારાજ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી એકાવન હજાર આપી જ્ઞાનમંદિરનું મકાન બનાવી આપવા પ્રથમ જાહેરાત કરી હતી, તેના અમલ પૂ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજીની હાજરીમાં ગતવમાં થયે છેતે જાણી જન સમાજને વિશેષ આનંદ થશે. આ સંસ્થાનું નામ શ્રી આત્મકાંતિ હેમચંદ્રાચાય જૈનજ્ઞાનમદિર એ રીતે રાખેલ છે. પાટણમાં જન તાડપત્ર અને હસ્તલિખિત પ્રતેના પ્રાચીન ભંડારો

Page #11

ވދޯ
નૂ ત ન વ નું
પ્રકાશ
મ' ગ લ મ ય વિ ધા ન.
છે, જેનુ સ રક્ષણુ આ જ્ઞાનમંદિરમાં થાય તેવી ગાઠવણ કમીટીના બંધારણપૂર્વક થશે. આ નજીકના ભવિષ્યમાં ઉપન્ન થનારું જ્ઞાનસત્ર. પ્રાતઃસ્મરણિય પૂજ્યપાદ્ પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજે તેઓના સુશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજશ્રીના સુશિષ્ય સાક્ષરવય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના સહકારથી લીંબડી, પાટણ વગેરેના પ્રાચીન જ્ઞાનભડારાને ઉદ્દાર કર્યો છે અને તેને સુરક્ષિત બનાવ્યા છે તેમજ તેના સવ કાષ્ટ લાભ લઈ શકે તે માટે તેએએ રજીટી વિગેરે એવી સરળ રીતે બનાવ્યું છે કે ૫'ચમ આરાને માટે જિનબિંબ, જૈન આગમ તીર્થ"કર સંદેશ શાસ્ત્રકાર મહારાજે જણાવ્યુ છે તે સત્ય છે અને આત્માના મેાક્ષ માટે બને વસ્તુઓ ઉપયાગી છે. એવા જિન આગમને એ ત્રણે મહાત્માએ એ ધણા જ પરિશ્રમ સેવી જૈન જ્ઞાનભડારાના ઉદ્ઘાર કર્યાં છે તેટલું જ નહિ પરંતુ મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે એ પ્રાચીન હસ્તલિખિત પ્રદેામાંથી ભાવિકાળને માટે જૈન દર્શનને ઉપયેાગી એવા અપૂર્વ ગ્રંથ અને સાહિત્યનુંશાધન કરી અનેક ગ્રંથે! આ સભા દ્વારા પ્રસિદ્ધ કરાવ્યા છે, તે અને ભાવિ કાળને માટે જૈન સમાજ માટે એક અતિ ઉપયાગી મહત્ત્વની વસ્તુ બની છે, જે નહિ ભૂલી શકાય તેવા જૈન સમાજ ઉપર ઉપકાર છે.
કરાંચી મુકામે સાહિત્ય પરિષદમાં થયેલા ઠરાવાનુસાર શ્રી હૈમસારસ્વત સત્ર સાથે શ્રી હેમચ‘દ્રાચાર્ય નુ નામ સાનેરી સાંકળથી સચૈાજાયેલુ` રહેશે. એક વખતનુ પાટણની રાજધાનીનુ ગૌરવ કુમારપાળ રાજાની વિશુદ્ધ ધાર્મિકતા અને અન્ય વિશિષ્ટતાઓ તેમજ સરસ્વતી અને લક્ષ્મીના વૈભવના વિરલ સહકારનું ઐતિહાસિક દૃશ્ય ખડુ થાય છે. એ મહાન જ્યોતિધરના પુણ્યસ્મરણમાં સારસ્વત સત્ર ઊજવવાનુ` યુ છે એ એમને માટે સ્થાન પણ સમુચિત જ છે. આ પ્રસંગે ત્યાં બિરાજતા વર્યા‰ પ્ર. મહારાજ શ્રી કાંતિવિજયજીનું અનેરું સ્થાન હશે કેમ કે તેઓશ્રીએ પાટણના ભડારમાંથી જૈન ગ્રંથ-સમુદ્ધારનુ` કા` વર્ષો થયાં કરેલું છે. ગુજરાતની પ્રથમ અસ્મિતા પ્રકટાવનાર શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય જ છે એમ વર્તમાન ગૃહમંત્રી શ્રી મુન્શીજીએ ઉચ્ચાયુ છે. તે રીતે શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય અને કુમારપાળ રાજાને યાગ કેવી રીતે પાટણમાં ઝળકયા તેનું ઐતિહાસિક નિરૂપણ શ્રી હૈમસારસ્વતસત્રના ઉત્સવ આરંભ પહેલાં ભૂમિકારૂપે આ ખીજી' જ્ઞાન-સત્ર.
તૈયાર થવું જોઇએ એમ અમારી માન્યતા છે. નજીકમાં થનારું
શ્રી વલ્લભ દીક્ષા શતાબ્દિ મહાસવ અંબાલા જૈન કૉલેજના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે ઉજવવામાં આવ્યા જેમાં પૂ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજનું પચાસ વર્ષનું સંયમી જીવન અને મુખ્યતાએ તેમની કેળવણી તરફની અભિરુચિ વિગેરેનું વર્ણન કરવામાં આવ્યુ. એ રીતે એમના સંયમી જીવનના અર્ધ શતાબ્દિ મહે।ત્સવ ચારિત્ર-સત્રરૂપે ગત વર્ષમાં ઉજવાયે.
પાલીતાણામાં શ્રી સાગરાનસૂરિજીના ઉપદેશથી શત્રુંજયની તળાટીમાં ‘ વમાન જૈન આગમદિર ’ તૈયાર કરવાની શરૂઆત થઇ ગઇ છે. પીસ્તાલીશ આગમે। લિપિદ્વારા જળવાઈ રહેવાના તેમાં મુખ્ય ઉદ્દેશ છે. અક્ષરે આરસમાં કાતરાઇને કળાની દૃષ્ટિએ તૈયાર કરવામાં આવશે તે। જૈન સમાજને જ્ઞાન તથા કળા ઉભય-ના સુંદર ચેાગ મળી શકશે.
આચાય શ્રી વિજયમાહનસૂરિની પ્રેરણાથી જૈન આગમ સાહિત્યમ'દિરનું ખાતમુ પન્નાલાલ ખાખુની ધર્મશાળાની બાજુમાં પાલીતાણામાં થઇ ગયુ છે, તેમાં તાડપત્ર અને કાગળ ઉપરની હસ્તલિખિત પ્રતે, પન્ના અને ચિત્રાના સગ્રહ કરવા સાથે જૈનમ્યુઝીઅમના જૈન સૃષ્ટિમાં

Page #12

નૂતન વનું
પ્રાથ
મ' ગ ળ મ ય વિ ધા ન
ઉમેરે થાય તેવી તેઓશ્રીને વિનંતિ કરવી અસ્થાને નથી. શ્રી શત્રુંજય તીમાં જ્ઞાનમદિર અને જૈન મ્યુઝીયમની આવશ્યકતા હતી અને તેને માટે અમેએ આત્માનંદ પ્રકાશદ્વારા કેટલાક વખતથી શે શ્રી આણુંદજી કલ્યાણુજીને નમ્ર વિનંતિ કરતા હતા પરંતુ શ્રી વિજયમેાહનસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા શ્રી વિજયપ્રતાપસૂરિ મહારાજ તરફથી થયેલું આ સાહિત્યમ`દિર પણ આવકારદાયી છે, અને આ પરમ પવિત્ર તીની સાથે હોવાથી અને ! તીની શૈાભામાં પણ વૃદ્ધિ કરશે એમ અમે માનીએ છીએ.
શ્રી
જૈન સમાજના સરાકજાતિના ઉદ્ધાર માટે હાલમાં ચર્ચાએ આવે છે. મગવિજયજી તથા અન્ય ગૃહસ્થે। આ સરાક જાતિના પુનરુદ્ધારમાં રસ લઈ રહ્યા છે. એ સરાક જાતિનું વર્તન, એમનાં ગાત્રા અને કુલદેવતાઓ સંબંધેના ઇતિહાસ તપાસતાં વસ્તુતઃ સરાક એ શ્રાવક શબ્દના અપભ્રંશ છે. સરાક જાતિ મગધ, બિહાર, બંગાલમાં એક દિવસે જૈન સંધની જાહોજલાલી હતી તેના અવશેષરૂપ છે. આ જાતિના પુનરુદ્ધારનું કાર્ય સ્વ॰ શ્રી વિજયધમસૂરિના શિષ્યા કરી રહ્યા છે તે વિશેષ અભિનંદનને પાત્ર છે,
" .
બિહારનાં આપણાં તીર્થા ઉપર હમણાં નવી આક્ત ઊતરે એવા ભણકારા સંભળાઈ રહ્યા છે. હાલમાં ખીહારની સરકારે હિંદુસમાજની ધાર્મિક મીલ્કતા, મંદિરો વિગેરેની વ્યવસ્થા માટે એક નવા કાયદો તૈયાર કરવાની પ્રવૃત્તિ હાથ ધરી છે. એ કાયદાનું નામ બિહાર ગવન મેં હિંદુ રિલીજીઅસ એડાવમેંટ લા-એવું રાખવામાં આવેલ છે. જે પાયા ઉપર એ કાનૂન રચવામાં આવ્યા છે તે જૈન સમાજને અન્યાય આપે એવી ચિંતા ઊભી થઇ છે. ફૅન્સ તરફથી તેના વિરોધ માટે બિહારના વડાપ્રધાન અને ગવર્નરને તાર કરવામાં આવ્યા છે તેમ જ સમિતિ પણ નીમવામાં આવી છે. આ બાબત પ્રત્યેક શહેરની જૈન સસ્થાએ ઉપાડી લેવાની જરૂર છે.
જૈન કૉન્ફરન્સને આવતા વર્ષમાં ભાવનગરનું આમ`ત્રણ છે. જૈન કોન્ફરન્સ આજે જોઇએ તેવી સંજીવન નથી. પિરષદેાના જલસા થાય અને શ્રીમંતાની સખાવતા જાહેર થાય તા જ ખરી જાગૃતિ ગણાય—એ ભ્રમ હવે ભાંગી ગયેા છે. ભાવનગરમાં સક્રિય કાર્ય કરી બતાવવાનું તેમજ જૈન સમાજમાં સપની વૃદ્ધિ કરવાનું કાર્ય કાન્ફરન્સના આગેવાને કરી બતાવશે એવી સૂચના આ પ્રસ ંગે અસ્થાને નથી જ. કૉન્ફરન્સ તરફથી કેલવણીના પ્રચારકાર્ય માટે સમિતિ સક્રિય કાર્ય કરવા નીભાઈ છે તે હની બાબત છે.
સમગ્ર હિંદુસ્તાનમાં સંક્રાંતિ કાલનાં પ્રચંડ મેાજાએ વહેવા લાગ્યાં છે. મહાત્મા ગાંધીજીના નેતૃત્વ નીચે રાષ્ટ્રીય પ્રધાનમંડળ ઘણાં પ્રાંતામાં સ્થાપિત થયેલુ છે અને તેમના હાથમાં ધણું અંશે દેશનુ સુકાન છે. દારુના વ્યસનના ત્યાગ મદ્રાસ અને મુંબઇ ઇલાકામાં અમલમાં મૂકવામાં આવ્યા છે. રાજકીય દૃષ્ટિએ આર્થિક લાભાનુ ઉત્પાદન અને રાષ્ટ્રીય કેળવણીની શરૂઆત વિગેરે અનેક કાર્યો શરૂ થઇ ચૂકયા છે, અને ફેડરેશન જો લે!શાસનની દૃષ્ટિએ ન હોય તેા અસ્વીકાર કરવા ભારતવર્ષ તૈયાર થઇ ગયું છે. ભારતવર્ષ જાગ્યું છે. જૈન સમાજની માત્ર એક જ વ્યકિત શ્રી લઠે પ્રધાનમંડલમાં છે તેથી જૈન સમાજ રાજકીય દૃષ્ટિએ કેટલા પછાત છે તે જણાઇ આવે છે. જૈનસમાજમાં વર્ષા થયાં કુસંપે ધર ઘાલ્યું છે, જૈન કામને પણ રાષ્ટ્રમાં સમાવેશ થાય છે, રાષ્ટ્રને પડતાં દુ:ખાને અનુભવ તેને પણ કરવા પડે છે; જૈન સમાજ અખ'ડ અને એકત્ર હાય તેા શાસનાહારનાં અનેક કાર્યો સરલતાથી કરી શકે.

Page #13

( ૮
નૂ તન વર્ષ નું
મં ગ ળ મ ય વિ ધા ને
ગતવર્ષમાં સન્મિત્ર મુત્ર શ્રી કપૂરવિજયજી કે જેમને ચારિત્રપર્યાય મહાન હતો, વર્ષો સુધી અમારા તેમજ અન્ય પત્રામાં લેખો લખી તેમ જ અનેક પુસ્તકોનું પ્રકાશન કરાવી જન સમાજ ઉપર જેમને પ્રચંડ ઉપકાર હતો, જેઓ પ્રકૃતિએ શાંત, સરલ અને મિતભાષી હતા, તેમજ શ્રવણ, મનન અને નિદિધ્યાસનમાં જ કાલ વ્યતીત કરતા હતા અને જેઓ સ્વ. પૂર વૃદ્ધિચંદજી મહારાજના શિષ્ય હતા તેમને પ્રાચીન વિભૂતિ તરીકેનો ગત વર્ષમાં અભાવ થયો છે અને એ રીતે જૈન સમાજમાં ભારે ખોટ પડી છે તેમને સ્મરણુંજલિ અર્પીએ છીએ. પૂ. શ્રી વિજયવલ્લભસુરીશ્વરજી મહારાજના જમણા હાથ સમા મુ. શ્રી ચરણવિજયજી કે જેમના હૃદયમાં સાહિત્યોહાર અને જૈન સમાજની ઉન્નતિ માટે સંપૂર્ણ ધગશ હતી અને જેમની ગુરુભકિત પણ અનન્ય હતી તેમનો સ્વર્ગવાસ થયો, તેથી એક મુનિરત્નની જૈન સમાજને ખોટ પડી છે. તદુપરાંત મુત્ર શ્રી સુમતિવિજયજીની, મુ. શ્રી વિચક્ષણવિજયજી અને મુગીવણવિજયજી વિગેરે ખરેખરા ચારિત્રપાત્ર મુનિને પણ અભાવ થયો છે. ગૃહસ્થવર્ગમાં આ સભાના જે જે સભાસદે સ્વર્ગવાસી થયા છે તે માટે આ સભા ગતવર્ષનાં સંસ્મરણે માટે ખેદ પ્રદર્શિત કરે છે, તે સાથે શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ કે જેઓ જૈન સમાજના કટોકટીના પ્રસંગે કાર્યકર્તા અને શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના અગ્રણી તરીકે હતા તેમનું કરુણ અવસાન વિચિત્ર સંયોગોમાં થયું તેને માટે સવિશેષ દિલગીરી પ્રદર્શિત કરે છે. પ્રસંગે પાત્ત શેઠ આણંદજી ક૯યાણજીની પેઢીના બંધારણને વિશાળ અને સુવ્યવસ્થિત કરવા સૂચના કરીએ છીએ. લેખદર્શન.
ગત વર્ષમાં ૧૬ પદ્ય લેખ અને ૬૯ ગદ્ય લેખો કુલ ૩૦૬ પાનાંઓમાં આપવામાં આવ્યા છે; તેમાં સ્વીકાર અને સમાલોચનાના આઠ લેખો અને વર્તમાન સમાચારના નવ લેખે તેમજ ચર્ચા પત્રને એક લેખને સમાવેશ થાય છે. પદ્ય લેખના લેખકે રાજપાળ મગનલાલ વહાર, આ૦ શ્રી વિજયસ્તરસૂરિજી મહારાજ, છોટમ અ. ત્રિવેદી, ભગવાનદાસ મહેતા, રેવાશંકર વાલજી બધેકા વિગેરે છે. ગદ્ય લેખના લેખક મુમુક્ષ મુનિ, સં. શ્રી કપૂરવિજયજી છે તેમજ આ. શ્રી વિજય કસ્તૂરસૂરિજીના લેખ મનનીય અને વિચારણીય છે તેમજ વિદ્વત્તાભરેલા છે. મુ. શ્રી ન્યાયવિજયજી, રા. મોહનલાલ ચોકસી, રા, રાજપાળ વહારે. રા. ભગવાનલાલ મહેતા, ૨, વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ, આત્મવલ્લભ અને અભ્યાસી વિગેરે લેખકે વિચારક, અભ્યાસી હોઈને તેઓના લેખો સમયને અનુસરતા અને મનનીય છે. તદુપરાંત સમ્યગુજ્ઞાનની કુંચીના બાર લેખો તત્ત્વજ્ઞાનના ગ્રંથને સુંદર અનુવાદ છે. મૂળ લેખક વિદ્વાન બાબુ શ્રી ચંપતરાથજી ની બેરીસ્ટર-એટ-લૈં છે. આ લેખ વિદ્વત્તાપૂર્ણ અને પશ્ચિમાત્ય વિચારની તુલનાત્મક દષ્ટિએ (comparative view ) લખેલો છે. વર્તમાન સમાચાર વિગેરે લેખો માસિક કમિટી તરફથી આપવામાં આવેલ છે. મુખપૃષ્ટ ઉપરનો ક શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિવાચકૃત તત્ત્વાર્થના સ્વપજ્ઞ ભાષ્યમાંથી આપવામાં આવેલ છે, જેમાં માનવ જીવનનું રહસ્ય મુક્તિજ્ઞાનરૂપે સંક્ષિપ્તમાં ધ્વનિત થાય છે. ઉપરોક્ત તમામ લેખો જુદા જુદા વિષય ઉપર ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિબિંદુઓથી લખાયેલા છે. આ તમામ લેખે સ્વયંસ્કુરિત (intutional), સંગ્રહિત, અનુવાદિત અને સમીરૂપે બોધપ્રદ શૈલીથી પૂર્ણ છે. ભક્તિ, જ્ઞાન, યોગ, સાહિત્ય, નૈતિક મનોબળ (moral mental force), આરોગ્ય, વૈરાગ્ય, પશ્ચાત્તાપ, પુસ્થાથ, સંસારની અનિત્યતા, આધ્યાત્મિક બળ (spiritual power ) અને જીવનસંરકૃતિ વિગેરે આત્માને અનેક ગુણને વિકાસ કરનાર છે; જેથી ભૂત અને વર્તમાનના વાચકે ઉપરાંત ભવિષ્યના વાચકેની સદાશા ઉપર તેમના આત્માને પારિમિક ભાવેને સમર્પીએ છીએ. અને નૂતન વર્ષના તમામ લેખક

Page #14

નૂતન વર્ષ નું
મં ગ ળ મ ય વિ ધા ન.
૯
મહાશને નવીન લેખસામગ્રી સાથે પ્રેરક થવા વિનંતિ કરીએ છીએ. તેમ જ અન્ય વિદ્વાન વિચારક અને અભ્યાસક પ્રતિભાશાળી લેખકોને ઉત્તમ લેખકારા જૈનદર્શનની સેવા કરવા સાદર નિમંત્રીએ છીએ. ભાવના.
પ્રસ્તુતઃ સભા તરફથી વસુદેવહિડી જેવા પ્રાચીન કથાનુયોગના પ્રાકૃત અપૂર્વ ગ્રંથના બે વિભાગો પ્રકાશિત થઈ ચૂક્યા છે; ત્રીજો તૈયાર થાય છે. શ્રી ભદ્રબાહસ્વામી પ્રણત બહકપસુત્રને ચે વિભાગ તૈયાર થાય છે. આ મહાન ગ્રંથોનું સંશોધનકાર્ય પૂ. પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજ્યજી મહારાજના પ્રશિષ્ય વિદ્વાન મુ. શ્રી ચતુરવિજયજી તથા પુણ્યવિજયજીને આભારી છે. તદુપરાંત શ્રી ગુણચંદ્રમણિકૃત પ્રાચીન શ્રી “મહાવીર ચરિત્ર'નું ભાષાંતર તૈયાર થઈ ગયું છે અને પંચમ તથા ષષ્ઠ કર્મગ્રંથ મૂળ તથા મલયગિરિ વ્યાકરણ, ધર્માલ્યુદય કાવ્ય યાને સંધપતિચરિત્ર તૈયાર થાય છે. ભાષાંતરના અન્ય ગ્રંથો પણ ગત વર્ષમાં બહાર પડેલ છે. નૂતન વર્ષમાં અન્ય ઉત્તમ ગ્રંથ વિશેષપણે પ્રકટ કરવાની અભિલાષા આ સમયે વ્યક્ત કરીએ છીએ. અંતિમ પ્રાર્થના. 1 જીવન અને મૃત્યુ એ શું છે ? ગુર્જરકવિસમ્રાટ સ્વ. નરસિંહરાવના શબ્દોમાં “મૃત્યુ” એ જીવનસિંધુમાં બુદ્દબુદ્દરૂપ છે. જેમ બુદ્દબુદ્દ એ સિંધુ જ છે તેમ મૃત્યુ એ પણ જીવન જ છે; જીવનનું રૂપાંતર છે. પરમાર્થ દૃષ્ટિથી સનાતન જીવનનું સંવેદન થતાં મૃત્યુ એવો પદાર્થ રહેતો જ નથી. આ રીતે જીવન અને મૃત્યુ એક જ સિક્કાની બે બાજુઓ છે. જૈન પરિભાષામાં આત્મા અમર દ્રવ્ય છે; જીવન અને મૃત્યુ એ પર્યાય છે. જ્યાં સુધી આત્મા કર્મ સહિત છે ત્યાંસુધી તેને જીવન મૃત્યુની પરંપરાઓ ચાલુ છે. એક વ્યક્તિને ત્યાં એક પુત્ર જન્મ લે છે એ જ પુત્ર પૂર્વજન્મમાં મૃત્યુ પર્યાયમાંથી પસાર થયેલું હોય છે. આ પરંપરાઓ અટકાવવાની બ્રેક કઈ છે? જીવન એ મર્યાદિત ભટી, અખંડ અને અનંત થાય ત્યારે જ મૃત્યુ–પર્યાયનો વિનાશ થાય. વસ્તુસ્થિતિ આમ હાઈ, સંપૂર્ણ મુક્તત્વ, સંપૂર્ણ નિરામયતા, સંપૂર્ણ સુખ, સર્વોત્કૃષ્ટ ઉન્નતિ અને ક્રમિક વિકાસને અંત ( End of evolutiou) એ જ આત્માનંદને પ્રકાશ છે. તિમિર ગયું ને જ્યોતિ પ્રકાશ્યો’ એ કાવ્યનું આવિર્ભત સ્વરૂપ છે. આ અવસ્થા એ વાણીને વિષય નથી. ઊઠો, કર્તવ્યમાર્ગમાં તૈયાર થાઓ, ઉચિત કર્તવ્યમાં પ્રતિદિન અપ્રમાદીપણે સામેલ રહે, અને તમારા પિતાના હાથે જ મુક્ત-સ્વતંત્ર બને, એ જૈન દર્શનને પ્રધાન ધ્વનિ છે. આત્મજાગૃતિ જેમ જેમ વધતી જશે તેમ તેમ આત્માના ક્ષાપશમિક ગુણતારા, નક્ષત્ર અને ગ્રહોની પ્રભા સૂર્યતેજમાં લય પામે તેમ-ક્ષાયિકમાં લય (absorption) થતા જશે; પરંતુ આ સિદ્ધ કરવાના નિમિત્તે બળવાન હોવા જોઈએ એ દૃષ્ટિએ પ્રસ્તુત ૩૬ મા વર્ષમાં ૩૬=શ્રી નવપદજીના અધિષ્ઠાયક દેવ શ્રી વિમલેશ્વર દેવનું સ્મરણ કરી, એ દેવ વાચકોને જીવનમાં રસપૂર્તિ કરી સમસ્ત જીવનની પરમાત્મા સાથે અભેદ એકતા કરાવવા નવચેતના પ્રકટાવવામાં સહાયભૂત થાય એ મંગલમય પ્રાર્થના સાથે ૩૬ ગુણો યુક્ત સ્વ. ગુરુવર્ય શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરનું પ્રેરણાબળ સવિશેષપણે નુતન વર્ષમાં મેળવવા ઈચ્છી, ભક્તામરની પાદપૂર્તિરૂપ એક વિદ્વાનનો તેમની તરફ ભક્તિરૂપે પ્રેરાયેલો રસ્તુતિક સાદર કરી વિરમીએ છીએ.
जैनेन्द्रदर्शनसमुद्रसुधाकराय, सिद्धांतसारकमलभ्रमरोपमाय ।। ગણાતુસાનસારનાથUાય, તુ નમો દિનમપિશોપura / રતિઃ ૩

Page #15

આ.
કયાં?
આજે જૈન સમાજમાં સર્વત્ર પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણ પર્વની ચર્ચા ચાલી રહેલી દષ્ટિગોચર થઈ રહી છે. આજે દઢમાસનો ધર છે, આજે મહિનાનો ધર છે, આજે પંદરનું ધર છે, આ વખતે શ્રી પર્યુષણ પર્વ સારી રીતે આરાધ્યું છે. અમુક મહારાજ છે એટલે અમો તો આમ કરશું અને તેમ કરશું..
શ્રી પર્યુષણ આવ્યા અને ગયા. શ્રી પર્યુષણ પર્વની સ્મૃતિરૂપ થડા દિવસ ચર્ચા ચાલશે કે અમુકે દેઢમાસ કર્યું, અમુક મા ખમણ, અમુકે પાલખમણ કર્યું તે અમુકે અઢાઈ કરી.
આ વખતે મહારાજશ્રી બહુ જ વિદ્વાન હોવાથી શ્રી કલ્પસૂત્ર બહુ જ સરસ સંભળાવ્યું, વ્યાખ્યાનમાં રસ ઘણો જ આવ્યા, ફલાણાએ અમુકની પ્રભાવના કરી તો અમુકે લ્હાણી કરી. જુઓને, ફલાણુ એ તે બોલીઓમાં ખૂબ રંગ જમાવ્યો, વધી વધીને બોલીઓ લીધી. ફલાણાએ પારણું કરાવ્યાં. ફલાણાએ કાંઇ ન કર્યું. ફલાણાએ સાધર્મિક વાત્સલ્ય કયું તો ફલાણાએ મોટો વરઘોડો ચઢાવ્યો. એ ફલાણે ઉપાશ્રયે ધમાલ થઈ. એ શ્રીફળો ઉછળ્યાં. ફલાણે મારામારી થઈ–ધમાલ વધી પડી.
પરંતુ સાચી પરિસ્થિતિ તરફ આપણું ધ્યાન નહીં ખેંચાય કે આજે આપણે છીયે કયાં ? શ્રી પર્યુષણ પર્વ સફળ કેમ થાય ? પર્યુષણા પર્વની સફળતા શામાં ? આપણે કોણ હતા, આજે શું થઈ ગયા અને ભવિષ્યમાં શું થઈશું ?
પર્યુષણ પર્વ એટલે કર્મનિર્ભરવાના દિવસે. પર્યુષણ પર્વ એટલે શાંતિથી તપ, જપ, જ્ઞાન, ધ્યાનપૂર્વક સાઅશ્રવણ કરી આત્મસંશોધન કરવાનો દિવસ. માંજેલા દર્પણ સમાન આત્માને ઉજજવલ બનાવવાના દિવસે, સીદાતા સાધર્મિક
લેખક-પં. શ્રી સમુદ્રવિજયજી બંધુઓને ઉન્નત બનાવી ધર્મમાં સ્થિર કરવાના દિવસે. પર્યુષણ એટલે પરસ્પર મેલ કાઢી મેળ કરવાને દિવસે. કષાયોને શાવવાના દિવસે. અપરાધોની માફી માંગવી, માફી આપવાના દિવસે. પર્યુષણ એટલે ચિત્યપરિપાટી આદિ પાંચ કર્તવ્યોને આરાધવાના દિવસો, પણ આપણે આપણી છાતી ઉપર હાથ મૂકીને શાંતચિત્તે વિચાર કરીશું તે આપણે અંતરાત્મા ધીમે સાદે જવાબ આપશે કે આપણે આ બાબતોથી ઘણું જ દૂર થઈ રહ્યા છીએ. આપણું વડીલો કરતાં આપણામાં ધર્મ, જ્ઞાન, શ્રદ્ધા, ભાવભક્તિ, સંધશકિત આદિ નહીં જેવાં જ છે.
આપણા વડીલે ધાર્મિક કાર્યોમાં, તીર્થોની રક્ષા કરવામાં, સમાજેન્નતિ કરવામાં, સીદાતા સાધમિક બંધુઓનો ઉદ્ધાર કરવામાં, દીન-દુઃખીઅનાથાની સહાય કરવામાં ખડે પગે ઊભા રહેતા, રાજદરબારમાં એમની હાક વાગતી. .
પૂર્વાચાર્યો, રાજા, મહારાજા, સમ્રાટોને પ્રતિબોધી આપણું પડહ વગડાવતા. હજારે લાખો અને જૈનો બનાવી પુનિત જૈન ધર્મને ઝંડો ફરકાવતા. ત્યારે આજે આપણે આપણું પ્રાચીનતા, પ્રમાણિકતા, શ્રદ્ધાળુતાને પણ વિશ્વાસ આપવા સમર્થ છીએ ? આજે આપણે છીયે કયાં એ વિષય વિચારવાને આપણને કુરસદ છે?
પર્યુષણ પર્વ આરાધવાને અર્થ એ જ છે કે આપણે કર્તવ્યપરાયણ બનીએ. શ્રી પર્યુષણ પર્વ એ ઉજ્જવલ દર્પણ છે. એમાં આપણને આપણી ખામીઓ દેખાશે. આવો, એકત્રિત થાઓ. આપણે આપણી ( અમે અમારી ) ખામીઓને દૂર કરવા પ્રયત્નશીલ થઈએ. આપણામાં–અમારામાં કંઈ જ્ઞાન, બલ, શક્તિ છે, સમય અનુકૂલ છે, તારું મારું ફગાવી દઇને કેવલ ભગવાન મહાવીરદેવના ઉપર શ્રદ્ધા રાખીને, એમના વચને પર વિશ્વાસ કરીને એકતા સાધી આપણે છીએ ક્યાં? એને વિચાર કરીએ અને ફરીથી સંસારમાં પ્રભુ મહાવીરના ધર્મને વિજય વાવટો ફરકાવીએ. પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણ પર્વ સફળ કરી આત્મકલ્યાણ સાધીએ,

Page #16

• ૦ ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
* ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
છે. આ ચાર્ય શ્રી માનવ જીવનની મહત્વતા
વિજય કસ્તૂરસૂરિજી માનવ જીવનને સમય અમૂલ્ય છે. સમયની કિંમત ન જાણવાથી જ મનુષ્યને સમય વ્યર્થ ચાલ્યા જાય છે, અને એટલા માટે જ મનુષ્યના આત્મકલ્યાણમાં વિલંબ થઈ રહ્યો છે. વકીલ-બેરીસ્ટર વિગેરે તે પોતાના સમયને નકામે જવા દેતા નથી, કારણ કે તેઓ કેઈ પણ સલાહ લેવા આવે તે તેની સાથે ફી લીધા સિવાય વાતચીત કરતા પણ નથી. તેની પાસેથી મિનિટે મિનિટના પૈસા લઈ લે છે, પણ પૈસાથી મનુષ્ય જીવનની વાસ્તવિક સફળતા થઈ શકતી નથી.
જે માણસે પિતાના અમૂલ્ય સમયને પિતાને માટે વેચી નાખે છે તેઓ પિસાથી ભવિષ્યમાં થવાવાળા માઠાં પરિણામને સમજી શકતા નથી, અને પિસે જ એક કરવામાં પિતાનું આખું ય જીવન વેડફી નાખે છે. આવા માણસો માનવ જીવનમાં મેળવેલા પૈસાથી કાંઈક પૌગલિક સુખ પ્રાપ્ત કરી શકે છે, પરંતુ કલ્યાણના માર્ગથી ભ્રષ્ટ થવાથી આત્માને દુર્ગતિના દુઃખમાંથી બચાવી શકતા નથી.
ધનવાન માણસને મરતી વખતે એકઠું કરેલું ધન છેડી જવું પડે છે જેથી કરી તેમને કોઈ પણ પ્રકારને લાભ મળતું નથી. ઉલટું તે ધન તેમને ચિંતા તથા શિક વધારવાવાળું થાય છે. એટલા માટે જેઓ ધન તથા માન માટે પોતાના અમૂલ્ય જીવનને વેચી નાખે છે તેઓ ભલે પિતાને બુદ્ધિમાન સમજે, પણ તેમનામાં બુદ્ધિને અંશ પણ હોતું નથી. બુદ્ધિમાન તે તેને જ કહી શકાય કે જે જીવનનાં અમૂલ્ય સમયને અમૂલ્ય કાર્યમાં ખર્ચ અને અમૂલ્ય કાર્ય પણ તે જ કહી શકાય કે જેનાથી અમૂલ્ય વસ્તુની પ્રાપ્તિ થાય. આ અમૂલ્ય વસ્તુ વીતરાગભાષિત ધમનું આરાધન કરીને આત્મવિકાસ કરી પરમાત્મ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ કરવી, અર્થાત વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત કરી મુક્તિ મેળવવી તે છે.
ખેદની વાત છે કે ઘણાખરા માણસે પોતાના અમૂલ્ય સમયને સોગઠાબાજીમાના, સતરંજ આદિ રમત રમવામાં, સિનેમા-નાટક જોવામાં, સંસારના ભોગવિલાસિમાં, નિદ્રામાં, આલામાં અને પ્રમાદમાં વ્યર્થ બેઈ નાખે છે. કેટલાક અજ્ઞાની છે. ચેરી, વ્યભિચાર, અચ તથા માયા–પ્રપંચ આદિ બેટા કામમાં વ્યતીત કરીને આ લેક તથા પરક બને લોકથી ભ્રષ્ટ થઈને ઘણા જ દુઃખી થાય છે અને કેટલાક માણસે મધ-માંસાદિ અભક્ષ્ય વસ્તુઓ વાપરવામાં જ જીવન સમાપ્ત કરીને નરકનાં દુખે ગવે છે. મનુષ્યોને ઉચિત તે એ છે કે પિતાના માનવ જીવનને પ્રત્યેક સમય

Page #17

૧૨
મા ન વ
ળ વ ન ની
મ હ વ તા
૧
કે
અ.
પરમાત્મસ્મરણમાં જ વ્યતીત કરે જોઈએ-એક ક્ષણ પણ વ્યર્થ ન જવા દેવો જોઈએ. પાપ તથા પ્રમાદમાં સમય વ્યતીત કરે એ અત્યંત અજ્ઞાનતા છે.
વાસ્તવિકમાં મનુષ્ય પૈસાને જેટલે ઉપયોગ કરી જાણે છે તેટલે ઉપચોગ સમયનો કરી જાણતા નથી. જે પૈસા જેટલું કિંમતી અને ઉપરોગી માનવ જીવનને સમજતા હોય તે એક ક્ષણ પણે પરમાત્માના સ્મરણ વગર ખાલી ન જવા દે.
આપણે દાખલા તરીકે પંદર રૂપિયાના હિસાબે મોટર ભાડે કરીને કેઈ મુસાફરીયે નીકળ્યા હેઈએ અને રસ્તામાં કોઈ સંબંધી સાથે ખાસ જરૂરી વાત કરવા મેટર ઉભી રાખવી પડે તો તે વખતે આપણે વાતને જલદીથી ટૂંકાણમાં પતાવવા માંગીએ. છીએ, વાતમાં વધુ સમય ગાળવા ઈચ્છતા નથી; કારણ કે તે વખતે આપણું ધ્યાન મોટરના ભાડાના પિતા પર લાગેલું હોય છે. આ ઉપરથી આપણે જાણી શકીએ છીએ, કે આપણે પૈસાની જેટલી કિંમત અને ઉપગિતા સમજ્યા છીએ તેટલી કિંમત અને ઉપગિતા માનવ જીવનના સમયની સમજી શકયા નથી.
જેમ આપણું ધ્યાન મેટરમાં બેઠા પછી મોટર ઉભી રાખી કેઈની સાથે વાત કરતી વખતે પિસામાં વળગ્યું
શાલિની. ભેદી નંખી ગાઢ અંધાર દૂર, રેલાવે જે વિશ્વમાં તેજપૂર; પેસે ના જ્યાં રશ્મિએ તે રવિના, વ્યાપે છે ત્યાં કાવ્યકિણે કવિના. જેની પાસે ચંદ્ર ઝા પડે છે, તારા મહે છુપા થૈ ફરે છે; તેજેધામ વ્યોમકેરે નરેશ, એ ભાનુ જ્યાં ન પામે પ્રવેશ ૨ આત્માના તે ગૂઢ ઊંડાણમાંહી, લેકે કેરા અંતરમાં ય કયાંહી; સ્વચ્છેદથી વિહરે છે કવીશ, ત્યાંથી તેને વારવા કોણ ઈશ? ૩ નર્કમાં જયાં નિત્ય છે અંધકાર, વગેમાં જ્યાં રત્ન! જે ઉદાર; લેકારો જ્યાં મુક્ત બિરાજનાર, ત્યાં ભાનુને લેશ છે ના પ્રસાર. ૪ તે તે સ્થાને કલ્પના-અવ પીઠે, આરહીને કોઈના વિણ દીઠે, ઊંચે ઊડે વાયુગે રસેંદ્ર, ઘમે જાણે ગંધધારી ગજેન્દ્ર! ૫ જે અને વિકસાવે દિનેશ, સંકોચાવે ચંદ્ર તેને અશેષ; હત્પો જે ઉઘડાવે કવીન્દુ, ના બીટા ભાનુથી તેહ બિન્દુ ૬ ઉષાસ્વામી સો જનેને જગાડે, ના તેઓની ભાવનિદ્રા લગાડે ફેંકી મંત્ર ભાવનાના કવીન્દ્ર, ઉડાડે છે વિશ્વની ભાવનિંદ ૭

Page #18

મા ન વે જીવન ની
મ હ ત્ત્વ તા
૧૩
-
-
અંશુમાલીક ઉગ્ર ભારી કરોથી, પાણુ શેષે સો નદી ને હૃદથી; વર્ષાવીને કાવ્ય-વર્ષ જેને માં, પાણપિષે સતકવિ સી માં. ૮ તે ભાનુ તે ઉણ રશ્મિ પ્રતાપે, સો લેકીને ખૂબ સંતાપ આપે; રેલાવીને સત્કવિ કાવ્યધારા, ટાળી નાખે ચિત્તતા અકારા. ૯ નક્ષત્ર ને પંકિતઓ તારકેની, વર્તે છે જ્યાં શ્રેણી જાણે બકેની! આકાશી તે નિર્જળા જાનવીમાં, એકાકી તે ન્હાય છે તે રવિ ત્યાં. ૧૦ કલેલે જ્યાં ઉલ્લસે કલ્પનાના, વ વારિ જ્યાં રસરૂપ નાના ઝીલી એવી કાવ્ય-ગંગાનદીમાં, ઝીલાવે છે અન્યને ચે કવિ “હ્યાં. ૧૧
માલિની. ગતિ પણ રવિની જ્યાં સાવ રૂંધાઈ જાયે, મતિ ગતિ કવિની ત્યાં ના જરી મુંઝવા, રવિ નહિં કવિ તેલે એમ કોને ન ભાસે? કવિ જન મનનંદી વિશ્વ એ પ્રકાશે.૧૨
ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા, વિ
રહે છે, તેવી જ રીતે સંસારના પ્રત્યેક કાર્ય કરતી વખતે આપણું અમૂલ્ય જીવનની પ્રત્યેક ક્ષણ મુખ્યપણે શ્રદ્ધા અને ભક્તિપૂર્વક પરમાત્મસ્મરણમાં જ વળગી રહેવી જોઈએ.
જીવનની પ્રત્યેક ક્ષણમાં પરમાભાનું સ્મરણ કરનારને આત્મા શીઘ્ર પરમાત્મસ્વરૂપ બની શકે છે. અને પરમાત્મસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવાની ક્ષણે પરમ અમૂલ્ય ગણાય છે. જેટલી ક્ષણ આત્મવિકાસ કરવા પૂર્ણ વિકાસી પરમાત્માના સ્મરણમાં વપરાય છે તેટલી જ ક્ષણે માનવ જીવનમાં ઉત્તમ અને કિંમતી કહી શકાય છે, માટે મનુષ્યોએ શ્રદ્ધા તથા પ્રેમપૂર્વક નિરંતર પરમાત્માનું સ્મરણ કરવાને અભ્યાસ કરવો જોઈએ, જેથી કરી માનવ જીવન સફળ બની શકે. જો કે પ્રેમ અને શ્રદ્ધાની મંદતાને લઈને આખા ય માનવ જીવનમાં પરમામાનું સ્મરણ કરવા છતાં પરમાત્મસ્વરૂપ ન બની શકાય તે પણ પરમાત્મસ્વરૂપનું અંતર તે ઓછું થાય છે–અર્થાત્ પરમાત્માની નજદીક તે થવાય જ છે.
અફસની વાત છે કે આપણે પરમાત્માના સ્મરણની કોઠી જેટલી પણ કિંમત સમજતા નથી. ધારે કે, એક માણસને વાર્ષિક આવક પચાસ હજાર રૂપિયાની છે, તે મહિને લગભગ સવા ચાર હજાર
૧. કિરણો. ૨. આકાશ. ૩. સમર્થ ૪. સૂર્ય. ૫. ઝરાઓમાંથી. ૬. સત્વ (spirit),
જસિવતા. ૭. હૃદમાં. ૮. જલ. ૯. જ્યાં નાના પ્રકારના રસરૂપ જલ છે. ૧૦. લેકના મનને આનંદ ઉપજાવનાર.
I
,

Page #19

૧૪. માનવ જીવનની
મ હ વ તા થયા. રોજના-ચોવીસ કલાકના દેઢા, એક કલાકના છે, અને એક મિનિટના દસ પૈસા થયા. એક મિનિટમાં ઓછામાં ઓછું સે વખત પરમાત્માનું નામ સ્મરણ થઈ શકે છે તે એક પૈસાના દશ પ્રભુનાં નામ થયાં. કેટલાં સસ્તાં! આટલું સોંઘુ પ્રભુનું નામ હોવા છતાં માણસ પિસ મેળવવા પ્રયત્ન કરે છે, પણ પ્રભુનું નામસ્મરણ કરતાં નથી. તે પછી કેડી જેટલી પણ કિંમત પરમાત્માના નામની ક્યાં સમજાય છે? માણસો કહે છે કે અમને પરમાત્મા ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા છે. પરમાત્માનું નામ અમૂલ્ય છે તે કેવી રીતે માની શકાય? આ તો પચાસ હજારની આવકવાળાને માટે કહ્યું, પરંતુ એનાથી પણ ઓછી બે હજાર, હજાર કે સેની આવકવાળાં માટે પરમાત્માનાં નામ કેટલાં સસ્તા છે તે વિચાર કરવાથી સ્પષ્ટ જણાઈ આવશે.
કંચન-કામિની, માન-મેટાઈ અને પ્રતિષ્ઠાની આસક્તિમાં ફસાઈને જેઓ પિતાને અમૂલ્ય સમય વ્યતીત કરે છે તેમને સમય અને પરિશ્રમ નકામે જાય છે એટલું જ નહીં પણ તેમના આત્માને અધઃપાત થાય છે. ધનની આસક્તિમાં ફસાયેલા લેભી માણસ અનેક પ્રકારના અનર્થ કરીને ધન કમાય છે, અને ધન કમાયા પછી ધનને હંમેશા કાયમ રાખવા ઘણે જ કલેશ અને પરિશ્રમ કરે છે. આવા ધનાસક્ત માણસને પુન્યમાગે ધન વાપરતાં ઘણું જ દુઃખ થાય છે. છેવટે મરતી વખતે બધું ય છોડીને જવું પડે છે ત્યારે તે મરણથી પણ વધારે કષ્ટ અનિચ્છાએ ધન છેડતાં થાય છે. આવા ધનના આસક્ત થયેલાને સદ્ગતિ મળી શકતી નથી.
જેવી રીતે ધન કમાવાની તૃષ્ણા ધમહીન બનાવી આત્માને અધઃપાત કરવાવાળી છે, તેવી જ રીતે સ્ત્રીસંગની ઈચ્છા પણ તેનાથી વધારે આત્માને અધઃપાત અને અકલ્યાણ કરવાવાળી છે, તે પછી પરસ્ત્રીગમનનું તે કહેવું જ શું? પરસ્ત્રીગમન અત્યન્ત નિંદનીય અને આત્માને મલિન બનાવી ઘોર નરકમાં લઈ જનારું છે.
સ્વદારાસતથી સંસારી માણસ આસક્તિ રહિત થઈને જે સ્વસ્ત્રીનું સેવન કરે તે તે કાંઈક સ્વશ્રેય સાધી શકે ખરે, પણ અત્યંત આસક્તિવાળે ગૃહસ્થ સ્વદારસંતોષી હોવા છતાં સ્વય સાધી શકતું નથી. આ કાર્ય–મન, વચન અને કાયાથી વિષયત્યાગી બનવું-ઘણું જ કઠણ છે, કારણ કે કેવળ આત્મશ્રેય કરવા સઘળું , છેડી દઈને વિરક્ત બનેલા ત્યાગી પુરુષોના મનને પણ ઇદ્રિ બળાત્કારે વિષ તરફ ઘસડી જાય છે, તે પછી સંસારમાં રહેલા વિષયાસક્ત પામર પ્રાણીનું તે કહેવું જ શું?
જેમ મૂખે રેગી જીભના રવાદને વશ થઈને કુપગ્ય કરી મરી જાય છે, તેવી જ રીતે કામી પુરુષ અત્યંત વિષયાસક્ત થઈને સ્ત્રીનું અમર્યાદિત સેવન કરીને પિતાને નાશ કરી નાંખે છે. વિકાસની બુદ્ધિથી સ્ત્રીનું સેવન કરવાથી કામની તીવ્રતા થાય છે,

Page #20

માનવ જીવન ની
પ્રકાશ
અને કામના વેગ વધવાથી બુદ્ધિને નાશ થાય છે. પુરુષ મનમાન્યું વિપરીત આચરણ કરીને પોતાના સુખાના નાશ કરીને આત્માનુ અત્યંત અશ્રેય સાધે છે.
આ હું ત્ત્વ તા.
૧૫
કામથી માહિત થયેલા બુદ્ધિહીન આ લોક અને પરલેાક સંબંધી સવ
સ્ત્રીનુ સેવન કરવાથી મળ, વીય, બુદ્ધિ, તેજ, ઉત્સાહ, સ્મૃતિ અને અન્ય સદ્ગુણૢાના નાશ થાય છે અને શરીરમાં અનેક પ્રકારના રાગેાની વૃદ્ધિ થઇને મનુષ્ય મૃત્યુ પાસે પહોંચી જાય છે. આ લાકના સુખ, કીતિ અને યમને ખાઇ નાંખીને માઠી ગતિમાં ચાલ્યા જાય છે એ જ આત્માનું અધઃપતન છે. એટલા જ માટે સાધુપુરુષા કચન અને કામિનીના મનેવૃત્તિમાંથી અને બહારથી સર્વથા ત્યાગ કરે છે, વાસ્તવિકમાં તા મનેાવૃત્તિમાંથી ત્યાગ થવા તેનું જ નામ ત્યાગ છે. અને આવા વૃત્તિત્યાગ તે મમતા, અભિમાન અને આસક્તિથી રહિત થયેલા મનુષ્ય જ કરી શકે છે.
માન, મેાટાઇ અને પ્રતિષ્ઠાની જાળમાં તે સંસાર છેાડીને આત્મશ્રેય કરવાવાળા પુરુષા પણ ફસાઈ જાય છે. માટા બનવાની અને જગતમાં પ્રસિદ્ધ થવાની ઈચ્છા તે આત્મસાધન કરનારાઓને પણ છેાડતી નથી. માન, મેટાઇ અને પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે તેમને ઘણું જ અમૃત જેવું મીઠું લાગે છે પણ પરિણામે તે જ માનસત્કાર તેમનું વિષથી પણ વધારે અનિષ્ટ કરવાવાળા થાય છે, કારણ કે વિષ તે કેવળ દેહને જ નાશ કરે છે, અને માન-મેાટાઇ તેમના માત્માના સનાશ કરે છે. અજ્ઞાનતાથી કરવામાં આવતી માન-મેાટાઇની સ્પૃહા સારા સારા માણસોના ચિત્તને પણ હલાવી નાખે છે, માટે કાંચન–કામિની, માન-મેાટાઈના મેાહમાં ફસાઇ જઇને પેાતાના અમૂલ્ય માનવ જીવનને ન ગુમાવી આત્મશ્રેય કરવુ જોઈએ.
મનુષ્ય જીવનના પ્રત્યેક શ્વાસોચ્છ્વાસ ઘણા જ કિ'મતી છે, તેની પ્રશ'સા જ થઈ શકતી નથી, કારણ કે પૂર્વજન્મના પ્રખલ પુણ્યથી જ આ દેશ, ઉત્તમ જાતિ, ઉચ્ચ કુળ આદિ સામગ્રી મળી છ જેના સદુપયોગ કરી માનવી પેાતાનું શ્રેય સાધી શકે છે, ચક્રવર્તીની સ`પત્તિ આપવા છતાં પણ માનવ જીવન એક ક્ષણ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકતુ નથી માટે ધનની તૃષ્ણામાં અને જડાત્મક સુખમાં જેએ પોતાના અમૂલ્ય સમયને ખાઇ નાંખે છે તેમને અંતે અવશ્ય પશ્ચાત્તાપ કરવા પડે છે.
માનવીઓએ માહરૂપીમ દિરાના નિશે કરેલા હેાવાથી ઉત્તમ-મહાપુરુષ। વાર વાર ઉપદેશ આપી જગાડે છે છતાં જાગતા નથી, અને અનાદિ કાળથી કરતા આવ્યા તે જ પ્રવૃત્તિઓમાં રાત્રિદિવસ વ્યતીત કરી રહ્યા છે, જેથી કરી આધિ-વ્યાધિ, જન્મ, જરા, મરણુના દુઃખાથી છૂટી શકતા નથી, માટે વીતરાગના વચનેા ઉપર શ્રદ્ધા રાખી મેાહના નિશે। ઉતારીને વીતરાગના માર્ગ ઉપર ચાલે તે અવશ્ય દુઃખોમાંથી છૂટી જઈ શાશ્વત સુખ મેળવે.

Page #21

પૂર્વા એટલે પવિત્ર દિવસેા, ધર્મકરણીના દિવસે અથવા તા આનદના દિને એવા સામાન્ય પ્રકારે અથ થાય છે. વળી અન્ય તીથી એના પર્વથી જૈનોના પર્વો કેટલીક ખામતમાં જુદા પડે છે, જૈવમાં મુખ્યતયા આત્મિક શ્રેય તરફ ઢારનાર હાવાથી એ ત્યાગપ્રધાન છે એટલે એના પમાં ત્યાગવૃત્તિ કેળવવાની, ઇચ્છાના વિરાધ કરવાની અથવા તેા આરભ-સમાર્ભ આછા કરવાની ભાવના સવિશેષ રમતી નયનપથમાં આવે તેમ છે. વસ્તુતઃ વિચાર કરતાં આમાં સમાયેલ રહસ્ય
જન્મતિથિરૂપ હેાઇ એ દ્વારા તેમના જીવનવૃત્તની ઝાંખી કરાવનારા હોય છે. વળી ઘણાખરામાં કેવળ એ વેળા ઉપવાસાદિ તપ કરી, સારાયે સમય જ્ઞાનાર્જન, ધમ ક્રિયાકરણ અને આત્મચિંતનમાં વ્યતીત કરવાના હેાય છે. કષાય પ્રમુખ દોષાનું નામ એ વેળા સ્વપ્નમાં પણ યાદ કરવાનું નથી તેા એનુ' પ્રત્યક્ષ સેવન તા સભવેજ શી રીતે ? થાડાકમાં તપને સ્થાને જમણુ દેખાય છે, છતાં એમાં સાત્ત્વિક આહારને વિસારવાપણું તે ન જ સંભવી શકે.
વર્ષમાં બે વાર આયંબિલ કરવાના ખરા
પણ સહજ ગળે ઉતરે તેમ છે. પ્રસગે આવે છે, જે વેળા એક વાર
નિરસઆહાર કરી નવ દિન ધમ કર
આણીમાં વ્યતીત કરાય છે. આમ પર્વોની
વિવિધતા છે.
ણા
વધારે ધમ સન્મુખ થાય અથવા તા વધારે આત્મનિરીક્ષણ કરી, દોષજનક પ્રવૃત્તિથી વેગળા થાય એ જ ઇષ્ટ છે. તા જ પર્વ માન્યાની સફળતા છે. સમજીએ
માટે પવની જીદ્દી અગત્ય ન - હાય, છતાં બાળજીવાને એ માર્ગે સુપ્રમાણમાં આકષી શકાય છે અને જે કા રાજ ન બની શકતુ હોય તે આવે ટાણે મેાટા ભાગને માટે શક્ય અની જાય છે. આમ ૫સ્થાપનામાં મહાન ઉદ્દેશ રહ્યો છે.
LELELELELE
લે પ
UELE
Ed
પા
145YSURUCUCINENZI
E ELE
리
הבה!
પદ્મમાંના કોઈ જ્ઞાન-આરાધન અથે હાય છે તે કેાઈ વળી ચારિત્ર સુધારણાની પુષ્ટિ કરે છે. અન્ય તપવૃદ્ધિના હેતુભૂત હાય છે; જયારે કેટલાક તીથ કરની
વળી પ્રત્યેક માસની એ આઠમ
અને એ ચૌદશ (શુકલ
તથા કૃષ્ણ) તથા પૂર્ણિમા અને અમાવાસ્યા તા પવણી તરીકે જ ઓળ ખાય છે. એ તિથિ દિવસે વ્રતધારી આત્માએ જરૂર કઇ ને કઈ વ્રત–નિયમ ધારે છે–ઉપવાસાદિના પચ્ચખાણ લે છે. સામાન્ય રીતે આ દિવસે અને આવા બીજા દિવસે તપ આરાધન માટેના છે.
DELE
૧. નવુ' વર્ષ ( કા. શુ. ૧) આ દિનનું માહાત્મ્ય જૈનોમાં ઉભય રીતે છે. એક તે પ્રાતઃકાળમાં પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવના પ્રથમ ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામીને કેવળ

Page #22

આ
૫
ણ
૫
જ્ઞાન થયું હતું તે માટે કલ્યાણક દિન તરીકે તેમજ આગળની અમાવાસ્યાની પાછલી રાત્રિમાં ભગવાન મહાવીર મુક્તિ પામ્યા ત્યારથી વીર સંવત્સર પ્રત્યે તેને પ્રથમ દિવસ પણ આ હેવાથી અને બીજું કારણ તે શ્રી વિક્રમ સંવત્સરની શરૂઆત પણ આ દિનથી થતી હોવાથી સુપ્રસિદ્ધ છે. આ આનંદના દિન તરીકે ઉજવાય છે. મનુષ્ય પવિત્ર થઈ દેવદર્શન કરવા સારુ સવારમાં વેળાસર નિકળી પડે છે. પરસ્પર જયજિક, નમસ્કાર વા સાલ મુબારક કરે છે અને ખાસ કરી ગુરુ પાસે જઈ શ્રી ગૌતમસ્વામીને રાસ યા છંદ શ્રવણ કરે છે.
૨. ભાતૃબીજ–ભાવનબીજ (કા. શુ. ૨ ). શ્રી મહાવીરદેવના કાળધર્મ પામ્યાથી તેમના વડિલભ્રાતા નંદિવર્ધનને શેક થયે હતે જે તેમની ભગિની સુદર્શન નાએ આ દિને પોતાને ત્યાં જમવા આમંત્રી મુકાવ્યા ત્યારથી આ પર્વ પ્રવત્યું. આ પણ આનંદ-પ્રમોદને દિન છે.
૩. સાભાગ્ય પંચમી યાને જ્ઞાનપંચમી (કા. શુ. ૫). ખાસ કરી આ દિવસ જ્ઞાન-આરાધના અર્થો પસંદ કરવામાં આવ્યો છે. મુખ્ય હેતુ તે એમાં એ પણ છે કે ચોમાસું પસાર થયું હોવાથી ભંડારેમાં સાચવી રાખેલ પ્રત-પુસ્તકને સૂર્યના પ્રકાશમાં ગોઠવવા કે જેથી ભેજ હવા આદિ ઊડી જાય તેમજ આત્માને જે મુખ્ય ગુણ જ્ઞાન તેની ખીલવણી થાય. એની પૂજા પ્રભાવના કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય
કમ તેડવાની શુભ ભાવના પણ આ પર્વની ઉજવણીમાં સમાયેલી છે. આ દિને દરેક વ્યક્તિએ યથાશક્તિ તપ કરી મતિ આદિ પાંચે જ્ઞાનની આરાધના માટે સારોયે દિવસ દ્રવ્ય-ભાવ-પૂજન ઉપરાંત કાય
સર્ગ અને નવકારવાળી દ્વારા જાપમાં વ્યતીત કરવાને છે. ચાલુ સમયે આ દિને દરેકે દરેક ઉપાશ્રયમાં જ્ઞાનના સાધને ઠવણીચંદ્રવાદિની સામગ્રી સહિત ગોઠવવામાં આવે છે. લોકે તે સન્મુખ ધૂપ-દીપ ધરે છે, નૈવેદ્ય-કુળ હેકે છે અને અક્ષત વધાવે છે તેમજ વાસક્ષેપ-પુષ્પવડે તેની પૂજા કરે છે. વળી ખાસ કરી કાગળના ભુંગળા ને બરાના ટુકડા મૂકે છે. આ પ્રથા અસલની રહસ્યમય પ્રણાલિકાનું લીટારૂપ આચરણમાત્ર છે.
દેશ-કાળ પર લક્ષ દોડાવી આજે જ્ઞાનપૂજનને વિસ્તાર જુદી રીતે કરવો જોઈએ. છાપવાની શોધ પછી ગ્રંથ પ્રગટ કરવામાં ઘણું સરલતા થઈ છે. એટલે હવે માત્ર જ્ઞાન ભંડારમાં બંધ કરી રાખવાને બદલે પાશ્ચિમાત્ય દેશની પદ્ધતિ પ્રમાણે વિશાળ લાયબ્રેરી યાને પુસ્તકાલય તરિકે સુંદર મકાનની પસંદગી કરી સારા કબાટામાં રાખવું ઘટે અને એ મૂકવા લેવા માટે તેમજ સર્વ કઈ જિજ્ઞાસુ તેને છૂટથી ને સરળતાથી લાભ લઈ શકે તે ઉચિત પ્રબંધ કર જોઈએ. જ્ઞાનપંચમી ભલે મુખ્ય પર્વ રહે, બાકી આત્માના પ્રધાન ગુણરૂપ જે જ્ઞાન એની પૂજાઆરાધના સતત થાય એ હેતુથી ઠેર ઠેર

Page #23

--
આ
૫
ણ
સરસ્વતીના મંદિર ઊભા કરવા જોઈએ. એક પૂજ્ય સૂરિમહારાજના વચન અનુસાર કહીએ તે પ્રત્યેક દેવમંદિર કે જ્યાં વીતરાગની ધ્યાનસ્થ મુદ્રા-વાણી મૂતિ બિરાજતી હોય છે ત્યાં એ જ વીતરાગદેવે દર્શાવેલ આત્મકલ્યાણના માર્ગને સમજાવનાર આગમ-સંગ્રહ અર્થાત પુસ્તકસંગ્રહ પણ અવશ્યમેવ હોવો જોઈએ. અરિહંતદેવના અનેકાંત માર્ગને સમજવાના સાધનામાં વર્તમાનકાળે મુખ્યતા “મૃતિ અને આગામ”ની જ છે.
ઉપરને રસ્તો માત્ર સૂચનરૂપ છે. બાકી વીસમી સદીના વિજ્ઞાનયુગમાં જ્ઞાનપ્રચારના ઘણું ઘણું સુંદર માર્ગો પ્રચલિત છે કે જેને લાભ જૈન સમાજ પણ વિનાસંકેચે લઈ શકે છે અને એ દ્વારા શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માની અમેઘ વાણી માત્ર હિંદુસ્તાનમાં જ નહિ પણ પશ્ચિમાત્ય
દેશમાં અને સારાયે વિશ્વમાં એટલે કે અમેરિકા, ઓસ્ટ્રેલિયા અને આફ્રિકાના ખૂણામાં પણ ફેલાવી શકે છે. એના પાનથી કેટિગમે છ કલ્યાણ સાધક બનવા સુલભ છે. વળી સર્વદેવની અનુપમ વાણુને ભિન્નભિન્ન ભાષાઓમાં ઉતારી અતિશય સસ્તી કિંમતે પ્રચાર કર ઘટે કે જેથી માત્ર તે વિદ્વાન કે શ્રીમંતેના ઉપગનું સાધન ન બની રહેતાં સામાન્ય કક્ષામાં વતતા છે માટે અને ઓછી કમાણુવાળા લોકો માટે પણ ભાગ્ય બને. જ્ઞાની પુરુષોએ સ્વસિદ્ધાંત સંસ્કૃત જેવી પંડિતગ્ય ગિરામાં ન રચતાં પ્રાકૃત જેવી સાદી વાણીમાં સરજ્યા એને હેતુ તે એટલે જ કે એને લાભ બાળજી અને મંદ બુદ્ધિવાળા આત્માઓ પણ લઈ શકે. જ્ઞાનપર્વનું સુંદર આરાધન ઉપરોક્ત પંથે ગયા વિના ક્યાંથી થઈ શકે?
– અપૂર્ણ
: 0
1 Tય
(૧ ,
, ,
આ ક્ષણિક અને પરિવર્તનશીલ જગતમાં સઘળા પદાર્થો પિતાની જીર્ણતા અને નાથદ્વારા પ્રાણીમાત્રને ચેતાવી રહ્યા છે કે મોહ, મમતા છેડીને પિતાનું શ્રેય કરે. અમારાથી તમારી કોઈ પણ કામના પાર પડવાની નથી, છતાં વિષયાસક્ત પ્રાણી ક્ષણભંગુર પદાર્થોને વળગતા જ જાય છે. ઘડિયાળ પણ આપણને પ્રત્યેક મિનિટે ચેતાવતી રહે છે કે ચેતે ! જીવનના ક્ષણે નિરર્થક ચાલ્યા જાય છે, તે પણ માનવીઓ તે તરફ ધ્યાન આપતા નથી. માનવીનું શરીર તથા બાળ, યુવા, વૃદ્ધ આદિ અવસ્થાઓનું પરિવર્તન, ઈદ્રિની ક્ષીણતા અને બીમારી વિગેરે માનવીઓને પ્રત્યેક ક્ષણે મતનું સ્મરણ કરાવે છે તે ચે સાવધાન થતા નથી.
' – આ શ્રી વિજયકસ્તુરસુરિજી

Page #24

પાંચ
સ* કા * ૨ : : સ સંગ
અનુ : અ ક્યા સી, B. A.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૫૪ થી શરૂ). માન, અન્ન, જળ વિગેરે ઉપર્યુક્ત દસ વસ્તુઓ સારી હોય તે સત્સંગનું કામ કરે છે. તેને (ાનિર્દેશ કરી ચૂકયા છીયે. જે વસ્તુઓથી આપણું અંતઃકરણમાં રહેલા દુષ્ટ વિચારેને નાશ થઇને સદ્વિચારની ઉત્પત્તિ થાય છે અને ચિત્તવૃતિની ગતિ ભગવાન તરફ થવા લાગે છે તે વિષય સ્વરૂપ પરમાત્માની સાથે આપણે સંબંધ કરાવવાના કારણેને લઈને સત છે અને તેનો રસ સત્સંગ છે. એટલા માટે બની શકે ત્યાં સુધી જવાના, સાંભળવાના, ચર્ચા કરવાના, ખાવાપીવાના, વાંચવા લખવાના વિષે તથા આજીવિકાનું કાર્ય, વાતાવરણ તથા ઉપાસના પદ્ધતિ સઘળા એવા હેવા જોઈએ કે જે આપણું ચારિત્ર સુધારવામાં સહાયતા કરનાર છે. જેવી રીતે કુસંગથી બુદ્ધિ રાજસી, તામસી બને છે તેવી જ રીતે સત્સંગથી બુદ્ધિ ધીમે ધીમે તમગુણ તથા રજોગુણથી પર થઈને સાત્વિક બને છે. સાત્વિક બુદ્ધિ સાચો નિર્ણય કરે છે અને તેના પ્રભાવથી માણસ પોતાના સાત્ત્વિક કર્તવ્ય પર આરૂઢ થઈ જાય છે. મનુષ્યની તામસાકૃત બાહ્ય ચક્ષુ સત્સંગના પ્રકાશવડે ખુલે છે અને સત્સંગના બળવડે જ તે આગળ વધવાનો પ્રયાસ કરી શકે છે.
હવે જુઓ એ સત્સંગથી શું થાય છે?
(૧) ભગવચર્ચા, ભગવદ્ગણનામકીર્તન, ભગવદ્ગણનામશ્રવણ અને ભગવચિંતનમાં મન જોડાય છે.
(૨) ભગવાનના ગુણ, પ્રભાવ, રહસ્ય અને પ્રેમની વાતો સાંભળવાથી તથા ભજન કરવાથી વિષયાસક્તિ-ભેગકામનાને નાશ થાય છે અને ભગવાનમાં અનુરાગ તથા ભગવત્રાપ્તિની ઈચ્છા થાય છે.
(૩) અંતઃકરણમાં રહેલા કામ વિગેરે સમસ્ત શત્રુઓને નાશ થાય છે અને નિર્ભયતા વગેરે દૈવી સંપત્તિના ગુણોની ઉત્પત્તિ તથા વૃદ્ધિ થાય છે.
(૪) અનુકૂળતા, પ્રતિકૂળતા, રાગદ્વેષ, મમતા, અહંકાર તથા અજ્ઞાનનો નાશ થાય છે. (૫) કુદરતી રીતે જ તન-મન-ધનથી સંસારના જીવોની સેવા થાય છે.
(૬) ભગવાનનું તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે અને પછી સનાતન દિવ્ય આનંદ તથા પરમશાંતિ તથા પ્રેમની પ્રાપ્તિ થાય છે.
(૭) પરમ મધુર, પરમ આત્મીય અનંત સૌંદર્ય માધુર્યના સાગર ભગવાનની પરમ સેવા પાસે અન્ય વસ્તુઓ પણ તુચ્છ જણાવા લાગે છે.
શ્રીમદ્ ભાગવતમાં ભગવાન પોતે કહે છે કે – હે ઉદ્ધવ ! બીજા બધા અંગેનું નિવારણ કરનાર સતસંગની દ્વારા હું જેટલો વશ થાઉં છું

Page #25

પા
ચ
સ કા ૨
તેટલો યોગ, જ્ઞાન, ધર્મ, સ્વાધ્યાય, તપ, ભાવ, વ્રત, તીર્થ અને નિયમથી નથી થતું.
સત્સગથી ભગવાન પોતે વશ થાય છે તેનાથી વધારે કયી બીજી વસ્તુ કે સાધના હેઈ શકે ?
આ સત્સંગ જે વસ્તુઓ અથવા જે મહાત્મા સહુને પ્રાપ્ત થઈ છે તે પ્રાપ્ત કરવાને પ્રયન દરેક મનુષ્ય કરવો જોઈએ. એ પ્રયત્ન એ જ સાધન છે. સાચે સંત કે મહાત્મા પુરુષ મળી જાય, પછી તે માનવ જીવનની સર્વોપરી સફલતામાં કશો સંદેહ નથી રહેતો, પરંતુ જ્યાં સુધી એવો પુરુષ ન મળે ત્યાંસુધી શ્રદ્ધાપૂર્વક બીજી સસ્તુઓનો, સચ્છાએાને અને સાત્વિક વૃત્તિવાળા શ્રેય સાધકે સંગ કરવો જોઈએ. એવા પ્રકારના સાધકને કે સિદ્ધ મહાપુરુષોને શ્રદ્ધાપૂર્વક રાગ કરવો અને એમના પરમાર્થપૂર્ણ વચનો પ્રેમ તેમજ આદરપૂર્વક સાંભળવા, પછી તે પ્રમાણે પિતાનું જીવન બનાવવાનો પ્રયત્ન કરે તે સત્સંગનું એક શ્રેષ્ઠ સ્વરૂપ છે.
સાચા સપુરુષ અને મહાત્માઓ ઓળખવાનું કામ ખૂબ જ કઠિન છે; કેમ કે આપણે આપણી જે વિષયાસક્ત, કામનાગ્રસ્ત નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિની કસોટી પર કસીને પુરુષો અને મહાત્માઓને મેળવવા ચાહીએ છીએ તે કસોટી પર કસી શકાય એવી વસ્તુ એ મહાપુરુષોમાં હોતી નથી. એ મહાત્માઓમાં કોઈ જાતનો દેષ નહિ હેવા છતાં પણ આપણે આપણી અશ્રદ્ધા તથા તામસાત બુદ્ધિવડે તેઓમાં દોષારોપણ કરી શકીએ છીએ. વસ્તુતઃ બહારના ચિહથી મહાત્મા ઓળખી શકાતા જ નથી કેમ કે ઢેગી માણસ પણ જીવનભર મહાત્મા જેવો બની રહી શકે છે. અને સાચે મહાત્મા પુરુષ પણ જીવનભર છુપે રહી શકે છે. ખરી રીતે તે મહાત્માઓની ઓળખાણ ત્યારે જ થઈ શકે છે કે જ્યારે તેઓ પોતે કૃપા કરીને પોતાની ઓળખાણ કરાવે છે, પરંતુ આપણી અશ્રદ્ધા તેમાં મુખ્ય બાધક બને છે. આપણે મહાત્માઓની કૃપા પ્રાપ્ત કરવાનું મન નથી રાખતા, આપણે તો અશ્રદ્ધાવડે તેઓને આપણું ઇચ્છા-કસોટી ઉપર કરીએ છીએ અને જે આપણી કસોટીથી તેનામાં જરા પણ કસર માલૂમ પડે છે તે મહાત્મા નથી એમ કહીએ છીએ. અનેક મહાત્માઓ તે એવા છુપા રહે છે કે તેઓના મહાત્માપણાની કોઈને ખબર પણ નથી હોતી. એવા કોની પાસે ઘણું કરીને કોઈ જતું પણ નથી. પરંતુ આમ છતાં એટલું તો કહેવું જ જોઈએ કે આજકાલના દંભ પૂર્ણ જગતમાં ખૂબ વિચારીને-સમજીને કોઈને સંતપુરુષ અથવા મહાત્મા માનવા જોઈએ. જેના મન, વચન અને તનમાં સાત્ત્વિકતાનો બોધ હોય અને જેના સંગથી દેવી સંપત્તિ તથા ભગવત્પરાયણતાની વૃદ્ધિ થાય તેને સંગ કરવો એ જ ઉત્તમ છે. પરંતુ ઉપરથી ઉત્તમ દેખાવા છતાં જેના સંગથી આસુરી સંપદા તથા ભગવદ્વિમુખતાની વૃદ્ધિ થાય તેના સંગથી બચવું જોઈએ.
શાસ્ત્રોમાં અનેક સ્થળે સત્પના અને મહાત્માઓના લક્ષણ બતાવવામાં આવેલ છે તેમાંથી કેટલાક અહીં આપવામાં આવે છે.
શ્રીમદ ભાગવતના કત્તા પોતે કહે છે –
જે માણસ પ્રતિકુળતા અને અનુકૂળતામાં શોક તથા હર્ષ નહિં પામતા સહનશીલ હોય છે, દયાળુ હોય છે, પ્રાણીમાત્ર તરફ અકારણ પ્રેમ રાખનાર સહદ્દ છે, જેને મન કેઈ શત્રુ જ નથી, જે શાંતચિત્ત છે, સાધુચરિત જ છે, સાધુતા જ જેનું ભૂષણ છે, જે મને તત્ત્વથી જાણીને અનન્ય

Page #26

પા ચ
સ કા ૨
૨૧ ભાવથી મારી ભક્તિ કરે છે, મારી ખાતર સમસ્ત કર્મોને તથા સ્વજન બાંધનો ત્યાગ કરી ચૂકેલ છે, જે મારી ઉપર નિર્ભર છે, મારી જ પવિત્ર તથા મધુર કથા કરે છે, સાંભળે છે એવા મર્ગતચિત્ત સાધુઓને સંસારનાં તાપ તપાવી શકતા નથી. સર્વ સંગાથી રહિત એવો પુરુષ જ વિષયાસક્તિથી ઉત્પન્ન થતાં દેષોને નાશ કરે છે, માટે એને જ સંગ કર જોઈએ.
જે સમસ્ત પ્રાણીઓ તરફ કૃપાળુ છે, કોઈની સાથે દ્રોહ નથી કરતો, તિતિક્ષાવાન, સયશીલ, પવિત્ર અંતઃકરણ, સમદર્શી અને સૌને ઉપકાર કરનાર છે, જેની બુદ્ધિ કામના વગરની છે, ઈદ્રિયો વશ હોય છે, જે મૃદુ સ્વભાવને છે, સદાચારી, અકિંચન, નિસ્પૃહી, મિતાહારી, શાંતચિત્ત, સ્થિરમતિ છે, જે મારે શરણે આવેલો છે, મારા સ્વરૂપ-ગુણોનું જ ચિંતન કરે છે, જે પ્રમાદરહિત, ગંભીર અંત:કરણવાળો, ધૈર્યવાન, ભૂખ, તરસ, શોક, મોહ તથા જન્મ, મૃત્યુ: એ છ પ્રાણ અને શરીરના ગુણેને જીતી ચૂક્યો છે, જે પિતે માનને ત્યાગી બનીને બીજાને માન આપે છે, સમર્થ છે, સૌનો મિત્ર છે, દયાળુ છે અને તત્ત્વને જાણનાર છે તે સાધુ છે.
મહાભારતના શાંતિપર્વમાં ભીષ્મપિતામહે સહુના લક્ષણ બતાવતાં ધર્મરાજાને કહ્યું છે કે
“હવે હું એવા પુરુષોના લક્ષણ બતાવું છું કે જેનો સંગ કરવાથી પુનર્જન્મનો ભય નથી રહે અર્થાત જીવ મુકિત પ્રાપ્ત કરે છે. તેવા પુરુષો માંસાહાર નથી કરતા, પ્રિય-અપ્રિયને સમાન ગણે છે, શિષ્ટ પુરુષના આચાર તેમને પ્રિય હોય છે, ઈન્દ્રિયે હંમેશા તેમને વશ હેાય છે, સુખદુઃખમાં તેઓ સમબુદ્ધિ હોય છે, સત્યપરાયણ, દાનશીલ, દયાળુ હોય છે, તેઓ દેવતા તથા અતિથિઓને સત્કાર કરે છે, સૌનું મંગળ કરવાની ચેષ્ટા કરે છે, પરોપકારી, વીર અને ધર્મનું પાલન કરનાર હોય છે, પ્રાણીમાત્રનું હિત કરનાર, અવસર આવતાં સઘળું આપી દેનાર અને સત્યના માર્ગ પર અડગ રહેનાર હોય છે. તેઓને વ્યવહાર ધર્મમય હોય છે. તેઓ પ્રાચીન સાપુરુષોના આચરણનું ખંડન નથી કરતા, કેઈને ત્રાસ નથી આપતા, ચંચળબુદ્ધિ નથી હોતા, ભયંકર નથી હોતા અને હમેશાં સન્માર્ગ પર સ્થિર રહેનાર હોય છે. તેમાં અહિંસાની પ્રતિષ્ઠા હોય છે, તેઓ કામ, ક્રોધ, મમતા અને અહંકારથી રહિત હોય છે, મર્યાદામાં સ્થિર રહે છે, ધન અથવા કીર્તિ માટે ધર્મનું પાલન નથી કરતા, એટલું જ નહિ પણ સ્નાન, ભોજન વગેરે શારીરિક ક્રિયાઓની માફક ધર્મપાલન તેઓનું સ્વાભાવિક કાર્ય હોય છે. તેઓમાં ભય, ધ, ચપળતા અને શક નથી હોતા, તેઓ ધર્મપાલનને ઢંગ નથી કરતા, તેઓ સત્યવાદી તેમજ સરલ હેય છે. લાભમાં તેઓને હર્ષ નથી થતો, અને હાનિમાં તેઓને શોક નથી થતો. તેઓ હંમેશાં સત્ત્વમાં સ્થિત, સમદર્શી તથા લાભહાનિ, સુખદુઃખ, પ્રિયઅપ્રિય તથા જીવનમૃત્યુમાં સમાન રહે છે. તેઓ દઢ પરાક્રમી, પરમશ્રેયને પામેલા અને સત્વમાર્ગ પર સ્થિત હોય છે.
ઉત્તમ સત્સંગના પણ બે સ્વરૂ૫ છેઃ એક એ છે કે જે અંતઃકરણની શુદ્ધિનું કારણ બનીને એક્ષપ્રાપ્તિમાં સાધનભૂત બને છે અને બીજું એ છે કે જેના ક્ષણ કાળને પણ મોક્ષની સાથે સરખાવવું એ અસંગત મનાય છે. એમાં પહેલાની અપેક્ષાએ બીજાને વિશેષ મહિમા છે.
ભગવત્સંગી પ્રેમીઓને ક્ષણમાત્રના સંગની સરખામણું પુનર્જન્મનો નાશ કરનાર મેક્ષની સાથે પણ નથી થઈ શકતી, તે પછી મૃત્યુલોકના રાજ્યાદિની વાત તે ક્યાંથી હોય ? એવા મેક્ષ સંન્યાસી ભગવઐમી મહાપુરુષ ભગવાનની અપાર કૃપાથી જ મળે છે.

Page #27

૧
પાંચ
પ્રકાશ
સકા ર
પરંતુ આ ઉપરથી એમ ન સમજવું કે આ યુગમાં એવા મહાપુરુષોના અભાવ થઈ ગયા છે. જરૂર જેવી રીતે સાચા હીરા જ્યાં ત્યાં નથી મળતા, તેવી રીતે એવા મહાપુરુષ સહેજમાં નથી મળતા. સંતા તથા ભગવપ્રેમીયાની નાત નથી હાતી, તે પણ શ્રદ્ધા અને ઉક'ડાનું ખળ થતાં ભગવાનની કૃપાથી એવા મહાત્માએ!ના દર્શન પણ થઇ શકે છે. એવા મહાત્માઓના દર્શન, સ્પર્શ, શ્રવણ, સહવાસ અને સ્મરણ પણ અમેાત્ર હેાય છે. એળખતા ન હેાઇએ તો પણ કેવળ દર્શનના ફલસ્વરૂપે જ મનુષ્યના બધા પાપ તાપના અને અજ્ઞાનના નાશ થઇને તેનું કલ્યાણ થઇ શકે છે.
પરંતુ દર્શનના અમેધ કુળની વાત સત્ય હૈાય તો પણ સાધકો માટે મહાત્માઓને એળખીને તેની સેવા કરવી અને તેમની આજ્ઞાનુસાર ચાલવુ એ જ ઉચિત છે. મેક્ષ સન્યાસી અથવા બહુ જ ઊંચી તત્ત્વજ્ઞાનની સ્થિતિયે પહોંચેલા મહાત્માને મઘ્યે ઉચ્ચ કાટિના સાધક મહાત્માની સેવા કરવાથી પણ લાભ થઇ શકે છે, સેવાને અર્થે તેની પાસે રહેવું અથવા તેના શરીરની સેવા કરવી એ નથી. સમીપ રહેવાથી પણ લાભ છે, પરંતુ તેનાથી પણ વધારે મહત્ત્વની સેવા તેની રુચિ અનુસાર પેાતાનુ જીવન નિર્માણ કરવું એ છે. જે મનુષ્ય મહાત્માઓની પાસે રહેતા હેાય છે, પરંતુ તેની રુચિ અનુસાર પેાતાનું જીવન નિર્માણ કરવામાં અરુચિ રાખે છે તે તે મહાત્માની સાચી સેવા નથી કરતા. મહાભાની અનુમતિ હોય તે! તેની પાસે રહીને તેની રુચિ અનુસાર ચાલવાને અભ્યાસ કરવાથી અત્યંત લાભ થાય છે. જન્મજન્માંતરના એકઠા થયેલા કુસસ્કારીને લઇને તરતજ પ્રત્યક્ષ લાભ ન દેખાય તે એમ ન માનવુ* કે લાભ નથી થતા. પહેલાં તે મનના કુસસ્કાર ખાય છે—સથા નાશ નથી થતા, પરંતુ જે તેનું દખાવું ચાલુ રહે છે તે તેા જલ્દી ખાઇને મરી જાય છે; પરંતુ જ્યાંસુધી એમ ન થાય ત્યાંસુધી ધેય પૂર્ણાંક સત્સંગનું યથાર્થ સેવન કરતા રહેવુ જોઇએ. મહાત્મા પુરુષના સેવનથી નક્કી માનો કે સર્વ પાપનેા નાશ થઇને સ`સારસાગરથી ઉદ્ઘાર થઇ જશે.
એટલું યાદ રાખવું જોઇએ કે મહાત્મા પુરુષા દુર્ભાવા તથા ક્રુષ્ણેાથી સર્વથા રહિત હોય છે. તેઓમાં અવિદ્યાને બિલ્કુલ અભાવ હાય છે, જ્યાં અવિદ્યા નથી હતી ત્યાં દુર્ભાવ અને દુગુ ણ્ણાના અસંભવ હાય છે. એ દુર્ભાવ અને દુર્ગુણુ અંતઃકરણના વિકાર છે–દેષ છે; ધર્મ નથી. તેને નાશ તા સાધનની ઉચ્ચ સ્થિતિએ પહોંચ્યા પહેલાં જ ઘણે ભાગે થઇ જાય છે ત્યારે જ અંતઃકરણની શુદ્ધિ થાય છે અને શુદ્ધ અંતઃકરણમાં જ નાનને પ્રકાશ થાય છે. તેથી મહાત્મા પુરુષામાં દોષાની કલ્પના કરવી એ જ ભૂલ છે. એવા મહાત્માઓને શેાધીને તેને શરણે જવુ જોઇએ. સાચી તમન્ના હશે તે તે થાડી શાધમાં ભગવત્કૃપાથી એવા સંતજન પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. અને એવા સત્સ'ગદ્વારા આપણે આ ભવસાગરથી ઉદ્ધાર જ નહિ, પરંતુ આપણને દુર્લભ ભગવત્પ્રેમની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
तदेव साध्यताम् तदेव साध्यताम् ।
સત્સંગની જ સાધના કરે, એની જ સાધના કરી.

Page #28

{
ભજન
સ્વસ્થ શ્રી ગુરુદેવ મુનિમહારાજ શ્રી આત્મારામજી મહારાજ સાહેબે દેવલાકમાં સ્થિતિ કરેલી તેમના દર્શન કરવાની ભાવનાથી નીચેની ભાવ સ્તુતિ નમ્રતાપૂર્વક કરેલી છે તે અપૂવ ગુરુભક્તિના નમૂનારૂપ છે.
રચનાર—પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ
॥ પદ ૧ લુ ॥ રાગ આશાવરી ॥
અઘ્ન હમ ગુરુચ્છકે પૈરી પરેંગે, ખીર ખેંચન સમરે'ગે ! આંકણી ॥૧॥ ગુરુ અચન અમૃતરસ પીક, રામ રામ હરેંગે! અખ ॥ ૨ ॥ ગુરુગમ જ્ઞાન–કટારી ધારી, કર્મન સંગ ઝગરેંગે !! અઞ || ૩ || ખીર કહે પરમાણુા લે'કે, ગુરુજી કે સંગ બિયરેંગે! અબ ॥ ૪ ॥ ગુરુજી જો ભિધાન કહેગે, ઉસ વિધિ મનન કરેંગે! અબ ! ૫ ॥ આતમરામ આનંદ સુસ'ગી, જ્યેાતિ મેં જ્યેત ધરેંગે । અમ ॥ ૬ ॥
॥ પ૬ ૨ જીં ! રાગ ઉપર પ્રમાણે !
ગુરુજી આપ દિદાર દીખાવા, કાગજ દેકે ખુલાવે! ॥ આં॰ || ૧ || ભવન ભવન મે નાથ બિરાજે, જ્યારત આપ કરાવે!! ગુરુજી || ૨ || મેં અનજાન કથ્રુ નહિ જાવું, આપ સુજાન કહાવે। " ગુરુજી ॥ ૩ ॥ બાલક કિકરા કર કરી, ભાવારથ સમજાવા સુવર્ણ માળા જ્ઞાન વિશાળા, પાથી પુરાણી પઢાવા જ્યા જ્યે। જિનમત જંગમ ચાવર, તીરથ નાથ નમાવે। ખરસ ૪૨ીયાલા વિરહકી જ્વાલા, વચનામૃત છંટકારા ક્રાંતિવિજય ચરણાંકા દાસા, આતમરામ રમાવા
! ગુરુજી ॥ ૪ ॥ ॥ ગુરુજી ॥ ૫ ॥
।। ગુરુજી ॥ ૬ ॥
।। ગુરુજી || ૭ || ॥ ગુરુજી ॥ ૮ ॥
“ સંવત ૧૯૯૪ ના ફાગણ સુદ ૭ ની રાતે પાછલા પહેારના પાંચ વાગે ગુરુમહારાજે સ. ૫. વટ પટ્ટણમાં દર્શન દીધાં. શહેર જાત્રા સાથે કરી, પરંતુ તેહપુરાના જિનદન કરતાં રસ્તામાં જુદાઇ થઇ. પછી ગુરુજી મહારાજ અદૃશ્ય થયા તે બ્લિગીરીના ખીને ઉપાય નહિ હેાવાથી પાટણમાં પધારવા આ વિનતિ કરી છે.

Page #29

૨૪પ્રવર્ત કરંચિત
ભ જ ન
D
-
છે પદ ૩ શું છે રાગ-અવર મદન અલબેલે છે
ગુરુ હવે પાટણ નગર પધારે, તીરથ નાથ જુહારે છે આં | ૧ | દરશન વટ પટ્ટણમાં દીધા, સાથે સર્વ પરિવારે; કાંતિવિજયને પડતો મૂકી, જલ્દી કર્યો વિહારે છેગુરુ છે ર છે વિરહ થવાથી દિલ દુઃખીયા, અવધિજ્ઞાનથી જાન; દીનદયાળા અરજ ઉર ધાર, સેવક માની પ્યારે કે ગુરુ છે ૩ છે જ્ઞાનભંડારા ઘર ઘર સારા, હરખી નયન નિહારે; દર્શન હેમસૂરિનાં થાશે, થાશે ધર્મ સુધારે છે ગુરુ છે જ છે પંચાસર પ્રભુ દર્શન કરશે, વરશે કર્મ ન કરે; સંધ ચતુર્વિધ દર્શન ગે, થાશે જય જયકારે છેગુરુ | ૫ | ત્રિભુવનપાળે કુમારવિહાર, જ્ઞાનદિવાકર ભારે; જમના કર અંગુલી પકડી, થાશે દર્શનકારે છેગુરુ છે ૬ . બાળકને રડવડત દેખી, કરશે પર ઉપગારે; કિંકર ક્રાંતિ પગને સેવક, આતમરામ રમારે છેગુરુ ૭ છે
છે રાગ-વઢસ-નાથ કયસે ગજકે-એ દેશી છે
ગુરુજી ભારતમાં આપ પધારે, શાંત સુધારસ ઠારે છે આ૦ કે ૧ ! મત મતાંતરના છે રસીયા, વીર વચન છટકારે; સુરપતિના સુવર્ણ વિચારે, કરુણું કરી સમજાવે છે. ગુરુ છે ૨ છે ધર્માધમ અજાણુ જનને, જ્ઞાનાંજન અજવારે; નિજ નિજ મતના માન ઉતારે, વીર વચન ઘટ લાવો | ગુરુ છે કે તે
ન્યાય ધર્મના જૂઠા ઝઘડા, ન્યાય કરીને વારે; આતમરામ આરામના દાતા, કાંતિવિજયને સુધારો | ગુરુ૦ કે ૪ છે
તા. ક. ગુરુજીને પાટણ નગરની વિનતિ કયો પછી ત્રીજા દિવસની રાત્રે વીરવિજયજી મહારાજને સાથે લઈને ઠા. ૨ આવીને રાતે દર્શન દઈને દેવલોકમાં વિહાર કરી ગયા.
ના, આમ
'
S

Page #30

એક દાર્શ નિ ક તીર્થ સ્થાન
', રાજપાળ મગનલાલ વ્હોરા ર્વતિ યાને આત્મશાંતિ અર્થે અને જગતની જંજાળ-વિવિધ ગડમથલમાંથી કેટલોક
સમય છૂટકારો લેવા માટે પ્રત્યેક ધર્મમાં તીર્થસ્થાની યોજના થઈ છે.
એટલું તો નિશ્ચિત છે કે પૂર્વે થઈ ગયેલા પવિત્ર પુરુષોના આવાગમનથી જે ભૂમિઓ પાવન થઈ હેય, તે ભૂમિ ઉપરના રજકણે, પૂર્વોક્ત પુરુષોને થયા ઘણે સમય વ્યતીત થ ય છતાં પવિત્રતાથી ભરેલા અને આગંતુકના સુષુપ્ત ચેતનને જાગૃત કરનારા હોય છે, તેથી જ હિન્દુ ધર્મમાં તીર્થોનું મહામ્ય અતિ અતિ ગવાયેલ છે, માત્ર ગવાયેલ છે. એટલું જ પર્યાપ્ત નથી પણ તીર્થયાત્રા કરવાનો પ્રવાહ અખલિતપણે ચાલ્યો જ આવે છે એમ જોઈ શકાય છે.
મહાપુરુષોના ચરણસ્પર્શથી પવિત્ર બનેલી ભૂમિઓ અત્યારે પણ તત્સમયના ભૂતકાળને આપણી દષ્ટિ સન્મુખ ચલચિત્રોની માફક સજીવન કરતી હોય છે. વળી ભાષામાં કહેવત છે કે-ઘર મૂકયા ને દુઃખ વિસય અર્થાત એ ઉક્તિ અનુસાર એવા તીર્થોની ભૂમિકામાં જવાથી માણસ પિતાના ઘર આંગણાના અનેક સંતાપ વિસરી જાય છે. લેણું-દેણું, સુખ-દુ:ખ, વૈર-વિરોધ, કાવા-દાવા અને તેને
વિત્ર સ્થાન અને દેવપ્રાતમાના દર્શન, સ્પર્શન, વંદન, પૂજનથી અપૂર્વા વિચારો અને મહાન નિત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. એ ઉપરાંત જુદા જુદા દેશ અને દેશાચાર તેમ જ વિવિધ પ્રકૃત્તિવાલા મન
નો સમાગમ મેળા સમાન એ સ્થાનમાં થાય છે. તેથી જ જૂના સમયની વૃદ્ધ ડોશીમા પાસેથી યાત્રાએ જતાં શબ્દો સંભળાતા કે “ તીરથ મેળ કરવા જઈ છી.' મતલબ કે-આ સર્વ બાબત લાભકારી હોઈ તીર્થયાત્રાની કથા ભારે આવકારદાયક છે એમ નિઃશંકપણે આપણે કબૂલવું પડશે.
માનવજીવન પ્રાપ્ત થવાનું ફળ જે “કમાવું અને ખાવું તેમ જ નિયત સમયે નિદ્રાધીન બનવું. ફરી નુતન પ્રાતઃકાળે પૂર્વોક્ત એ જ વિધિ યંત્રવત કરવો” એમ હોય તે બેધડક કહી શકાય કે તે જીવન અફળ છે. એવા જીવનને યથાર્થ જીવન જ ન કહી શકાય. એમ તે–
काकाऽपि जीवति चिराय बलि च भुक्ते। અર્થાત;–બલિ ખાતે કાગડા લાંબે કાળ જીવે છે. પણ તેથી શું ? એ જ રીતે જે માનવના જીવનથી પિતાના આત્માને લાભ ન થાય, ભાત-તત અને સ્ત્રી-પુત્રાદિક સ્વજનને લાભ ન થાય, સમાજ, ગામ કે દેશને જેના જીવનથી કાંઈ પણ લાભની પ્રાપ્તિ ન થાય તે નીતિકારને કથન મુજબ ત નમ નિરર્થ-તેને જન્મ નિરર્થક છે.
તીર્થયાત્રાની આવશ્યક્તા ઉપર આટલું તે પ્રાસંગિક લખાઈ ગયું. હવે મૂળ વિષય પર આવીએ.
શ્રી અજારા પાર્શ્વનાથજીનું નામ તે મારા ઘણું જૈન બંધુઓએ સાંભવ્યું હશે, પરંતુ એ તીર્થ લગભગ એકાંત જેવા સ્થળમાં આવેલ હેઈ, ઓછા ભાઈઓએ તેને લાભ લીધે હશે. સંબંધે અત્રે ઉલ્લેખ કરું છું.
આ લેખકને ઘણું સમય થયાં એ સ્થાને જવા ભાવના હતી. તેમાં એક અનુભવી પૂજ્ય પુરુપની પ્રેરણા પણ હતી, પરંતુ કાળ-ઉદ્યમાદિના અભાવથી મનેચ્છા મનમાં જ રહી હતી. નિકટના ભૂતકાળમાં કારણુયાગે એ પ્રદેશમાં-ઉનામાં જવાનું બનતાં ત્યાંથી નિકટવર્તી એ પવિત્ર સ્થાનના દર્શનપૂજનનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું હતું.

Page #31

૨૬ એક દાર્શનિક
તીર્થ સ્થાન
ઉના ગામ શ્રીમાન હીરવિજયસૂરિ મહારાજના સ્વર્ગગમનથી જાણતું સ્થળ છે. આજે પણ ગામમાં જ્યાં સૂરિમહારાજનો સ્વર્ગવાસ થયેલે ત્યાં ગુરુમંદિર અને તેમની મૂર્તિ વિ૦ છે; તેમ જ નદીકાંઠે “આંબાવાડીઆ” નામે ઉદ્યાનમાં જ્યાં તેમના દેહને અંતિમ સંસ્કાર થયો હતો તે સ્થળે તેમની અને તેમના શિષ્યગણની પાદ સ્થાપનવાલી દેરીઓ આવેલી છે. ઉક્ત સમયે અકાળે આંબા ફળ્યા હતા એમ સંભળાય છે. આજે પણ આંબાઓને ફળભારે લચી પડેલ સમુદાય શીતલ છાંય અર્પતા મોજુદ છે.
પાંચેક વર્ષ પૂર્વે ઉના સુધી રેલ્વે નહતી અને તેથી ત્યાં જવું મુશ્કેલ હતું, પણ હવે તે ઠેઠ સુધી રેલ્વે વ્યવહાર ચાલુ હાઇ વિના મુશ્કેલી એ શીધ્ર પહોંચી શકાય છે.
ઉનાથી અજારા બે માઇલ થાય છે. અત્યારે તો અજાર ગામ નાનું ગામડું દેખાય છે પણ પૂર્વકાળમાં તે સ્થાન સમૃદ્ધિશાળી અને ઘણું વિસ્તારવાળું હશે એમ નિરીક્ષણ કરતાં જાણી શકાય છે.
અજારા પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા ઘણી ભવ્ય છે. દષ્ટિને સ્થિર કરી દે એવી ઓછી પ્રતિમાઓ માંહેની એક પ્રતિમા તે શ્રી અજારા પાર્શ્વનાથ છે એમ કહી શકાય તેમ છે. જેવી પ્રતિમા રમણીય છે તેવું જ સ્થાન પણ રમણીય અને એકાંતમય છે. મનુષ્યના કલરવથી વિરમેલું યાને નિસ્તબ્ધતાભરેલું નાનું ગામ, શાંત-સુંદર ધર્મશાળા, નાનું પણ આહૂલાદપ્રેરક જિનમંદિર અને એ સર્વનાં કેન્દ્ર સ્થળરૂપ શાંતરસમાં ઝીલતી અજારા પાર્શ્વનાથજીની અર્ધરા રંગવાલી પ્રતિમાં જેનારને તદાકાર બનાવી દે છે. એ સમયે પરમ અધ્યાત્મ યોગી મહાત્મા આનંદઘનજીના શબ્દો યાદ આવે છે.
અમીયભરી મૂરતિ રચી રે, ઉપમા ન ઘટે કેય; શાંતસુધારસ ઝીલતી રે, નીરખત તૃપ્ત ન હાવ.
વિમલજિન ! દીઠાં લેયણ આજ, મારા સિદ્ધયાં વાંછિત કાજ, ગામની બહાર પૂર્વે થઈ ગયેલ અજ રાજાના નામથી પ્રસિદ્ધ ચરો છે કે જ્યાં આજે કેટલીક ખંડિત પ્રતિમાઓ દેખાય છે. તેની બાજુમાં કેટલાક વૃક્ષો છે જે અજ રાજાના ઝાડના નામે પ્રસિદ્ધ છે. તેની એક પ્રશાખામાંથી જુદી જુદી જાતના-ભિન્ન આકારવાળા ત્રણ ત્રણ પાંદડા થાય છે. એ પાન સૌરભયુકત છે અને ગડગુમડ ઉપર એ પાન ઔષધ તરીકે છૂટથી વપરાય છે. ત્યાંથી નજીકમાં એક જગ્યાએ થોડા વર્ષો પૂર્વે લગભગ તેરમા સૈકાના બે કાઉસગ્ગીઆ નીકલ્યા છે, જેને અત્યારે મંદિરના રંગમંડપમાં બને બાજુ પધરાવ્યા છે. એકમાં કાઉસગ્ગ યાને ઉભેલા રૂષભદેવ સ્વામી મુખ્ય છે અને તેની આજુબાજુ બીજા અગિયાર જિનોની પઘાસનાકારવાળી મૂર્તિઓ છે. બીજામાં આસોપકારી ચરમ શાસનાધિપતિ ભગવાનશ્રી મહાવીરદેવ મુખ્યપણે કાયોત્સર્ગ ધ્યાને રહેલા છે અને આજુબાજુ બાકીના અગીઆર જિનો છે. બને કાઉસગ્ગઆમાં મળીને કુલ ૨૪ જિનેની સ્થાપના છે. તદુપરાંત એ મંદિરમાં ન ભૂલત હે તે પ્રાય: સંવત ૧૦૮ની સાલના એક પ્રાચીન ઘંટ છે. તથા લગભગ ત્રણસો વર્ષ પૂર્વે મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર થયાનો શિલાલેખ છે. અજારા પાર્શ્વનાથજીની પ્રતિમા તે ૧૬૦૦૦૦૦ સેલ લાખ વર્ષની જૂની છે એમ શ્રીમાન શાંતમૂર્તિ સ્વ. હંસવિજયજી મહારાજકૃત અજારા પાર્શ્વનાથજીના સ્તવનમાં દર્શાવાયેલ છે.એ ગમે તેમ છે, પણ એટલું તે નિશ્ચિત છે કે-આ સ્થાન ઘણું પ્રાચીન છે અને ખાસ દાર્શનિક છે. શાંતિનો સ્વાદ લેવા ઇચ્છનારે આ સ્થળમાં અવશ્ય એક વખત આવવા જેવું છે. ધર્મશાલામાં સર્વ સાધનો મળે છે. ઉના પણ નજીક હોઈ જોઈએ તે ત્યાંથી મંગાવી શકાય છે. વળી ઉનામાં આ તીર્થની વ્યવસ્થાથે એક પેઢી પણ સ્થપાયેલા છે. તેના કાર્યકરો પણ સેવાભાવી સજજને છે, ઊનામાં જૈન ધર્મશાળા છે અને પાંચ જિનમંદિરે પણ બહુ સુંદર છે. અંતમાં આ પવિત્ર ભૂમિના દર્શનનો લાભ લેવા વાચકોને નમ્ર સૂચના છે.

Page #32

પ્ર. શ્રી જીજીવિષયકી મહારાજના સ્વર્ગવાસ નિમિત્તે = ની વા પાં જ લી =
દેહરા. ગુણવંતું ગૌરવભર્યું, ગામ ગારીયાધાર, ત્યાં જન્મ્યા ગીર્વાણ), પ્રઢ-પૂણ્ય સંસ્કાર. ૧.
હરિગીત. જમ્યા બાદત્તવા કૂખમાં, મુખમાં મીઠાશ મહા ભરી, માતાજીની એ કૃખને, શોભાવી સત્પન્ને ખરી; તરફgaઃ પિતાજીને, દિલમાંહી સુખ આપ્યું અતિ, સંન્યાસ કે સાધુત્વ લેવા, જેમની નિમળ મતિ.
દેહરા. સંવત ઓગણસે અને, પંચાવનની સાલ, જમ ધર્યો આ જગતમાં, પમ ધમ પ્રતિપાળ. બાલ્યાવસ્થાથી હતા, વિમળ ઉરે વૈરાગ, ઓગણીસે છેતરમાં, કે કુટુમ્બી ત્યાગ.
હરિગીત. શ્રી જૈનશાસનના પ્રગટ, સુચિકચૂડામણિ, સૂરિસમ્રાટ શિરોમણિ, નૈમિત્તિકર વિદ્યામણિ એ પૂજ્યપાદતણ સુહસ્ત, હોંશથી દીક્ષા લીધી, શાસ્ત્રોક્ત સર્વ ક્રિયા અને, માંગલ્યમય પામ્યા વિધિ.
દેહરા. જ્ઞાન-તપે ચઢતા ગયા, ગુરૂએ જાણે બુજ, ઓગણીસે એકાણુંમાં, કર્યા પૂજ્ય.
હરિગીત. એ સદ્ભુના ચરણમાં અભ્યાસ પિતે આદર્યો, ભંડાર મેંઘામૂલને સતશિષ્ય ઉર ગુરુએ ભર્યો, ઊંડા વિચારક સૂત્રમય શ્રી, ન્યાયયાજી થયા, હસ્તામલવત શાસ્ત્ર સુઝયાં, સગુની થઇ દયા.
દાહરા. મુવતી ને સીરી, નૈનત અભ્યાસ, ચાસૂવારમંજરીને, હૃદયે થયે પ્રકાશ. જૈનતણા સિદ્ધાન્તમાં, પારગામી સુપવિત્ર, નવા ને માવી, મહાસૂત્ર સુચરિત્ર,
હરિગીત. ઇત્યાદિ શાસ્ત્ર અનેક, જેનાગમતણાં હૃદયે ભર્યા, તપ-વેગ ને સચરિત્રથી, ગુરુઓતણાં મનડાં હર્યા; એ શાસ્ત્રસામગ્રી સજી, ભાવિતણું સુખ કારણે, ચાળીશ ઓછા એક વર્ષે, મન વય બારણે.
ઓગણીસે ચોરાણુને, અશાડ ઉત્તમ માસ, કૃષ્ણપક્ષ દશમી દિને, કર્યા માં વાસ,

Page #33

૨૮
શ્રી ગી વ ણ વિ જ ય જીને
ની વ પ જ લી
પછાશ,
સવૈયા છંદ. ધર્મ-ક્રિયામાં મચ્યા રહી, સાધુત્વ સાચવું સત્યપણે, જપ-તપમાં એકાગ્રવૃત્તિ ને, આત્મશ્રેયના મંત્ર ભણે; ૫દકેવલ્ય જ શ્રેષ્ઠ પામવા, શાસ્ત્ર સકળની સાહ્ય સજી, સ્વર્ગ ગયા વરજાગી. ભાવનગરમાં દેહ તજી. પરિવ્રાજકના જે જે ઘર્મો, તે સહુ પાન્યા પ્રેમ ધરી, જગ્દતણી જંજાળ વિષે, ક્ષણ એક નહીં વૃત્તિ જ કરી; માયામાં લપટાચા નહીં, ને કાચાનું કલ્યાણ ભજી, સ્વગ ગચા પીળકથની. ભાવનગરમાં દેહ તજી. સેમ્યવૃત્તિ ને દિવ્ય ભાવના, આત્મતત્તવ એકાગ્ર કરી, પ્રયાણ કીધું પુણ્ય ધામમાં, શ્રી શરિહંતનું ધ્યાન ધરી ધન્ય જીવન એ સંતતણું, છેલ્લા શ્વાસે પ્રભુ નામ ભજી, વગ ગયા વિનયગી, ભાવનગરમાં દેહ તજી. અંતસમે-છેલ્લી ઘડીએ, શ્રી વિજયનેમિસૂરિ બંધ કરે, ભવસાગર ઉતરી જ, યોગી, જગ જી તું આજ ખરે ! નિઝામણાઓ પૂરી કરાવી, શ્રી ગુરુ નયણે નીર ઝરે, મહા જ્ઞાની–ગંભીર ગુને, હૃદય આદ્રતા વ્યાપી પરે !! દેહ તન્યા ગીર્વાણવિજયજી, વીજળી સમ વાતો વ્યાપી, જૈન અને જૈનેતર મળીને, દશન માટે રહ્યાં ટાંપી; શેકેથોક ભરાવા લાગ્યા, શાતા પિશાક સજી, સ્વર્ગ ગયા નાગવી, ભાવનગરમાં દેહ તજી. શોકાથી નાર ભિંજાતા, સમશાનયાત્રામાં ચાલ્યા, રાજવીથી પણ મધું મૃત્યુ, પુણ્યવડે સાધુ પામ્યા; ધૂપ-દીપ-પૂજ–અર્ચા કરી. પત્તીમાં પધરાવ્યા પુ૫તણી ખૂબ વૃષ્ટિ કરી, ધાન્ય-દ્રવ્ય પણ વહેચીવ્યા. ભાવનગરમાં દશ્ય જ આવું, ન્હોતું દીઠું! તે દીઠે આજ, મનુષ્ય મેદની ઠક્કુ મળીને, સ્ત્રીઓતો પણ શેક સમાજ, ભવ્યરૂપમાં “મશાનયાત્રા,” સંતતણી દેખે કરણું?” અંત્યેષ્ઠી કરવા આ રાખે, ધર્મ ગણી આપી ધરણી.
વીજળી વેગે પરવર્યા, ખબર દેશ-પરદેશ, હે રચાં સવનાં, વ્યાપે શેક વિશેષ. તાર ઉપર તારે થયા, પન્નેને નહીં પાર, સંઘે શેક જણાવીએ, જતાં સંત અાંગાર, જનશાસને નીપજે, ધર્મ –--ધુરંધર ધીર, એ ઈચ્છે છે સંધ સે, નયણે આણી નીર. આત્મતવ જયાં ઓળખ્યું. ત્યાં શે વાદવિવાદ? અમરશાંતિ સ્વર્ગો લહે, એ મુજ અંતરનાદ.
રેવાશંકર વાલજી બધેકા. નિવૃત એજ્યુ. ઈપેકટર ભાવનગર

Page #34

૨.
વા....હ...ના.........ને
હમસારસ્વત સત્રઃ
ઓળખ્યા નથી. તેમની કૃતિઓ પ્રગટ કરવામાં કરાંચી ખાતે મળેલ છેલ્લી ગુજરાતી જરૂર આપણે જાગૃત થયા છીએ, એમ છતાં હજુ સાહિત્ય પરિષદમાં શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્યની, ગુજ- એ પ્રદેશને ઘણે ભાગ અણખેડાએલ અને રાતના એક અગ્રગણ્ય જ્યોતિર્ધર અને સાહિત્યકાર
અપૂર્ણ પણ છે. ગુજરાતના એક જ્યોતિર્ધર-આઘ તરીકે કદર કરવાને ઠરાવ કરવામાં આવ્યો હતો,
સાહિત્યકાર તરીકે આજે સમસ્ત ગુજરાત, ગુજએટલે એ સાહિત્યકારના સ્મરણે પરિષદની સાથે
રાતના પાટનગર પાટણમાં, એમને સત્કાર કરવાને જોડાએલ રહે એવાં પગલા ભરવા પાટણમાં
તૈયાર થાય છે ત્યારે એ મહામાને વિશાળ જગહેમસારસ્વત સત્ર” યોજવાનું નકકી કરવામાં તને ઓળખાવી શકાય એવા રૂપમાં તેઓશ્રીનું આવેલ છે.
કોઈ વિશિષ્ટ જીવનચરિત્ર આપણે બહાર પાડી - સાહિત્ય પરિષદના મંત્રીઓએ આ ઠરાવને શક્યા નથી. એ મહાત્માના જીવનયુગની સંકલનને લક્ષમાં લઈ તાજેતરમાં એક નિવેદન પ્રગટ કરી વિકત સ્વરૂપમાં ઓળખાતી જઈ આપણે તેની જાહેર કર્યું છે કે પરિષદના ઉપરોક્ત ઠરાવને અનુ- સામે લડત લડ્યા છીએ, પરંતુ એ વિકૃત-આલે. લક્ષીને આગામી ડીસેમ્બર માસમાં નાતાલના તહેવા- ખાને સક્રિય જવાબ આપતું એક સચ્ચેટ કાર્યરોમાં પાટણ ખાતે હૈમસારસ્વત સત્ર ઉજવવામાં
હજુ બાકી જ હોય તેમ-તેઓશ્રીની આવશે. વધુમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યનું અને એમના સાહિત્યસેવા, અને એ ચમકતી જીવન--રેખાને યુગનું યોગ્ય સાહિત્ય ગુજરાતીમાં પ્રગટ કરવાનો વિશિષ્ટ શૈલીએ પ્રગટ કરવાનું હજુ અધૂરું રહે છે. નિર્ણય કર્યો છે. એટલે સારાએ પ્રસંગને સાહિત્યની ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ તરફથી ઉજવાતે આ દષ્ટિએ મહત્ત્વનો ગણવામાં આવશે, અને ઉત્સાહભેર હૈમસારસ્વત સત્ર આ કાર્ય પૂર્ણ કરવાની આપતેને ઉત્સવ ઉજવવામાં આવશે.
ને પ્રેરણ કરે છે. શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્યનું રાજકીય, ધાર્મિક તેમ ગુજરાત જ્યારે એ જ્યોતિર્ધરને ઓળખવા જ સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં ગુજરાતના એક પ્રભાવિક તત્પર થયું છે ત્યારે વધુ નહિ તો એ ઉત્સ
જીવનરેખાનો પુરુષ તરીકેનું સ્થાન અજોડ છે. તેઓશ્રીના સ્થા- વના આરંભ પૂર્વે એ મહાત્માની છવાયા જીવનપ્રસંગે, જુદા જુદા પુસ્તકોઠારા
આ બને તેટલો સુંદર પ્રચાર કરવો ઘટે. એમના
જીવનની દરેક દષ્ટિએ-ખાસ કરીને સાહિત્યનો બહાર આવ્યા છે. તેઓશ્રીનું વ્યાકરણ આદિ ગ્રંથ
દષ્ટિએ-વિશિષ્ટતા સમજાવતી નિબંધિકા પ્રગટ કરવી તે માત્ર જૈન જ નહિં પરંતુ વ્યાપક જગતની
ઘટે, તેઓશ્રીની પ્રગટ અને અપ્રગટ સાહિત્યકૃતિઅમૂલ્ય કૃતિ તરીકે સન્માન પામ્યા છે. કોઈ પણ એને જાહેર જગતને પરિચય કરાવો ઘટે. ગુજરાતી, સાહિત્યપ્રેમી આ મહાત્માની સેવાથી
જરા આગે કદમ – ભાગ્યે જ અજાણ હશે.
ઉત્સવને રસમય બનાવવા પૂરતું આટલું પ્રાથજૈન સમાજે તેઓશ્રીને ભક્તિભાવે જેટલા મિક કાર્ય કરવા બાદ, હજુ એ દિશામાં આપણે ઘણું ઓળખ્યા છે એટલા એક સાહિત્યકાર તરીકે કરવાનું રહે છે.

Page #35

૩૦
પ્ર વા
હું ના
પ્રક
પાટણમાં આ સત્ર ઊજવવાની જે પેજના શકે-આપણું ઉત્સને અનોખે જ રંગ આપી શકે. કરવામાં આવી છે એ એક ઉત્સવ તરીકે આવકાર
પાટનગરના આ ઉત્સવ પ્રસંગે જેને સાક્ષર દાયક ઠીક છે. ગુજરાતના ઘણાં આગેવાન સાક્ષ ,
અને સાથે સાથે વિદ્વાન જૈન મુનિ મહારાજે વધુ આ પ્રસંગે પાટણની ભૂમિને સ્પર્શ કરશે, એ
નહિ તે માત્ર એટલું જ કરે કે – વિભૂતિના કેન્દ્ર સ્થાનનું અતિહાસિક અવલોકન કરશે, ત્યાંના પ્રાચીન સાહિત્યના દર્શનનો લાભ
શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્યના જીવનસંદેશ સમજાવતા, લેશે; પરંતુ એક જૈન જ્યોતિર્ધરની સર્વદેશીય તેમનો સાહિત્યયુગ, રાજકારણ અને ધર્મ વિષે સેવાનો આમ વ્યાપક ઉત્સવ ઉજવીને તેને સર્વદેશીય સુંદર પ્રકાશ પાડતા નિબંધ, વિદ્વાન જૈન મુનિ સત્કાર થાય છે ત્યારે એ મહોત્સવને સત્કારવામાં મહારાજે તથા જૈન સાક્ષરો તૈયાર કરે અને આ આપણે કેટલી રસવૃત્તિ દાખવી શકીશું એ એક ઉત્સવ સમયે તે રજૂ કરે. પ્રશ્ન છે. એ મહાન વિભૂતિના અજબ વ્યક્તિત્વને આ દિશામાં બને તેટલો સુંદર સર્વદેશીય આપણે કેટલો પરિચય કરાવી શકીશું એ પણ અભ્યાસ કરી, સંમેલન સમયે હાજર રહે, ઉત્સવ એટલું જ વિચારણીય છે.
સમયની ચર્ચાઓમાં રસપૂર્વક ભાગ લે, વિદ્વાન મુનિઆપણે સાહિત્ય પ્રેમ વધતો આવે છે, મહારાજે પણ, માત્ર નિબંધ લખીને ન બેસી જ્ઞાનપિપાસાની ભૂખ પણ કંઈક ઉઘડતી આવતી રહેતા, આ પ્રસંગે હાજરી આપવાનું અને દરેક હોય એમ લાગે છે, આજે જૈન સાહિત્યકાર કે કાર્યક્રમમાં શકય સહકાર આપવાનું ન ભૂલે. જૈન વિદ્વાન મુનિમહારાજેનો પણ છેક અભાવ હેમચંદ્રાચાર્યનું પિતાનું પ્રાચીન સાહિત્ય, તેના નથી; પરંતુ વિશાળ દષ્ટિએ એ રસવૃત્તિને પિષ- મૂળ સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ હોય તે, સંશોધનપૂર્વક નારાઓની આપણામાં હજુ ખામી છે. આપણી પ્રગટ થયું હોય તે, સઘળો સંગ્રહ એક નાના સાહિત્યસેવાનો પ્રવાહ જાણે કે જૈન જાતિના પ્રદર્શનના રૂપમાં આ પ્રસંગે ગોઠવવામાં આવે અને એકના એક જ ક્ષેત્રમાં વહેવાને માટે નિર્માણ તેઓશ્રીની પ્રત્યેક સાહિત્યકૃતિઓને આછે પરિચય થયો હોય તેમ, આપણી સાહિત્યકૃતિઓ, સંશોધન આપતી એક ટ્રેક્ટ પ્રદર્શનના પ્રેક્ષકોને ગાઈડના અને સેવાઓમાં સંકોચ જણાત હોય એમ શું નથી રૂપમાં આપવામાં આવે તો આ પ્રસંગ માટે તે લાગતું? આપણું ઉત્સવો પણ એવી જ કોઈ આવકારદાયક થઈ પડશે એમાં શક નથી. ભૂમિકા શોભાવી રહ્યા હોય એમ નથી જણાતું ? સાહિત્ય પરિષદે પણ આ પ્રસંગે ઉત્સવના અને એ દરેક સેવાના ઊંડાણમાં ભક્તિભાવના ફાળાને અંગેની કમિટિમાં જેમ કેટલાક જૈને ગૃહઉછળતા ઝરાઓ વચ્ચે, ઉત્સવના ભાર્મિક પ્રદેશને, સ્થાને નીમ્યા છે તેમ ઉત્સવના સાહિત્ય પ્રદેશમાં, તેના આત્માને ઓળખવા તરફ દુર્લક્ષ રહેતું હોય અને સાહિત્યરસિક અને વિદ્વાન મુનિ મહારાજે એમ શું નથી લાગતું?
નેતરવાનું ન ભૂલે. એ રીતે નેતરાતે સત્કાર જરા વ્યાપક અભ્યાસશૈલી, જરા વિશાળ જૈન જગત અવશ્ય સફળ બનાવશે. સાહિત્યપ્રિયતા અને જરા વધારે ઊંડાણ સમજવાની શૈલી આપણું સાહિત્યસેવાને એર દિપાવી

Page #36

પ્રવા હું ના
પશ
શ્રીહારના ધારાઃ
ખીહાર સરકાર રીલીજીયસ એન્ડાવમેન્ટ ખીલ (૧૯૩૮ ) પસાર કરવા માગે છે, એવા સમાચાર બહાર આવતા જૈન સમાજમાં એ સામે અણુગમાની લાગણી ઉત્પન્ન થવા પામી છે.
પહેલાં તા આ ઠરાવ, નજીકના જ ભવિષ્યમાં ગુપચૂપ રીતે પસાર થવાના છે, એવી ગેરસમજ કંઇક અંશે જન્મી હતી. પાછળથી છેલ્લા સમાચાર બહાર આવ્યા છે તે નક્કર હાય તા આગામી સપ્ટેમ્બર માસની આખર લગભગમાં આ ખરડા ખીહારની ધારાસભામાં ચર્ચા માટે રજૂ થનાર છે, એમ કહેવાય છે.
ઠરાવને ચાક્કસ ખરડે. હજી મૂળ સ્વરૂપમાં બહાર આવ્યા નથી, એટલે એની સામેના વિશેષ
પણ એટલા જ અચેાક્કસ શબ્દોમાં થઈ રહ્યો છે.
કલકત્તાની જૈન ધર્મ પ્રચારક સભા, તથા ત્યાંના સધની આગેવાન જૈન ગૃહસ્થની કમીટીએ આ ઠરાવને અંગે ઊહાપેાહ શરૂ કર્યાં છે. અને ઠરાવનુ કાચું સ્વરૂપ જે શબ્દોમાં બહાર મૂકયુ છે તે પરથી ખરડાની કેટલીક વસ્તુ જરૂર જૈન-ધાર્મિક મિલ્કત ઉપર ગેરવ્યાજખી દખલ નોંધાવે તેવી છે.
( ૧ ) પાંચ હજારથી વધારે આમદાની ધરાવનાર મંદિરે સુપીરીયર મંદિર તરીકે ગણાશે, અને એ સ મિંદરના વહીવટ, આ ઠરાવ અનુસાર નિયુક્ત કરવામાં આવનાર સેન્ટ્રલ એડ કરશે.
બીહારમાં આવેલ પાવાપુરી આદિ અનેક તીર્થોની આમદાની પાંચ હજારથી વધારે છે. આ હરાવના આધારે એ દરેક તીર્થીના વહીવટ સેન્ટ્રલ ખેડને આધીન બને, પણ આટલાથીએ ઠરાવ અટકતા નથી. ખીન્ન વધુ બાધક તત્ત્વા પણ તેમાં રહ્યા હાવાનુ કહેવાય છે. તે આ રહ્યા( ૨ ) સેન્ટ્રલ એ જે નિયુક્ત આવનાર છે તેમાં નવ મેમ્બરેાની
કરવામાં ચુંટણી થશે
પ્ર ો
૩૧
જે ચુંટણીને નિયમ આ પ્રમાણે કહેવાય છે. ૨ સભ્ય લેજીસ્લેટીવ એસેમ્બલીમાંથી
ર
૧
૧
૩
૧
39
..
,,
دو
,
29
ઇલાકાના ડીસ્ટ્રીકટ ખેડમાંથી.
લેજીસ્લેટીવ કાઉન્સીલમાંથી.
૧
,,
૪ સરકાર તરફથી ખાસ સત્તાની રૂપે. એટલે કે ૧૫ સભ્યાના સેન્ટ્રલ બેડ માં જૈનને ખાસ સ્થાન આપવામાં આવેલ નથી. કદાચ એકાદ સભ્યને સ્થાન આપવામાં આવે તે પ`દર સભ્યાની બહુમતિ વચ્ચે એ એક સભ્યો અવાજ સમાન્યતઃ
ગુ'ગળાવાના ભય રહે છે.
ઇલાકાની મ્યુનીસીપાલીટીમાંથી.
ખીહાર પ્રાન્તીય હિન્દુ મહાસભામાંથી,
સંસ્કૃત એસેસીએશનમાંથી..
મઢ અગર મંદિર સમાજમાંથી.
આ ઉપરાંત મંદિરની આમદાની પર દોઢ ટકા ટેકસ, અને સેન્ટ્રલ બેડ આ સરકારને, મંદિરને
અંગે કંઇ કુરિયાદ કે અર્જ કરવાની હોય તે! તેના પર્ રૂ।. ૨ થી રૂા. ૨૦૦ સુધીનેા સ્ટેમ્પ લગાડવા, વગેરે કેટલીક કલમે પણ એટલી જ કારી છે.
હરાવતા આશય ધાર્મિક મિલ્કતાની ગેરવ્યવસ્થા થતી અટકાવવાને હાય તે! તેમાં ધર્મસ્થાના પર મૂકવામાં આવતા અકુશ વધારે પડતા ગણુાય. વસ્તુતઃ ધાર્મિક મિલ્કતા ખેડટી રીતે વેડફાતી અટકે, તેમ જ તેની અંધાધુંધી ન ચાલે, એટલી સલામતીને। વિચાર કરી, ઠરાવને વાસ્તવિક રૂપમાં ફેરવવા ઘટે. જો આટલે વિચાર ઠરાવ લડતી વખતે કરવામાં આવ્યા હત તેા વધનું જે આંદોલન જે આજે જન્મી રહ્યું છે તે જન્મવા ન પામત.
ઠરાવના વિરોધરૂપે કલકત્તાના આગેવાન જૈને!, જૈન ધર્મ પ્રચારક સભા અને શ્રીમતી શ્વે, કેન્દ્ રન્સે લડત ઉપાડી લીધી હોવાથી સત્તાવાર રિપેટ રજૂ ન થાય ત્યાંસુધી વિશેષ ખેલવાનું રહેતું નથી.

Page #37

II શકાર અને ખાડો
ADDY
કાવ્યનુશાસન : વેલ્યુમ પહેલુ અને બીજી
કર્તા શ્રીમાન્ હેમચ`દ્રાચાર્ય મહારાજ: પ્રકાશક શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય : સ`પાદક શ્રીયુત રસિકલાલ છેટાલાલ પારેખ ઃ કિંમત છ રૂપીયા. મળવાનું સ્થળપ્રકાશક, મુંબઇ, ગાવાલીયા ટેંક રોડ.
કાવ્યમીમાંસાના આ ગ્રંથ જેમાં કે આઠ અઘ્યાય, ૨૦૮ સૂત્ર અને તેના ઉપર કૉં આચાર્ય મહારાજે અલંકાર ચૂડામણિ વૃત્તિ અને સાથે તે વૃત્તિ ઉપર બનાવેલ વિવેક નામનું વિવરણ પણ આપેલ છે. ગ્રંથની વિશેષ ઉપયેાગિતા કરવામાં વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણમાં પણ સરલતા કરી આપવામાં કર્યાં આચાય`મહારાજે પેાતાની સ`પૂર્ણ વિદ્વત્તા વાપરી છે. આ ગ્રંથે અન્ય નાના વિદ્વાનેામાં પેાતાની અસાધારણ પ્રતિભા પાડી છે. અગાઉ આ ગ્રંથ નિયસાગર પ્રેસે પ્રકટ કરેલે પરંતુ અત્યારની પદ્ધતિએ અને સરલ રીતે તેનાથી વિશેષ શુદ્ધતા તેમજ ટિપ્પા, પાઠાંતરા, પરિશિષ્ટ સહિત સફળ પ્રકાશન થયેલ છે. સાથે સ`પાદક મહાશય જેવા વિદ્વાન પુરુષને સોંપવાથી જ તે પ્રશ'સાપાત્ર ગ્રંથ અનેલ છે. આ ગ્રંથને આવી રીતે તૈયાર કરવામાં ખીજા ૬૯ ગ્રંથાને આધાર લીધેલ છે. છેવટે સપાદક રસિકલાલ ભાઈએ જે જે ગ્રંથોને ઉપયાગ કર્યો તે બધાને અકારાદિ ક્રમ સાથેને સ`ગ્રહ અને પારિભાષિક શબ્દો વગેરેને ઉલ્લેખ તાડપત્રની પ્રતના ટિપ્પણેાની નોંધ વગેરે આપો સપાદન કા ચે।ગ્ય રીતે કરેલ છે. ખીજા ભાગમાં ઇંગ્રેજી ગુજરાતીના શ્રી હેમચદ્રાચાય સુધીના ઐતિહાસિક ભાગ સપાદક ભાઇએ આપેલા છે તે પણ ચેાગ્ય સ્થાને જ છે.
અલંકાર શાસ્ત્રના અભ્યાસી પ્રફેસર આથવલે સાહેબે બીજા અલંકારના ગ્રંથનુ પૃથક્કરણ કરી આ ગ્રંથની ટીકા વિવરણને વધારે સ્પષ્ટ કરવા ટિપ્પા આપેલા છે તેમ જ ગ્રંથની શરૂઆતમાં અનારસ હિંદુ સેન્ટ્રલ કૅલેજના આ॰ પ્રીન્સીપાલ આચાર્ય શ્રી આનંદશંકર બાપુભાઇ ધ્રુવે એ ખેલ લખી આ ગ્રંથની ગૌરવતામાં વૃદ્ધિ કરી છે. કિ`મત ચેાગ્ય છે. આવા પ્રકાશનેનની જરૂર છે એમ અમે માનીએ છીએ.
પ્રવતક શ્રી ગીર્વાણવિજયજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ
પ્રવત કજીશ્રી ગીર્વાણુવિજયજી મહારાજના ૭૯ વર્ષની ભરયુવાનવયેક્ષયની જીવલેણ બિમારીથી ગયા અશાડ વિદ ૧૦ના રાજ સમાધિપૂર્વક આ શહેરમાં ૫'ચત્વ પામ્યાં છે. પ્રવ`કજી મહારાજને દીક્ષાપર્યાય એકવીશ વર્ષના હતા. બળબ્રહ્મચારી હતા. સયમના ખપી, સરલ હ્રદયી, ક્રિયાપાત્ર, શાંત સ્વભાવી હતા.
પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજના શિષ્ય હતા. દિવસાનુદિવસ સંજમના ઉત્કૃષ્ટ રંગ ચડાવવા તથા જ્ઞાનાભ્યાસમાં આગળ વધવા માટે પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજના સતત પ્રયત્ન હતા. આવા વિદ્વાન, બાળબ્રહ્મચારી, સંયમથી ખરેખર રંગાયેલા મુનિરત્નથી જેન સમાજને ખરેખરી ખેાટ પડી છે. ભાવનગર શ્રી સંઘે માંદગીમાં સારવાર, સાથેના મુનિમહારાજાએ એ વૈયાવચ્ચ અને શ્રી સંઘે અંતિમનિર્વાણુ મહત્સવ ભકિતપૂર્યાંક કર્યાં હતા. આવા એક મુનિપુ ગવ સંયમધારી મુનિરાજના સ્વર્ગવાસથી અમે સંપૂર્ણ દિલગીર થયા છીયે અને પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે આ પૂજ્ય મુનિરનના આત્માને અખડ-અનન્ત શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ.

Page #38

શ્રી મ હા વી ર ળ વ ન ચ રિ ત્ર
( શ્રી ગુણચંદ્ર ગણિકૃત ) બાર હજાર શ્લોક પ્રમાણ મૂળ પાકૃત ભાષામાં વિસ્તારપૂર્વક, સુંદર શૈલીમાં એ ગમો અને પૂર્વાચાર્યોરચિત અનેક ગ્રંથોમાંથી દેહન કરી શ્રી ગુણચંદ્ર ગણિ એ સં. ૧૧૩૯ ની સાલ માં રચેલો આ ગ્રંથ, તેનું સરળ અને સુંદર ગુજરાતી ભાષાંતર કરી શ્રી મહાવીર જીવનના અમુક પ્રસંગોના ચિત્રાયુક્ત સુ દર અક્ષરોમાં પાકા કપડાના સુશોભિત બાઈડીંગથી તૈયાર કરી પ્રકટ કરવામાં આવ્યો છે.
અત્યાર સુધીમાં પ્રકટ થયેલ શ્રી મહાવીર ચરિત્રા કરતાં વધારે વિરતારવાળા, જીવનના અનેક નહિ પ્રકટ થયેલ જાણવા જેવાં પ્રસંગે, પ્રભુના પાંચે ક૯યાણ કે પ્રભુના સત્તાવીશ ભવાના વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન અને છેવટે પ્રભુ એ સ્થળે સ્થળે આપેલ વિવિધ વિષયો ઉપર બાધકાય કે દેશના પાને સમાવેશ આ ગ્રંથમાં કરવામાં આવેલ છે. ( શ્રી મહાવીર પ્રભુના શાસનમાં આ પણા જૈન સમાજ અત્યારે તેઓશ્રીના ઉપકાર નીચે છે. તેથી આ પ્રભુનાં જીવનચરિત્રનું મનનપૂર્વક વાંચન, પઠેન પાઠન, અભ્યાસ કરવો જ જોઈએ. વધારે લખવા કરતાં અનુભવ કરવા જેવું છે. સુમારે છઍહ પાનાને આ ગ્રંથ માટે ખર્ચ કરી પ્રકટ કરવામાં આવેલો છે. કિં'મત રૂા. ૩-૦-૦ પેસ્ટેજ જુદુ.
લખે:-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને ભેટનું પુસ્તક
* મહામેઘવાહન જૈન રા 0 ખારવેલ ?' નામના પ્રાચીન એતિહાસિક ગ્રંથ સુપ્રસિદ્ધ લેખક રા. સુશીલના હાથે તૈયાર થાય છે, છપાય છે. તેયાર થયા પછી ચાલતા છે. રણ મુજબ બે વર્ષના લવાજમનું વી. પી. કરી અમારા માનવ તા ગ્રાહકોને ભેટ મા કલ વીમાં આ શે જે સ્વીકારી લે મા અમારી નમ્ર સુચના છે.
અમારા માનવતા પેટ્રન સાહેબ અને લાઈફ મેમ્બરોને ભેટ. નીચેના ત્રણ ગ્રંથ તૈયાર થાય છે, તૈયાર થયે ચાલતા ધોરણ પ્રમાણે મેકલવામાં આવશે. ૧ શ્રી મહાવીર જીવનચરિત્ર (સચિત્ર ) છાઁહ પાનાના દલદાર ગ્રંથ રૂા. ૩-૦-૦
૨ શ્રી આત્મકાન્તિ પ્રકાશ-પૂજય પ્રવત કજી શ્રે કાતિવિજયજી મહારાજનાં ભક્તિરસભર્યા વિવિધ સ્તવન (જેમાં મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા ઉત્તમ ભેજકની કૃતિઓના સમાવેશ થાય છે. વેચાણ માટે સીલકે નથી ) ne ૩. “ મહામેઘવાહન જૈન રાજા ખારવેલ ? પ્રાચીન ઐતિહાસિક જાગુવા જેવી હકીકતપૂર્વક ગ્રંથ. જહદી મંગાવો ઘણી થાડી નકલે છે.
જલદી મંગાવો. શ્રી ત્રિ ષ ષ્ટિ શ લા કા પુ રૂ ષ ચ રિ ત્ર પ્ર મ પ વ. પ્રતાકારે તથા બુકાકારે સુંદર ટાઇપ, ઊંચા કાગળ, સુશોભિત બાઈન્ડીંગથી તૈયાર છે. થોડી નકલે બાકી છે. કિંમત મુલથી એપછી રૂા. ૧-૮-૦ પે. જુદુ'.
બીજા પવથી છપાય છે.

Page #39
Reg. No. B. 481. એમ તો શ્રીપાલરાજાના રાસની ઘણી આવૃત્તિઓ આજ સુધીમાં જુદા જુદા પ્રકાશકોએ બહાર પાડી છે, એ છતાં, અમારા તરફથી બહાર પટેલ રામને શા માટે શ્રેષ્ઠ સ્થાનું મળ્યું” તે તમે જાણો છો ? આ રાસમાં નવપદજી મહારાજનું યંત્ર ખૂબ શોધ કરીને રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. | આ રાસમાં વાંચકોની સરળતા માટે, તેમ જ આકર્ષણ માટે ખાસ નવા ચિત્રો તૈયાર કરાવી મૂકવામાં આવેલ છે. તેમ જ નવપદજી મહારાજની પૂજા, દોહા, નવપદજીની ઓળીની સંપૂર્ણ વિધિ, ઉપયોગી સંગ્રહ પણ આમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે, એટલે નવપદજી મહારાજની ઓળીના આરાધન સમયે, આ એક જ રાસ દરેક જાતની સગવડ પૂરી પાડે છે. શુદ્ધ અને સારો રાસ વસાવવાની ઈચ્છાવાળા દરેક કુટુંબમાં અમારા રાસને સ્થાન મળેલ છે. તમે એ જ આજ સુધીમાં આ રાસ ન વસાવ્યું હોય તો આજે જ મંગાવે. બીજા રાસાઓ કરતા આ રાસમાં ઘણી મહત્તા છે, અને એટલે જ તે આકર્ષક છે. મૂલ્ય પણ તેના પ્રમાણમાં નામનું જ છે. પાકું રેશમી પુડું રૂા. રાા :: પાકું ચાલું પુછું' રૂા. 2) લખો:—જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર, આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યુ.-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only